Umorzenie lub zakończenie postępowania upadłościowego a zapis na sąd polubowny zawarty przed ogłoszeniem upadłości – uwagi de lege lata na tle art. 142 i art. 147 ustawy – Prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2015 r.dr hab. Andrzej Olaś, prof. UJ
Zakład Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, adwokat i niezależny arbiter, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2295-8645
Umorzenie lub zakończenie postępowania upadłościowego a zapis na sąd polubowny zawarty przed ogłoszeniem upadłości – uwagi de lege lata na tle art. 142 i art. 147 ustawy – Prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2015 r.
Artykuł dotyczy znaczenia utraty mocy zapisu na sąd polubowny w związku z ogłoszeniem upadłości jego strony na gruncie art. 142 i 147 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2015 r. oraz art. 147a ustawy – Prawo upadłościowe w aktualnym brzmieniu. Rozważania skoncentrowane są na ocenie trwałości tego skutku w razie umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego. Z przeprowadzonych rozważań wynika, że utrata mocy zapisu na sąd polubowny w poprzednim i obecnym stanie prawnym ma odmienny charakter: w stanie prawnym obowiązującym do 31.12.2015 r. była ona wprawdzie automatycznym skutkiem ogłoszenia upadłości strony umowy arbitrażowej, lecz następowała wyłącznie na czas trwania tego postępowania. De lege lata utrata mocy zapisu na sąd polubowny jest natomiast następstwem odstąpienia od tej umowy przez syndyka wskutek przemilczenia wniosku strony przeciwnej bądź przez stronę przeciwną i oznacza – zgodnie z istotą odstąpienia od umowy – definitywne wygaśnięcie zapisu.
Słowa kluczowe: zapis na sąd polubowny, ogłoszenie upadłości, skutki ogłoszenia upadłości
Dr Hab. Andrzej Olaś, Professor of the Jagiellonian University
Civil Procedures Department, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Kraków, attorney-at-law and independent arbitrator, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2295-8645
Discontinuation or termination of bankruptcy proceedings and the arbitration clause concluded before the declaration of bankruptcy – de lege lata comments on Articles 142 and 147 of the Bankruptcy Law as applicable until 31 December 2015
The article discusses the implications of the loss of the binding force of an arbitration clause as a result of the declaration of bankruptcy by one of its parties under Articles 142 and 147 of the Bankruptcy and Reorganization Law, as applicable until 31 December 2015, as well as Article 147a of the current version of the same law. The considerations focus on the durability of this effect in the event of the discontinuation or termination of bankruptcy proceedings. It arises from the considerations that the nature of the loss of the binding force of an arbitration clause differs between the previous and current legal frameworks. Under the law that was in effect until 31 December 2015, this was an automatic consequence of the declaration of a party’s bankruptcy but was limited to the duration of the bankruptcy proceedings. Under the current law, the loss of the binding force of the arbitration agreement is a result of the trustee’s rescission of that agreement, the counterparty’s inaction, or the counterparty’s rescission of the agreement. In line with the nature of the rescission of a contract, this leads to the definitive expiry of the arbitration clause.
Keywords: arbitration clause, declaration of bankruptcy, effects of a declaration of bankruptcy
Bibliografia / References
Adamus R., Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 2021.
Bieniak M., Sąd polubowny a postępowanie upadłościowe [w:] Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. J. Okolski, A. Całus, M. Pazdan, S. Sołtysiński, E. Wardyński, S. Włodyka, Warszawa 2010.
Brol J., Klauzula arbitrażowa w świetle prawa upadłościowego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1999/3.
Budniak-Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015.
Cieślak S., Stosunek postępowania arbitrażowego do innych rodzajów postępowania cywilnego, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2011/4.
Dragon P. [w:] Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, red. A.J. Witosz, A. Witosz, Warszawa 2014.
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008.
Feliga P., Stanowisko prawne syndyka w procesie dotyczącym masy upadłości, Warszawa 2013.
Gurgul S., Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2013.
Gurgul S., Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2020.
Hrycaj A., Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie przed sądem polubownym [w:] Mediacja i arbitraż jako sposoby polubownego rozstrzygania sporów, red. D. Czura-Kalinowska, Poznań 2009.
Hrycaj A., Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie przed sądem polubownym, „Biuletyn Arbitrażowy” 2008/6.
Jakubecki A., Ogłoszenie upadłości strony procesu cywilnego – uwagi na tle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2007/7–8.
Jakubecki A. [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011.
Janda P., Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 2023.
Kozłowski Ł., Ogłoszenie upadłości strony postępowania przed sądem polubownym, „Monitor Prawniczy” 2015/8.
Kruczalak-Jankowska J., Wpływ ogłoszenia upadłości na zapis na sąd polubowny, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2011/2.
Ochocińska K., Zapis na sąd polubowny a postępowanie upadłościowe, „Monitor Prawniczy” 2022/12.
Porzycki M. [w:] System Prawa Handlowego, t. 8, Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, Warszawa 2015.
Sadowski W., Ogłoszenie upadłości a zapis na sąd polubowny – uwagi krytyczne na tle ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2008/4.
Surma A., Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie arbitrażowe w świetle ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, „Monitor Prawniczy” 2016/9.
Torbus A. [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, red. A.J. Witosz, Warszawa 2021.
Wrzaszcz P., Wpływ ogłoszenia upadłości konsumenckiej na toczące się postępowanie sądowe – stan prawny po nowelizacji, „Forum Prawnicze” 2022/3.
dr hab. Marcin Dziurda, prof. UW
Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
udział w autorstwie tekstu – 50%
Maciej Zielepucha
doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7419-9687
udział w autorstwie tekstu – 50%
Niezdatność arbitrażowa sporów będących sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym
Na mocy ustawy z 31.07.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych ustawodawca polski dokonał nowelizacji niektórych przepisów części piątej Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), w tym art. 1157, poprzez usunięcie wymogu zdatności ugodowej jako przesłanki zdatności arbitrażowej sporów o prawa niemajątkowe. Jednocześnie została zmieniona treść art. 47712 k.p.c. – przepisu szczególnego w stosunku do art. 1157 k.p.c. Fakt ten rodzi z kolei pytanie o kwestię bardziej złożoną, tj. o generalną zdatność (niezdatność) arbitrażową sporów będących sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym. W artykule została przeprowadzona analiza argumentów przemawiających za zdatnością i niezdatnością arbitrażową sporów będących sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym. Rezultatem badań jest konkluzja o generalnej niezdatności arbitrażowej takich sporów ze względu na brak charakteru prywatnoprawnego.
Słowa kluczowe: arbitraż, sądownictwo polubowne, zdatność arbitrażowa, zdatność arbitrażowa sporów, niezdatność arbitrażowa, spór, sprawa cywilna, sprawa cywilna w znaczeniu formalnym
Dr Hab. Marcin Dziurda, professor of the University of Warsaw
Department of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
contribution to the preparation of the article – 50%
Maciej Zielepucha
doctoral student at the Doctoral School of Social Sciences, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7419-9687
contribution to the preparation of the article – 50%
Non-arbitrability of disputes which are civil cases in the formal sense
Under the Act amending certain acts to reduce regulatory burdens of 31 July 2019, the Polish lawmaker amended certain provisions of part five of the Polish Civil Procedures Code (PCPC), including Article 1157, by removing the requirement of being able to conclude a court settlement as a premise for arbitrability of disputes regarding non-financial rights. At the same time, the wording of Article 47712 PCPC, namely a special provision with respect to Article 1157 PCPC, was amended. In turn, this gives rise to a more complex issue, i.e. the general arbitrability (non-arbitrability) of disputes which are civil cases in the formal sense. This article presents an analysis of the arguments in support of arbitrability and non-arbitrability of disputes which are civil cases in the formal sense. The result of the research is the conclusion that such disputes generally feature non-arbitrability because they are not of a private law nature.
Keywords: arbitration, arbitrability, arbitrability of disputes, non-arbitrability, dispute, civil case, civil case in the formal sense
Bibliografia / References
2021 International Arbitration Survey: Adapting arbitration to a changing world, Queen Mary University of London, White & Case LLP, https://www.acerislaw.com/wp-content/uploads/2023/03/LON0320037-QMUL-International-Arbitration-Survey-2021_19_WEB.pdf (dostęp: 17.11.2024 r.).
Arbitration (Scotland) Act 2010 – commentary on sections (section 30), https://www.legislation.gov.uk/asp/2010/1/notes/division/4 (dostęp: 17.11.2024 r.).
Asłanowicz M., UNCITRAL – Regulamin i Ustawa Modelowa, „Studia Prawnicze” 2013/1 (193).
Berger B., Kellerhals F., International and Domestic Arbitration in Switzerland, Bern 2021.
Białecki M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz. Art. 730–1217, red. J. Jankowski, S. Cieślak, Warszawa 2024.
Białecki M., Pojęcie klauzuli arbitrażowej oraz zdatności arbitrażowej, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2009/1.
Bielarczyk P., Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie sądownictwa polubownego, „Monitor Prawniczy” 2005/22, dodatek.
Bieniak M., Sądownictwo polubowne w polskim procesie cywilnym od kodeksu postępowania cywilnego z 1930/1932 roku do czasów dzisiejszych, „Palestra” 2008/7–8.
Biliński M. [w:] M. Biliński, M. Jaś-Nowopolska, O. Zinkiewicz, Arbitraż sportowy, Warszawa 2019.
Bodio J., Zdatność arbitrażowa a zakres przedmiotowy zapisu na sąd polubowny według Kodeksu postępowania cywilnego, „Radca Prawny” 2012/5, dodatek naukowy.
Born G., International Commercial Arbitration, t. 1, Kluwer Law International, 2009.
Chikli R., For Galakis the Bell Tolls: Is the SMAC v Ryanair Decision the End of Arbitration for Public Entities in France?, Kluwer Arbitration Blog, 28.03.2024 r., https://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2024/03/28/for-galakis-the-bell-tolls-is-the-smac-v-ryanair-decision-the-end-of-arbitration-for-public-entities-in-france/ (dostęp: 17.11.2024 r.).
Chyla Ł., Glinka J., Zdatność arbitrażowa sporów uchwałowych w wybranych zagranicznych porządkach prawnych, „Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne” 2017/21.
Ciemiński M., Możliwość oraz skutki poddania rozstrzygnięciu sądu polubownego sporów wynikających z weksla, „Przegląd Prawa Handlowego” 2005/10.
Delvolvé J.-L., Pointon G.H., Rouche J., French Arbitration Law and Practice. A Dynamic Civil Law Approach to International Arbitration, Kluwer Law International, 2009.
Duval A., Viret M., The Court of Arbitration for Sport under Human Rights Scrutiny: The Role of the Swiss Federal Tribunal and the European Court of Human Rights [w:] Sports and Human Rights, red. V. Boillet, S. Weerts, A.R. Ziegler, Interdisciplinary Studies in Human Rights, 10, Cham 2024.
Dziurda M., Szczególna zdolność sądowa, Warszawa 2019.
Dziurda M., Zaborowska P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. nacz. P. Rylski, red. cz. III A. Olaś, Legalis 2024.
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008.
Ereciński T., Zdatność arbitrażowa (art. 1157 KPC) [w:] Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI wieku. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu, red. P. Nowaczyk, J. Poczobut, A. Szumański, A. Tynel, Warszawa 2008.
Feliga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–45816, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Flaga-Gieruszyńska K., Zieliński A., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2024.
Göksu T., Schiedsgerichtsbarkeit, Zürich 2014.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze. Artykuły 1–124, red. T. Ereciński, Warszawa 2023.
Jakubecki A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego – komentarz 2021, t. V, Artykuły 1096–1217, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Jaś-Nowopolska M. [w:] M. Biliński, M. Jaś-Nowopolska, O. Zinkiewicz, Arbitraż sportowy, Warszawa 2019.
Kąkolecki A., Nowaczyk P., Źródła prawa, wytyczne, regulaminy [w:] System Prawa Handlowego, t. 8, Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, Warszawa 2015.
Kos R., Ewolucja poglądów niemieckiej doktryny i orzecznictwa w zakresie zdatności arbitrażowej sporów korporacyjnych i jej znaczenie dla polskiej praktyki arbitrażowej [w:] Spory korporacyjne w praktyce arbitrażowej – perspektywa polska i niemiecka, red. W. Jurcewicz, K. Pörnbacher, C. Wiśniewski, Warszawa 2017.
Kunz C.A., Furner C., Switzerland. International Arbitration Laws and Regulations 2024 – Switzerland, Geneva 2024, https://www.globallegalinsights.com/practice-areas/international-arbitration-laws-and-regulations/switzerland/ (dostęp: 17.11.2024 r.).
Kurnicki T., Znowelizowane postępowanie przed sądem polubownym, „Monitor Prawniczy” 2005/22.
Lew J.D.M., Marsden O., Arbitrability [w:] Arbitration in England, with chapters on Scotland and Ireland, red. J.D.M. Lew, H. Bor, G. Fullelove, J. Greenaway, Kluwer Law International, 2013.
Marszałkowska-Krześ E. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, I. Gil, Legalis 2024.
Mikołajczyk N. [w:] Funkcjonowanie sądów polubownych w systemach prawnych wybranych państw europejskich, red. R. Morek, Warszawa 2018.
Misztal-Konecka J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. V, Komentarz. Art. 1096–1217, red. A. Marciniak, Warszawa 2020.
Morek R., Mediacja i arbitraż (art. 1831–18315, 1154–1217 k.p.c.). Komentarz, Warszawa 2006.
Orzeł-Jakubowska A. [w:] Funkcjonowanie sądów polubownych w systemach prawnych wybranych państw europejskich, red. R. Morek, Warszawa 2018.
Piwowarczyk K., Umowa o arbitraż w świetle ustawy z 28.07.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, „Prawo Spółek” 2006/6.
Popiołek W., Zdatność arbitrażowa sporów o prawa majątkowe, „Przegląd Prawa Handlowego” 2020/6.
Popiołek W. [w:] Nowe granice arbitrażu, seminarium naukowe, Uniwersytet Warszawski, 3.12.2019 r., „Biuletyn Arbitrażowy” 2020/25.
Prokop A. [w:] Funkcjonowanie sądów polubownych w systemach prawnych wybranych państw europejskich, red. R. Morek, Warszawa 2018.
Review of the Arbitration Act 1996: Final report and Bill, Law Commission No 413, 2023, https://cloud-platform-e218f50a4812967ba1215eaecede923f.s3.amazonaws.com/uploads/sites/30/2023/09/Arbitration-final-report-with-cover.pdf (dostęp: 17.11.2024 r.).
Sikorski R. [w:] Diagnoza arbitrażu. Funkcjonowanie prawa o arbitrażu i kierunki postulowanych zmian, red. B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, Wrocław 2014.
Sołtysik S. [w:] Funkcjonowanie sądów polubownych w systemach prawnych wybranych państw europejskich, red. R. Morek, Warszawa 2018.
Sołtysik S. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. nacz. P. Rylski, red. cz. III A. Olaś, Legalis 2024.
Stefańska E. [w:] Kodeks postępowania cywilnego – komentarz aktualizowany, t. I, Art. 1–47716, red. M. Manowska, LEX 2022.
Suliński G., Dopuszczalność poddania sporu ze stosunku spółki pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2005/12.
Swiss Arbitration, https://www.swissarbitration.org/update-from-the-swiss-arbitration-centre-3/ (dostęp: 17.11.2024 r.).
Trittmann R. [w:] Arbitration in Germany. The Model Law in Practice, red. K.-H. Böckstiegel, S.M. Kröll, P. Nacimiento, Alphen aan den Rjin 2007.
Uliasz M., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008.
Wach A., Arbitraż sportowy [w:] System Prawa Handlowego, t. 8, Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, Warszawa 2015.
Wach A., Uznanie i stwierdzenie wykonalności zagranicznego wyroku arbitrażowego w sporach dopingowych – glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 3.03.2022 r., II CSKP 28/22, „Glosa” 2024/3.
Weitz K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. VI, Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), red. T. Ereciński, Warszawa 2017.
Wiśniewski A.W., Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce. Status prawny arbitrażu i arbitrów, Warszawa 2011.
Wiśniewski A.W., Zdolność i zdatność arbitrażowa [w:] System Prawa Handlowego, t. 8, Arbitraż handlowy, red. A. Szumański, Warszawa 2015.
Zembrzuski T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Zielepucha M., Nowelizacje przepisów części piątej Kodeksu postępowania cywilnego w latach 2017–2019 – ocena wprowadzonych regulacji, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius” 2022/2 (69).
Grzegorz Gworys
aplikant sędziowski, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0007-5853-8072
Brak podpisu pod orzeczeniem jako bezwzględna przyczyna odwoławcza (zasadność i możliwe rozwiązania)
Autor analizuje zasadność uznania braku podpisu pod orzeczeniem za bezwzględną przyczynę odwoławczą. W pierwszej kolejności dokonuje wykładni przepisu ustawy ze szczególnym uwzględnieniem rozumienia pojęcia „podpisania” orzeczenia. Dalsze rozważania skupiają się na prezentowanych w literaturze i orzecznictwie poglądach uzasadniających obecne brzmienie art. 439 § 1 pkt 6 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.). Za najbardziej racjonalne spośród nich uznać należy domniemania sprzeczności orzeczenia z wolą i wiedzą członka składu orzekającego oraz niebrania przez niego udziału w wydaniu orzeczenia. Następnie autor prezentuje argumenty przeciwko uznaniu braku podpisu pod orzeczeniem za bezwzględną przyczynę odwoławczą, takie jak: niespójność wewnątrz przepisu, pozorność uchybienia oraz nieuzasadnione zróżnicowanie wyroków i postanowień. Końcowym wnioskiem wywodu jest teza, że art. 439 § 1 pkt 6 k.p.k. nie może w obecnym kształcie prawidłowo funkcjonować, co prowadzi do sformułowania postulatu jego zmiany.
Słowa kluczowe: bezwzględne przyczyny odwoławcze, podpis pod orzeczeniem, postępowanie odwoławcze, pozorność uchybienia, domniemanie prawne
Grzegorz Gworys
trainee judge, graduate of the Faculty of Law and Administration of the Jagiellonian University in Kraków, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0007-5853-8072
The lack of signature on a judgment as an indisputable basis for appeal (legitimacy and possible solutions)
The author analyses the legitimacy of considering the lack of signature on a judgment as an indisputable basis for appeal. First, the author interprets the relevant provision of the law, especially the meaning of the term ‘signing’ a judgment. Further considerations focus on the views presented in the literature and the case law justifying the current wording of Article 439 §1, item 6 of the Criminal Procedures Code. The presumptions of a contradiction of the judgment with the will and knowledge of the member of the bench and his failure to participate in issuing the judgment are considered the most reasonable of these. The author then presents arguments against acknowledging that the lack of signature on a judgment is an unquestionable basis for appeal. These arguments include an internal inconsistency in the provision, the seeming nature of the breach and the unjustified differentiation of judgments and decisions. The conclusion from the analysis is that Article 439 §1, item 6 of the Criminal Procedures Code cannot function properly in its current form, which leads to the proposition that it should be amended.
Keywords: unquestionable basis for appeal, signature on a judgment, appeal procedure, seeming nature of a breach, legal presumption
Bibliografia / References
Bojańczyk A., Glosa do wyroku SN z dnia 5.06.2013 r., IV KK 77/13, „Prokuratura i Prawo” 2016/7–8.
Bojańczyk A., Postępowanie kasacyjne w procesie karnym. Glosa do postanowienia SN z dnia 11.12.2013 r., IV KK 402/13, „Przegląd Sądowy” 2016/5.
Boratyńska K., Czarnecki P. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Warszawa 2023.
Cempura A., Kasolik A., Metodyka sporządzania pism procesowych w sprawach karnych, cywilnych, gospodarczych i administracyjnych, Warszawa 2022.
Czajkowski D., Więcej rozsądku, sędziowie – sędzia o sprawiedliwych procesach, „Rzeczpospolita” z 2.01.2018 r., https://www.rp.pl/opinie-prawne/art2201631-wiecej-rozsadku-sedziowie-sedzia-o-sprawiedliwych-procesach (dostęp: 19.02.2025 r.).
Gaberle A., Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010.
Gostyński Z. [w:] J. Bratoszewski, L. Gardocki, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Z. Gostyński, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 1998.
Grajewski J., Steinborn S. [w:] J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Komentarz aktualizowany do art. 425–673 Kodeksu postępowania karnego, red. L.K. Paprzycki, LEX 2015.
Grajewski J. [w:] L.K. Paprzycki, J. Grajewski, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Kraków 2003.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Artykuły 1–467, Warszawa 2014.
Karczmarska D., Bezwzględne przyczyny odwoławcze a dopuszczalność konwalidacji orzeczenia [w:] Profesor Marian Cieślak – osoba, dzieło, kontynuacje, red. W. Cieślak, S. Steinborn, Warszawa 2013.
Matras J. [w:] K. Dudka, M. Janicz, C. Kulesza, J. Matras, H. Paluszkiewicz, B. Skowron, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2023.
Paluszkiewicz H., Dudka K., Postępowanie karne, Warszawa 2022.
Skorupka J., Czy bezwzględne przyczyny odwoławcze wymagają rewizji? [w:] Postępowanie odwoławcze w procesie karnym – u progu nowych wyzwań, red. S. Steinborn, Warszawa 2016.
Skorupka J. [w:] D. Czerniak, K. Kremens, K. Nowicki, J. Skorupka, Proces karny, red. J. Skorupka, Warszawa 2022.
Słownik języka polskiego PWN, hasło: Podpisać, https://sjp.pwn.pl/szukaj/podpisa%C4%87.html (dostęp: 14.08.2024 r.).
Świecki D., Konstrukcja apelacji jako środka odwoławczego w procesie karnym, Warszawa 2018.
Świecki D., Grzegorczyk T., Bezwzględne przyczyny odwoławcze [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, red. aktualizacji R. Olszewski, D. Świecki, Warszawa 2022.
Świecki D. [w:] B. Augustyniak, K. Eichstaedt, M. Kurowski, D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Art. 425–673, red. D. Świecki, Warszawa 2024.
Świecki D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2023.
Urbaniak-Mastalerz I., Przyczyny odwoławcze w polskim procesie karnym, Białystok 2018.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2023.
Wędrychowska E., Nieważność orzeczeń sądowych w świetle projektu kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 1997/6.
Wielki słownik języka polskiego PAN, hasło: Podpisać (coś czyimś nazwiskiem), https://wsjp.pl/haslo/podglad/37130/podpisac/5179392/cos-czyims-nazwiskiem (dostęp: 14.08.2024 r.).
Wiliński P., Bezwzględne podstawy odwoławcze [w:] Polski proces karny, red. P. Wiliński, Warszawa 2022.
Woźniewski K., Podpis pod decyzją procesową. Glosa do wyroku SN z dnia 6.11.2012 r., V KK 220/12, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2013/2.
Zabłocki S. [w:] Kodeks postępowania karnego, t. IV, Komentarz do art. 425–467, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2021.
Zagrodnik J., Majda N. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Zagrodnik, LEX 2023.
Zagrodnik J., Marszał K. [w:] Proces karny, red. J. Zagrodnik, Warszawa 2021.
Joanna Marszałek
asystentka, Katedra Praw Człowieka i Prawa Własności Intelektualnej, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Gdański; asystentka sędziego w Sądzie Okręgowym w Gdańsku, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5412-0935
udział w autorstwie tekstu – 50%
dr Marek Skwarcow
sędzia Sądu Okręgowego w Gdańsku, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
udział w autorstwie tekstu – 50%
Użycie sztucznej inteligencji w postępowaniu karnym
Celem artykułu jest przedstawienie problematyki wykorzystania sztucznej inteligencji (AI) w postępowaniu karnym, a także rozpoczęcie szerszej dyskusji nad rozwiązaniami prawnymi dopuszczającymi jej zastosowanie, ze wskazaniem na dobrodziejstwa i potencjalne zagrożenia. Zdaniem autorów jest bowiem tylko kwestią czasu, kiedy „zagości” ona na salach rozpraw, tym bardziej że w rodzimym porządku prawnym trwają już prace nad jej wykorzystaniem przy rozstrzyganiu sporów w postępowaniu arbitrażowym. Kwestię wykorzystania AI można ocenić wieloaspektowo. Pierwsza grupa zagadnień dotyczy jej użycia w pracy biegłego, co znacznie przyspieszy czas sporządzania opinii i będzie stanowić dobrodziejstwo dla wymiaru sprawiedliwości. Drugi i niewątpliwie szerszy aspekt dotyczy zagrożeń. Są nimi zwłaszcza tworzenie przez strony postępowania profili osobowościowych sędziów orzekających w sprawach karnych i składanie wniosków o ich wyłączenie w sytuacji, gdy nie odpowiadają oni profilom pożądanym przez strony. Największym natomiast zagrożeniem jest zastąpienie organu procesowego, w tym zwłaszcza sądu, przez AI na etapie oceny dowodów. Takie rozwiązanie stanowiłoby oczywiste naruszenie wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP zasady prawa do sądu i byłoby sprzeczne z określoną w art. 7 Kodeksu postępowania karnego zasadą swobodnej oceny dowodów, a także z określonym w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności prawem do rzetelnego procesu sądowego. W tej przestrzeni w ramach postulatów de lege ferenda należałoby wprowadzić ustawowe zakazy wykorzystania AI, a orzeczenie dotknięte taką wadą należałoby uznać za dotknięte bezwzględną przyczyną odwoławczą.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja (AI), postępowanie karne, prawo do sądu, ocena dowodów, bezwzględna przyczyna odwoławcza
Joanna Marszałek
assistant, Department of Human Rights and Intellectual Property Law, Faculty of Law and Administration of the University of Gdańsk; judicial assistant at the Regional Court in Gdańsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5412-0935
contribution to the preparation of the article – 50%
Dr Marek Skwarcow
judge of the Regional Court in Gdańsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
contribution to the preparation of the article – 50%
The use of artificial intelligence in criminal proceedings
The objective of the article is to present the issue of using artificial intelligence (AI) in criminal proceedings and to start a broader discussion on the legal solutions enabling its use, indicating its benefits and potential dangers. According to the authors, it is only a matter of time before it ‘appears’ in courtrooms, especially since work on its use in settling disputes in arbitration is already in progress in the domestic legal system. The matter of using AI can be assessed from many points of view. The first group of issues applies to its use in the work of an expert, which will significantly shorten the time needed to prepare an opinion and will be a benefit to the justice system. The second and undoubtedly broader aspect applies to the dangers. These especially include the creation by the parties to the proceedings of personality profiles of judges adjudicating in criminal cases and the submission of applications to disqualify them when they do not reflect the profiles which the parties want. However, the greatest danger is the replacement of a procedural authority, especially the court, with AI at the stage of assessing evidence. Such solutions would constitute an obvious breach of the principle of the right to a hearing before a court arising from Article 45, para. 1 of the Constitution of the Republic of Poland, and would be in conflict with the principle of the free assessment of evidence specified in Article 7 of the Criminal Procedures Code, as well as the principle of the right to a fair trial specified in Article 6(1) of the European Convention on Human Rights. In this area, the de lege ferenda proposals suggest that statutory prohibitions should be introduced on the use of AI, and a judgment containing such a defect should be considered as having an unquestionable cause for appeal.
Keywords: artificial intelligence (AI), criminal proceedings, the right to a hearing before a court, assessment of evidence, unquestionable cause for appeal
Bibliografia / References
Brzozowski S., Dowód prywatny a dokument prywatny w postępowaniu karnym, „Palestra” 2019/6.
Cieślak M., Polska procedura karna. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1984.
Cieślak M., Zagadnienia dowodowe w procesie karnym. Dzieła wybrane, t. I, red. S. Waltoś, Kraków 2011.
The Conversation, A Brief History of AI: how we got here and where we are going, 28.06.2024 r., https://theconversation.com/a-brief-history-of-ai-how-we-got-here-and-where-we-are-going-233482 (dostęp: 5.08.2024 r.).
Criminal Law – Sentencing Guidelines – Wisconsin Supreme Court Requires Warning Before Use of Algorithmic Risk Assessments in Sentencing – State v. Loomis, „Harvard Law Review” 2017/130 (5), https://harvardlawreview.org/print/vol-130/state-v-loomis/ (dostęp: 6.09.2024 r.).
Czeszejko-Sochacki Z., Prawo do sądu w świetle Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Ogólna charakterystyka, „Państwo i Prawo” 1997/11–12.
Dartmouth Summer Research Project: The Birth of Artificial Intelligence, History of data science, 30.09.2021 r., https://www.historyofdatascience.com/dartmouth-summer-research-project-the-birth-of-artificial-intelligence/ (dostęp: 5.08.2024 r.).
Dolniak P., Kuźma T., Ludwiński A., Wasik K., Sztuczna inteligencja w wymiarze sprawiedliwości. Między prawem a algorytmami, Warszawa 2024.
ENOIK, Sąd arbitrażowy, Pierwszy w Polsce sąd arbitrażowy wykorzystujący AI, [2025], https://enoik.pl/ (dostęp: 8.09.2024 r.).
Gaberle A., Leksykon polskiej procedury karnej, Gdańsk 2004.
Grzegorczyk P., Weitz P. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Jasiński W., Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym, Warszawa 2009.
Kaplina O., Tumanyants A., Krytska I., Verkhoglyad-Gerasymenko O., Application of artificial intelligence systems in criminal procedure: Key areas, basic legal principles and problems of correlation with fundamental human rights, „Access to Justice in Eastern Europe” 2023/3.
Katz D.M., Bommarito II M.J., Blackman J., A general approach for predicting the behavior of the Supreme Court of the United States, „PLOS ONE” 2017/12 (4).
Kulas E., Rozważenie możliwości zastąpienia sędziego przez sztuczną inteligencję w procesie analizowania wniosków o tymczasowe aresztowanie: perspektywy, wyzwania i potencjalne korzyści, „Alcumena. Pismo Interdyscyplinarne. Interdisciplinary Journal” 2024/1 (17).
Larson J., Mattu S., Kirchner L., Angwin J., How We Analyzed the COMPAS Recidivism Algorithm, Propublica, 23.05.2106 r., https://www.propublica.org/article/how-we-analyzed-the-compas-recidivism-algorithm (dostęp: 6.09.2024 r.).
Lech M., Możliwość wykorzystywania narzędzi opartych o sztuczną inteligencję w postępowaniu karnym w Polsce, „Wrocławskie Studia Erasmiańskie” 2023/17, https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/141047/PDF/14 (dostęp: 17.09.2024 r.).
Livermore M., Rockmore D., France Kicks Data Scientists Out of Its Courts, Slate, 21.06.2019 r., https://slate.com/technology/2019/06/france-has-banned-judicial-analytics-to-analyze-the-courts.html (dostęp: 6.09.2024 r.).
Majchrzak K., Misztal P., Charakter dowodowy retencji danych telekomunikacyjnych w polskim postępowaniu karanym, „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2015/4.
Medvedeva M., Vols M., Wieling M., Using machine learning to predict decisions of the European Court of Human Rights, „Artificial Intelligence and Law” 2020/28.
Ministerstwo Cyfryzacji, Europejski AI Act opublikowany, Serwis RP, 12.07.2024 r., https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/europejski-ai-act-opublikowany (dostęp: 7.09.2024 r.).
Nelken J., Przedmiot postępowania w procesie karnym, „Nowe Prawo” 1968/5.
Nowak C., Prawo do rzetelnego procesu sądowego w świetle EKPC i orzecznictwa ETPC [w:] Rzetelny proces karny, red. P. Wiliński, Warszawa 2009.
Polski sąd oparty o sztuczną inteligencję rusza w styczniu. 40 godzin na rozprawę, Business Insider, 30.12.2023 r., https://businessinsider.com.pl/technologie/nowe-technologie/polski-sad-oparty-o-sztuczna-inteligencje-rusza-w-styczniu-40-godzin-na-rozprawe/bdtkqlw (dostęp: 8.09.2024 r.).
Raport „Rekomendacje w zakresie zastosowania sztucznej inteligencji”, Serwis RP, Portal sztucznej inteligencji, 25.03.2014 r., https://www.gov.pl/web/ai/raport-rekomendacje-w-zakresie-zastosowania-sztucznej-inteligencji (dostęp: 8.09.2024 r.).
Raport. Rekomendacje w zakresie zastosowania sztucznej inteligencji w sądownictwie i prokuraturze, Ministerstwo Cyfryzacji, Grupa Robocza ds. Sztucznej Inteligencji, Podgrupa ds. etyki i prawa, Warszawa 2023, „Rekomendacje o charakterze szczegółowym”, https://www.gov.pl/attachment/5e60dcd0-2491-4f83-863c-4f59890a8295 (dostęp: 8.09.2024 r.).
Skorupka J. [w:] D. Czerniak, K. Kremens, K. Nowicki, J. Skorupka, Proces karny, red. J. Skorupka, Warszawa 2022.
Stachowiak S., Wiliński P. [w:] P. Wiliński, S. Stachowiak, A. Gerecka-Żołyńska, B. Janusz-Pohl, P. Karlik, M. Kusak, Polski proces karny, red. P. Wiliński, Warszawa 2022.
Sushina T., Sobenin A., Artificial intelligence in the criminal justice system: Leading trends and possibilities, „Advances in Social Science, Education and Humanities Research” 2020/441.
Świda-Łagiewska Z., Zasada swobodnej oceny dowodów w polskim procesie karnym, Wrocław 1985.
Tokarczuk R., Etyka prawnicza, Warszawa 2011.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2023.
Wiliński P. [w:] System Prawa Karnego Procesowego, red. nacz. P. Hofmański, Zagadnienia ogólne, t. I, cz. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2013.
Wróblewski J., O tak zwanym sylogizmie prawniczym [w:] Zagadnienia prawa karnego i teorii prawa. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Woltera, red. M. Cieślak, Warszawa 1959.
Zbiciak A., Wybrane aspekty wykorzystywania nowoczesnych technologii w pracy sędziego orzekającego w sprawach karnych. Stan obecny i perspektywa na przyszłość, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2024/2.
Ziembiński Z., Logiczne podstawy prawoznawstwa, Warszawa 1966.
Tobiasz Nowakowski
doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0821-6901
O wyłączeniu sądowej kontroli abuzywności klauzuli zmiennego oprocentowania w umowie kredytu hipotecznego – kilka uwag na temat art. 29 ust. 2 ustawy o kredycie hipotecznym
Artykuł 29 ust. 2 ustawy o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (u.k.h.) obliguje bank do stosowania
jako elementu parametrycznego klauzuli zmiennego oprocentowania wskaźnika referencyjnego w umowach kredytu hipotecznego. Na tle tej regulacji powstaje wątpliwość, czy postanowienia umowy kredytu hipotecznego, w zakresie, w jakim inkorporują one obowiązek stosowania wskaźnika referencyjnego, podlegają sądowej kontroli pod kątem ich abuzywności ze względu na art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG. Artykuł przedstawia argumenty na korzyść stanowiska, zgodnie z którym art. 29 ust. 2 u.k.h. stanowi normę o charakterze ustawowym lub wykonawczym, co całkowicie wyłącza możliwość badania nieuczciwego charakteru klauzuli zmiennego oprocentowania w kredycie hipotecznym. Punktem wyjścia jest nie tylko orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej poświęcone wykładni art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, lecz także całokształt rozwiązań prawnych i faktycznych, w jakich art. 29 ust. 2 u.k.h. funkcjonuje. Dotyczy to zwłaszcza konieczności uwzględniania oceny rozwiązań krajowych przyjętych w art. 29 ust. 2 u.k.h. z perspektywy wymogów stawianych przez dyrektywę 2014/17/UE oraz rozporządzenie BMR.
Słowa kluczowe: wskaźnik referencyjny, klauzula zmiennego oprocentowania, ochrona konsumenta, kredyt hipoteczny
Tobiasz Nowakowski
doctoral student at the University of Łódź Doctoral School of Social Sciences, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0821-6901
The exclusion of a judicial review of the abusiveness of a variable interest rate clause in a mortgage loan – a few remarks on Article 29, para. 2 of the Act on the Mortgage Loan
Article 29, para. 2 of the Act on the Mortgage Loan and on the Supervision of Mortgage Loan Intermediaries and Agents requires the bank to use a reference index in mortgage loan agreements as a parametric element of the variable interest rate clause. In the light of this regulation, doubts arise as to whether the provisions of the mortgage loan agreement, to the extent to which they include the obligation to use a reference index, are subject to judicial review in terms of their abusiveness as a result of Article 1(2) of Directive 93/13/EEC. The article presents arguments in favour of the position that Article 29, para. 2 of the Act on the Mortgage Loan and on the Supervision of Mortgage Loan Intermediaries and Agents constitutes a norm of a statutory or executive nature, which completely rules out the possibility of examining the unfair nature of a variable interest rate clause in a mortgage loan. The starting point is not only the case law of the Court of Justice of the European Union devoted to the interpretation of Article 1(2) of Directive 93/13/EEC, but also all the legal and factual solutions in which Article 29, para. 2 of the Act on the Mortgage Loan and on the Supervision of Mortgage Loan Intermediaries and Agents operates. This applies, in particular, to the need to take into account the assessment of the national solutions adopted in Article 29, para. 2 of the Act on the Mortgage Loan and on the Supervision of Mortgage Loan Intermediaries and Agents from the point of view of the requirements set by Directive 2014/17/EU and the BMR Regulation.
Keywords: reference index, variable interest rate clause, consumer protection, mortgage loan
Bibliografia / References
Czech T., Kredyt hipoteczny. Komentarz, Warszawa 2019.
Grochowski M., Mikrokasa – makroproblem. Prawo krajowe a granice kontroli postanowień umów konsumenckich [w:] Non omne quod licet honestum est. Studia z prawa cywilnego i handlowego w 50-lecie pracy naukowej Profesora Wojciecha Jana Katnera, red. S. Byczko, A. Kappes, B. Kucharski, U. Promińska, Warszawa 2022.
Nierodka A. [w:] I. Heropolitańska, A. Nierodka, Ustawa o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami. Komentarz, Warszawa 2019.
Nowakowski T., O potencjalnej wadliwości klauzuli zmiennego oprocentowania opartej na stawce WIBOR i jej skutkach, „Przegląd Prawa Handlowego” 2023/6.
Rogoń D., Ustawa o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego [w:] Prawo konsumenckie. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2019.
Rogoziński D., Klauzula oparta na WIBOR a unieważnienie umowy kredytu, Warszawa 2023.
dr Karolina Kiejnich-Kruk
Zakład Postępowania Karnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, asesor Sądu Rejonowego w Jarocinie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1551-5448
Building blocks – strategia cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości. Perspektywa estońska
Cyfrowa transformacja wymiaru sprawiedliwości jest priorytetem dla wielu krajów na świecie, w tym Polski. Pionierem w dziedzinie cyfryzacji sektora publicznego jest Estonia. Autorka przedstawia oparte na nowych technologiach rozwiązania funkcjonujące w estońskich sądach i jednostkach organów ścigania, takie jak: e-File, X-Road czy Salme. W konsekwencji przedstawia wnioski i dobre praktyki, które mogą zostać wykorzystane na gruncie polskim w obszarze informatyzacji wymiaru sprawiedliwości, i uwagi de lege ferenda. Rekomendacje te dotyczą: przyjęcia długoterminowej strategii cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości, integracji i interoperacyjności systemów, wspierania partnerstwa publiczno-prywatnego, współpracy międzyinstytucjonalnej oraz rozwoju kompetencji cyfrowych społeczeństwa.
Słowa kluczowe: cyfryzacja, sądownictwo, sztuczna inteligencja, technologie, Estonia
Dr. Karolina Kiejnich-Kruk
Department of Criminal Proceedings, Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznań, assessor at the District Court in Jarocin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1551-5448
Building blocks – strategy for digitizing the justice system. Estonian perspective
The digital transformation of the justice system is a priority for numerous countries across the globe, including Poland. Estonia is a pioneer in the digitization of the public sector. The author presents solutions based on new technologies, such as e-File, X-Road or Salme, which are currently operating within Estonia’s courts and law enforcement units. In the light of the above, she presents conclusions and good practices that may be used in Poland when computerizing the justice system, as well as de lege ferenda remarks. These recommendations apply to the adoption of a long-term strategy for the digitization of the justice system, integration and interoperability of systems, support for public-private partnerships, inter-institutional cooperation and the development of digital skills among the public.
Keywords: digitization, justice system, artificial intelligence, technologies, Estonia
Bibliografia / References
Cantero Gamito M., Gentile G., Algorithms, rule of law, and the future of justice: implications in the Estonian justice system, EUI, STG, Policy Brief, 2023/27, https://hdl.handle.net/1814/75916 (dostęp: 14.02.2025 r.).
Court Information System, RIK (Centre of Registers and Information Systems), https://www.rik.ee/en/international/court-information-system (dostęp: 15.02.2025 r.).
Dolniak P., Kuźma T., Ludwiński A., Wasik K., Sztuczna inteligencja w wymiarze sprawiedliwości, Warszawa 2024.
E-File, RIK (Centre of Registers and Information Systems), https://www.rik.ee/en/international/e-file (dostęp: 15.02.2025 r.).
e-Identity, e-Estonia, https://e-estonia.com/solutions/estonian-e-identity/id-card/ (dostęp: 15.02.2025 r.).
Information System Authority, Bürokratt, https://www.ria.ee/en/state-information-system/personal-services/burokratt (dostęp: 15.02.2025 r.).
Introducing Salme, Estonian courts’ speech recognition assistant, e-Estonia, 26.01.2022 r., https://e-estonia.com/introducing-salme-estonian-courts-speech-recognition-assistant/ (dostęp: 15.02.2025 r.).
Kiejnich-Kruk K., Społeczne uwarunkowania wykorzystania sztucznej inteligencji w sądownictwie, „Przegląd Sądowy” 2023/11–12.
Kotalczyk M., Sztuczna inteligencja w służbie polskiego sądu – propozycje rozwiązań, „Iustitia” 2021/2 (44).
Kusak M., Pawłowski T., Zawody prawnicze a sztuczna inteligencja, „Rynek Pracy” 2020/3 (174).
Nordic Institute for Interoperability Solutions (NIIS), https://www.niis.org (dostęp: 15.02.2025 r.).
Prawo sztucznej inteligencji i nowych technologii, red. B. Fischer, A. Pązik, M. Świerczyński, Warszawa 2023.
Tuulik M., Estonia does not develop AI Judge, Ministry of Justice and Digital Affairs, 16.02.2022 r., https://www.just.ee/en/news/estonia-does-not-develop-ai-judge (dostęp: 15.02.2025 r.).
X-Road – interoperability services, e-Estonia, https://e-estonia.com/solutions/x-road-interoperability-services/x-road/ (dostęp: 15.02.2025 r.).
dr Jędrzej M. Kondek, profesor Akademii Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie
sędzia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6663-9411
Wpływ zasiedzenia na roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy. Glosa do uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 3.04.2024 r., III CZP 103/22
Glosowana uchwała Sądu Najwyższego dotyczy wpływu, jaki fakt nabycia nieruchomości w drodze zasiedzenia wywiera na roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważał pogląd, że nabycie nieruchomości w drodze zasiedzenia skutkowało wygaśnięciem roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie wcześniejszym. Obecnie Sąd Najwyższy odstąpił od tego stanowiska, stwierdzając, że: „utrata własności nieruchomości z powodu zasiedzenia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w okresie poprzedzającym upływ okresu zasiedzenia”. To stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za prawidłowe. Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości ma charakter obligatoryjny, powstaje w momencie pozbawienia właściciela władztwa nad nieruchomością i łączy właściciela, którego prawa własności zostały naruszone (jako wierzyciela), z osobą, która te prawa naruszyła (jako dłużnika). Fakt, że właściciel później traci prawo własności, nie ma znaczenia dla istnienia tego roszczenia, tak jak nie ma znaczenia jakakolwiek zmiana posiadacza nieruchomości, który narusza prawa własności. Dlatego fakt, że właściciel traci prawo własności z powodu zasiedzenia, nie wpływa na istnienie roszczenia, które dotyczy wcześniejszego okresu i którego funkcją jest zrekompensowanie właścicielowi uszczerbku wynikającego za pozbawienie go władztwa nad nieruchomością w okresie, którego dotyczy roszczenie, a nie zrekompensowanie utraty prawa własności na podstawie zasiedzenia.
Słowa kluczowe: zasiedzenie, roszczenia uzupełniające, wynagrodzenie za bezumowne korzystanie
Dr Jędrzej M. Kondek, professor at the Academy of Justice in Warsaw
judge of the District Court for the Capital City of Warsaw in Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6663-9411
The impact of acquisitive prescription on the claim for a fee for the non-contractual use of items. Commentary on the resolution of seven judges of the Supreme Court of 3 April 2024, III CZP 103/22
This resolution of the Supreme Court applies to the impact that the acquisition of real property through acquisitive prescription has on a claim for a fee for the non-contractual use of that property. In the case law of the Supreme Court to date, the prevailing view was that the acquisition of property through acquisitive prescription resulted in the expiry of the claim for a fee for the non-contractual use of the property during the earlier period. The Supreme Court has now departed from that position, stating that ‘the loss of ownership of the property because of acquisitive prescription does not result in the expiry of the former owner’s claim for a fee for using the property before the end of the period of acquisitive prescription.’ This position of the Supreme Court should be considered correct. The claim for a fee for the use of the property is of an obligatory nature, arising at the time the owner is deprived of control over the property and connects the owner, whose ownership rights were breached (as the creditor), with the person who breached those rights (as the debtor). The fact that the owner later loses the ownership right is irrelevant to the existence of this claim, as is any potential change in the possessor of the property who breaches the ownership rights. Therefore, the fact that the owner loses the ownership right because of acquisitive prescription does not affect the existence of a claim which applies to an earlier period and the function of which is to compensate the owner for being deprived of control over the property during the period to which the claim applies, rather than for the loss of the ownership right on the basis of acquisitive prescription.
Keywords: acquisitive prescription, supplementary claims, fee for non-contractual use
Bibliografia / References
Brzozowski A. [w:] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz. Art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
Czachórski W., „Rei vindicatio” według obowiązującego prawa polskiego (I), „Nowe Prawo” 1960/3.
Czachórski W., „Rei vindicatio” według obowiązującego prawa polskiego (II), „Nowe Prawo” 1960/4.
Dybowski T., Ochrona własności w polskim prawie cywilnym (rei vindicatio – actio negatoria), Warszawa 1969.
Dziczek R., Służebność przesyłu i roszczenia uzupełniające, Warszawa 2015.
Gniewek E. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2020.
Gordley J., Foundations of Private Law, Oxford 2006.
Górska K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023.
Grodzicka J., Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 26.05.2006 r., III CZP 19/05, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2007/3.
Janeczko E., Zasiedzenie, Zielona Góra 2003.
Janiszewska B., Powstanie „roszczeń uzupełniających” w sytuacji przekroczenia w trakcie budowy granic nieruchomości sąsiedniej (art. 151 k.c.), „Rejent” 2007/5.
Justyński T., Czy to już koniec zasiedzenia?, „Rzeczpospolita” z 22.05.2024 r., nr 118 (12878).
Królikowska K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. serii K. Osajda, red. tomu W. Borysiak, Warszawa 2024.
Kućka M., Zasiedzenie i jego skutki z perspektywy konstytucyjnej. Rozważania w przededniu uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego (III CZP 103/22), „Rejent” 2023/11.
Kunicki A., Zasiedzenie w prawie polskim, Warszawa 1964.
Lackoroński B., Zasiedzenie służebności a roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości, „Monitor Prawniczy” 2020/3.
Lackoroński B. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. serii K. Osajda, red. tomu W. Borysiak, Warszawa 2024.
Lasoń P., Przedawnienie roszczeń uzupełniających, „Przegląd Prawa Handlowego” 2003/8.
Matusik G., „Zwrot rzeczy” jako zdarzenie rozpoczynające bieg przedawnienia roszczeń w kodeksie cywilnym, „Rejent” 2014/2.
Mularski K., Istnienie i zakres tzw. roszczeń uzupełniających w przypadku utraty własności w drodze zasiedzenia, „Studia Prawa Prywatnego” 2017/1.
Olczyk M., Glosa do postanowienia SN z 15.04.2011 r., III CZP 7/11, OSP 2012/10, poz. 93.
Orlicki M [w:] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz. Art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2021.
Rudnicki S., Nabycie przez zasiedzenie, Warszawa 2010.
Skowrońska-Bocian E., Warciński M. [w:] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz. Art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
Sobolewski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. serii K. Osajda, red. tomu W. Borysiak, Warszawa 2024.
Stawicka E., Czy osobie, która utraciła własność w wyniku zasiedzenia, przysługuje wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości za czas poprzedzający datę zasiedzenia od podmiotu, na którego rzecz zasiedzenie nastąpiło?, „Palestra” 2014/7–8.
Stelmach B., Roszczenia uzupełniające roszczenie windykacyjne, Warszawa 2019.
Trzaskowski R., Wpływ zasiedzenia na możliwość dochodzenia roszczeń uzupełniających (cz. 2), „Palestra” 2013/5–6.
Warciński M., Wynagrodzenie za wykonywanie służebności bez tytułu prawnego w czasie biegu terminu zasiedzenia służebności. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 30.11.2016 r., III CZP 77/16, „Przegląd Sądowy” 2019/1.
Wójcik S., Windykacyjna ochrona własności w polskim prawie cywilnym, Kraków 1965.
Zięba M., Obrona przed zarzutem zasiedzenia służebności przesyłu w postępowaniu o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości bez tytułu prawnego (cz. II), „Monitor Prawniczy” 2016/19.
Zrałek J., Panfil B., W sprawie zasiedzenia służebności przesyłu i jego skutków, „Przegląd Sądowy” 2016/11–12.
