O (rzekomych) dorozumianych zaprzeczeniach znamion modyfikujących w opisach typów podstawowych czynu zabronionegoProf. dr hab. Jarosław Majewski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
O (rzekomych) dorozumianych zaprzeczeniach znamion modyfikujących w opisach typów podstawowych czynu zabronionego
Jeżeli ustawodawca chce zróżnicować odpowiedzialność karną w obrębie pewnej kategorii czynów karalnych już na płaszczyźnie ustawowej, tj. z pewną podkategorią tych czynów związać łagodniejszą albo surowszą odpowiedzialność niż z ich resztą, to oprócz odmiany podstawowej danego czynu zabronionego (np. zabójstwo) wprowadza także jego odmianę zmodyfikowaną, odpowiadającą tej podkategorii (np. zabójstwo eutanatyczne). Ustawowy opis czynu zabronionego w typie zmodyfikowanym jest bogatszy od ustawowego opisu czynu zabronionego w typie podstawowym o cechę, która odróżnia daną podkategorię czynów od reszty czynów rozpatrywanej kategorii (tzw. znamię modyfikujące). Celem artykułu jest krytyczna analiza twierdzenia W. Woltera, że wskutek wprowadzenia typu zmodyfikowanego czynu zabronionego dochodzi automatycznie, siłą logicznej konieczności, do dorozumianego rozszerzenia ustawowego opisu czynu zabronionego w typie podstawowym o zaprzeczenie znamienia modyfikującego. Autor dowodzi, że twierdzenie to nie ma żadnego logicznego uzasadnienia, a opisanej w nim operacji „uzupełniania” rodzajowych opisów czynów zabronionych w typach podstawowych nie uzasadniają także żadne względy pozalogiczne.
Słowa kluczowe: prawo karne, lex specialis, lex generalis, typ podstawowy czynu zabronionego, typ zmodyfikowany czynu zabronionego, znamię modyfikujące
On the (Alleged) Implied Negations of Modifying Features in the Statutory Descriptions of Basic Types of Offences
When the legislator wishes to differentiate criminal liability within a certain category of punishable acts as early as in statutory law, i.e., in order to provide for a milder or stricter liability for a certain subcategory of these acts, in addition to the basic type of a given offence (e.g., homicide), a special (modified) type of the same offence is introduced, one corresponding to this subcategory (e.g., euthanasia). In comparison to the statutory description of the basic type of an offence, the statutory description of the special type of the offence contains an extra feature, one which differentiates a given subcategory of acts from the rest of the category (a so-called modifying feature). This article aims to critically look at the thesis of W. Wolter, pursuant to which, as a result of introducing a special type of an offence, the statutory description of the basic type of this offence is automatically, by reason of logic, implicitly extended to include negation of the modifying feature. The author argues that this thesis does not have any logical justification, while the operation of ‘supplementing’ the statutory descriptions of basic types of offences in such a way cannot be further justified by any reasons other than logical ones.
Keywords: criminal law, lex specialis, lex generalis, basic type of an offence, special (modified) type of an offence, modifying feature
Bibliografia
Giezek J., Błąd co do znamion modyfikujących typ czynu zabronionego, [w:] Okoliczności wyłączające winę, red. J. Majewski, Toruń 2010
Majewski J., O konsekwencjach błędu co do desygnatu tzw. znamienia modyfikującego (aspekt teoretycznoprawny), [w:] Zmodyfikowane typy przestępstw w teorii i praktyce sądowej, red. Giezek, J. Brzezińska, Warszawa 2017
Majewski J., Zbieg przepisów ustawy. Zagadnienia węzłowe, [w:] System Prawa Karnego, t. 3, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, red. R. Dębski, Warszawa 2017
Pohl Ł., Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego w polskim prawie karnym (zagadnienia ogólne), Poznań 2013
Spotowski A., Pomijalny (pozorny) zbieg przepisów ustawy i przestępstw, Warszawa 1976
Stefański R. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2021
Wolter W., Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965
Wolter W., Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973
Wolter W., Reguły wyłączania wielości ocen w prawie karnym, Warszawa 1961
Wróbel W. A. Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część ogólna, Komentarz, t. I, Komentarz do art. 1–52, Warszawa 2016
Zieliński M., Interpretacja jako proces dekodowania tekstu prawnego, Poznań 1972
Ziembiński Z., Problematyka ogólna zbiegu przepisów prawnych, [w:] Studia z prawa zobowiązań, red. Z. Radwański, Poznań 1979
Zoll A., Zbieg przepisów ustawy w polskim prawie karnym, Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska 2013, t. LX
Mgr Maciej Grześkowiak
Uniwersytet Warszawski
Od aktywizmu do „polityki przyzwolenia”. Komisja Europejska wobec nieregularnej migracji w latach 2015–2021 ze szczególnym uwzględnieniem kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej
Artykuł stawia sobie za cel analizę reakcji Komisji Europejskiej na kryzys humanitarny trwający od sierpnia 2021 r. na granicy polsko-białoruskiej a także porównanie tej reakcji z aktywnością Komisji w obszarze nieregularnej migracji od 2015 roku. W toku wywodu dowiedziono, że prawne i faktyczne środki podjęte przez władze polskie w odpowiedzi na wzmożoną presję migracyjną ze strony Białorusi były nie do pogodzenia z wymogami prawa Unii Europejskiej, a jednak Komisja Europejska nie zdecydowała się na zdecydowaną reakcję celem wymuszenia przestrzegania zobowiązań Polski wynikających z tego prawa. Zamiast tego, Komisja zdecydowała się na prowadzenie swoistej „polityki przyzwolenia” na jawne łamanie prawa unijnego przez Polskę. Ponadto, w artykule wykazano, że opisane działanie Komisji wpisuje się w szerszy trend bierności Komisji względem niedopuszczalnych w świetle Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego działań państw członkowskich. W tym kontekście, opisaną reakcję Komisji na sytuację na granicy polsko-białoruskiej należy potraktować raczej jako egzemplifikację reguły, nie zaś odstępstwo od niej. Postawiono przy tym tezę, że wskazany trend zaznaczył się wyraźnie po dokonaniu się rozłamu w Unii na tle kryzysu migracyjnego 2015 roku i lat późniejszych, kiedy to Komisja była skłonna do zdecydowanego egzekwowania norm wspólnego prawa azylowego.
Słowa kluczowe: Komisja Europejska, Wspólny Europejski System Azylowy, uchodźcy, migranci przymusowi, kryzys humanitarny
From Activism to a ‘Policy of Acquiescence’. The European Commission vis-à-vis Irregular Migration Between 2015 and 2021, with Particular Focus on the 2021 Poland-Belarus Border Crisis
The article aims aims to analyse the response of the European Commission to the humanitarian crisis which broke out at the Poland-Belarus border in August 2021 and to compare it with activities of the Commission with regard to migration since 2015. It is demonstrated that legal and factual measures deployed by Polish authorities in response to the crisis were irreconcilable with the safeguards for migrants laid down in the EU law. Yet, the Commission did not take decisive steps to ensure compliance with this law. Instead, the Commission displayed a particluar ‘policy of acquiescence’ when confronted with manifest violations committed by national authorities. The article indicates that such conduct exemplifies a broader trend of passive attitude of the Commission when it comes to violations of norms pertaining to the Common European Asylum System by Member States. Consequently, the Commission’s response to the situation at the Poland-Belarus border ought to be perceived as an exemplification of the rule rather than an exception.
Keywords: European Commission, Common European Asylum System, refugees, forced migrants, humanitarian crisis
Bibliografia
Betts A., Collier P., Refuge. Transforming a Broken Refugee System, Penguin Books 2018 Czarnota K., Górczyńska M., Gdzie prawo nie sięga. Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z monitoringu sytuacji na polsko-białoruskiej granicy, Helsińska Fundacja Praw Człowieka 2022
Gazi T., The New Pact on Migration and Asylum: supporting or constraining the rights of vulnerable groups?, European Papers 2021, vol. 6, nr 1
Ghezelbash D., Feith-Tan N., The End of the Right to Seek Asylum? COVID-19 and the Future of Refugee Protection, International Journal of Refugee Law 2020, vol. 32, nr 4
Grześkowiak M., The “Guardian of the Treaties” is No More? The European Commission and the 2021 Humanitarian Crisis on Poland-Belarus Border, Refugee Survey Quarterly 2022
Grześkowiak M., Transpozycja zasady non-refoulement do polskiego systemu ochrony uchodźców, Studia Iuridica 2018, nr 76
Hathaway J.C., Gammeltoft-Hansen T., Non-Refoulement in a World of Cooperative Deterrence, Columbia Journal of Transnational Law 2015, nr 2
Klaus W., Pachocka M., Examining the Global North Migration Policies: A “Push Out – Push Back” Approach to Forced Migration, International Migration 2019, vol. 57, nr 5
Lauterpacht E., Bethlehem D., The Scope and Content of the Principle of Non-Refoulement: Opinion, [w:] Refugee Protection in International Law. UNHCR’s Global Consultations on International Protection, red. E. Feller, V. Türk, F. Nicholson, Cambridge 2003
McAdam J., The Refugee Convention as a Rights Blueprint for Persons in Need of International Protection Status, [w:] New Issues in Refugee Research, UNHCR 2006
Potyrała A., Kryzys migracyjny 2015+. Między solidarnością a partykularyzmem, Poznań 2019
Potyrała A., Unijny system relokacji w sprawozdaniach Komisji Europejskiej. Ocena i perspektywy, Przegląd Polityczny 2018, nr 2
Rogala R., Prawo cudzoziemca do ubiegania się na granicy o udzielenie ochrony międzynarodowej, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 11
Szulecka M., Klaus W., Strąk K., Poza programem czy zgodnie z programem? Refleksje po pięciu latach obowiązywania „Europejskiego programu w zakresie migracji”, Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny 2021, vol. 180, nr 2
Szymańska J., Strategia Unii Europejskiej wobec kryzysu migracyjnego: priorytety, bariery, efekty, Studia BAS 2017, vol. 51, nr 3
Walsch Ch., An East West Divide in the European Union? The Visegrad Four States in Search of the Historical Self in National Discourses on European Integration, Politics in Central Europe 2018, vol. 14, nr 2
Dr Dawid Daniluk
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Nowe rozwiązania ustrojowe Państwa Miasta Watykan
Państwo Miasta Watykańskiego powstało na mocy Paktów Laterańskich zawartych w dniu 11 lutego 1929 r. pomiędzy Stolicą Apostolską a Królestwem Włoch. Wydanie przez Jana Pawła II w dniu 26 listopada 2000 r. nowej Ustawy Zasadniczej zapoczątkowało reformy ustroju najmniejszego państwa świata. Stopniowo zastępowano ustawy z 1929 r. i wprowadzano do watykańskiego systemu prawnego regulacje prawne dostosowane do współczesności oraz mające na celu usprawnienie funkcjonowania państwa. Dokonywanie zmian w prawie wynikało również z zawartych przez Stolicę Apostolską konwencji międzynarodowych. Przedmiot artykułu stanowi analiza nowych rozwiązań ustrojowych Państwa Miasta Watykańskiego. Scharakteryzowano podstawowe akty prawne tworzące ustrój konstytucyjny państwa, które zostały promulgowane w okresie pontyfikatu Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka.
Słowa kluczowe: Państwo Miasto Watykan, Papież, system konstytucyjny, system prawny, Stolica Apostolska, Prawo Zasadnicze
New Constitutional Solutions in the Vatican City State
The Vatican City State was created by virtue of the Lateran Pacts, concluded on 11 February 1929 between the Holy See and the Kingdom of Italy. The issue of a new Fundamental Law by Pope John Paul II on 26 November 2000 marked the beginning of reforms to the political system of the world's smallest country. Gradually, the 1929 laws were replaced and legal regulations adapted to modern times and aimed to improve the functioning of the state were introduced into Vatican’s legal system. Legal amendments resulted also from international conventions concluded by the Holy See. This article focuses on an analysis of the new constitutional solutions in the Vatican City State The basic legal instruments that establish the constitutional system of the state and that were promulgated during the pontificates of John Paul II, Benedict XVI and Francis are characterised.
Keywords: Vatican City State, Pope, constitutional system, legal system, Holy See, Fundamental Law
Bibliografia
Daniluk D., System konstytucyjny Państwa Miasta Watykan, Warszawa 2022
Dyda K., Stosowanie prawa przez organy państwa watykańskiego a zasadnicze problemy jego systemu prawnego, Studia z Prawa Wyznaniowego 2019, t. 22
Frąckowiak B., Ustrój Państwa Watykańskiego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1981, nr 1
Gaca A., Oder S., Witkowski Z., Podstawy ustroju konstytucyjnego Państwa Miasta Watykan, Warszawa 2020
Jakubowski W. (wstęp i oprac.), Podstawowe akty ustrojowe Państwa Miasta Watykańskiego, Pułtusk–Warszawa 2004
Jakubowski W., O Roma felix. Geneza, specyfika i przeobrażenia instytucji politycznych Państwa Miasta Watykańskiego, Warszawa 2005
Jakubowski W., Status prawny i ewolucja rozwiązań ustrojowych Państwa Miasta Watykańskiego (wybrane zagadnienia), [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji 75-lecia urodzin, red. B. Górowska, Warszawa 2004
Jakubowski W., Ustrój Państwa Miasta Watykańskiego, [w:] Systemy polityczne wybranych państw, red. K.A. Wojtaszczyk, Warszawa 2004
Jakubowski W., Wakans Stolicy Apostolskiej w 2013 roku. Wybrane zagadnienia ustrojowo-historyczne, Warszawa 2013
Kowalczyk J., Nowa konstytucja Państwa Watykańskiego, [w:] Arcybiskup Józef Kowalczyk. Doktor honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Bieńkowska, Lublin 2001
Kowalczyk P., Specyfika i ewolucja obywatelstwa watykańskiego, [w:] Konstytucje państw europejskich z perspektywy historycznej i współczesnej, red. P. Kowalczyk, B.A. Maciejewska, Toruń 2015
Kowalczyk P., Wyrok w imieniu Najwyższego Kapłana – charakterystyka władzy sądowniczej w Państwie Mieście Watykan, Studia Iuridica Toruniensia 2014, t. XIV
Krzysztofek K., Konstytucja apostolska Universi Dominici Gregis oraz podstawowe założenia konklawe w zarysie historycznym, Internetowy Przegląd Prawniczy 2008, nr 1
Longchamps de Bérier F., Zubik M. (wstęp, wybór i tłum.), Ustawa Zasadnicza Państwa Miasto Watykan oraz inne akty ustrojowe, Warszawa 2008
Łukaszewski M., Obywatelstwo watykańskie a zasada ius sanguinis i ius soli, Środkowoeuropejskie Studia Polityczne 2010, t. 1
Majer P., Nowelizacja prawa o wyborze papieża dokonana przez Benedykta XVI, Annales Canonici 2009
Majer P., Większość głosów wymagana do wyboru papieża według konstytucji apostolskiej Jana Pawła II „Universi Dominici Gregis”, Analecta Cracoviensia 1997, nr XXIX
Majer P., Wybór Biskupa Rzymskiego w perspektywie jedności Kościoła, Annales Canonici 2012, nr 8
Nowak P., Jak wybierano papieży. Konklawe, Częstochowa 2005
Paczocha B., Przebieg konklawe na podstawie konstytucji apostolskiej papieża Jana Pawła II Universi Dominici Gregis z 22 lutego 1996 roku, Internetowy Przegląd Prawniczy 2019, nr 3
Picardi N., System prawny Państwa Watykańskiego, Prawo – Administracja – Kościół 2005
Sitarz M., Wiśniewski P., Wybór Biskupa Rzymu, Studia z Prawa Wyznaniowego 2002, t. IV
Solarczyk M., 75-lecie Państwa Miasta Watykańskiego, Warszawskie Studia Teologiczne 2004, t. XVII
Strzałkowski T., Wybór Biskupa Rzymskiego w świetle konstytucji apostolskiej Jana Pawła II Universi Dominici Gregis – O wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze Biskupa Rzymskiego, Prawo – Administracja – Kościół 2006, nr 4
Świrgoń-Skok R., Ejankowska E., Rozwój sądownictwa państwowego w Państwie Miasta Watykańskiego w XX wieku, [w:] Sądownictwo w Europie w XIX i XX wieku, red. E. Leniart, R. Świrgoń-Skok, W.P. Wlaźlak, Kraków 2016
Świrgoń-Skok R., Trybus M., Judicial Power in the Vatican City State, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2019, nr 6
Świrgoń-Skok R., Zasady podziału władzy w Watykanie, [w:] Zasady podziału władzy we współczesnych państwach europejskich, t. 2, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Rzeszów 2016
Świrgoń-Skok R., Zasady zmiany konstytucji Państwa-Miasta Watykańskiego, [w:] Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich, red. R. Grabowski, S. Grabowska, Warszawa 2008
Urbaniak K., Prawo o wyborze papieża po nowelizacji z 2007 roku, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2014
Urbaniak K., System wyborczy na urząd papieża w świetle Konstytucji Apostolskiej „Universi Dominici Gregis”, [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane Profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji 75-lecia urodzin, red. B. Górowska, Warszawa 2004
Węgrzyn B., Zmiany zasad wyboru Biskupa Rzymskiego wprowadzone przez papieży Jana XXIII i Pawła VI, Myśl Ekonomiczna i Prawna 2007, nr 2
Wójcik W., Nowe prawo o wyborze papieża, Prawo Kanoniczne 1977
Zubik M., Rozwiązania ustrojowe Państwa Watykańskiego, PiP 2004, nr 4
Dr Krzysztof J. Kaleta
Uniwersytet Warszawski
Marbury v. Madison: między precedensem a artefaktem
Autor rozważa rolę symboli i mitów w funkcjonowaniu wyobrażeń społecznych na sądowej kontroli konstytucyjności prawa we współczesnym konstytucjonalizmie – na kanwie książki S. Kubasa pt. „Straż na obrzeżach Konstytucji. Dekonstrukcja mitu założycielskiego kontroli sądowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki”. Zdaniem Autora warto przyjrzeć się uniwersalnym walorom Marbury v. Madison, gdyż okoliczności, w jakich zapadło orzeczenie, a także późniejszy odbiór są ciekawym studium sporu o to, kto ma prawo wypowiadać się w imieniu suwerennego narodu. Historia wspomnianej sprawy jest także przyczynkiem do rozważań nad istotą i złożonością kryzysów konstytucyjnych oraz rolą sądownictwa i doktryny prawnej w kształtowaniu wyobrażeń prawnych.
Słowa kluczowe: Marbury v. Madison, John Marshall, sądowa kontrola konstytucyjności, konstytucjonalizm amerykański, imaginarium społeczne, mity prawnicze
Marbury v. Madison: between precedent and artifact
The author considers the role of symbols, narratives and myths in the functioning of the social imaginaries on the judicial review in modern constitutionalism – on the canvas of S. Kubas’ book entitled “Guard on the Outskirts of the Constitution. Deconstruction of the founding myth of judicial review in United States of America”. The author points out that - apart from the political and legal context of Marbury v. Madison ruling - it is worth examining the universal values of the mentioned case. In the author's opinion, the circumstances under which the ruling was issued, as well as the subsequent reception of the Marbury v. Madison, are an interesting study of the dispute over the question of who has the right to speak on behalf of the sovereign people by interpreting the provisions of the constitution. The history of the mentioned case is also a contribution to considerations on the nature and complexity of constitutional crises and the role of the judiciary and legal doctrine in shaping the legal imaginary.
Keywords: Marbury v. Madison, John Marshall, judicial review, American constitutionalism, social imaginary, legal myths
Bibliografia
Ackerman B., Failure of the Founding Fathers – Jefferson, Marshall, and the Rise of Presidential Democracy, Harvard University Press 2007
Dębska H., Władza, symbol, prawo. Społeczne tworzenie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015
Dworkin R., Imperium prawa, Warszawa 2006
Eisgruber Ch.L., "Marbury," Marshall, and the Politics of Constitutional Judgment, Virginia Law Review 2003, vol. 89, nr 6
Fitzpatrick P., The Mythology of Modern Law, London–New York 1992
Kaleta K.J., Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm (przeszłość –teraźniejszośc – przyszłość), [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych, red. S. Biernat, Warszawa 2013
Kaleta K.J., Legitymizacja sądownictwa konstytucyjnego w świetle teorii demokracji, PiP 2018, nr 5
Ketcham R. (red.), The Anti-Federalist Papers and the Constitutional Convention Debates. The Clashes and Compromises that gave Birth to Our Government, New York 2003
Kramer L.D., The People Themselves. Popular Constitutionalism and Judicial Review, Oxford 2006
Kubas S., Warta na obrzeżach konstytucji. Dekonstrukcja mitu założycielskiego amerykańskiej sądowej kontroli konstytucyjności prawa, Kraków 2019
Levinson S., Why I Do Not Teach Marbury (Except to Eastern Europeans) and Why You Shouldn't Either, Wake Forest Law Review 2003, vol. 38
Loughlin M., The Constitutional Imagination, Modern Law Review 2015, vol. 78, nr 1
Müller J.W., Co to jest populizm, Warszawa 2017
Paul J.R., Without Precedent: Chief Justice John Marshall and His Times, New York 2018
Segall E.J., Why I Still Teach Marbury (And So Should You): A Response to Professor Levinson, University of Pennsylvania Journal of Constitutional Law 2004, vol. 6
Stelmach J., Pozytywistyczne mity metody prawniczej, Forum Prawnicze 2012, nr 3
Sulikowski A., Trybunał Konstytucyjny a polityczność. O konsekwencjach upadku pewnego mitu, PiP 2016, nr 4
Taylor Ch., Nowoczesne imaginaria społeczne, Kraków 2010
Dr Hanna Duszka-Jakimko
Uniwersytet Opolski
Zaufanie do prawa jako wartość i jego ochrona w porządku prawnym państwa
Artykuł prezentuje problematykę zaufania do prawa jako jednej z nadrzędnych wartości państwa prawnego. Przeprowadzona w pierwszej części artykułu analiza orzecznictwa trybunalskiego wskazuje zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawę do wyróżnienia substancjalnych i formalnych komponentów zaufania do prawa. W dalszych rozważaniach artykułu skupiono się na ukazaniu zmiany prawa, w szczególności jego przejścia od prawa represyjnego do prawa responsywnego, i możliwych wpływach tej zmiany na paradygmat zaufania ukształtowany w demokratycznym państwie prawnym. Efekt tych przeobrażeń, jak wynika z przeprowadzonych rozważań, oddziałuje na postrzeganie autorytetu prawa jako suwerena posiadającego kompetencję do stanowienia obowiązujących norm oraz wskazuje zagrożenia dla postrzegania autorytetu prawa i zaufania do niego. Artykuł wieńczą refleksje dotyczące możliwych sposobów ochrony zaufania w dobie przeobrażeń kulturowych, w tym prawnych.
Słowa kluczowe: zaufanie, autorytet prawodawczy, państwo prawne, pewność prawa, pozytywizm prawniczy, prawo responsywne, wartość konstytucyjna
Trust in Law as a Value and Its Protection in a State’s Legal Order
The article presents the issue of trust in law as one of the fundamental values of a rule-of-law state. The analysis of the court rulings conducted in the first part of the article indicates the principle of a democratic rule-of-law state as a basis for distinguishing substantive and formal components of trust in law. Further considerations of the article focus on showing the change of law, in particular its transition from repressive law to responsive law, and the possible effects of this change on the paradigm of trust established in a democratic rule-of-law state. The effect of these transformations, as indicated by the considerations presented, affects the perception of the authority of law as a sovereign with the power to establish binding norms, and identifies threats to the perception of the authority of law and trust in law. The article concludes with reflections on the possible ways to protect the trust in the era of cultural transformations, including legal transformations.
Keywords: trust, legislative authority, rule of law, legal certainty, legal positivism, responsive law, constitutional value
Bibliografia
Bauman Z., Ponowoczesność czyli dekonstruowanie nieśmiertelności, [w:] Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów, red. S. Czerniak, A. Szahaj, Warszawa 1996
Baumann Z., Nowoczesność i ponowoczesność, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 2, red. H. Domański i inni, Warszawa 1999
Biernat T., Zasada the rule of law a definiowanie państwa prawa, [w:] Demokratyczne państwo prawa, red. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014
Borucka-Arctowa M., Zaufanie do prawa jako wartość społeczna i rola sprawiedliwości proceduralnej, [w:] Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998
Budgol M., Wymiary i problemy zarządzania organizacją opartą na zaufaniu, Kraków 2010
Czajkowska M., Zaufanie w organizacji – filozoficzny zarys podstaw zagadnienia, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica 2010, nr 234
Działocha K., Jarosz-Żukowska S., „Wartości konstytucyjne” w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr hab. Wiesławowi Skrzydle, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl -Rzeszów 2009
Działocha K., Trybunał Konstytucyjny w demokratycznym państwie prawnym, [w:] Prawo konstytucyjne na przestrzeni lat. Wybór publikacji Kazimierza Działochy z okazji Jubileuszu 85 Urodzin i 60-lecia pracy naukowej, red. nauk. A. Łukaszczuk, Warszawa 2018
Fukuyama F., Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, tłum. A. i L. Śliwa, Warszawa -Wrocław 1997
Gambetta D., Can We Trust?, [w:] Trust: Making and Breaking Cooperative Relations, ed. D. Gambetta, Cambridge University Press 1988
Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa 2007
Giddens A., Konsekwencje nowoczesności, tłum. E. Klekot, Kraków 2008
Gkouvas T., Mindus P., Trust in Law, [w:] The Routledge Handbook of Trust and Philosophy, ed. J. Simon, Routledge 2020
Grabowski A., Teoria konstytucyjnego państwa prawa i jej wpływ na argumentację prawniczą, [w:] Demokratyczne państwo prawa, red. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014
Granat M., Pojmowanie konstytucyjnych zasad prawa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Zasady naczelne Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997, red. A. Bałaban, M. Mijał, Szczecin 2011
Hardin R., Zaufanie, przeł. A. Gruba, Warszawa 2009
Jaklik A., Łaguna M., Zaufanie: sposoby ujmowania zjawiska i jego typologie, Przegląd Psychologiczny 2016, nr 3
Kordela M., Formalne państwo prawne, [w:] Demokratyczne państwo prawne, red. nauk. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014
Kozak A., Granice prawniczej władzy dyskrecjonalnej, Wrocław 2002
Kozak A., Trzy modele praktyki prawniczej, [w:] Studia z filozofii prawa, red. J. Stelmach, Kraków 2003
Kustra E., Polityczne problemy tworzenia prawa, Toruń 1994
Kustra E., Współczesne próby przezwyciężania antynomii pozytywizmu prawniczego oraz prawa natury w wyjaśnieniu idei prawa, [w:] Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998
Luhmann N., Trust and Power, Chichester 1979
Lyotard J.F., Odpowiedź na pytanie, co to jest postmoderna?, [w:] Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów, red. S. Czerniak, A. Szahaj, tłum. M. Gołębiewska, Warszawa 1996
Łętowski J., Miejsce sędziego we współczesnym systemie rządzenia państwem, [w:] Niezawisłość sędziowska. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Instytut Państwa i Prawa PAN w dniu 20 kwietnia 1990 roku w Popowie, Warszawa 1990
Matysek M., Ponowoczesność-porzucony projekt, czyli o upłynnianiu świata nowoczesnego. Spojrzenie Zygmunta Baumana, [w:] Nowoczesność po ponowoczesności, red. G. Dziamski, E. Rewers, Poznań 2007
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa Prawo w toku przemian, Warszawa 1999
Morawski L., Państwo prawa, [w:] Filozoficzno-teoretyczne problemy sądowego stosowania prawa, red. M. Zirk-Sadowski, Łódź 1997
Morawski L., Spór o pojęcie państwa prawnego, PiP 1994, nr 4
Morawski S., Czy modernizm rzeczywiście zmierzcha?, [w:] Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów, red. S. Czerniak, A. Szahaj, Warszawa 1996
Nonet Ph., Selznick Ph., Law and Society in Transition: Toward Responsive Law, Routledge 1978
Paliszkiewicz J., Zaufanie w zarządzaniu, Warszawa 2013
Nowacki J., Formalne państwo prawne (kwestia charakterystyki), [w:] Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998
Oniszczuk J., Zaufanie do państwa jako warunek dobrej demokracji, [w:] Władza w państwie współczesnym. Próba nowego określenia w dobie integracji i globalizacji, Zeszyty Luksemburskie 2, red. A. Preisner, Lublin 2013
Putnam R.D., Leonardini R., Nanetti R.Y., Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, przeł. J. Szacki, Kraków-Warszawa 1995
Rogaczewska M., O kulturze nieufności i polityce zaufania, [w:] C. Trutkowski, S. Mandes, Kapitał społeczny w małych miastach, Warszawa 2005
Skąpska G., Prawo a dynamika społecznych przemian, [w:] Prawo w zmieniającym się społeczeństwie, Kraków 1992
Skąpska G., Stelmach J., Współczesne problemy i modele legitymizacji prawa, Colloquia Communia 1988, nr 6; 1989, nr 1
Stelmach J., Sarkowicz R., Filozofia prawa XIX i XX wieku, Kraków 1999
Sulikowski A., O ponowoczesnej teorii prawa, [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. W poszukiwaniu podstaw prawa, red. A. Sulikowski, Wrocław 2006
Sztompka P., Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków 2007
Tobor Z., Ideologia legalności, [w:] Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998
Unger R.M., Ruch studiów krytycznych nad prawem, tłum. P. Maciejko, wstęp R. Sarkowicz, Warszawa 2005
Wronkowska S., Zmiany w systemie prawnym, PiP 1991, nr 8
Wronkowska S., Czy Rzeczpospolita Polska jest państwem prawnym?, [w:] Polskie dyskusje o państwie prawa, red. S. Wronkowska, Warszawa 1995
Wronkowska S., Kryteria oceny prawa, [w:] Przemiany polskiego prawa (1989-1999), red. E. Kustra, Toruń 2001
Wróblewski J., Z zagadnień pojęcia i ideologii demokratycznego państwa prawnego (analiza teoretyczna), PiP 1990, nr 6
Dr Ariadna H. Ochnio
Instytut Nauk Prawnych PAN
O funkcji kompensacyjnej przepadku i zabezpieczeniu wykonania środków kompensacyjnych (rozważania w perspektywie prawa UE i prawa międzynarodowego)
Artykuł omawia obecne podejście do kompensacyjnej funkcji karnej konfiskaty prezentowane na forum UE, Rady Europy, ONZ i OECD. Istotą tego podejścia jest zaangażowanie mechanizmów konfiskaty do zaspokojenia praw ofiar przestępstw do odszkodowania. Z tej perspektywy krajowa strategia pozbawiania nielegalnych aktywów wymaga zmiany w kierunku bliższym koncepcji sprawiedliwości naprawczej. W artykule zaproponowano poprawki legislacyjne mające na celu dostosowanie polskiego prawa karnego, materialnego (o przepadku) i procesowego (o zabezpieczeniu wykonania środków kompensacyjnych), do współczesnej koncepcji konfiskaty.
Słowa kluczowe: przepadek, konfiskata, funkcja kompensacyjna, funkcja naprawcza, funkcja naprawcza, prawa ofiar do odszkodowania i przywrócenia, sprawiedliwość naprawcza, zabezpieczenie wykonania środków kompensacyjnych
On the Compensatory Function of Forfeiture and Interim Measures Securing the Execution of Compensatory Measures. Considerations from the Perspective of EU Law and International Law
The article discusses the current approach to the compensatory function of criminal confiscation favoured by the EU, the CoE, the UN, and the OECD. The essence of this approach is applying confiscation mechanisms to satisfy the rights of crime victims to compensation. From this perspective, the national strategy for seizing illicit assets requires a shift closer towards the concept of restorative justice. The article proposes some legislative amendments to adjust the Polish criminal law, both substantive provisions (on forfeiture) and procedural provisions (on interim measures to secure the execution of compensatory measures), to the modern concept of confiscation.
Keywords: forfeiture, confiscation, compensatory function, restorative function, reparative function, victims' rights to compensation and restoration, restorative justice, securing the execution of compensatory measures
Bibliografia
Błaszczyk M., Najnowsze zmiany przepisów dotyczących przepadku korzyści majątkowej (art. 45 KK), [w:] Prawo wobec problemów społecznych. Księga jubileuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej, red. B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Syroka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska, Warszawa 2016
Boucht J., The Limits of Assets Confiscation. On the Legitimacy of Extended Appropriation of Criminal Proceeds, Oxford–Portland 2017
Bowles R., Faureb M., Garoupa N., Economic analysis of the removal of illegal gains, International Review of Law and Economics 2000, nr 20
Brun J.P., Gray L., Scott C., Stephenson K.M., Asset Recovery Handbook. A Guide for Practitioners, Washington 2011
Burchard Ch., Consfiscation as criminal law (or what)? On how the ill-advised discussion about “the” legal “nature” of confiscation obfuscates what really needs to be discussed, Latin American Studies 2019, vol. 4
Doak J., Taylor L., EU Tools for the Protection of Victims of Serious and Organized Crime, w: Transnational Inquiries and the Protection of Fundamental Rights in Criminal Proceedings. A Study in Memory of Vittorio Grevi and Giovanni Tranchina, red. S. Ruggeri, Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2013
Forsaith J., Irving B., Nanopoulos E., Fazekas M., Study for an impact assessment on a proposal for a new legal framework on the confiscation and recovery of criminal assets, Rand Europe 2012
Konarska-Wrzosek V., Lachowski J., Instytucja przepadku w polskim prawie karnym, Warszawa 2020
Letschert R., Rijken C., Rights of victims of crime: tensions between an integrated approach and a limited legal basis for harmonisation, New Journal of European Criminal Law 2013, nr 3
Mazzacuva F., The Problematic Nature of Asset Recovery Measures: Resent Developments of the Italian Preventive Confiscation, w: Chasing Criminal Money. Challenges and Perspectives On Asset Recovery in the EU, red. K. Ligeti, M. Simonato, Oxford 2017
Płońska A., Charakter prawny instytucji przepadku po zmianach nowelizacyjnych wprowadzonych do Kodeksu karnego ustawą z dnia 20 lutego 2015 r., Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, t. 37, Wrocław 2015
Postulski K., Siwek M., Przepadek w polskim prawie karnym, Kraków 2004
Raglewski J., [w:] Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz, red. W. Wróbel, Kraków 2015
Rakitovan D., Extended Confiscation – Sui Generis Measure!, Journal of Eastern European Criminal Law 2016, nr 2
Sienkiewicz Z., O funkcjach przepadku przedmiotów w projekcie kodeksu karnego, PiP 1997, nr 4
Simonato M., Confiscation and fundamental rights across criminal and non-criminal domains, ERA Forum 2017, nr 18
Stefański R.A., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2015
Stessens G., Money Laundering. A New International Law Enforcement Model, Cambridge 2004
Szewczyk M., System środków karnych w projekcie nowego prawa karnego, [w:] Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Mariana Cieślaka, red. S. Waltoś, Z. Doda, A. Światłowski, J. Rybak, Z. Wrona, Kraków 1993
Mgr Bartosz Łukowiak
Uniwersytet Wrocławski
Skarga na wyrok sądu odwoławczego w procesie karnym (analiza ekonomiczna)
Przedmiotem artykułu jest analiza skargi na wyrok sądu odwoławczego, o której mowa w rozdziale 55a Kodeksu postępowania karnego, wykonana przy zastosowaniu metod z zakresu tzw. ekonomicznej analizy prawa, której istota sprowadza się do stosowania w procesie badania zjawisk dotyczących prawa teorii ekonomicznych oraz narzędzi niezbędnych do ich formułowania. Na podstawie danych statystycznych poświęconych funkcjonowaniu wskazanego środka odwoławczego w okresie od dnia jego wprowadzenia w życie do końca 2020 r. obejmujących informacje na temat liczby skarg rozpoznanych w danym roku, ich skuteczności oraz czasu trwania postępowań zainicjowanych ich wniesieniem, a następnie porównania tych informacji z analogicznymi danymi dotyczącymi kasacji, zaprezentowano w tekście wnioski na temat ekonomicznej efektywności komentowanej instytucji.
Słowa kluczowe: skarga na wyrok sądu odwoławczego, ekonomiczna analiza prawa, Law and Economics, nadzwyczajne środki zaskarżenia, Sąd Najwyższy, proces karny
Appeal Against an Appellate Court Judgment in Criminal Proceedings (an Economic Analysis)
The subject of the article is the analysis of an appeal against an appellate court judgment, referred to in Chapter 55a of the Polish Code of Criminal Procedure. The analysis is carried out with the use of economic analysis of law methods, the essence of which boils down to the application of economic theories and tools necessary for their formulation in the process of studying phenomena from the field of law. On the basis of statistical data on the functioning of the remedy in question in the period from the date of its implementation to the end of 2020, including information on the number of appeals examined in a given year, their effectiveness and the duration of proceedings initiated by their filing, and then a comparison of this information with analogous data on cassation appeals, conclusions are presented on the economic effectiveness of the analysed institution.
Keywords: appeal against an appellate court judgment, economic analysis of law, Law and Economics, extraordinary measures of appeal, Supreme Court, criminal proceedings
Bibliografia
Araszkiewicz M., Efektywność ekonomiczna oraz inne kryteria oceny stanów rzeczy w ekonomicznej analizie prawa, Studia Prawno-Ekonomiczne 2015, t. 96
Cooter R., Ulen T., Ekonomiczna analiza prawa, tłum. J. Bełkowski, K. Metelska-Szaniawska, Warszawa 2011
Czarnecki P., Skarga na wyrok sądu odwoławczego. (Non)sens nowego rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego?, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2016, nr 2
Guzik T., Ekonomiczna analiza prawa jako metoda prawoznawstwa, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2017, nr 8
Kabza J., Koncesje i zezwolenia. Analiza ekonomiczna, Warszawa 2014
Łukowiak B., Kontrowersje wokół skargi na wyrok sądu odwoławczego w procesie karnym, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2020, nr 1
Steinborn S., Skarga na wyrok kasatoryjny sądu odwoławczego na tle systemu środków zaskarżenia w polskim procesie karnym, [w:] Verba volant, scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015–2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2017
Warylewski J., Ekonomiczna analiza prawa karnego, [w:] System Prawa Karnego, t. 1, Zagadnienia ogólne, red. A. Marek, Warszawa 2010
Prof. dr hab. Aleksander Lipiński
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
Legislacyjne problemy geologii i górnictwa
Prawo geologiczne i górnicze (ustawa z 9.06.2011 r.) dotyczy działalności o ogromnym znaczeniu gospodarczym. Żadne państwo nie jest w stanie funkcjonować bez wykorzystywania surowców (produktów) pochodzenia górniczego. Co prawda potrzeba ochrony środowiska uzasadnia ograniczenie wykorzystania tego rodzaju surowców będących nieodnawialnymi elementami środowiska, ale z wielu względów jest to możliwe w ograniczonym zakresie. Poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż jest działalnością niezwykle kapitałochłonną. Inwestorzy oczekują jasnej i stabilnej regulacji wspomnianej działalności. Dotyczące jej prawo nie zapewnia pewności inwestowania. Cechuje się ono nadmiernym rygoryzmem, drobiazgowością oraz uznaniowością. Dotyczy to zwłaszcza postępowań koncesyjnych, wykonywania robót geologicznych i wielu innych problemów, jak np. związanych z relacjami pomiędzy własnością nieruchomości gruntowej oraz własnością górniczą. Artykuł sygnalizuje część z nich, sugerując jednocześnie niektóre kierunki zmian omawianych rozwiązań. Radykalna przebudowa wspomnianych rozwiązań jest niezbędna. Niestety, odpowiedzialne za ten stan władze publiczne uchylają się od inicjatyw dotyczących zmian omawianych wymagań.
Słowa kluczowe: prawo geologiczne i górnicze, krytyczna analiza rozwiązań, propozycje zmian
Legislative Problems of Geology and Mining
The Geological and Mining Law Act (of 9 June 2011) applies to activities of great economic importance. No country is able to function without the use of raw materials (products) obtained through mining. Although the need to protect the natural environment justifies limiting the use of these types of raw materials, which are non-renewable elements of the environment, for many reasons it is only possible to a limited extent. The prospecting, exploration, and extraction of mineral deposits is an extremely capital-intensive activity. Investors expect clear and stable regulation of these activities, yet the law concerning such activities does not provide investment certainty. It is characterized by excessive rigour, focus on details, and discretion. This applies in particular to licensing procedures, the performance of geological works, and many other problems, such as those related to the relationship between ownership of land and ownership of mines. The article describes some of them, pointing to certain directions of changes in the discussed solutions. A radical reconstruction of these solutions is necessary. Unfortunately, the public authorities responsible for this situation do not take any initiatives to change the requirements.
Keywords: Geological and Mining Act, critical analysis of solutions, proposed amendments
Bibliografia
Badera J., Geneza konfliktów społeczno-środowiskowych związanych z górnictwem, Górnictwo Odkrywkowe 2018, nr 3
Dobrowolski G. (red), Gospodarowanie geologicznymi zasobami środowiska w świetle zasady zrównoważonego rozwoju Zagadnienia prawne, Katowice 2018
Galos K., O potrzebie wyceny złóż kopalin objętych własnością górniczą Skarbu Państwa, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN 2018, nr 106
Lipiński A., Glosa do postanowienia Wiceprezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21.05.2021 r. (Republika Czeska v. Rzeczpospolita Polska, C-121/21), Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2021, nr 6
Lipiński A., Legislacyjne bariery funkcjonowania geologii i górnictwa, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk 2016, nr 96
Lipiński A., Legislacyjne potrzeby geologii i górnictwa, Przegląd Geologiczny 2018, t. 66, nr 12
Lipiński A., O potrzebie zmiany zakresu przedmiotowego koncesji w Prawie geologicznym i górniczym [w:] Swoboda działalności gospodarczej. Próba oceny regulacji prawnej, red. J. Glumińska-Pawlic, B. Przywora, Warszawa 2021
Lipiński A., Orzecznictwo sądowoadministracyjne w sprawach dotyczących koncesji w prawie geologicznym i górniczym, [w:] Wybrane problemy prawa ochrony środowiska. Rola sądów. Prawo wodne, red. H. Lisicka, Wrocław 2007
Lipiński A., Prawo jako bariera funkcjonowania górnictwa, [w:] Identyfikacja barier prawnych w prowadzeniu działalności gospodarcze, red. Glumińska-Pawlic J., Przywora B., Słysz A., Warszawa 2020
Lipiński A., Prawne podstawy geologii i górnictwa, Warszawa 2019
Lipiński A., Strategiczne złoża kopalin (uwagi krytyczne do projektowanej zmiany Prawa geologicznego i górniczego), Przegląd Prawa Ochrony Środowiska 2021, nr 2
Mikosz. R., Prawa do złóż kopalin oraz innych fragmentów górotworu, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2020
Nieć M., Koncesjonowanie poszukiwania, rozpoznawania i eksploatacji złóż kopalin a wymagania racjonalnej gospodarki, Przegląd Geologiczny 2018, t. 66, nr 3
Rakoczy B. (red.), Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz LEX, Warszawa 2015
Schwarz H., Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz, t. I., Wrocław 2013; t. 2, Wrocław 2016
Stefanowicz J., Niesprawność i długotrwałość postepowań na ścieżce do koncesji eksploatacyjnej i zatwierdzenia planu ruchu – rozpoznanie i klasyfikacja istotnych czynników nieefektywności tych procesów, Przegląd Geologiczny 2018, t. 66, nr 4
Stefanowicz J., Własność górnicza skarbu państwa w kolizji z nieruchomością i z własnością kopalin stanowiących część składową nieruchomości gruntowej, Górnictwo Odkrywkowe 2015, nr 4
Stefanowicz J., Galos K., Kierunki zarządzania zasobami kopalin mineralnych z punktu widzenia Skarbu Państwa jako właściciela złóż objętych własnością górniczą, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN 2014, nr 88
Wojtulek P., Kocowski T., Małecki W., Prawo geologiczne i górnicze, Warszawa 2020
Dr Elżbieta Gudowska-Natanek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Uchybienie godności urzędu sędziego jako podstawa odpowiedzialności dyscyplinarnej (artykuł recenzyjny)
Książka Michała Laskowskiego dotyczy jednej z możliwych przyczyn odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego: naruszenia godności urzędu sędziego. Publikacja wprowadza czytelnika w znaczenie godności urzędu sędziego przez odwołanie się do prawa, etyki oraz orzecznictwa sądów. Autor definiuje pojęcie godności zawodu i urzędu w kontekście ich różnic i podobieństw. W szczególności przedstawia zasadę neutralności politycznej sędziów oraz możliwość publicznego wypowiadania się sędziów na temat działań władzy politycznej, zwłaszcza gdy zagrożone jest funkcjonowanie demokratycznego państwa prawnego. Ponadto autor obszernie cytuje i komentuje orzecznictwo sądów dyscyplinarnych.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego, godność urzędu, niezawisłość sędziowska
Compromising the Dignity of the Office of Judge as Grounds for Disciplinary Liability (A Review)
The book written by Michał Laskowski deals with one of the possible grounds for disciplinary liability of a judge: compromising the dignity of the office of judge. The publication introduces the reader to the meaning the dignity of the office of judge by referring to the law, ethics, and judgments of courts. The author defines the concepts of the dignity of the profession and the office in the context of differences and similarities between them. In particular, he presents the principle of political neutrality of judges and the possibility for judges to express themselves publicly about the actions of those holding political power, especially when the functioning of a democratic rule-of-law state is threatened. Furthermore, the author extensively quotes and comments on the case law of disciplinary courts.
Keywords: disciplinary liability of a judge, dignity of the office, judges’ independence
Bibliografia
Biłgorajski A., Tyrka G., Kilka uwag na temat granic wolności wypowiedzi przedstawicieli prawniczych zawodów zaufania publicznego, [w:] Granice wolności wypowiedzi przedstawicieli zawodów prawniczych, red. A. Biłgorajski, Warszawa 2015
Borkowski G., Nieskazitelność charakteru a powołanie do wykonywania zawodów prawniczych, [w:] Etyka zawodów prawniczych w praktyce. Wzajemne relacje i oczekiwania, red. G. Borkowski, Lublin 2012
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, PiP 2020, nr 10
Gudowska-Natanek E., Formalne prawo odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2018, nr 1
Kardas P., Dyscyplinowanie sędziów. Model odpowiedzialności dyscyplinarnej a zagrożenia dla sędziowskiej niezawisłości, Kraków 2020
Kardas P., Odpowiedzialność dyscyplinarna rzecznika dyscyplinarnego z tytułu naruszenia niezawisłości sędziowskiej, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 4
Kryszkiewicz M., Osiecki G., Dyscyplinowanie czy zamykanie ust?, Dziennik Gazeta Prawna z 2.12.2019 r.
Laskowski M., Granice deliktu dyscyplinarnego sędziego, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 4
Laskowski M., Uchybienie godności urzędu sędziego jako podstawa odpowiedzialności dyscyplinarnej, Warszawa 2019
Laskowski M., Warunki pracy sędziego a godność sprawowanego przez niego urzędu, [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. R. Piotrowski, Warszawa 2015
Łętowska E., Dokonuje się polexit, Rzeczpospolita z 13.12.2019 r.
Mikosz R., Granice wolności wypowiedzi sędziego, [w:] Granice wolności wypowiedzi przedstawicieli zawodów prawniczych, red. A. Biłgorajski, Warszawa 2015
Mikuli P., Impartiality of the Judiciary, [w:] Max Planck Encyclopedia of Comparative Constitutional Law, red. R. Grote, F. Lachenmann, R. Wolfrum, Oxford 2018
Piotrowski R., Konstytucyjne granice reformowania sądownictwa, Kwartalnik KRS 2017, nr 2
Plebanek E., Wielowarstwowa struktura przestępstwa a materialna treść i model struktury przewinień dyscyplinarnych, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. II, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wrobel, Warszawa 2012
Radajewski M., Status prawny Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego oraz jej sędziów, Przegląd Sądowy 2019, nr 5
Romer T., Etyka zawodowa sędziów, Kwartalnik KRS 2010, nr 1
Romer T., Najda M., Etyka dla sędziów. Rozważania, Warszawa 2007
Sobczak J., Przewlekłość postępowania. Rzeczywisty problem organizacyjny, prawny, społeczny, polityczny, czy urojenie, [w:] Przewlekłość postępowania sądowego, red. O.M. Piaskowska, P.F. Piesiewicz, Warszawa 2018
Woźnicki Ł., Przybyło represji wobec sędziów, Gazeta Wyborcza z 27.11.2019 r.
Wrobel W., Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, Palestra 2019, nr 1–2
Wróblewski M., Granice ekspresji i wypowiedzi sędziego – zarys problemu, Kwartalnik KRS 2017, nr 1
Wróblewski M., Polski system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w świetle standardów prawa Unii Europejskiej, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 4
Wrzołek-Romańczuk M., Status prawny osoby formalnie powołanej na urząd sędziego na skutek rekomendacji udzielonej przez Krajową Radę Sądownictwa w obecnym składzie – uwagi na tle wyroku TSUE z 19.11.2019 r. oraz orzeczeń Sądu Najwyższego będących konsekwencją tego rozstrzygnięcia, Palestra 2020, nr 5
Mgr Gniewomir Wycichowski-Kuchta
Uniwersytet Warszawski
O potrzebie reformy konstytucyjnej raz jeszcze. Perspektywa filozoficznoprawna (polemika z W. Brzozowskim)
Artykuł nawiązuje do debaty o reformie konstytucyjnej jako efekcie kryzysu konstytucyjnego trwający w Polsce od 2016 roku, próbując usytuować ów dyskurs w kontekście filozoficznoprawnym. Analizując dyskurs wokół kryzysu konstytucyjnego w artykule wyodrębnione są dwie zasadnicze pozycje w odniesieniu do podejścia do reformy konstytucyjnej. Pierwsza z nich optuje za zachowaniem konstytucyjnego status quo, identyfikując problemy w (nie)stosowaniu Konstytucji, a nie w niej samej, podczas, gdy druga z nich wskazuje, że trwający kryzys konstytucyjny ujawnił jej strukturalne niedociągnięcia, co powoduje konieczność jej zmiany. W artykule przedstawione są argumenty za drugą ze wskazanych pozycji, które oparte są na filozoficznej koncepcji „krytyki form życia” wypracowanej przez prof. Rahelę Jaeggi. Jako zwieńczenie artykułu proponuje się podstawowe założenia krytycznego konstytucjonalizmu, który byłby zaadaptowaniem filozoficznej metodologii proponowanej przez Jaeggi do dogmatyki konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: kryzys konstytucyjny, rewizja konstytucji, krytyka form życia, szkoła frankfurcka, rekonstruktywizm, proceduralny liberalizm, krytyczny konstytucjonalizm, Rahela Jaeggi, Joshua Kleinfeld
On the need for constitutional reform once again. Legal philosophy perspective (a polemic with W. Brzozowskim)
The article refers to the discourse on constitutional reform as a result of the constitutional crisis that has been going on in Poland since 2016, trying to situate this debate in the context of legal philosophy. Analyzing the discourse around the constitutional crisis, the article distinguishes two central positions concerning the approach to constitutional reform. The first of them opt for the preservation of the constitutional status quo, identifying current problems in the (non)application of the Constitution and not in the Constitution itself. In contrast, the second of them indicates that the ongoing constitutional crisis has revealed Constitution's structural shortcomings, which makes it necessary to amend it. The article presents arguments for the second of the indicated approaches, rooted in the philosophical concept of "criticism of life forms" developed by prof. Rahela Jaeggi. As the culmination of the article, the basic assumptions of critical constitutionalism are proposed, which would be an adaptation of the philosophical methodology proposed by Jaeggi to constitutional dogmatics.
Keywords: constitutional crisis, revision of the Constitution, critique of forms of life, Frankfurt School, reconstructivism, procedural liberalism, critical constitutionalism, Rahel Jaeggi, Joshua Kleinfeld
Bibliografia
Ackerman B., We the People. Foundations, Cambridge 1991
Ackerman B., Constitutional Politics/Constitutional Law, Yale Law Journal 1989, vol. 99, nr 3
Balicki R., Zagadnienie „rozdziału europejskiego” w Konstytucji RP – uwagi de lege ferenda, [w:] Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce działania organów władzy publicznej RP, red. M. Jabłoński, S. Jarosz- Żurkowska, Wrocław 2015
Banaszak B., Jabłoński M. (red.), Konieczne i pożądane zmiany Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, Wrocław 2010
Barwicka-Tylek I., Cnotliwy obywatel – dobre prawo – skuteczna władza, [w:] Na szlakach Niepodległej, red. M. Marszał, M. Sadowski, Wrocław 2009
Beckett S., Hej na dno, [w:] S. Beckett, Utwory wybrane w przekładzie Antoniego Libery. T. II, tłum. A. Libera, Warszawa 2017
Bednarczyk A., Medycyna i filozofia w starożytności, Warszawa 1999
Bellamy R., Political constitutionalism and populism, Journal of Law and Society 2023, nr 1
Bień-Kacała A., Czy demokracja może jeszcze obronić się sama w Polsce?, PiP 2022, nr 10
Bodnar A., Ploszka A.(red.), Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, Warszawa 2020
Bożyk S. (red.), Aktualne problemy reform konstytucyjnych, Białystok 2013
Brzozowski W., O potrzebie reformy konstytucyjnej, PiP 2017, nr 12
Czarnota A., Paździora M., Stambulski M. (red.), Nowy Konstytucjonalizm. Polityczność, tożsamość, sfera publiczna, Warszawa 2021
Dworkin R., Imperium prawa, tłum. J. Winczorek, Warszawa 2006
Florczak–Wątor M., Radziewicz P., Wiszowaty M. M., Ankieta o Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyniki badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego w 2017 r., PiP 2018, nr 6
Garlicki L., O powołaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, PiP 2017, nr 9
Grad P., O pojęciu tradycji, Warszawa 2017
Habermas J., Działanie komunikacyjne i detranscendentalizacja rozumu, tłum. W. Lipnik, Warszawa 2004
Habermas J., Teoria dzieła komunikacyjnego, t. 1, tłum. A. M. Kaniowski, Warszawa 1999
Hegel G.W.F., Nauka logiki, t. 2, tłum. A. Landman, Warszawa 2011
Izdebski H., Konstytucjonalizm – legicentryzm – ustawowy nihilizm prawny. O powołaniu naszych czasów do nauki konstytucji, PiP 2016, nr 6
Jaeggi R., Critique of Froms of Life, Harvard 2018
Jaeggi R., Towards an Immanent Critique of Forms of Life, Raisons politiques 2015, nr 1
Jaskiernia J., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej a problem nowelizacji Konstytucji RP, Warszawa 2004
Jurewicz O. (red.), Słownik grecko-polski, t. 1, Warszawa 2000
Kaidatzis A., Progressive populism and democratic constitutionalism, Revus 2022, nr 3
Kleinfeld J., Reconstructivism: the place of criminal law in ethical life, Harvard Law Review 2016, vol. 129, nr 6
Kozak A., Myślenie analityczne w nauce prawa i praktyce prawniczej, Wrocław 2010
Krajewski M., Ziółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, nr 4
Kruk M., O wartościach Konstytucji, PiP 2022, nr 10
Kruk M., Czy praktyka ustrojowa wskazuje na konieczność zmian w Konstytucji, PiP 2018, nr 12
Łętowska E., Czego uczą odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości, Palestra 2020, nr 5
Matczak M., Imperium tekstu, Warszawa 2019
Młynarska-Sobaczewska A., Wokół pojęcia momentu konstytucyjnego, [w:] Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018
Musil R., Człowiek bez właściwości, t. I, tłum. K. Radziwiłł, K. Truchanowski, J. Zeitner, Warszawa 1971
Paździora M., Stambulski M., Co może dać nauce prawa polityczność? Przyczynek do przyszłych badań, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2014, nr 1
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, PiP 2020, nr 10
Radziewicz P. (red.), Zmiany w Konstytucji RP dotyczące członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Dokumenty z prac zespołu naukowego powołanego przez Marszałka Sejmu, Warszawa 2010
Rawls J., Liberalizm polityczny, tłum. A. Romaniuk, Warszawa 1998
Rawls J., Justice as Fairness: Political not Metaphysical, Philosophy & Public Affairs 1985, nr 3
Raz J., Facing Diversity: The Case of Epistemic Abstinence, Philosophy & Public Affairs 1990, nr 1
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020
Scheppele K., Kochenov D., Grabowska-Moroz B., EU values are law, after all: enforcing EU values through systemic infringement actions by the European Commission and the Member States of the European Union, Yearbook of European Law 2021, nr 38
Skuczyński P., Pojęcie kryzysu w filozofii i naukach społecznych a kryzysy prawne, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018, nr 1
Stambulski M., Wiadomość od cesarza: pojęcie prawa w teorii analitycznej i postanalitycznej, Warszawa 2020
Suchocka H., Polska Konstytucja z 1997 roku jako element europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2008, nr 1
Summers R., Evaluating and Improving Legal Processes – A Plea for “Process Values”, Cornell Law Review 1974, nr 1
Tatała M., Świeca M., Kryzys konstytucyjny, czyli jak politycy osłabiają praworządność w Polsce, Warszawa 2015
Tushnet M., Bugaric B., Power to the People: Constitutionalism in the Age of Populism, Oxford 2022
Tushnet M., Bugaric B., Populism and Constitutionalism: An Essay on Definitions and Their Implications, Cardozo Law Review 2021, nr 42
Wróbel A., Ziółkowski M., Misja prawniczego czasopisma naukowego w kryzysie i anomii konstytucyjnej, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2021, nr 2
Zalasiński T. (red.), Jak przywrócić państwo prawa?, Warszawa 2019
Zubik M., Konstytucja a rzeczywista rola ustrojowa Sejmu III RP, PiP 2022, nr 10
Zubik M., Projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP posłów KP PO (druk nr 2989, Sejm VI kadencji), Przegląd Sejmowy 2011, nr 3
Dr Anna Pudło-Jaremek
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Postęp czy regres w realizacji prawa do tożsamości płciowej w orzecznictwie ETPC? Glosa do wyroku ETPC z 19.01.2021 r., X i Y v. Rumunia
Wyrok w sprawie X i Y przeciwko Rumunii wpisuje się w ewolucję orzeczniczą ETPC w przedmiocie ochrony praw osób transpłciowych do uzgodnienia płci. Wyrok doprecyzowuje standard konwencyjny w tej materii poprzez wyeliminowanie prawnego warunku, jakim była obowiązkowa operacja potwierdzająca płeć. Osoby transseksualne, które rozważają poddać się operacji potwierdzającej płeć zostają zwolnione od wyboru między ich integralnością fizyczną z jednej strony, a prawnym uznaniem ich tożsamości płciowej z drugiej. Kluczowe jest to, że Trybunał nie potwierdził prawa do samostanowienia przez osoby transseksualne, lecz postawił na istnienie odpowiedniej i wyważonej procedury zmiany płci.
Słowa kluczowe: art. 8 EKPC, osoby transpłciowe, zmiana płci
Progress or Regression in the Exercise of the Right to Gender Identity in ECtHR Case Law? Commentary on ECtHR Judgment of 19 January 2021, X and Y v. Romania
The judgment in X and Y v. Romania case is part of the evolution of ECtHR case law relating to the protection of transgender persons' rights to gender reassignment. The judgment clarifies the Convention standard in this matter by eliminating the legal condition of mandatory gender-affirming surgery. Transgender people who are considering gender-affirming surgery are freed from having to choose between their physical integrity on the one hand and the legal recognition of their gender identity on the other. The key point is that the Court did not affirm the right to self-determination by transgender people, but instead opted for the existence of an appropriate and balanced procedure for gender reassignment.
Keywords: Article 8 ECHR, transgender persons, gender reassignment
Bibliografia
McGoldrick D., The Development and Status of Sexual Orientation Discri¬mination under International Human Rights Law, Human Rights Law Review 2016, nr 16
Paprocka A., Budowanie tożsamości europejskiej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, PiP 2014, nr 12
Theil S., Is the ‘Living Instrument’ Approach of the European Court of Human Rights Compatible with the ECHR and International Law?, European Public Law 2017, nr 23
Zamów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma
