Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego: emancypacja bez separacjiKarol Weitz
profesor doktor habilitowany, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: 0000-0003-0408-5374
Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego: emancypacja bez separacji
Autor wskazuje na proces emancypacji prawa procesowego cywilnego spod wpływu prawa materialnego cywilnego w XIX w. i jego skutki w postaci rozwoju podstawowych dla współczesnej nauki prawa procesowego cywilnego koncepcji teoretycznych, konkludując, że emancypacja ta, jakkolwiek pożyteczna u swego źródła, to nie powinna utrwalać separacji obu gałęzi prawa.
Słowa kluczowe: samodzielność nauki prawa procesowego cywilnego względem nauki prawa cywilnego materialnego
prof. dr hab. Karol Weitz
Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: 0000-0003-0408-5374
Between integration and disintegration of substantive and procedural civil law: emancipation without separation
The author discusses the process of emancipation of civil procedural law from the influence of civil substantive law in the 19th century and its effects including the development of theoretic doctrines which proved to be fundamental for the contemporary civil procedure jurisprudence. The author concludes that although such autonomy is useful at its source, it should not further consolidate the separation of both branches of law.
Keywords: emancipation of civil procedural law jurisprudence from civil substantive law jurisprudence
Bibliografia / References
Bülow O., Die Lehre von den Proseßeinreden und Processvoraussetzungen, Gießen 1868.
Gudowski J., Pełnomocnictwo procesowe na tle podziału prawa na prywatne i publiczne, „Polski Proces Cywilny” 2011/1.
Hellwig K., System des deutschen Zivilprozeßrchts, cz. 1, Leipzig 1902.
Jodłowski J., Resich Zb., Lapierre J., Misiuk T., Weitz K., Postępowanie cywilne, Warszawa 2016.
Kohler J., Der Prozess als Rechtsverhältnis, Mannheim 1888.
Matscher F., Grundfragen der Anerkennung und Vollstreckung ausländischer Entscheidungen in Zivilsachen, „Zeitschrift für Zivilprozess” 1990/103 (3).
Mądrzak H., O pojmowaniu naczelnych zasad postępowania cywilnego [w:] Proces i prawo. Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jerzego Jodłowskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź 1989.
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2017.
Rosenberg L., Lehrbuch des deutschen Zivilprozeßrechts, Berlin 1927.
Rosenberg L., Schwab K.H., Gottwald P., Zivilprozessrecht, München 2018.
Stein F., Grundriß des Zivilprozeßrechts, Tübingen 1921.
Weitz K., Charakter interesu prawnego jako przesłanki powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) [w:] Sine ira et studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Łukasz Błaszczak
profesor doktor habilitowany, Zakład Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski; kierownik Centrum Mediacji i Arbitrażu; radca prawny i adwokat; wspólnik spółki prawniczej z siedzibą we Wrocławiu; Polska. ORCID: 0000-0002-3372-4043
Problem dopuszczalności pozaustawowych (pozakodeksowych) umów procesowych dotyczących przedmiotu procesu (na przykładzie umowy o cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia lub uznanie powództwa)
W artykule autor omawia zagadnienie umów procesowych pozakodeksowych na przykładzie umów o cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia czy uznanie powództwa. Problematyka ta nie była do tej pory przedmiotem pogłębionych uwag w doktrynie. W tekście rozważono wiele problemów związanych z naturą tych umów. Przede wszystkim analizie poddano charakter prawny umów procesowych pozakodeksowych oraz kwestię, na jakiej podstawie mogą one być zawierane. Chodzi o ustalenie, czy zawarcie umowy procesowej pozakodeksowej następuje w oparciu o zasadę dyspozycyjności czy też zasadę autonomii woli. W artykule omówione zostały także skutki procesowe tych umów oraz konsekwencje niewywiązania się z ich postanowień. Autor przedstawił kilka wniosków, które mogą mieć znaczenie dla praktyki stosowania umów procesowych pozakodeksowych.
Słowa kluczowe: proces cywilny, umowa procesowa, cofnięcie pozwu, uznanie powództwa, zrzeczenie się roszczenia, czynność procesowa, normy procesowe
prof. dr hab. Łukasz Błaszczak
an associate professor, Department of Civil Procedure, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław; head of the Mediation and Arbitration Center, legal advisor; a partner in a law firm based in Wrocław, Poland. ORCID: 0000-0002-3372-4043
The issue of admissibility of extra-Code procedural agreements concerning the subject matter of trial (illustrated with an agreement on withdrawal of a lawsuit, waiver of a claim or acknowledgment of a claim)
In the article, the author discusses the issue of extra-Code procedural agreements using the example of agreements on withdrawal of a lawsuit, waiver of a claim or acknowledgment of a claim. These issues have not yet been the subject of in-depth comments in the doctrine. The article considers a few problems related to the nature of these agreements. First, the legal nature of extra-Code litigation contracts is analysed together with the question on what basis they can be concluded. The issue is to determine whether the conclusion of an extra-Code procedural contract is based on the principle of disposition or the principle of will autonomy. The article also discusses the procedural effects of these agreements and the consequences of failure to comply with their provisions. The paper presents some conclusions that may be relevant to the practice of applying extra-Code procedural agreements.
Keywords: civil trial, litigation agreement, withdrawal of a lawsuit, acknowledgment of a claim, waiver of a claim, procedural act-in-law, procedural norms
Bibliografia / References
Arens P., Willensmängel bei Parteihandlungen im Zivilprozeß, Berlin – Zürich 1968.
Baumgärtel G., Wesen und Begriff der Prozeßhandlung einer Partei im Zivilprozeß, Berlin – Frankfurt 1957.
Berutowicz W., Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1957.
Błaszczak Ł., Charakter prawny umowy o mediację, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008/1.
Błaszczak Ł., Charakter prawny zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, Wrocław 2017.
Błaszczak Ł., Czy jest możliwe zastosowanie sankcji w postaci odrzucenia lub zwrotu apelacji wniesionej w warunkach nadużycia prawa procesowego, „Palestra” 2022/1–2.
Błaszczak Ł., Dyspozycyjność a imperatywność norm w prawie procesowym cywilnym, referat wygłoszony na ogólnopolskiej konferencji pt. „Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego”, Warszawa, 9.12.2022 r., zgłoszony do publikacji „Państwo i Prawo” 2023/6.
Błaszczak Ł., Klauzula „dobrych obyczajów” z art. 3 k.p.c., „Polski Proces Cywilny” 2014/2.
Błaszczak Ł., Nadużycie prawa procesowego w postępowaniu arbitrażowym, Warszawa 2018.
Błaszczak Ł., O kompetencji (prawnej) stron i metodzie dokonywania czynności procesowych w sądowym postępowaniu cywilnym, „Wrocławskie Studia Erasmiana. Rozprawa o metodzie prawa i polityki” 2014/8.
Błaszczak Ł., Postępowanie sądowe w sprawach mediacyjnych [w:] Mediacja w sprawach gospodarczych. Praktyka – teoria – perspektywy, red. A. Torbus, Warszawa 2015.
Błaszczak Ł., Problematyka umów dowodowych w sądowym postępowaniu cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem dowodu z opinii biegłego ad hoc [w:] Rola biegłego w postępowaniach sądowych, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, Wrocław 2016.
Błaszczak Ł., Umowa dowodowa jako przykład nowej instytucji w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 4589 k.p.c.), „Palestra” 2019/11–12.
Błaszczak Ł., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym (art. 2031 KPC), Warszawa 2019.
Błaszczak Ł., Znaczenie interesu prawnego w poszukiwaniu ochrony prawnej w procesie na przykładzie poszczególnych rodzajów powództw [w:] Ius est a iustittia appelatum. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Pazdan, Warszawa 2017.
Broniewicz W., Normy, przesłanki i zarzuty jurysdykcyjne w procesie cywilnym, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1969/2.
Budniak-Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015.
Büllow O., Dispositives Civilprozeßrecht und die verbindliche Kraft der Rechtsordnung, „Archiv für die civilistische Praxis” 1881/64/1.
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008.
Czarnecki K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia – zobowiązania, red. J. Ignatowicz, Warszawa 1972.
Czech K., Dowody i postępowanie dowodowe w międzynarodowym arbitrażu handlowym oraz inwestycyjnym. Zagadnienia wybrane, Warszawa 2017.
Dulęba D., Ugoda w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2012.
Eickmann K.W., Beweisverträage im Zivilprozeß, Bochum 1987.
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008.
Fenichel Z., Zasada „venire contra proprium factum” w kodeksie zobowiązań, „Palestra” 1935/7–8.
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016.
Górniak K., Umowy dowodowe w procesie cywilnym, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2019/4.
Hadrowicz E., Pactum de non petendo a kompetencja zaskarżalności roszczenia, „Studia Prawa Prywatnego” 2022/1.
Jakubecki A., Sankcje za nadużycie uprawnień procesowych w Kodeksie postępowania cywilnego, „Palestra” 2019/11–12.
Jodłowski J. [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów 28–30 września 1972, Rzeszów 1974.
Jodłowski J. [w:] J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Resich, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016.
Knoppek K., Umowy dowodowe w postępowaniu w sprawach gospodarczych a cele procesu cywilnego [w:] Założenia aksjologiczne nowelizacji KPC z 4 lipca 2019 r., „Jurisprudencja” 2020/14.
Kulski R., Charakter prawny umów procesowych, „Państwo i Prawo” 2002/1.
Kulski R., Umowy dowodowe w postępowaniu cywilnym [w:] Czterdziestolecie kodeksu postępowania cywilnego, Kraków 2006.
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006.
Laskowska-Hulisz A., Sprzeczność czynności procesowych z dobrymi obyczajami a nadużycie uprawnień procesowych, „Prawo i Więź” 2020/3.
Lemkowski M., Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007.
Łazarska A., Zaufanie jako kategoria prawna w procesie cywilnym, „Polski Proces Cywilny” 2011/2.
Mikuszewski W., Dopuszczalność umów regulujących sposób prowadzenia dowodów w procesie, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1939/3.
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa – Łódź 1946.
Misztal-Konecka J., Ugoda w postępowaniu cywilnym. Studium z zakresu prawa polskiego na tle prawa rzymskiego, Lublin 2019.
Mokry J., Czynności procesowe podmiotów dochodzących ochrony praw w postępowaniu cywilnym, Wrocław 1993.
Mokry J., Odwołalność czynności procesowych w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1973.
Mokry J., Uznanie powództwa w polskim procesie cywilnym, Wrocław 1970.
Neuner R., Privatrecht und prozessrecht, Mannheim – Berlin – Leipzig 1925.
Niedośpiał M., Autonomia woli w części ogólnej prawa cywilnego, „Państwo i Prawo” 1984/12.
Neumann H-A., Der vertragliche Ausschluß der Klagbarkeit eines privatrechtlichen Anspruchs im deutschen und im deutschen internationalen Rech, München 1967.
Nowacki J., Ius cogens – ius dispositivum, „Studia Prawnicze” 1993/2–3.
Olaś A., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym, Warszawa 2021.
Osowy P., Umowa o właściwość sądu jako przykład umowy przedprocesowej. Uwagi na tle art. 46 k.p.c., „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2005/2.
Pelli O., Beweisverträge im Zivilprozess, Zürich 2012.
Piekarski M., Czynności materialnoprawne a czynności procesowe w sprawach cywilnych (wybrane zagadnienia), „Studia Prawnicze” 1973/37.
Piotrowski M., Normy prawne imperatywne i dyspozytywne, Warszawa – Poznań 1990.
Plebanek M.G., Nadużycie praw procesowych w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012.
Rajski J., Klauzule ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność w kontraktach zawieranych w międzynarodowym obrocie gospodarczym [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004.
Riedl K., Zobowiązania naturalne (niezupełne) w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2022.
Rosenberg L., Schwab K.H., Gottwald P., Zivilprozessrecht, München 2004.
Rylski P., Odwołanie cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym [w:] Symbolae Andreae Marciniak dedicatae, red. J. Jagieła, R. Kulski, Warszawa 2022.
Sawczuk M., O celach i funkcjach postępowania cywilnego procesowego i nieprocesowego (niespornego) [w:] Księga pamiątkowa ku czci Witolda Broniewicza, red. A. Marciniak, Łódź 1998.
Schmidt R., Lehrbuch des deutschen zivilprozessrechts, Leipzig 1912.
Schüller W., Die Wirksamkeit von Beweisverträagen nach geltendem Prozeßrecht, Göttingen 1932.
Siedlecki W., Czynności procesowe, „Państwo i Prawo” 1951/11.
Siedlecki W., Nieważność procesu cywilnego, Warszawa 1965.
Siedlecki W., O tzw. umowach procesowych [w:] Księga pamiątkowa ku czci prof. Alfreda Ohanowicza. Studia z prawa zobowiązań, Warszawa – Poznań 1979.
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo cywilne materialne, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1969/3–4.
Skąpski A., Ograniczenia dowodzenia w procesie cywilnym, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1981/93.
Staehelin A., Dispositives Zivilprozessrecht [w:] Freiheit und Zwang. Rechtliche, wirtschaftliche und gesellschaftliche Aspekte. Festschrift zum 60. Geburtstag von Professor Dr.iur.Dr.phil. Hans Giger, red. W.J. Habscheid, H-J. Hoffmann-Nowotny, W. Linder, A. Meier-Hayoz, Bern 1989.
Świeboda Z., Czynności procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1990.
Torbus A., Następstwo cofnięcia wniosku o ogłoszenie upadłości dla oceny bezskuteczności czynności prawnej upadłego (art. 127 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego). Glosa do tezy z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2009 r. (V Aca 543/09), „Polski Proces Cywilny” 2011/1.
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012.
Trzaskowski R., Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem, Warszawa 2013.
Wagner G., Prozeßverträge. Privatautonomie im Verfahrensrecht, Tübingen 1998.
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013.
Walasik M., Poddanie się egzekucji aktem notarialnym, Warszawa 2008.
Warzocha E., Cofnięcie powództwa oraz wniosku wszczynającego postępowanie procesowe, Warszawa 1977.
Waśkowski E., Istota czynności procesowych, „Polski Proces Cywilny” 1937/24.
Weitz K., Nadużycie „prawa” procesowego cywilnego, „Polski Proces Cywilny” 2020/1.
Wengerek E., Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1961.
Wiśniewski A.W., Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce. Status prawny arbitrażu i arbitrów, Warszawa 2011.
Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009.
Zaleska-Korziuk K., Charakter prawny umowy o finansowanie postępowania arbitrażowego przez osobę trzecią, Warszawa 2021.
Zawiślak K., Receptum arbitrii, Warszawa 2012.
Zdzieborski R., Umowa o podporządkowanie wierzytelności w polskiej praktyce kontraktowej. Zagadnienia wybrane (cz. II), „Monitor Prawniczy” 2003/13.
Aleksandra Fruk (wcześniej Budniak-Rogala)
doktor nauk prawnych, Instytut Prawa Cywilnego, Zakład Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Polska. ORCID: 0000-0003-1391-3506
Czynności procesowe – wnioski i postulaty w kontekście relacji do czynności materialnoprawnych
Artykuł stanowi głos w dyskusji w ramach rozważań na temat relacji czynności procesowych i czynności materialnoprawnych. Z uwagi na przedmiot zainteresowań naukowych autorki analizowana problematyka została ujęta z perspektywy czynności procesowej. Odniesiono się przede wszystkim do istoty pojęcia czynności prawnej (sensu stricto i sensu largo) – w tym również przez pryzmat koncepcji czynności konwencjonalnej. Omówione zostały definicje oraz konstytutywne determinanty czynności materialnoprawnej i czynności procesowej. Weryfikacji poddano także pojęcie nieważności w ujęciu procesowym w odniesieniu do nieważności czynności materialnoprawnej. Przeprowadzone wywody umożliwiły sformułowanie relewantnych wniosków i postulatów w przedmiotowym zakresie.
Słowa kluczowe: czynność prawna (sensu stricto i sensu largo), czynność procesowa, czynność materialnoprawna, czynność konwencjonalna, umowy (przed)procesowe, analogia w prawie cywilnym procesowym, nieważność postępowania, wadliwość czynności procesowej
dr Aleksandra Fruk (previous Budniak-Rogala)
Institute of Civil Law, Department of Civil Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economy, University of Wrocław, Poland. ORCID: 0000-0003-1391-3506
Procedural acts-in-law – conclusions and postulates in context of relation to substantive acts-in-law
This paper is a voice in the debate within the framework of discussions on the relationship between procedural acts-in-law and substantive acts-in-law. Given the subject of the author’s scientific interests, the analyzed issues were approached from the perspective of a procedural act. First of all, the essence of the concept of act-in-law (sensu stricto and sensu largo) was addressed – also through the perspective of conventional act. The definitions and constitutive determinants of a substantive acts-in-law and a procedural acts-in-law were presented. The concept of invalidity in terms of procedure in relation to the invalidity of a substantive act was also reviewed. The deductions made enabled the formulation of relevant conclusions and postulates in the subject matter.
Keywords: act-in-law (sensu stricto and sensu largo), procedural act, substantive act, conventional act, (pre)procedural agreements, analogy in civil procedure law, invalidity of the proceedings, defectiveness of the procedural act
Bibliografia / References
Baumgärtel G., Wesen und Begriff der Prozeßhandlung einer Partei im Zivilprozeß, Köln –Berlin 1957.
Berutowicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1984.
Berutowicz W., Znaczenie prawne sądowego dochodzenia roszczeń, Warszawa 1966.
Błaszczak Ł., Charakter prawny umowy o mediację, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008/1.
Błaszczak Ł., Problem dopuszczalności pozaustawowych (pozakodeksowych) umów procesowych dotyczących przedmiotu procesu (na przykładzie umowy o cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia lub o uznanie powództwa), „Polski Proces Cywilny” 2023/2.
Błaszczak Ł., Umowa dowodowa jako przykład nowej instytucji w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 4589 KPC), „Palestra” 2019/11–12.
Błaszczak Ł., Wyrok sądu polubownego w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010.
Błaszczak Ł. [w:] Postępowanie cywilne, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2013.
Błaszczak Ł., Wadliwość czynności procesowych stron i uczestników. Obecny model i propozycja zmian w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014.
Broniewicz W., Normy, przesłanki i zarzuty jurysdykcyjne w procesie cywilnym (przyczynek do zagadnienia stosunku prawa materialnego i prawa procesowego), „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1969/2.
Broniewicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2006.
Budniak-Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015.
Budniak-Rogala A., Zapis na sąd polubowny z udziałem konsumenta – uwagi na tle regulacji z art. 11641 KPC – część III, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2017/4.
Budniak-Rogala A. [w:] Meritum. Postępowanie cywilne. Tom II. Postępowanie egzekucyjne, arbitrażowe i międzynarodowe, red. I. Gil, Warszawa 2021.
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008.
Czepita S., Konwencjonalizacja a formalizacja działań w prawie [w:] Konwencjonalne i formalne aspekty prawa, red. S. Czepita, Szczecin 2006.
Czepita S., Reguły konstytutywne a zagadnienia prawoznawstwa, Szczecin 1996.
Czepita S., Kuniewicz Z., Spór o konwalidację nieważnych czynności prawnych, „Państwo i Prawo” 2002/9.
Czepita S., Wronkowska S., Zieliński M., Założenia szkoły poznańsko-szczecińskiej w teorii prawa, „Państwo i Prawo” 2013/2.
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008.
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2016.
Flume W., Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts. T. 2. Das Rechtsgeschäft, Berlin – Heidelberg – New York 1965.
Gapska E., Wady orzeczeń sądowych, Warszawa 2009.
Gapska E. [w:] System Postępowania Cywilnego. Tom 2. Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, Warszawa 2021.
Gizbert-Studnicki T., O nieważnych czynnościach prawnych w świetle koncepcji czynności konwencjonalnych, „Państwo i Prawo” 1975/4.
Górniak K., Umowy dowodowe w procesie cywilnym, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2019/4.
Grochowski M. [w:] Zobowiązania. Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC. Tom I. Komentarz, red. P. Machnikowski, Legalis 2022.
Grzybowski S., O potrzebie badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów. 28–30.09.1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974.
Grzybowski S. [w:] System Prawa Cywilnego. Część ogólna. Tom I, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974.
Gutowski M., Bezskuteczność czynności prawnej, Warszawa 2013.
Gutowski M., Materialnoprawne i procesowe aspekty bezskuteczności klauzul abuzywnych w umowach konsumenckich [w:] Proces cywilny. Nauka – Kodyfikacja – Praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, red. P. Grzegorczyk, K. Knoppek, M. Walasik, Warszawa 2012.
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2006.
Gutowski M. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019.
Gutowski M., Wzruszalność czynności prawnej, Warszawa 2010.
Hroboni J., Uchybienia procesowe i ich skutki, „Polski Proces Cywilny” 1934/14–15.
Jakubecki A., O związkach cywilnego prawa procesowego i materialnego – subsydiarność czy autonomia?, „Państwo i Prawo” 2023/6, artykuł oddany do druku – maszynopis.
Jędrzejewska M., Wpływ czynności procesowych na bieg przedawnienia, Warszawa 1984.
Jodłowski J., Głos w dyskusji [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów. 28–30.09.1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974.
Jodłowski J., O potrzebie i kierunkach badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów. 28–30.09.1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974.
Jodłowski J. [w:] J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Resich, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016.
Kościółek A., Elektroniczne czynności procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012.
Kulski R., Charakter prawny umów procesowych, „Państwo i Prawo” 2002/1.
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, b.m.w. 2006.
Lehmann H., Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Gesetzbuches, Berlin 1958.
Liszcz T., Nieważność czynności prawnych w umownych stosunkach pracy, Warszawa 1977.
Machnikowski P., Swoboda umów według art. 3531 KC. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005.
Machnikowski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Legalis 2021.
Markiewicz K., Postępowanie w sprawach depozytowych, Warszawa 2007.
Miączyński A., Skuteczność orzeczeń w postępowaniu cywilnym, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Prawnicze” 1974/67 (377).
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa – Łódź 1946.
Mokry J., Czynności procesowe podmiotów dochodzących ochrony praw w postępowaniu cywilnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 1993/225 (1507).
Mokry J., Odwołalność czynności procesowych w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1973.
Musielak H.J., Grundkurs ZPO, München 2002.
Niese W., Doppelfunktionelle Prozeßhandlungen. Ein Beitrag zur allgemeinen Prozeßrechtslehre, Göttingen 1950.
Nowak L., Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Czynności konwencjonalne w prawie, „Studia Prawnicze” 1972/33.
Piekarski M., Czynności materialnoprawne a czynności procesowe w sprawach cywilnych [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów. 28–30.09.1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974.
Piekarski M., Czynności materialnoprawne a procesowe w sprawach cywilnych (wybrane zagadnienia), „Studia Prawnicze” 1973/37.
Piekarski M., Pozbawienie strony możności obrony swych praw w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1964.
Preussner-Zamorska J., Nieważność czynności prawnej w prawie cywilnym, Warszawa 1983.
Pyziak-Szafnicka M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. P. Księżak, M. Pyziak-Szafnicka, LEX 2014.
Radwański Z., Mularski K. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019.
Radwański Z., Prawo cywilne – cześć ogólna, Warszawa 2003.
Radwański Z. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna. Tom 2, red. Z. Radwański, Warszawa 2008.
Resich Z., Istota procesu cywilnego, Warszawa 1985.
Rudkowska-Ząbczyk E., Pisemne czynności procesowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2008.
Rylski P., Czynności procesowe a czynności materialnoprawne – zarys problematyki, „Państwo i Prawo” 2023/6.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2020.
Siedlecki W., Czynności procesowe, „Państwo i Prawo” 1951/11.
Siedlecki W., Nieważność procesu cywilnego, Warszawa 1965.
Siedlecki W., O tzw. umowach procesowych [w:] Studia prawa zobowiązań, Poznań 1961.
Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1987.
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo cywilne materialne, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1969/3–4.
Sobolewski P., Kompetencja do dokonania czynności prawnej jako przesłanka jej prawnej doniosłości, „Przegląd Prawa Handlowego” 2009/2.
Sobolewski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, W. Borysiak, Legalis 2022.
Sośniak M., Prawo cywilne i rodzinne w zarysie. Tom I. Część ogólna prawa cywilnego, Katowice 1985.
Szpunar A., O konwalidacji nieważnej czynności prawnej, „Państwo i Prawo” 1986/5.
Szpunar A., O konwalidacji wadliwych czynności prawnych, „Państwo i Prawo” 2002/7.
Szpunar A., Uwagi o pojęciu czynności prawnej, „Państwo i Prawo” 1974/12.
Świeboda Z., Czynności procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1990.
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012.
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013.
Walasik M., Poddanie się egzekucji aktem notarialnym, Warszawa 2008.
Waligórski M., Polskie prawo procesowe. Funkcja i struktura, Warszawa 1947.
Weitz K., Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego: emancypacja bez separacji, wykład inauguracyjny wygłoszony na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego”, która odbyła się w Warszawie w dniu 9.12.2022 r., maszynopis (niepublikowany).
Wiśniewski T., Kilka refleksji na temat wzajemnych zależności między prawem cywilnym materialnym i procesowym, „Polski Proces Cywilny” 2020/3.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001.
Wronkowska S., Analiza prawa podmiotowego, Poznań 1973.
Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii prawa, Poznań 1997.
Zedler F., Glosa do uchwały SN z dnia 19.07.2001 r., III CZP 42/01, „Przegląd Sądowy” 2002/11–12.
Zedler F., Poddanie się egzekucji aktem notarialnym, „Rejent” 1998/7–8.
Zembrzuski T., Nieważność postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2017.
Zieliński T., Znaczenie terminu „nieważność” w języku prawniczym, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1970/3.
Ziembiński Z., Kompetencja i norma kompetencyjna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1969/4.
Ziembiński Z., W sprawie czynności konwencjonalnych, „Państwo i Prawo” 1986/8.
Zöllner W., Materielles recht und Prozessrecht, „Archiv für die Civilistische Praxis” 1980/190.
Marcin Kopacki
doktorant, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Polska. ORCID: 0000-0002-1182-9178
Pactum de non petendo jako przykład pozakodeksowej umowy procesowej
Celem artykułu jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy pactum de non petendo stanowi pozakodeksową umowę procesową. Autor podejmuje próbę zdefiniowana pactum de non petendo oraz odniesienia tej umowy do różnych funkcjonujących w doktrynie koncepcji umów procesowych. Stara się znaleźć podstawę prawną do wykazania, że pactum de non petendo, choć nie jest wprost zdefiniowane w Kodeksie postępowania cywilnego, to jednak przepisy tej ustawy przesądzają o skutkach tej umowy.
Słowa kluczowe: pactum de non petendo, umowa procesowa, proces cywilny, zasada dyspozycyjności
Marcin Kopacki
PhD student, Faculty of Law, Administration and Economy, University of Wrocław, Poland. ORCID: 0000-0002-1182-9178
Pactum de non petendo as an example of extra-Code procedural agreements
The aim of the article is to find an answer as to whether pactum de non petendo constitutes an extra-Code procedural agreement. The author attempts to define pactum de non petendo and to relate this agreement to various concepts of procedural agreements functioning in the doctrine. The author tries to find a legal basis to show that although pactum de non petendo is not directly defined in the Polish Code of Civil Procedure, the provisions of this act determine the effects of this agreement.
Keywords: pactum de non petendo, procedural agreement, civil trial, dispositive principle
Bibliografia / References
Błaszczak Ł., Charakter prawny zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, Wrocław 2017.
Błaszczak Ł., Marszałkowska-Krześ E., Zapis na sąd polubowny a czynności notarialne (wybrane zagadnienia), „Rejent” 2007/9.
Błaszczak Ł., Powództwo oczywiście bezzasadne. Art. 191(1) k.p.c., LEX 2021.
Błaszczak Ł., Problematyka umów dowodowych w sądowym postępowaniu cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem dowodu z opinii biegłego ad hoc [w:] Rola biegłego w postępowaniach sądowych, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, Wrocław 2016.
Błaszczak Ł., Znaczenie interesu prawnego w poszukiwaniu ochrony prawnej w procesie cywilnym na przykładzie poszczególnych rodzajów powództw [w:] Ius est a iustitia appellatum: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. M. Tomalak, Warszawa 2017.
Borysiak W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, W. Borysiak, Legalis 2022.
Budniak-Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015.
Dobrzański B. [w:] B. Dobrzański, M. Lisiewski, Z. Resich, W. Siedlecki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, red. Z. Resich, W. Siedlecki, Warszawa 1969.
Ereciński T. [w:] J. Ciszewski, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy). Komentarz, Warszawa 2006.
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008.
Fierich F.K., O spoczywaniu procesu cywilnego. Studium procesowe, Lwów 1896.
Gapska E., Umowy dowodowe [w:] Dowody w postępowaniu cywilnym. Tom 2. System Postępowania Cywilnego, red. Ł. Błaszczak, Warszawa 2021.
Grzegorczyk P., Legitymacja procesowa – pojęcie, funkcje i reżim procesowy, „Przegląd Sądowy” 2020/2.
Grzegorczyk P., Weitz K. [w:] Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, Warszawa 2016.
Hadrowicz E., Pactum de non petendo a kompetencja zaskarżalności roszczenia, „Studia Prawa Prywatnego” 2022/1.
Jakubecki A., Sankcje za nadużycie uprawnień procesowych w Kodeksie postępowania cywilnego, „Palestra” 2019/11–12, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/11-12-2019/artykul/sankcje-za-naduzycie-uprawnien-procesowych-w-kodeksie-postepowania-cywilnego.
Jędrzejewska M., Czynności procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1990.
Jędrzejewska M., Wpływ czynności procesowych na bieg przedawnienia, Warszawa 1984.
Kamieński G., Zakaz nadużycia praw procesowych, LEX 2021.
Karasek-Wojciechowicz I., Roszczenie o wykonanie zobowiązania z umowy zgodnie z jego treścią, LEX 2014.
Konik P., Umowne kształtowanie odpowiedzialności dłużnika za naruszenie zobowiązania w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2019.
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006.
Kulski R. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom III. Komentarz. Art. 425–729, red. A. Marciniak, Legalis 2019.
Łazarska A., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012.
Machnikowski P., Swoboda umów według art. 3531 KC. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005.
Mikuszewski W., Dopuszczalność umów regulujących sposób prowadzenia dowodów w procesie, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1939/19 (3).
Mokry J., Czynności procesowe podmiotów dochodzących ochrony praw w postępowaniu cywilnym, Wrocław 1993.
Olaś A., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym, Warszawa 2021.
Osowy P., Powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa 2015.
Osowy P., Wyrok zasądzający, Warszawa 2020.
Pazdan M., Bezskuteczność lub nieważność zapisu na sąd polubowny w prawie polskim [w:] Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI wieku. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu, red. P. Nowaczyk, Warszawa 2008.
Piasecki K., System dowodów i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych, Warszawa 2012.
Pyziak-Szafnicka M., Wygaśnięcie zobowiązań [w:] Prawo zobowiązań – część ogólna. System prawa prywatnego, t. 6, red. A. Olejniczak, Warszawa 2009.
Radwański Z., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 czerwca 1975 r., II CZ 91/75, „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1977/5.
Riedl K., Kreowanie zobowiązań naturalnych w drodze umowy (uwagi o tzw. skutku silniejszym pactum de non petendo), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2019/3.
Rott-Pietrzyk E., Merger clause w aktach prawa modelowego (soft law) [w:] Rozprawy cywilistyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Drozdowi, red. M. Pecyna, J. Pisuliński, Warszawa 2013.
Siedlecki W., Nieważność procesu cywilnego, Warszawa 1965.
Siedlecki W., O tzw. umowach procesowych [w:] Studia z prawa zobowiązań, red. Z. Radwański, Warszawa 1979.
Skąpski A., Ograniczenia dowodzenia w procesie cywilnym, Warszawa – Kraków 1981.
Stefanicki R. [w:] Prawo Konkurencji. Tom 15. System Prawa Prywatnego, red. M. Kępiński, Warszawa 2014.
Telenga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1–729, red. A. Jakubecki, LEX 2019.
Tennebaum-Kulig M., Zobowiązania naturalne [w:] Odpowiedzialność w prawie cywilnym, red. P. Machnikowski, Wrocław 2006.
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012.
Torbus A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–205, red. A. Marciniak, Legalis 2019.
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950.
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego: ustrój sądów cywilnych, postępowanie sporne, Wilno 1932.
Weitz K., Charakter interesu prawnego jako przesłanki powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), „Przegląd Sądowy” 2018/7–8.
Weitz K., Nadużycie „prawa” procesowego cywilnego, „Polski Proces Cywilny” 2020/1.
Wolak M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Legalis 2023.
Zagrobelny K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Legalis 2021.
Zdzieborski R., Umowa o podporządkowaniu wierzytelności w polskiej praktyce kontraktowej. Zagadnienia wybrane. Cz. II, „Monitor Prawniczy” 2003/13, Legalis.
Zedler F., Dochodzenie roszczeń majątkowych od małżonków, Warszawa 1976.
Monika Strus-Wołos
doktor nauk prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu; adwokat, Izba Adwokacka w Radomiu, Polska. ORCID: 0000-0002-9175-7839
Postępowanie odrębne z udziałem konsumentów – czy potrzebne jest procesowe wzmocnienie ochrony konsumenta?
Artykuł zawiera krytyczną ocenę projektu postępowania odrębnego z udziałem konsumentów. W tekście wskazano zarówno wątpliwości interpretacyjne, które powstają przy analizie poszczególnych przepisów, jak i ich potencjalny wpływ na system prawa procesowego, a także skutki społeczno-ekonomiczne.
Słowa kluczowe: konsument, ochrona konsumentów, przedsiębiorca, postępowanie odrębne
dr Monika Strus-Wołos
Faculty of Law and Administration, Kazimierz Pulaski University of Technology and Humanities in Radom; attorney, The Radom Bar Association, Poland. ORCID: 0000-0002-9175-7839
Separate proceeding with the participation of consumers – is procedural reinforcement of consumer protection needed?
The study provides a critical assessment of separate proceedings involving consumers. The article identifies both the interpretation concerns that arise when analysing individual provisions, as well as their potential impact on the procedural law system, along with their socio-economic effects.
Keywords: consumer, consumer protection, entrepreneur, separate proceeding, civil proceeding
Bibliografia / References
Arkuszewska A., Kościółek A., Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego – wybrane zagadnienia, cz. 1, „Przegląd Sądowy” 2012/5.
Bednarek M. [w:] System prawa prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5, red. E. Łętowska, Warszawa 2006.
Cieślak S., Zagadnienia ogólne dotyczące postępowań odrębnych w procesie cywilnym [w:] [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, red. T. Ereciński, t. 2, Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji. Część 3. Postępowania odrębne w poszczególnych kategoriach spraw, red. S. Cieślak, Warszawa 2023.
Dziurda M., Postępowanie w sprawach własności intelektualnej z perspektywy systemowej, „Przegląd Sądowy” 2020/10.
Flejszar R., Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz, Warszawa 2016.
Friedman M., An Economist's Protest: Columns in Political Economy, „Newsweek Magazine” 1966.
Gębski Ł., Nadmierne zadłużenie gospodarstw domowych – problem finansowo-prawny czy społeczny? „Gospodarka Narodowa” 2013/4.
Gudowski J., Tradycja, postęp i coś jeszcze. Czy Konstytucja uratuje Kodeks postępowania cywilnego? [w:] Konstytucyjne aspekty procesu cywilnego, red. A. Orzeł-Jakubowska, T. Zembrzuski, Warszawa 2023.
Liczba mikroprzedsiębiorców w Polsce rośnie z roku na rok. Blisko połowa dobrze ocenia swoją sytuację, https://biznes.newseria.pl/news/liczba,p1375528144.
Liszewska-Mądra A., Łagowska Z., Nadmierna ochrona klienta osłabi handlowców, „Dziennik Gazeta Prawna” z 19.11.2013 r.
Nazaruk P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2022.
Nowak P., Ochrona konsumenta przez ustawowe limitowanie opłat kredytowych, „Przedsiębiorczość – Edukacja” 2019/15 (1).
Pajor T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. P. Księżak, M. Pyziak-Szafnicka, LEX 2014.
Pecyna M., Postępowanie w sprawach konsumenckich [w:] System postępowania cywilnego, red. A. Góra-Błaszczykowska, t. 6, Postępowania odrębne, red. A. Machnikowska, Warszawa 2022.
Rylski P., Efektywna ochrona wierzycieli w sądowym postępowaniu egzekucyjnym [w:] Aksjologia egzekucji sądowej. W poszukiwaniu optymalnego modelu ochrony praw wierzyciela i dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym i upadłościowym, red. S. Cieślak, Sopot 2022.
Solarz M., Ochrona konsumenta a wykluczenie finansowe stanowiące wynik niewłaściwego zarządzania ryzykiem finansowym codzienności, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2014/330.
Strus-Wołos M., Skutki społeczne nadmiernej ochrony dłużnika w egzekucji sądowej i postępowaniu upadłościowym [w:] Aksjologia egzekucji sądowej. W poszukiwaniu optymalnego modelu ochrony praw wierzyciela i dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym i upadłościowym, red. S. Cieślak, Sopot 2022.
Twaróg E., Szef KNF: konsument musi myśleć za siebie, https://www.pb.pl/szef-knf-konsument-musi-myslec-za-siebie-1127050.
Werner M., Chodzą 3 miesiące w butach, robią dziurę i zwracają. Czyli o Januszach praw konsumenta, https://bezprawnik.pl/naduzywanie-praw-konsumenta/.
Wiśniewski T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Wiśniewski T. [w:] System prawa handlowego, t. 7. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2013.
Marcin Walasik
doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Prawa i Administracji, Polska. ORCID: 0000-0001-9750-2936
Uniwersalność wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego
W artykule przedstawiono węzłowe problemy metodologii wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego. Główna teza brzmi, że metodologia wykładni ma charakter uniwersalny i może być w równym stopniu stosowana w obu gałęziach prawa. Wykładnia jest współcześnie definiowana przez wielość różnych źródeł prawa cywilnego, w tym przez pozatekstowe czynniki wpływające na jego treść. Celem wykładni jest ustalenie treści obowiązujących norm prawnych. Wymaga to zainicjowania wykładni tekstu prawnego i zrozumienia jego dosłownego znaczenia (omnia sunt interpretanda). Stwierdzenie jednoznaczności tego znaczenia nie uzasadnia jednak zakończenia wykładni (interpretatio non cessat in claris). Taki rezultat interpretacji może być korygowany przez pozatekstowe czynniki wpływające na prawo. W artykule przyjęto, że taki heurystyczny paradygmat wykładni jest konieczny ze względu na wielorakość źródeł prawa, a jednocześnie wskazano na jego mankamenty, do których należą rozbieżność i zmienność orzecznictwa, a także możliwość kreowania podczas wykładni takiego prawa, które nie jest w pełni zależne od tekstu prawnego. Zjawiska te prowadzą nie tylko do nadmiernej emancypacji władzy sądowniczej względem prawodawcy, lecz także mogą naruszać zasadę państwa prawa w zakresie standardu pewności prawa i zaufania do państwa. W związku z tym w artykule omówiono problematykę środków zapobiegających tym negatywnym skutkom, wśród których wymieniono: kontrolę instancyjną orzeczeń, nadzór nad orzecznictwem sprawowany przez Sąd Najwyższy, ograniczenie skutków zmiany wykładni tylko na przyszłość (pro futuro), nowelizacje aktów prawnych oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa w przypadku nieprzewidywalnej zmiany wykładni prawa.
Słowa kluczowe: prawo cywilne materialne, prawo cywilne procesowe, wykładnia prawa, metodologia wykładni prawa, zmiana wykładni prawa, jednolitość wykładni prawa, niejednolitość wykładni prawa, jednolitość orzecznictwa, niejednolitość orzecznictwa
dr hab. Marcin Walasik
professor at the Adam Mickiewicz University in Poznań, Faculty of Law and Administration, Poznań, Poland. ORCID: 0000-0001-9750-2936
Universality of interpretation of substantive and procedural civil law
This article presents the essential problems of the methodology of interpretation of substantive and procedural civil law. The main thesis is that the methodology of interpretation is universal and can be equally applied in both branches of law. Interpretation is nowadays defined by the plurality of various sources of civil law, including non-textual factors influencing its substance. The purpose of interpretation is to determine the content of the applicable legal norms. This requires initiating the interpretation of the legal text and understanding its literal meaning (omnia sunt interpretanda). However, finding this literal meaning does not justify terminating the interpretation (interpretatio non cessat in claris). This result of interpretation can be corrected by non-textual factors influencing the law. The article assumes that such a heuristic paradigm of interpretation is necessary due to the multiplicity of sources of law. The author at the same time points out its deficiencies, which include: the divergence and variability of jurisprudence, as well as the possibility of creating in the course of interpretation a law that is not fully dependent on the legal text. These phenomena not only lead to excessive emancipation of the judiciary from the legislature but may also breach the rule of law in terms of the standard of legal certainty and trust in the state. Therefore, the article discusses the issue of measures preventing these negative consequences, among which it mentions: an instance control of judgments, supervision of jurisprudence by the Supreme Court, limiting the effects of a change in interpretation only for the future (pro futuro), amendments to legislation and the state’s liability for damages in the event of an unforeseeable change in the interpretation of the law.
Keywords: civil substantive law, civil procedural law, interpretation of the law, methods of interpreting the law, changing the interpretation of the law, uniformity of interpretation of the law, non-uniformity of interpretation of the law, uniformity of jurisprudence, non-uniformity of jurisprudence
Bibliografia / References
Balcerzak M., Sykuna S., Znaczenie i wpływ orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na praktykę polskiego wymiaru sprawiedliwości [w:] Orzecznictwo w systemie prawa, red. T. Bąkowski, K. Grajewski, J. Warylewski, Gdańsk 2007.
Bator A., Uniwersalny charakter teorii wykładni prawa [w:] Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej, red. P. Kaczmarek, Wrocław 2009.
Bielska-Brodziak A., Tobor Z., Zmiana w przepisach jako argument w dyskursie interpretacyjnym, „Państwo i Prawo” 2009/9.
Bogucki O., Odtwarzanie celów i innych wartości z tekstu prawnego [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Borysiak W., Bosek L. [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. 1, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Choduń A., Aspekty językowe derywacyjnej koncepcji prawa, Szczecin 2018.
Cieślak S., Założenia aksjologiczne postępowania cywilnego – propozycja sformułowania kryteriów aksjologicznej oceny regulacji procesowej [w:] Założenia aksjologiczne nowelizacji KPC z 4 lipca 2019 r., red. S. Cieślak, Łódź 2020.
Czepita S., Wronkowska S., Zieliński M., Założenia szkoły poznańsko-szczecińskiej w teorii prawa, „Państwo i Prawo” 2013/2.
Fenichel Z., Niejednolitość orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 1928/2.
Fierich F.X., Nauka o sądach cywilnych i procedura cywilna, t. 1, Nauki wstępne i rzecz o sądach cywilnych, Kraków 1898–1901.
Giaro T., Metamorfozy władzy sądowniczej [w:] Między ideowością a pragmatyzmem – tworzenie, wykładnia i stosowanie prawa. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Małgorzacie Gersdorf, red. B. Godlewska-Bujok, E. Maniewska, W. Ostaszewski, M. Raczkowski, K. Rączka, A. Ziętek-Capiga, Warszawa 2022.
Granat M., Ukryte bogactwo preambuły Konstytucji, „Państwo i Prawo” 2022/3.
Grzegorczyk P., O konstytucjonalizacji prawa procesowego cywilnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2012/2.
Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, Ossolineum 1974.
Grzybowski T., Wpływ zmian prawa na jego wykładnię, Warszawa 2013.
Gudowski J. [w:] System prawa procesowego cywilnego, t. 3, Środki zaskarżenia, cz. 2, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017.
Gutowski M., Wadliwość umów kredytów frankowych, Warszawa 2022.
Helios J., Jedlecka W., Interpretacja prawa wobec wyzwań multicentryzmu [w:] Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej, red. P. Kaczmarek, Wrocław 2009.
Jabłoński P., Kaczmarek P., Wykładnia prawa procesowego cywilnego [w:] Meritum. Postępowanie cywilne, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2017.
Janiszewska B., O jednolitości orzecznictwa jako wartości systemowej, „Przegląd Sądowy” 2018/11–12.
Jędrejek G., Wykładnia przepisów prawa cywilnego materialnego i procesowego, Warszawa 2020.
Kalinowski M., Komornik jako płatnik podatku od towarów i usług. Uwagi na marginesie uchwały SN z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 115/06, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2008/6–8.
Kalisz A., Multicentryczność systemu prawa a działalność orzecznicza Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007/4.
Kłoda M., Zastosowanie zasad prawa międzyczasowego prywatnego do skutków zmiany wykładni przyjętej w orzecznictwie, „Państwo i Prawo” 2014/2.
Knoppek K., Zmierzch zasady prawdy obiektywnej, „Palestra” 2005/1–2.
Kordela M., Aksjologiczna wykładnia prawa, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2017/110.
Kordela M., Pewność prawa jako wartość konstytucyjna [w:] Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016.
Lang W., Wokół „Multicentryczności systemu prawa”, „Państwo i Prawo” 2005/7.
Leszczyński L., Clara non sunt interpretanda czy omnia sunt interpretanda – kontekst wykładni operatywnej [w:] Wykładnia prawa: aspekty teoretyczne i praktyczne, red. J. Potrzeszcz, B. Liżewski, Lublin 2019.
Leszczyński L. [w:] System prawa Unii Europejskiej, t. 3, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, red. L. Leszczyński, Warszawa 2019.
Leszczyński L., Wykładnia operatywna (podstawowe właściwości), „Państwo i Prawo” 2009/6.
Lutostański K., Z badań nad pierwiastkiem prywatnym i publicznym w procesie cywilnym (Uwagi nad systemem dyspozycyjno-kontradyktoryjnym i oficjalno-śledczym w procesie cywilnym, a zwłaszcza w zakresie prowadzenia dowodów), Warszawa 1907.
Łazarska A., Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje w procesie cywilnym, Warszawa 2018.
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, „Państwo i Prawo” 2005/4.
Markiewicz K., Wpływ regulacji „covidowych” na zasadę niezmienności (stabilności) oraz kolegialność składów sądów odwoławczych, „Polski Proces Cywilny” 2022/1.
Markiewicz K., Zasady orzekania w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 2013.
Michalska-Marciniak M., Zasada instancyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013.
Miszewski W., Elementy wykładni autentycznej przepisów Kod. Post. Cyw. w dekrecie z 21 XI 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1939/1.
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza. Suplement, Łódź 1948.
Mularski K., Kilka uwag o granicach prawa i dyskusji nad tymi granicami [w:] Problemy pogranicza prawa cywilnego. Boundary problems of civil law, red. R. Szczepaniak, Warszawa 2022.
Mularski K., Orzecznictwo retroaktywne. Szkic problematyki (w świetle wybranych przykładów), „Forum Prawnicze” 2017/4.
Nazar M., Przedmiot, zakres i systematyka polskiego prawa cywilnego [w:] W kręgu problematyki władzy i państwa prawa. Księga jubileuszowa w 70-lecie urodzin profesora Henryka Groszyka, Lublin 1996.
Orlicki M., Prawo ubezpieczeniowe, czyli paternalizm, protekcjonizm i publicyzacja [w:] Problemy pogranicza prawa cywilnego. Boundary problems of civil law, red. R. Szczepaniak, Warszawa 2022.
Pastuszka A., Indywidualistyczne i społeczne pojmowanie orzecznictwa cywilnego, „Głos Sądownictwa” 1933/6.
Piasecki K., Postępowanie sporne rozpoznawcze w sprawach cywilnych, Warszawa 2004.
Piechowiak M., Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Aksjologiczne podstawy prawa, Warszawa 2020.
Radwański Z., Uwagi o wykładni prawa cywilnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009/1.
Radwański Z., Zieliński M. [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – części ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Rozwadowski W., Etiam clarum ius exigit interpretationem [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Safjan M. [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Safjan M., O urokach eklektyzmu metodologicznego. Od wspólnoty zasad i aksjologii do wspólnoty konstrukcji i wykładni prawa [w:] Problemy pogranicza prawa cywilnego. Boundary problems of civil law, red. R. Szczepaniak, Warszawa 2022.
Safjan M., O wykładni prawa i autonomii pojęć uwag kilka [w:] Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. W. Borysiak, A. Gołaszewska, M. Olechowski, J. Wierciński, Warszawa 2022.
Safjan M., Uniwersalizacja wykładni prawa [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Sanetra W., Jednolitość orzecznictwa jako wartość sądowego stosowania prawa i rola Sądu Najwyższego w jej zapewnieniu, „Przegląd Sądowy” 2013/7–8.
Siedlecki W., Podstawowe pojęcia prawne, Kraków 1948.
Spyra T., Granice wykładni prawa, Warszawa 2006.
Stelmach J., Współczesna filozofia interpretacji prawniczej, Kraków 1995.
Tuleja P. [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. 1, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013.
Walasik M., Interakcje wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego, „Państwo i Prawo” 2023/6.
Walasik M., Konstytucyjna koncepcja sądowego wymiaru sprawiedliwości [w:] Honeste procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017.
Walasik M., Profil i zakres postępowania nieprocesowego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2022/5.
Walasik M., Zarys standardu rzetelności postępowania zabezpieczającego [w:] Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych w praktyce sądowej, red. R. Kulski, Warszawa 2022.
Waśkowski E., Teorja wykładni prawa cywilnego. Metodologja dogmatyki cywilistycznej w zarysie, Warszawa 1936.
Waśkowski E., Wykładnia ustaw procesowych, „Polski Proces Cywilny” 1936/16–17.
Weitz K., Wpływ prawa Unii Europejskiej na krajowe prawo procesowe cywilne, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2019/2.
Wilejczyk M., Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 2014.
Wiśniewski T., Kolizyjność zasad procesu cywilnego [w:] Sine ira et studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Włodyka S., Wiążąca wykładnia sądowa, Warszawa 1971.
Wronkowska S., Problemy racjonalnego tworzenia prawa, Poznań 1982.
Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii prawa, Poznań 1997.
Wróblewski J., Teoria racjonalnego tworzenia prawa, Wrocław 1985.
Wróblewski J., Wartości a decyzja sądowa, Ossolineum 1973.
Zembrzuski T., Przeciwdziałanie i zwalczanie epidemii COVID-19 w postępowaniu cywilnym, czyli pożegnanie z kolegialnością orzekania, „Polski Proces Cywilny” 2022/1.
Zieliński M., Bogucki O., Choduń A., Czepita S., Kanarek B., Municzewski A., Zintegrowanie polskich koncepcji wykładni prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009/4.
Zieliński M., Clara non sunt interpretanda – mity i rzeczywistość, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2012/6.
Zieliński M., Wybrane zagadnienia wykładni prawa, „Państwo i Prawo” 2009/6.
Zieliński M., Zirk-Sadowski M., Klaryfikacyjność i derywacyjność w integrowaniu polskich teorii wykładni prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2011/2.
Ziembiński Z., O stanowieniu i obowiązywaniu prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1995.
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980.
Zimmerman P., Sierakowski B., Orzecznictwo SN i jego błędne interpretacje prawa upadłościowego jako przyczyna zmian w prawie, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2015/1.
Zirk-Sadowski M., Wykładnia prawa a wspólnoty sędziów [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Zoll F., Szpunar A., Prawo cywilne w zarysie, t. 1, Część ogólna, Kraków 1948.
Rafał Stronk
doktorant, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: 0000-0001-8187-3142
Dopuszczalność indywidualnego wystąpienia poszkodowanego będącego byłym uczestnikiem postępowania grupowego o dalszą część świadczenia odszkodowawczego
Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy w obecnym stanie prawnym możliwe jest dochodzenie tzw. roszczeń uzupełniających, a więc takich, które nie zostały zasądzone uczestnikowi postępowania grupowego ze względu na przymus standaryzacji roszczeń, a które przysługują mu z punktu widzenia norm prawa cywilnego materialnego. W tekście omówiono zasadę pełnej kompensacji szkody i skonfrontowano ją ze specyfiką oraz celem postępowania grupowego. Nawiązano do innych prac poruszających kwestię roszczeń uzupełniających, a także wyrażono stanowisko, że tylko odrębna regulacja mogłaby przekreślić możliwość dochodzenia roszczeń uzupełniających.
Słowa kluczowe: postępowanie grupowe, odszkodowanie, pełna kompensacja szkody, prawomocność orzeczeń, moc wiążąca prawomocnego orzeczenia, wykładnia celowościowa
Rafał Stronk
PhD student, Doctoral School of Social Sciences, Department of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: 0000-0001-8187-3142
Permissibility of individual actions by aggrieved parties being former participants in class actions proceedings for a further compensation share
The text is an attempt to answer the question whether it is possible to pursue the so-called supplementary claims, i.e. those which have not been awarded to a participant in a class action due to the obligation to standardize claims, and which he or she is entitled to under the norms of substantive civil law. The text discusses the principle of full compensation for damage. It was confronted with the specificity and purpose of the class action institution. There was made the reference to other publications dealing with the issue of supplementary claims. The opinion was expressed that only a separate regulation could rule out the possibility of pursuing supplementary claims.
Keywords: class action, damages, full compensation for damage, damages, final judgment, binding force of a final judgment, teleological interpretation
Bibliografia / References
Cieślak S., Powiązania wewnątrzsystemowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013.
Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009.
Dziurda M., Wyrok w procesie częściowym a prawomocność materialna, „Monitor Prawniczy” 2018/23.
Ereciński T., Weitz K., Prawda i równość stron w postępowaniu cywilnym a orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Grzegorczyk P., Czy członek grupy w postępowaniu grupowym może, po uzyskaniu przez powoda wyroku uwzględniającego w całości powództwo o świadczenie pieniężne, wystąpić z indywidualnym powództwem o dalszą część świadczenia należną na podstawie tego samego stanu faktycznego?, „Polski Proces Cywilny” 2011/1.
Grzegorczyk P., Postępowanie grupowe po reformie [w:] Honeste Procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017.
Grzegorczyk P., Przedmiotowy zakres prawomocności materialnej wyroku w procesie częściowym [w:] Aurea Praxis. Aurea Theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego. Tom I, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011.
Gudowski J. [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom III. Część 2. Środki zaskarżenia, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Jaworski T., Radzimierski P., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2010.
Kaliński M. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań. Część ogólna. Tom 6, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014.
Krzemiński M., Pogorzelski O., Zakaz wykładni per non est [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021.
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Warszawa 1978.
Misiuk T., Współczesne tendencje ochrony interesów zbiorowych i rozproszonych w postępowaniu zbiorowym [w:] Proces i prawo. Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jerzego Jodłowskiego, red. E. Łętowska, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1989.
Sieradzka M., Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2018.
Sobolewski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. W. Borysiak, Warszawa 2022.
Stecki L., Zasada pełnej kompensacji szkody. Zagadnienia wybrane [w:] Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, red. J. Błeszyński, J. Rajski, Warszawa 1985.
Zedler F., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2002 r. – V CK 225/02, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2004/4.
Zedler F., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r. – I CSK 140/09, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2011/9.
Zembrzuski T., Architekt w postępowaniu grupowym, czyli powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego [w:] Sine ira et studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Rafał Stronk
doktorant, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: 0000-0001-8187-3142
Sprawozdanie z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Między integracją a dezintegracją prawa cywilnego materialnego i procesowego”, Warszawa, 9.12.2022 r.
Rafał Stronk
PhD student, Doctoral School of Social Sciences, Department of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: 0000-0001-8187-3142
A report from the Nationwide Scholarly Conference “Between Integration and Disintegration of Substantive and Procedural Civil Law”, Warsaw, 9 December 2022
Grzegorz Julke
doktor nauk prawnych, Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Gdański, Polska. ORCID: 0000-0002-5588-0514
Bibliografia postępowania cywilnego za rok 2020
dr Grzegorz Julke
Department of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Gdańsk, Poland. ORCID: 0000-0002-5588-0514
Civil procedure bibliography for 2020
Zamów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma
