Wyrok TK w sprawie K 3/21 a zasada pierwszeństwa prawa unijnego (perspektywa pluralizmu konstytucyjnego)Dr Agnieszka Sołtys
Instytut Nauk Prawnych PAN
Wyrok TK w sprawie K 3/21 a zasada pierwszeństwa prawa unijnego (perspektywa pluralizmu konstytucyjnego)
W licznych komentarzach wokół aktualnego sporu pomiędzy TS a TK, którego wyrazem stał się w szczególności wyrok TK w sprawie K 3/21, jako istotę konfliktu wskazuje się zakwestionowanie przez TK utrwalonej w orzecznictwie TS zasady pierwszeństwa prawa unijnego. Takie stanowisko formułowane jest przez pryzmat prawa unijnego. Tymczasem – z polskiej perspektywy konstytucyjnoprawnej – bardziej właściwy dla oceny sporu wydaje się paradygmat wypracowany w orzecznictwie TK sprzed 2016. W artykule tym ta perspektywa stanowi punkt wyjścia dla oceny wyroku TK w sprawie K 3/21. W świetle tej perspektywy istotą aktualnego sporu pomiędzy TK i TS nie jest konflikt pomiędzy zasadą nadrzędności Konstytucji a zasadą pierwszeństwa prawa unijnego, lecz pytanie: w świetle jakich wartości konstytucyjnych uzasadnione jest stanowisko aprobujące bądź kwestionuące wyroki TS. Innymi słowy – jaka idea konstytucjonalizmu wyznacza rozstrzygnięcie sądu konstytucyjnego: czy jest to konstytucjonalizm liberalny – stawiający w centrum ochronę praw jednostki, zbieżny z założeniami aksjologicznymi orzecznictwa TS, czy nieliberalny – kwestionujący imperatyw kontroli władzy publicznej przez niezależne sądy. Takie ujęcie zagadnienia możliwe jest dzięki analizie wyroku K 3/21, w szczególności zawartych tam odwołań do orzecznictwa TK sprzed 2016 dotyczących relacji Konstytucji i prawa unijnego, przez pryzmat założeń pluralizmu konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, praworządność, Trybunał Sprawiedliwości UE, zasada demokratycznego państwa prawnego, Konstytucja, zasada pierwszeństwa, prawo UE, pluralizm konstytucyjny
Judgment of the Constitutional Tribunal in Case K 3/21 in the Context of the Principle of Primacy of EU Law: A Perspective of Constitutional Pluralism
Numerous commentaries on the current dispute between the CJ and the Polish Constitutional Tribunal (CT), of which CT judgment in case K 3/21 in particular has become an expression, identify the CT's questioning of the principle of primacy of EU law, established in CJ case law, as the core of the conflict. This opinion is formulated from the point of view of EU law. Meanwhile - from the perspective of Polish constitutional law - the paradigm developed in the pre-2016 case law of the CJ seems more appropriate for an assessment of the dispute. In this article, this perspective is the starting point for the assessment of CT judgment in case K 3/21. Seen from this perspective, the essence of the current dispute between the CJ and the CT is not a conflict between the principle of supremacy of the Constitution and that of primacy of EU law, but the question: in the light of which constitutional values is a position approving or challenging the judgments of the CJ justified. In other words - what idea of constitutionalism underpins the determination made by the constitutional court? Is it liberal constitutionalism - which places protection of individual rights at the centre, consistently with the axiological assumptions of CJ case law - or illiberal constitutionalism - which questions the imperative of control of public authority by independent courts? Such framing of the issue is made possible by an analysis the K 3/21 judgment, in particular the references made in it to the pre-2016 case law of the CT on the relationship between the Constitution and EU law, from the point of view of assumptions of constitutional pluralism.
Keywords: Constitutional Tribunal, rule of law, Court of Justice of the EU, principle of a democratic rule-of-law state, Constitution, principle of primacy, EU law, constitutional pluralism
Bibliografia
Avbelj M., Pluralism and systemic defiance in the EU, [w:] Enforcement of EU Law and Values: Ensuring Member States' Compliance, red. A. Jakab, D. Kochenov, Oxford 2017
Biernat S., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Doświadczenia prawne pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, red. S. Biernat, S. Dudzik, Warszawa 2011
Biernat S., How Far Is It from Warsaw to Luxembourg and Karlsruhe: The Impact of the PSPP Judgment on Poland, German Law Journal 2020, nr 21
Biernat S., Kawczyńska M., The Role of the Polish Constitution (Pre-2016): Development of a Liberal Democracy in the European and International Context, [w:] National Constitutions in European and Global Governance: Democracy, Rights, the Rule of Law, red. A. Albi i in., Springer 2019
Biernat S., Łętowska E., This Was Not Just Another Ultra Vires Judgment! Verffassungsblog z 27.10.2021 r.
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wobec prawa unijnego dawniej i dzisiaj, [w:] O wolność i prawo. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Rzeplińskiemu, red. B. Błońska, Ł. Chojniak, B. Gruszczyńska, A. Kosyło, K. Witkowska-Rozpara, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2022
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wypowiada posłuszeństwo prawu Unii Europejskiej, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Bogdandy A. von, Countering the Judicial Silencing of Critics, European Constitutional Law Review 2019, nr 15
Bogdandy A. von, Ioannidis M., Systemic deficiency in the rule of law: What it is, what has been done, what can be done, Common Market Law Review 2014, nr 51
Bogdandy A. von, Principles of a systemic deficiencies doctrine: How to protect checks and balances in the Member States, Common Market Law Review 2020, nr 57
Castillo-Ortiz P., The Illiberal Abuse of Constitutional Courts in Europe, European Constitutional Law Review 2019, nr 15
Chmielarz-Grochal A., Sułkowski J., Appointment of judges to the Constitutional Tribunal in 2015 as the trigger point for a deep constitutional crisis in Poland, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 2
Davies G., Avbelj M., Research Handbook on Legal Pluralism and EU Law, Edward Elgar 2018
Dębska H., Władza, symbol, prawo. Społeczne tworzenie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015
Della Cananea G., L'Unione europea. Un ordinamento composito, Roma–Bari 2003
Dragos C.¸ Constitutional courts cannot build brick walls between the CJEU and national judges concerning the rule of law values in Article 2 TEU: RS Case C-430/21, RS, Judgment of the Court (Grand Chamber) of 22 February 2022, EU:C:2022:99, Common Market Law Review 2023, vol. 60
Dudzik S., Półtorak N., „The Court of the Last Word”. Competences of the Polish Constitutional Tribunal in the Review of European Union Law, Yearbook of Polish European Studies 2012, nr 14
Garlicki L., Die Ausschaltung des Verfassungsgerichtshofes in Polen? (Disabling the Constitutional Court in Poland?, [w:] Transformation of Law Systems in Central, Eastern and South-Eastern Europe in 1989–2015, red. A. Szmyt i in., 2016
Gliszczyńska-Grabias A., Sadurski W., Is It Polexit Yet? Comment on Case K 3/21 of 7 October 2021 by the Constitutional Tribunal of Poland, European Constitutional Law Review 2023, nr 19
Granat M., A Weapon the Government Can Control: Non-Final Final Judgments of the Polish Constitutional Court, Verffassungsblog z 15.01.2021 r.
Grzeszczak R., „Mapa” judykatury Trybunału Konstytucyjnego dotyczącej członkostwa Polski w Unii Europejskiej, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Jaklic K., Constitutional Pluralism in the EU, Oxford 2014
Kastelik-Smaza A., Zasada pierwszenstwa prawa Unii Europejskiej wczoraj i dziś, Rocznik Administracji Publicznej 2022, nr 8
Kowalik-Bańczyk K., Should We Polish It Up? The Polish Constitutional Tribunal and the Idea of Supremacy of EU Law, German Law Journal 2005, nr 6
Kustra A., An illiberal turn or a counter-constitutional revolution? About the Polish Constitutional Tribunal before and after 2015, [w:] Courts and Judicial Activism under Crisis Conditions. Policy Making in a Time of Illiberalism and Emergency Constitutionalism, red. M. Belov, Routledge 2021
Kustra A., The Hypocrisy of Authoritarian Populism in Poland: Between the Facade Rhetoric of Political Constitutionalism and the Actual Abuse of Apex Courts, European Competition Law Review 2023, nr 19
Landau D., Dixon R., Abusive Judicial Review: Courts Against Democracy, UC Davis Law Review 2020, nr 53
Łazowski A., Half Full and Half Empty Glass: The Application of EU Law in Poland (2004–2010), Common Market Law Review 2011, vol. 48
Łętowska E., Nadzieja, iluzja i manipulacja – uwagi o udatności konstytucjonalizacji „państwa prawa”, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka Adam, Warszawa 2020
Łętowska E., Wiewiórowska-Domagalska A., A ‘Good’ Change in the Polish Constitutional Tribunal?, Osteuropa Recht 2016, nr 1
Locke J., Two Treaties of Government, Cambridge 2005
Möllers Ch., The Three Branches: A Comparative Model of Separation of Powers, Oxford 2015
Moraru M., Bercea R., The First Episode in the Romanian Rule of Law Saga: Joined Cases C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-291/19, C-355/19 and C-397/19, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor din România, and their follow-up at the national level, European Constitutional Law Review 2022, vol. 14
Pech L., Scheppele K.L., [w:] Illiberalism within: Rule of law backsliding, Cambridge Yearbook of European Legal Studies 2017, nr 19
Pech L., Wachowiec P., Mazur D., Poland’s rule of law breakdown:A five-year assessment of EU’s (in)action, Hague Journal on the Rule of Law 2021, nr 13
Pernice I., Mayer F., De la constitution composeè de L'Europe, Revue trimestrielle de droit européen 2000, nr 36;
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, PiP 2020, nr 5
Radziewicz R., On legal consequences of judgments of the Polish Constitutional Tribunal passed by an irregular panel, Review of European and Comparative Law 2017, nr 31
Sadurski W., Poland's Constitutional Breakdown, Oxford University Press 2019
Sadurski W., Polish constitutional tribunal under PiS: From an activist court, to a paralysed tribunal, to a governmental enabler, Hague Journal on the Rule Law 2019, nr 11
Sadurski W., Solange, Chapter 3: Constitutional Courts in Central Europe – Democracy – European Union, EUI Working Papers Law 2006, nr 40
Safjan M., Central and Eastern European Constitutional Courts Facing New Challenges: Ten Years of Experience, [w:] Central European Judges under the European Influence: The Transformative Power of the EU Revisited, red. M. Bobek, Bloomsbury Publishing 2015
Scheppele K.L., Enforcing the basic principles of EU Law through systemic infringment actions, [w:] Reinforcing Rule of Law Oversight in the European Union, red. C. Closa, D. Kochenov, Cambridge 2016
Schmidt M., Bogdanowicz P., The infringement procedure in the rule of law crisis: How to make effective use of Article 258 TFEU, Common Market Law Review 2018, nr 55
Schütze R., Constitutionalism and the European Union, [w:] European Union Law, red. C. Barnard, S. Peers, Oxford 2017
Sołtys A., Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015
Sołtys A., Pluralistyczna koncepcja relacji prawa UE i prawa krajowego wobec współczesnych wyzwań dla europejskiego porządku konstytucyjnego, PiP 2021, nr 4
Sołtys A., The Court of Justice of the European Union in the case law of the Polish Constitutional Court: The current breakdown in view of Polish constitutional jurisprudence pre-2016, Hague Journal on the Rule of Law 2023, nr 15
Sołtys A., Wykładnia prawa UE w orzecznictwie TK, [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. III, Wykładnia prawa UE, red. L. Leszczyński, Warszawa 2018
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Europejskiej, Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019
Tuleja P., The Polish Constitutional Tribunal, [w:] The Max Planck Handbooks in European Public Law, vol. III, Constitutional Adjudication: Institutions, red. A. von Bogdandy i in., Oxford 2020
Tuleja P., Zasada państwa prawnego jako element polskiej tożsamości konstytucyjnej, [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Wyrzykowski M., When Sovereignty Means so Much: The Concept(s) of Sovereignty, European Union Membership and the Interpretation of the Constitution of the Republic of Poland, [w:] The Court of Justice and the Construction of Europe/Law: Analyses and Perspectives on Sixty Years of Case Law/Cour de Justice et la Construction de l'Europe: Analyses et Perspectives de Soixante Ans de Jurisprudence, red. Court of Justice of the European Union 2013
Wyrzykowski M., Ziółkowski M., Illiberal Constitutionalism and the Judiciary in Poland, [w:] Routledge Handbook of Illiberalism, red. A. Sajó, R. Uitz, Routledge 2021
Ziółkowski M., Tożsamość konstytucyjna jako wzorzec i kryterium kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (uwagi na marginesie wyroków K 32/09 i P 7/20), [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Prof. dr hab. Marzena Kordela
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
Zasada państwa prawa w wyroku TK w sprawie K 3/21
Wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 1989 r. zasada państwa prawnego swój kształt zarówno normatywny, jak i doktrynalny zawdzięcza w znacznym stopniu działalności orzeczniczej polskiego sądu konstytucyjnego. Autorka podkreśla, że zasada praworządności jest normą adresowaną do wszystkich podmiotów władzy publicznej nakazującą im, aby w trakcie swojej aktywności działały zgodnie z prawem. Przy czym wzorzec, do którego należy odnieść postępowanie podmiotów władzy publicznej tworzy nie tylko prawo krajowe, ale także wiążące Polskę prawo międzynarodowe publiczne i prawo ponadnarodowe. Przyjmując taki punkt wyjścia Autorka podejmuje refleksję nad zasadą praworządności w wyroku TK w sprawie K 3/21 (zakresowej niekonstytucyjności prawa unijnego). Zdaniem autorki, polski sąd konstytucyjny zachował się na tym wstępnym etapie nie tylko wbrew obowiązującemu prawu, ale ponadto wbrew elementarnym regułom metodologii.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, praworządność, Trybunał Sprawiedliwości UE, zasada demokratycznego państwa prawnego, Konstytucja
The Rule of Law Principle in the Constitutional Tribunal’s K 3/21 Judgment
Introduced into the Polish legal order in 1989, the rule of law owes its normative and scholarly formulation largely to the jurisprudential activity of the Polish constitutional court. The author emphasises that the rule of law principle is a norm addressed to all actors of public authority, requiring them to adhere to the law in the course of their activities. At the same time, the benchmark against which the conduct of public authorities should be measured is formed not only by domestic law, but also by public international law and supranational law binding on Poland. Departing from this assumption, the author reflects on the rule of law principle in the Constitutional Tribunal judgment in case K 3/21 (partial unconstitutionality of EU law). In the author's opinion, at this preliminary stage, not only did the Polish constitutional court act contrary to applicable laws, but also contrary to elementary rules of methodology.
Keywords: Constitutional Tribunal, rule of law, Court of Justice of the EU, principle of a democratic rule-of-law state, Constitution
Bibliografia
Banaszczyk Z., Baszczeska J., Czy konsekwencją wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18 powinna być w jakimkolwiek zakresie debata nad pierwszeństwem prawa unijnego przed prawem polskim?, Palestra 2020, nr 5
Barcz J., Górka M., Wyrozumska A., Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2017.
Burda A., Demokracja i praworządność, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.102021 r., K 3/21. Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2023
Grzeszczak R., Zasada demokracji jako zasada ogólna prawa wspólnotowego, [w:] Zasady ogólne prawa wspólnotowego, red. C. Mik, Toruń 2007
Hermann M., Sykuna S. (red.), Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy, Warszawa 2016.
Koncewicz T., Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Od „sądowego aktywizmu” do „europejskiej filozofii sądzenia”, [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 3, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, red. L. Leszczyński, Warszawa 2019
Kordela M., Metody wykładni i inferencji zasad prawa, [w:] Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy, red. M. Hermann, S. Sykuna, Warszawa 2016
Kordela M., Państwo praworządne i państwo prawne – stosunek pojęć, [w:] Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa, red. B. Czech, Katowice 1992
Kordela M., Principles of La as a Theoretical Category – Remarks on the Bacground of the General Principles of Community Law, [w:] The Emerging Constitutional Law of the European Union, red. A. Bodnar, M. Kowalski, K. Raible, F. Schorkopf, Berlin, Heidelberg, New York, Barcelona, Honkong–London–Mailand–Paris–Tokio 2003
Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2014
Kustra-Rogatka A., Czy Unia Europejska zmieniła Konstytucję? (O dynamice znaczenia integracji europejskiej w polskim konstytucjonalizmie), PiP 2022, nr 10
Leszczyński L. (red.), System Prawa Unii Europejskiej, t. 3, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2019
Łętowska E., Czego uczą odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości, Palestra 2020, Nr 5
Nowacki J., Praworządność. Wybrane problemy teoretyczne, Warszawa 1977
Opałek K., Zakrzewski W., Z zagadnień praworządności socjalistycznej, Warszawa 1958
Pech L., Kochenov D., Respect for the Rule of Law in the Case Law of the European Court of Justice: A Casebook Overview of Key Judgments since the Portuguese Judge Case, Stockholm 2021.
Półtorak N., Kilka uwag o skutkach Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 dla stosowania prawa unijnego przez polskie sądy, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Safjan M., Prawo do skutecznej ochrony sądowej – refleksje dotyczące wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18, Palestra 2020, nr 5
Sołtys A., Wykładnia prawa UE w orzecznictwie TK, [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 3, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, red. L. Leszczyński, Warszawa 2019
Sozański J., Prawo Unii Europejskiej. Analiza krytyczna systemu i doktryny, Toruń 2014.
Steiner J., Woods L., EC Law, London 2001
Szczepanowska-Kozłowska K., Prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu – art. 47 Karty Praw Podstawowych w relacjach horyzontalnych – kilka uwag w związku z wyrokami TSUE w sprawach połączonych C-585/18; C-624/18; C-625/18, Palestra 2020, nr 5
Tridimas T., The General Principles of EC Law, Oxford 2000
Tuleja P., Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2022, nr 10
Wronkowska-Jaśkiewicz S., Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym, Palestra 2020, nr 5
Wróbel W., Skutki rozstrzygnięcia w sprawie K 3/21 w perspektywie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Würtenberger T., Tkaczyński J.W., Nowe ramy Unii Europejskiej na rzecz umocnienia praworządności (analiza krytyczna), PiP 2017, nr 9
Zajadło J., „Nie biorąc prawa poważnie” – uwagi w związku z wyrokiem TSUE w sprawach połączonych C-585/18; C-624/18; C-625/18, Palestra 2020, nr 5
Prof. dr hab. Milena Korycka-Zirk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Tożsamość a uniwersalizm – dwie doktryny filozofii interpretacji zasad konstytucyjnych
Ocena wagi (doniosłości) zasady konstytucyjnej jest najbardziej elementarnym rozumowaniem dokonywanym w kontekście kontroli konstytucyjności ograniczenia prawa lub wolności jednostki za pomocą kryteriów wymaganych przez zasadę proporcjonalności. Opiera się ona na dokonanej przez Alexy’ego ocenie prawnych możliwości stosowania zasady prawa, która jest maksymalnie ograniczona. Ocena wagi zasady z punktu widzenia innych sprzecznych norm może opierać się na narracji tożsamościowej lub uniwersalistycznej. To pierwsze oznacza wyobcowanie oceny wagi jedynie do wyodrębnienia wartości przyjętych jako stanowiące tożsamość konkretnego aktu konstytucyjnego. Jest to narracja, w ramach której mocno eksponowane jest pojęcie tożsamości konstytucyjnej, łączone lub utożsamiane z tożsamością narodową. Narracja uniwersalistyczna natomiast jest typem filozofii interpretacji konstytucji, która zmierza do ujednolicenia kryterium wagi zasady. Poddaje ją refleksji wobec zewnętrznych porządków prawnych i ma na celu ujednolicenie orzecznictwa wewnętrznego (interpretacja liniowa) wszystkich sądów stosujących zasady konstytucyjne. Uzasadnieniem narracji uniwersalistycznej jest liberalny konstytucjonalizm jako myśl filozofii prawa ustanawiająca akt konstytucyjny jako akt gwarancji jednostki przed wszechmocą większości, przejawiającą się w akcie ustawowym.
Słowa kluczowe: konstytucja, filozofia prawa, proporcjonalność, tożsamość konstytucyjna, uniwersalizm, liberalizm konstytucyjny, kolizja zasad, zasady prawa
Identity and Universalism: Two Doctrines of the Philosophy of Interpreting Constitutional Principles
The assessment of the weight of a constitutional principle is the most elementary reasoning carried out in the context of reviewing the constitutionality of a limitation of an individual's right or freedom against the criteria required by the principle of proportionality. It is based on Alexy’s assessment of the legal possibilities of applying the principle which is limited as much as possible as possible. The assessment of the weight of a principle from the point of view of other conflicting norms may be based on an identity or universalist narrative. The former means reduction of the assessment of weight only to isolating the values assumed as ones constituting the identity of a specific constitutional act. It is a narrative within which the concept of constitutional identity is strongly exposed and combined or identified with national identity. The universalist narrative, on the other hand, is a type of philosophy of interpreting the constitution that tends to standardize the criterion of a principle’s weight. It reflects on the principle considering external legal orders and aims at unifying the internal case law (linear interpretation) of all courts applying constitutional principles. The justification for the universalist narrative is liberal constitutionalism as a legal philosophy’s thinking which considers a constitutional act as an act of guarantee for the individual against the omnipotence of the majority, manifested in a statutory act.
Keywords: constitution, philosophy of law, proportionality, constitutional identity, universalism, constitutional liberalism, conflict of principles, principles of law
Bibliografia
Alexy R., On the Structure of Legal Principles, Ratio Juris 2000, t. 13, nr 3
Besselink L.F.M., National and Constitutional Identity before and after Lisbon, Utrecht Law Review 2011, t. 6
Bogdandy A. von, The European Constitution and European Identity Text and Subtext of the Treaty Establishing a Constitution for Europe, International Journal of Constitutional Law 2005, t. 3
Clavelend S.H., Our International Constitution, Yale Journal of International Law 2006, t. 1
Corrias L., Populism in a Constitutional Key: Constituent Power, Popular Sovereignty and Constitutional Identity, European Constitutional Law Review 2016, t. 12
Davis B., Resistance to European Law and Constitutional Identity in Germany: Herbert Klaus and Solange in its Intellectual Context, European Law Journal 2015, t. 21
Dixon R., Amending Constitutional Identity, Cardozo Law Review 2012, t. 33
Dworkin R., Hard Cases, Harvard Law Review 1975, t. 88
Dworkin R., Law as Interpretation, Texas Law Review 1982, t. 60
Dworkin R., No Right Answer, New York University Law Review 1978, t. 53
Dworkin R., The Model of Rules, The University of Chicago Law Review 1967, t. 35
Faguna P., Constitutional Identity in the EU-A Shield or a Sword?, German Law Journal 2017, t. 18
Fichera M., Pollicino O., The Dialectics Between Constitutional Identity and Common Traditions: Which Language for Cooperative Constitutionalism in Europe?, German Law Journal 2019, t. 20
Fletcher G., Constitutional Identity, Cardozo Law Review 1993, t. 14
Hart H.L.A., The Concept of Law, Oxford 1961
Klug H., Constitutional Identity and Change, Tulsa Law Review 2011, t. 47
Kordela M., Zasady prawne. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2014
Korycka-Zirk M., Filozoficznoprawny wymiar kontroli konstytucyjności, Toruń 2017
Korycka-Zirk M., Rodzaje testów judical review a zasada proporcjonalności, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2022, nr 2
Korycka-Zirk M., Teorie zasad prawa a zasada proporcjonalności, Warszawa 2012
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska, Toruń 2015
Kustra A., Sądy konstytucyjne a ochrona tożsamości narodowej i konstytucyjnej państw członkowskich Unii Europejskiej, [w:] Prawo Unii Europejskiej a prawo konstytucyjne państw członkowskich, red. S. Dudzik, N. Półtorak, Warszawa 2013
Legg A., The Margin of Appreciation in International Human Rights Law: Deference and proportionality, Oxford 2012
Mill J.S., Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 2012
Polzin M., Constitutional Identity, Unconstitutional Amendments and the Idea of Constituent Power: The Development of Doctrine of Constitutional Identity in German Constitutional Law, I Con 2016, t. 14
Poulson S., Kelsen on Legal Interpretation, Legal Studies 1990, t. 10
Rosenfeld M., The European Treaty – Constitution and Constitutional Identity: a View from America, International Journal of Constitutional Law 2005, t. 3
Rosenfeld M., The Identity of the Constitutional Subject, Cardozo Law Review 1995, t. 16
Rubin E.L., Feeley M., Federalism: Some Notes on a National Neurosis, UCLA Law Review 1994, t. 41
Schapiro R.A., Identity and Interpretation in State Constitutional Law, Virginia Law Review 1998, t. 84
Schapiro R.A., Polyphonic Federalism: Towards the Protection of Fundamental Rights, University of Chicago Press 2009
Scholtes J., Abusing Constitutional Identity, German Law Review 2021, t. 22
Simon S., Constitutional Identity and Ultra Vires Review in Germany, Central European Journal of Comparative Law 2021, t. 2
Śledzińska-Simon A., Constitutional Identity in 3D: A Model of Individual, Relational and Collective Self and its Application in Poland, International Journal of Constitutional Law 2015, t. 13
Śledzińskiej-Simon A., Koncepcja tożsamości konstytucyjnej: wymiar indywidualny, relatywny oraz zbiorowy, Przegląd Prawa Administracji 2016, t. CVII
Son B.N., Globalization of Constitutional Identity, Washington International Law Journal 2017, t. 26, nr 3
Teitel R.G., Reactionary Constitutional Identity, Cardozo Law Review 1992–1993, t. 14
Tkacz S., O zintegrowanej koncepcji zasad prawa w polskim prawoznawstwie (od dogmatyki do teorii), Toruń 2014
Wróblewski J., Rozumowania prawnicze w wykładni prawa (pierwotnie opublikowane w: Studia Prawno-Ekonomiczne, t. IV, Warszawa 1970, s. 7 i n.), [w:] J. Wróblewski, Pisma wybrane, red. M. Zirk-Sadowski, Warszawa 2015
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972
Young E.A., What Does Take to Make a Federal System? On Constitutional Entrenchment, Separate Spheres, and Identity, Tulsa Law Review 2010, t. 45
Ziółkowski M., Tożsamość konstytucyjna jako wzorzec kryterium kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (uwagi na marginesie wyroków K32/09 i P7/20) [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Prof. dr hab. Piotr Tuleja
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Państwowa Komisja do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 i jej ocena w świetle Konstytucji
naruszenia standardów konstytucyjnych. Sposób określenia adresatów ustawy oraz jej zakresu przedmiotowego wskazuje na brak cech generalności i abstrakcyjności regulacji. Uchwalony przez Sejm akt prawny w części nie jest ustawą w rozumieniu art. 87 ust. 1 Konstytucji. Wątpliwości budzi status ustrojowy Komisji RP. Jej zadania powinny być wykonywane przez komisję śledczą oraz przez odpowiednie ograny państwa zajmujące się ściganiem przestępstw. Wbrew deklaracjom autorów projektu Komisja nie jest niezależnym organem administracji państwowej. Postępowanie przed Komisją nie spełnia podstawowych standardów postępowania sądowego. Nie jest ono również typowym postępowaniem administracyjnym. W toku prowadzonego postępowania Komisja ma nieograniczone możliwości pozyskiwania informacji. Na mocy komentowanej ustawy Komisja uzyskała status swoistego super-organu, który nie tylko może wiążąco zlecać różnym organom podjęcie stosownych działań, ale również monitorować ich realizację, a także mieć dostęp do wszelkich dokumentów i pomieszczeń, a nawet akt sprawy będącej w toku. Komisja nie ma podstaw prawnych w Konstytucji mimo tego, że wkracza w konstytucyjnie określone obszary kompetencji innych organów państwa, w tym również sądów oraz prawa jednostki. Podstaw takich nie mają również rozstrzygnięcia Komisji. Ustawa narusza szereg przepisów Konstytucji RP. Komisja stanowi organ władzy publicznej, który do tej pory nie był znany polskiemu porządkowi prawnemu. Jego utworzenie wykracza poza zakres swobody ustawodawcy i jest konstytucyjnie zakazane.
Słowa kluczowe: wpływy rosyjskie, środki zaradcze, charakter komisji, postępowanie, podstawy konstytucyjne
The State Commission for Investigating Russian Influences on the Internal Security of the Republic of Poland in the Years 2007-2022 and its Assessment in the Light of the Constitution of the Republic of Poland
The article analyses the solutions contained in the so-called Lex Tusk Act from the point of view of a violation of constitutional standards. The way in which the addressees of the statute and the scope of its application have been defined demonstrates lack of generality and abstractness of the regulation. Moreover, part of this legal instrument adopted by the Sejm is not a statute within the meaning of Article 87(1) of the Constitution of the Republic of Poland. The constitutional status of the Commission causes doubts. Its tasks should be performed by a commission of inquiry and by the relevant state authorities dealing with the prosecution of crimes. Contrary to what the drafters claimed, the Commission is not an independent authority of state administration. The proceedings before the Commission do not meet the basic standards of judicial procedure. Nor are they a typical administrative procedure. In the course of its proceedings, the Commission has unlimited possibilities to obtain information. By virtue of the statute in question, the Commission has acquired the status of a kind of super-agency, which can not only issue binding orders to various bodies to take relevant measures, but also monitor their implementation and access any documents and premises, even the files of ongoing cases. The Commission has no legal basis in the Constitution, despite the fact that it encroaches on the constitutionally defined areas of competence of other state authorities, including courts, and on the rights of individuals. Its decisions also lack any such basis. The Act violates a number of provisions of the Constitution of the Republic of Poland. The Commission is a public authority hitherto unknown to the Polish legal order. Its establishment exceeds the scope of the legislator’s freedom and is constitutionally prohibited.
Keywords: Russian influence, remedies, nature of the commission, proceedings, constitutional basis
Bibliografia
Araszkiewicz M., Florczak-Wątor M., Zasada legalizmu, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Warszawa 2021
Bendza W., Regulacja kościelnych spraw majątkowych na przykładzie Kościoła prawosławnego w Polsce, Warszawa 2009
Bidziński M., Opinia prawna w przedmiocie zgodności z Konstytucją RP z dn. 2 kwietnia 1997 r. projektu ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 (druk nr 2838)
Błachucki M., Niezależność organów administracji publicznej na przykładzie ewolucji statusu prawnego Prezesa UOKiK, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 2019, nr 3999
Dobrzeniecki K., Romanowski M., Reprywatyzacja. Problem tworzenia i stosowania prawa, Warszawa 2015
Jaśkowska M., [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX 2023
Matczak M., Opinia prawna w sprawie oceny konstytucyjności projektu ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa (druk 1056)
Nowak-Far A., Ocena zgodności ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 z prawem Unii Europejskiej (w tym z postanowieniami Karty Praw Podstawowych) oraz Europejską Konwencją Praw Człowieka (druk senacki nr 955)
Opaliński B., Opinia prawna w sprawie ustalenia: czy przepisy poselskiego projektu ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 (druk nr 2838) są zgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej?
Pietrzak P., Analiza projektu ustawy o państwowej komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polski w latach 2007–2022, Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris,
Piskorz-Ryń A., Sakowska-Baryła M., Obowiązki informacyjne jednostek samorządu terytorialnego w ustawie o Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich, Samorząd Terytorialny 2023, nr 9
Piskorz-Ryń A., Sakowska-Baryła M., Uprawnienia Komisji wobec organów i instytucji publicznych w celu badania wpływów rosyjskich w RP, LEX 2023
Piskorz-Ryń A., Sakowska-Baryła M., Ustawa o Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich w zakresie uprawnień informacyjnych, LEX 2023
Pruszyński M., Opinia o ustawie o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 (druk nr 955)
Sokolewicz W., Wojtyczek K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Tkacz S., Zasada nullum crimen sine lege jako źródło poszukiwania językowej granicy wykładni prawa karnego?, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2020, nr 2
Tuleja P. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2023
Wierzbowski M., Współpraca niezależnych organów administracji publicznej, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2014, nr 2
Wojtyczek K., Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999
Zajadło J., Opinia prawna dotycząca ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej polskiej w latach 2007–2023 w zakresie zgodności z Konstytucją i przepisami obowiązującego prawa (druk senacki nr 955)
Zaleśny J., Opinia prawna. Czy przepisy poselskiego projektu ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 (druk nr 2838) są zgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej?
Prof. dr hab. Joanna Kielin-Maziarz
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Dyskusja nad wymiarem praworządności przyjętym w Agendzie 2030
Praworządność pojawiła się w Agendzie 2030 jako wyraz szerokiego kompromisu. Wynika to przede wszystkim zarówno z różnych jej definicji i sposobów rozumienia w poszczególnych państwach, jak i (a może nawet przede wszystkim) z obawy przed nadmierną ingerencją w suwerenność państw członkowskich i weryfikacją jej poziomu. Ostatecznie praworządność nie stała się samodzielnym celem Agendy 2030 i przyjęta została jako zadanie trzecie w ramach celu 16, zgodnie z którym Agenda ma promować rządy prawa na poziomie krajowym i międzynarodowym oraz zapewniać wszystkim równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Celem artykułu jest wskazanie, dlaczego umieszczono praworządność w dokumencie dotyczącym rozwoju, jakim jest Agenda 2030 oraz przyczyn przyjęcia jej wskazanego wyżej wymiaru. Ponadto podjęta zostanie próba wyjaśnienia, czym jest praworządność w Agendzie – czy odpowiada ona koncepcji praworządności środowiskowej, czy też ma szersze znaczenie odpowiadające powszechnemu rozumieniu praworządności tworząc równocześnie IV filar koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Słowa kluczowe: Agenda 2030, praworządność, zrównoważony rozwój
Discussion on the Rule of Law Dimension Adopted in the 2030 Agenda
The rule of law appeared in the 2030 Agenda as an expression of a broad compromise between the countries of the United Nations. This is mainly due to its different definitions and ways of understanding it in individual countries, and (perhaps even above all), from fear of excessive interference with the sovereignty of the Member States and verification of its level. Ultimately, the rule of law did not become a stand-alone goal of the 2030 Agenda and was adopted as the third task under Goal 16, according to which the Agenda is to promote the rule of law at the national and international level and ensure equal access to justice for all. The aim of the article is to indicate why the rule of law was included in the development document, which is the 2030 Agenda, and the reasons for adopting the above-mentioned dimension. In addition, an attempt will be made to clarify what the rule of law is in the Agenda – whether it corresponds to the concept of environmental rule of law or whether it has a broader meaning corresponding to the common understanding of the rule of law, at the same time forming the fourth pillar of the concept of sustainable development.
Keywords: Agenda 2030, rule of law, sustainable development
Bibliografia
Arajarvi N., The Rule of Law in the 2030 Agenda, Hague Journal on the Rule of Law 2018, nr 10
Barstow D., Rule of Law, Environment and Sustainable Development, Southwestern Journal of International Law 2015, vol. 21, nr 2
Bellamy R., The Rule of Law and the Separation of Powers, University of Essex 2011
Bergling P., Jin S., The New Black on the Development Catwalk: Incorporating Rule of Law into the Sustainable Development Goals, 2015, Washington International Law Journal 2015, nr 24
Bosselman K., Grounding the rule of law, [w:] Rule of Law for Nature New Dimensions and Ideas in Environmental Law, red. Ch. Voigt, Cambridge 2013
Brown Weiss E., The Evolution of International Environmental Law, Japanese Yearbook of International Law 2011, nr 54
Brunne J., International Legislation, Max Planck Encyclopedia of Public International Law Online 2008
Carothers T., The Rule of Law Revival, Foreign Affairs 1998, nr 3–4
Chen M., Rule of Law and Environmental Policy Stringency, Institute for the Study of Aspects of International Competition (ISIAC Working Paper 10–3)
Cruden J.C., The work of the Department of Justice Environment and Natural Resources Division: Promoting Environmental Rule of Law and the Advancement of Sustainable Development Goals, South Carolina Journal of International Law and Business 2016, vol. 12, nr 2
Dapolito Dunn A., Stillman S., Advancing the Environmental Rule of Law: A Call for Measurement, Southwestern Journal of International Law 2015, vol. 21, nr 2
Fiedler C., Furness M., M. Gravingholt, Leininger J., Goal 16: promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels, [w:] The sustainable development goals of the post-2015 agenda: comments on the OWG and SDSN proposals, red. M. Loewe, N. Rippin, Deutsches Institut fuer Entwicklungspolitik 2015
Friedrich J., International Environmental “soft law“, Berlin–Heidelberg 2013
Kleinfeld A., Competing Definitions of the Rule of Law, in Promoting the Rule of Law Abroad: In search of knowledge, [w:] Promoting the Rule of Law Abroad: In Search of Knowledge, red. T. Carothers, Washington 2006
Kotze L.J., Sustainable development and the rule of law for nature. A constitutional reading, [w:] Rule of Law for Nature New Dimensions and Ideas in Environmental Law, red. Ch. Voigt, Cambridge 2013
Malby S., The rule of law and sustainable development, Commonwealth Law Bulletin 2017, vol. 43, nr 3–4
Marshall Ch., Making the Case: Rule of Law in the Emerging Development Agenda, Southwestern Journal of International Law 2015, vol. 21, nr 2
Oberg M.D., The Legal Effects of Resolutions of the UN Security Council and General Assembly in the Jurisprudence of the ICJ, European Journal of International Law 2005, vol. 16, nr 5
Pavoni R., Piselli D., The Sustainable Development Goals and International Environmental Law: Normative Value and Challenges for Implementation, Veredas do Direito 2016, vol. 13
Pogge T., Sengupta M., The Sustainable Development Goals as Drafted: Nice Idea, Poor Execution, Washington International Law Journal 2015, vol. 24, nr 3
Rabinovych M., Legal Status and Effects of the Agenda 2030 Within the EU Legal Order, Journal of Contemporary European Research 2020, nr 16
Raz J., The Authority of Law, Essays on Law and Morality, Oxford 1979
Sands P., Principles of International Environmental Law, Cambridge 2003
Sikora A., Constitutionalisation of Environmental Protection in EU Law, Zutphen 2020
Voigt Ch., The principle of sustainable development Integration and ecological integrity, [w:] Rule of Law for Nature New Dimensions and Ideas in Environmental Law, red. Ch. Voigt, Cambridge 2013
Wiik A., Lachenmann F., Rule of Law and the Sustainable Development Goals, Max Planck Yearbook of United Nations Law 2014, vol. 18
Wouters J., Baere G. de, Chane A.-L., International Courts as Keepers of the Rule of Law: Achievements, Challenges, and Opportunities, New York University Journal of International Law and Politics 2016, vol. 48, nr 3
Prof. dr hab. Piotr Radziewicz
Politechnika Warszawska
Kontrola konstytucyjności prawa na peryferiach (artykuł recenzyjny)
Celem artykułu jest recenzja pracy zbiorowej pod redakcją Mirosława Granata zatytułowana Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, która ukazała się w serii tematycznej Comparative Constitutional Change wydawnictwa Routledge. Dotyczy ona kondycji rządów prawa, demokracji i organów kontroli konstytucyjności prawa w wybranych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Jednocześnie należy ją traktować jako ważny głos w dyskusji o przyczynach i konsekwencjach osłabienia funkcji ustrojowej sądownictwa konstytucyjnego, dotkniętego praktykami tzw. abuzywnego lub nieliberalnego konstytucjonalizmu.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, kontrola rozproszona, kryzys konstytucyjny, konstytucjonalizm, konstytucjonalizm abuzywny
Review of the Constitutionality of Statutes on the Periphery (Review Article)
The purpose of this article is to review the collective work edited by Mirosław Granat and entitled Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, which was published as part of Routledge's Comparative Constitutional Change thematic series. It deals with the condition of the rule of law, democracy, and authorities tasked with reviewing the constitutionality of statutes in selected countries of Central and Eastern Europe. It should also be regarded as an important voice in the discussion on the causes and consequences of the weakening of the systemic function of constitutional judiciary, affected by the practices of so-called abusive or illiberal constitutionalism.
Keywords: Constitutional Tribunal, dispersed review, constitutional crisis, constitutionalism, abusive constitutionalism
Bibliografia
Arnold R., Constitutional jurisdiction and primacy of the Constitution, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
N.W. Barber, The Principles of Constitutionalism, Oxford 2018
Besselink L.F.M., The curious case of the Netherlands – reflections on the question whether the dismantling of democracy and the rule of law can be stopped by courts of law, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Chybalski P., The problem of the so-called dispersed judicial review of parliamentary acts in Poland – traditions and current perspectives, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Esen S., The Turkish Constitutional Court and emergency regimes in the age of democratic backsliding, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Garlicki L., Derlatka M., Constitutional review in the abusive constitutionalism (continuation, corruption, or disappearance?), [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Gierach P., Parliamentary constitutional review in times of the constitutional crisis in Poland, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Granat M., Turbulent times in the constitutionalism of Central and Eastern European countries, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Kruzslicz P., For now, we see in a mirror dimly – a current perception of Hungarian constitutional justice from an international and comparative national perspective, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Landau D., Abusive Constitutionalism, U.C. Davis Law Review 2013, nr 47
Ojanen T., The Finnish Constitutional Exceptionalism: the pluralist system of constitutional review combining ex ante and ex post functions of review, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, PiP 2020, nr 5
Radziewicz P., Diffuse Constitutional Review in Light of Poland’s Constitutional Court Crisis, Gdańskie Studia Prawnicze 2022, nr 4
Radziewicz P., Judicial Change to the Law-in-Action of Constitutional Review of Statutes in Poland, Utrecht Law Review 2022, nr 1
Syryt A., Admissibility of judicial review in states with a centralised model of constitutional review – in search of effective means of constitutional protection, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Szente Z., From guarding the constitution to serving politics – the decline of the Hungarian Constitutional Court, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Tanasescu E.-S., A missed dialogue: the European Court of Justice and the Romanian Constitutional Court, [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, Routledge 2023
Waldron J., Judges as moral reasoners, International Journal of Constitutional Law 2009, nr 1
Waldron J., The Core of the Case Against Judicial Review, The Yale Law Journal 2006, nr 115
Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
Przywracanie praworządności a reguła uznania – jak uzdrowić TK?
Wynik wyborów parlamentarnych z października 2023 r. sprawił, że dość nieoczekiwanie wyłonił się dylemat: jak w zgodzie z Konstytucją i obowiązującym prawem naprawić to, co zepsuli rządzący w latach 2015 – 2023? Aktualnym stało się zarazem pytanie dotyczące skuteczności prawa jako środka likwidacji bezprawia. Czysto pozytywistyczne myślenie o prawie ujawniło bezradność władz wobec następstw dewastacji systemu prawnego. Problem uzdrowienia Trybunału Konstytucyjnego i generalnie – przywracania praworządności – trudno rozpatrywać w oderwaniu od pojęcia reguły uznania (rule of recognition) w znaczeniu, jakie nadał mu Herbert Hart. Wiele wskazuje na to, że wspomniana reguła pozwoli w przyszłości na traktowanie uchwał Sejmu jako dopuszczalnego w obecnych warunkach narzędzia naprawy tego Trybunału.
Słowa kluczowe: praworządność, Trybunał Konstytucyjny, środki naprawcze, pozytywizm prawniczy, reguła uznania
Restoring Lawfulness and the Rule of Recognition – How to Heal the Constitutional Tribunal?
The result of the parliamentary election in October 2023 caused a dilemma to appear unexpectedly: how to repair, in accordance with the Constitution and applicable laws, what those in power ruined in the years 2015-2023? At the same time, the question concerning effectiveness of law as a means of removing lawlessness became relevant. A purely positivistic thinking about the law has revealed that the authorities were helpless towards the consequences of the devastation of the legal system. The problem of healing the Constitutional Tribunal and restoring lawfulness in general is difficult to study separately from the notion of the rule of recognition in the meaning that Herbert Hart gave to it. There are many indications that the said rule will make it possible in future to regard parliamentary resolutions as an acceptable tool to repair this Tribunal in the present circumstances.
Keywords: rule of law, Constitutional Tribunal, remedies, legal positivism, rule of recognition
Bibliografia
Barczentewicz M., Uses and Misuses of the Rule of Recognition in Miller, U.K. Const. L. Blog (12th Jan 2017),
Calmes-Brunet S., The Principle of Effective Legal Protection in French Administrative Law, [w:] The Principle of Effective Legal Protection in Administrative Law. A European Comparison, red. Z. Szente, K. Lachmayer, London–New York 2017
Garlicki L., Niekonstytucyjność: formy, skutki, procedury, PiP 2016, nr 9
Garlicki L., Derlatka M., Constitutional Review in the Abusive Constitutionalism (Continuation, Corruption or Disappearance?), [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, London–New York 2024
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998
Kmieciak Z., Modele sądowej kontroli administracji publicznej, [w:] System prawa sądownictwa administracyjnego. Zagadnienia ogólne, t. I, red. G. Łaszczyca, W. Piątek, Warszawa 2023
Kmieciak Z., Prezydent RP jako organ administrujący a pojęcie jego prerogatyw, PiP 2023, nr 7
Kmieciak Z., O pojęciu tzw. prerogatyw prezydenckich raz jeszcze, PiP 2024, nr 1
Landau D. , Abusive Contitutionalism, U.C. Davis Law Review 2013, vol. 47
Pietrzykowski T., Polski kryzys konstytucyjny oczami pozytywisty prawniczego, PiP 2022, nr 3
Woźnicki Ł., Przyłębska zapowiada obronę neosędziów i zostaje „najważniejszym autorytetem prawnym w Polsce”, Gazeta Wyborcza z 3.11.2023 r.
Prof. dr hab. Jerzy Zajadło
Uniwersytet Gdański
Debata o przyszłości TK, czyli prawnik i lis, i jeż
Opublikowano już zapis debaty o przyszłości Trybunału Konstytucyjnego, jaką 4.12.2023 r. zorganizowała redakcja miesięcznika „Państwo i Prawo”. Wzięli w niej udział przedstawiciele różnych obszarów prawoznawstwa – od prawa konstytucyjnego, przez prawo cywilne i administracyjne aż po prawo europejskie. Jeśli z tym dokumentem zapozna się laik, to pewnie skwituje to rozpowszechnioną tezą – i znowu tam gdzie trzech prawników, tam pięć różnych opinii. My prawnicy – argumentuje Autor – rozumiemy fałszywość tej tezy, zwłaszcza jeśli uwzględnimy jej populistyczny charakter służący politycznej instrumentalizacji prawa i skutkujący próbą zlekceważenia argumentów prawnych na rzecz prymatu polityki nad prawem. Zdaniem Autora, różnice pomiędzy nami w kwestii tak doniosłej i wrażliwej, jak przyszłość Trybunału Konstytucyjnego nie wynikają bowiem z naszego różnego rozumienia prawa, a tym bardziej ze złej woli interpretacyjnej, są raczej wynikiem innych perspektyw oglądu w zależności od tego, jaką szczegółową dyscypliną się zajmujemy – inaczej patrzą na problem konstytucjonaliści, inaczej administratywiści i cywiliści, a jeszcze inaczej europeiści, ponieważ każdy z nich koncentrują swoją uwagę, co zrozumiale, na innych aspektach. Nie oznacza to jednak całkowitej rozbieżności poglądów. Wręcz przeciwnie – ze wszystkich głosów w debacie przebija z jednej strony świadomość powagi sytuacji, z drugiej zaś – determinacja w poszukiwaniu dróg rozwiązania skomplikowanego problemu ustrojowego.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, debata, Dworkin, lisy, jeże
Debate on the Future of the Polish Constitutional Tribunal, or a Lawyer and a Fox, and a Hedgehog
This article is a legal-philosophical commentary on the debate about the future of the Constitutional Tribunal, which took place on 4 December 2023. The author refers to the book Justice for Hedgehogs by Ronald Dworkin and proposes that lawyers should adopt both a fox’s and a hedgehog’s stance. He concludes with a proposal of his own - the reform of the Constitutional Tribunal can be effected by means of a parliamentary resolution, without the need to amend the Constitution. The author also suggests drawing, mutatis mutandis, on the experiences described in Peter Ch. Hoffer's book Reading Law Forward, published in 2023.
Keywords: Constitutional Tribunal, debate, Dworkin, foxes, hedgehogs
Bibliografia
Berlin I., Jeż i lis, tłum. A. Komarek, H. Krzeczkowski, K. Tarnowska, Warszawa 1993
Dworkin R., Justice for Hedgehogs, Cambridge (Mass.)–London 2011
Hoffer P.Ch., Reading Law Forward. The Making of a Democratic Jurisprudence from John Marshall to Stephen G. Breyer, Lawrence 2023
Krotoszyński M., Modele sprawiedliwości tranzycyjnej, Poznań 2017
Pfordten D. von der, Was ist und wozu Rechtsphilosophie?, Juristenzeitung, 2004, nr 4
Shklar J., Legalism, Harvard University Press, Cambridge (Mass.) 1964
Zajadło J., Po co prawnikom filozofia prawa, Warszawa 2008
Zajadło J., Prawnik transcendentny (artykuł recenzyjny), PiP 2011, nr 6
Prof. dr hab. Dagmara Kornobis-Romanowska
Uniwersytet Wrocławski
Przywracanie legitymizacji do orzekania TK dzięki zapewnieniu unijnej zasady skutecznej ochrony sądowej
Prawo do skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną i prawem podstawowym w prawie Unii, którego standard ochrony wytyczany jest w orzecznictwie TSUE oraz ETPC oraz zapewniany przez niezależne, bezstronne i ustanowione uprzednio na mocy ustawy sądy w państwach członkowskich, w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 KPP. Polski Trybunał Konstytucyjny utracił to miano wskutek oczywistych nieprawidłowości w powołaniu na stanowiska sędziów w grudniu 2015 r. z rażącym naruszeniem polskiego prawa konstytucyjnego, jak również wskutek nieprawidłowości w procedurze wyboru Prezesa TK w grudniu 2016 r. Tym samym TK utracił legitymizację do orzekania, a nadto skutkiem działania tego organu są naruszenia zobowiązań nałożonych na Polskę przez traktaty unijne, w tym w zakresie odnoszącym się do unijnych wymogów skutecznej ochrony sądowej. Przedmiotem tego opracowania jest wskazanie, jak na gruncie prawa Unii i dzięki zasadzie skutecznej ochrony sądowej możliwe jest przywrócenie legitymizacji do orzekania TK, w szczególności poprzez wyeliminowanie wątpliwości co do bezstronności i niepodatności na czynniki zewnętrzne, jakie ten trybunał i jego działanie wzbudzają w przekonaniu jednostek.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, skuteczna ochrona sądowa, praworządność, odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za naruszenia prawa Unii
Restoring the Constitutional Tribunal’s Legitimacy to Adjudicate Thanks to Ensuring the EU Principle of Effective Judicial Protection
The right to effective judicial protection is a general principle and a fundamental right in EU law, whose standard of protection is set in the case law of the CJEU and the ECtHR as well as ensured by independent, impartial courts established by law in the Member States, within the meaning of the second indent of paragraph 1 of Article 19 TEU in conjunction with Article 47 CFR. The Polish Constitutional Tribunal can no longer be considered as such because of obvious irregularities in the appointment of judges in December 2015 in flagrant violation of Polish constitutional law, as well as because of irregularities in the procedure for electing the President of the Constitutional Tribunal in December 2016. Thus, the Constitutional Tribunal lost its legitimacy to adjudicate and, moreover, the actions of this body result in violations of the obligations imposed on Poland by the EU treaties, including those relating to the EU requirements for effective judicial protection. The subject of this article is to indicate how, under EU law and thanks to the principle of effective judicial protection, it is possible to restore the legitimacy of the Constitutional Tribunal to adjudicate, by eliminating reasonable doubts in the minds of individuals as to the impartiality of the Constitutional Tribunal and its actions, as well as its imperviousness to external factors.
Keywords: Constitutional Tribunal, effective judicial protection, rule of law, state liability in damages for violations of EU law
Bibliografia
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21. Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 11
Łętowska E., The Honest (though Embarrassing) Coming-out of the Polish Constitutional Tribunal, Verfassungsblog z 29.11.2021 r.
Półtorak N., Kilka uwag o skutkach wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 dla stosowania prawa unijnego przez polskie sądy, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny à rebours, PiP 2020, nr 5
Sadurski W., W. Polish Constitutional Tribunal Under PiS: From an Activist Court, to a Paralysed Tribunal, to a Governmental Enabler, Hague Journal of Rule Law 2019, nr 11
Sołtys A., [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej red. S. Biernat, Warszawa 2020
Timmermans Ch., How Trustworthy is Mutual Trust? Opinion 2/13 Revisited, [w:] An Ever-Changing Union? Perspectives on the Future of EU law in Honour of Allan Rosas, red. K. Lenaerts, J.C. Bonichot, H. Kanninen, C. Naome, P. Pohjankoski, Bloomsbury Publishing 2019
Wójtowicz K., Constitutional Courts and European Union laws, Scientific Works, Faculty of Law, Wrocław 2014
Wróbel A., [w:] Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, red. D. Kornobis-Romanowska, R. Grzeszczak, Warszawa 2023
Wróbel W., Skutki rozstrzygnięcia w sprawie K 3/21 w perspektywie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Wyrozumska A., Wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach K 3/21 oraz K 6/21 w świetle prawa międzynarodowego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Prof. dr hab. Ewa Bagińska
Uniwersytet Gdański
Zadośćuczynienie za naruszenie praw i wolności człowieka w dobie kryzysu praworządności (uwagi de lege lata i de lege ferenda)
W artykule zbadano, czy polski system prawny zapewnia adekwatną i skuteczną reakcję na naruszenia praw człowieka, zwłaszcza w czasach naruszania konstytucji. Ustawowe podstawy odpowiedzialności państwa ex delicto oraz zasady ochrony dóbr osobistych analizowane są na tle standardu odpowiedzialności wynikającego z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Przepisy prawa dotyczącego czynów niedozwolonych są uważane za preferowany system, chociaż zawierają nieodłączne ograniczenia odpowiedzialności. Artykuł krytycznie ocenia zasadność ogólnych podstaw roszczenia o naprawienie szkody niemajątkowej. Jako rozwiązanie proponuje się włączenie dodatkowego roszczenia o odszkodowanie do reżimu odpowiedzialności władz publicznych.
Damages for Violations of Human Rights in Times of the Rule-of-Law Crisis: Observations About the Law as It It and as It Should Be
The article investigates whether the Polish legal system provides for an adequate and effective response to violations of human rights, in particular in the times of constitutional breakdown. The statutory grounds for state liability ex delicto as well as the rules of protection of personal interests are analysed againt the background of the liability standard under the European Convention on Human Rights. Tort law rules are considered as the preferred regime, albeit they contain inherent limitations of liability. The article critically assesses the viability of the general grounds for the claim for compensation for non-pecuniary loss. An additional claim for compensation to be inserted into the regime of public authorities’ liability is proposed as a solution.
Keywords: non-pecuniary loss, liability of public authorities, pecuniary compensation for a violation of human rights and freedoms
Bibliografia
Bagińska E., Prawo deliktów w przyszłym kodeksie cywilnym (propozycje założeń), PiP 2019, nr 10
Bagińska E., Damages for Violations of Human Rights: A Comparative Analysis, [w:] E. Bagińska (red.), Damages for Violations of Human Rights. A Comparative Study of Domestic Legal Systems, Cham–Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2015
Balcerzak M., Polish domestic remedis against human rights violations and their interaction with ‘just satisfaction’ awarded by the European Court of Human Rights, [w:] Damages for Violations of Human Rights. A Comparative Study of Domestic Legal Systems, red. E. Bagińska, Cham –Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2015
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Grzeszak T., Przewlekłość postępowania a naruszenie praw osobistych, Monitor Prawniczy 2016, nr 19
Grzybowski S., Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa 1957
Holewińska-Łapińska E., Orzecznictwo w sprawach ze skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. VI, red. Krzysztof Ślebzak, Warszawa 2012
Jasiński W., Odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności w procesie karnym bilans i perspektywy, PiP 2023, nr 12
Kaliński M., O naprawieniu szkody wynikłej z naruszenia praw człowieka, [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. II, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011
Langrod S., Praworządność w problemie odszkodowawczym (O odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa przez jego organy), Warszawa 1926
Pazdan M., [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Pietryka A., Przewlekłość jako problem strukturalny w Polsce – analiza wyroku Rutkowski i inni przeciwko Polsce, Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Analizy i rekomendacje, Warszawa 2015, nr 9
Podkowik J., Problem horyzontalnego działania praw jednostki w orzecznictwie sądów w sprawach cywilnych, [w:] Sądy i trybunały wobec problemu horyzontalnego działania praw jednostki, red. M. Florczak-Wątor, Gdańsk 2015
Pyziak-Szafnicka M., Prawo podmiotowe, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo Cywilne. Część Ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny a rebours, PiP 2021, nr 5
Rogers W.V.H., Tort law and human rights: a new experience, [w:] European Tort Law 2002, red. H. Koziol, B. Steininger, Wien–New York 2003
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Szpunar A., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979
Tichy L., Non-pecuniary loss and its compensation, [w:] Essays in Honour of Helmut Koziol, red. E. Karner, U. Magnus, J. Spier, P. Widmer, Wien 2020
Wiśniewska K., Model odpowiedzialności skarbu państwa za naruszenia praw i wolności jednostki w związku ze stosowaniem środków karnoprocesowych i penalnych, Kraków 2021
Wojtyczek K., Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową wyrządzona przez władzę publiczną. Uwagi na tle EKPC, PiP 2018, nr 8
Radwański Z. (red.), Zielona księga, optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczpospolitej Polskiej, Ministerstwo Sprawiedliwości 2006
Ziółkowski M., Przesłanki wyznaczania sędziów do składu orzekającego Trybunału Konstytucyjnego i konsekwencje ich naruszenia, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2020, nr 3
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Ziółkowski M., Dochodzenie przestrzegania standardów praworządności przed europejskimi trybunałami oraz sądami krajowymi (wyniki eksploracyjnych wywiadów z ekspertami – praktykami i akademikami w Polsce), PiP 2023, nr 12
Zubik M., Wolność a prawo (pięć hipotez o stosowaniu pojęć konstytucyjnych dotyczących praw człowieka), PiP 2015, nr 9
Dr Filip Cyuńczyk
Uniwersytet SWPS w Warszawie
Czy w kasacji procesu brzeskiego rzeczywiście chodziło tylko o uniewinnienie Wincentego Witosa? Glosa do wyroku SN z 25.05.2023 r., II KK 453/22
Celem niniejszej glosy jest omówienie wyroku kasacyjnego SN z 23 maja 2023 r. dotyczącego kasacji tzw. procesu brzeskiego. Analiza wyroku została przeprowadzona nie z pozycji czysto dogmatycznych, ale interdyscyplinarnych. Wynika to z faktu, że glosowane orzeczenie posiada potencjał to oddziaływania na zjawiska z obszaru prawa i polityki, a zwłaszcza na kwestię prawnej regulacji oficjalnych narracji pamięci w Polsce.
Słowa kluczowe: Druga Rzeczpospolita, Proces brzeski, polityka pamięci, sądownictwo, liberalny konstytucjonalizm, prawo i pamięć
Was the Cassation in the Brest Trial Really Only Aimed at Acquitting Wincenty Witos? Commentary on Judgment of the Supreme Court in Case II KK 453/22
The following commentary discusses the Supreme Court's cassation judgment of 23 May 2023 concerning the cassation appeal in the so-called Brest trial. The judgment is analysed not from a purely dogmatic position but from an interdisciplinary perspective as well. The reason for this is that the judgment in question has the potential to influence phenomena in the area of law and politics, particularly the issue of the legal regulation of official memory narratives in Poland.
Keywords: Second Polish Republic, Brest trial, memory politics, the judiciary, liberal constitutionalism, law and memory
Bibliografia
Connerton P., Jak społeczeństwa pamiętają, Warszawa 2012
Fraenkel E., The Dual State. A Contribution to the Theory of Dictatorship, Oxford 2017
Havel V., Letnie rozmyślania, Warszawa 2012
Hoc S., Czy możliwa jest rehabilitacja skazanych w tzw. procesie brzeskim?, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 2016, nr 14
Leczyk M., Sprawa brzeska: dokumenty i materiały, Warszawa 1987
Loughlin M., What is Constitutionalisation?, [w:] The Twilight of Constitutionalism?, red. P. Dobner, M. Loughlin, Oxford 2010
Nowak M., Sprawa brzeska, Warszawa 2014
Ruszyc M., Więźniowie marszałka, Warszawa 1969
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006
Uitz R., Constitutional Courts in Central and Eastern Europe: What Makes a Question Too Political?, Juridica International 2007, t. XIII
Uzelac A., Survival of the Third Legal Tradition?, Supreme Court Law Review 2010, nr 49
Wronkowska S., Kilka tez o instrumentalizacji prawa i ochronie przed nią, Acta Universitas Wratislaviensis 2017, nr 3791, Przegląd Prawa i Administracji CX
Zamów prenumeratę
