Niezależność sądów i niezawisłość sędziów państw członkowskich w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Wspomnienie
Wanda Dukanowič-Prauzińska (1932–2024)
Stanisław Biernat
profesor, doktor habilitowany nauk prawnych, emerytowany profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, były kierownik Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego w latach 2010–2017, Kraków, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8923-0766
Niezależność sądów i niezawisłość sędziów państw członkowskich w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Artykuł zawiera syntetyczną charakterystykę pełnego w założeniu orzecznictwa TSUE z lat 2018 – początek 2024 r. dotyczącego wymagań dla państw członkowskich zapewnienia niezależności sądów i niezawisłości oraz bezstronności sędziów. Punktem wyjścia jest ewolucja judykatury TSUE dotyczącej roli art. 2 TUE, a zwłaszcza podstawowego art. 19 ust. 1 zd. 2 TUE. Przedstawiony został wpływ tych przepisów, w interpretacji TSUE, na pojęcie, a zwłaszcza na rozmaite warunki zapewnienia niezależności, niezawisłości i bezstronności, odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, a także konsekwencji zasady pierwszeństwa prawa unijnego w omawianej dziedzinie. Zasygnalizowana została zbieżność i komplementarność orzecznictwa TSUE i ETPC.
Słowa kluczowe: TSUE, sądy krajowe, niezależność, niezawisłość i bezstronność, skuteczna ochrona prawna, odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, pierwszeństwo prawa unijnego, Karta praw podstawowych, ETPC
Pobierz treść artykułu
Stanisław Biernat
professor of law, retired professor of the Jagiellonian University in Kraków, former head of the European Law Department of the Jagiellonian University, retired judge of the Constitutional Tribunal, vice-president of the Constitutional Tribunal in the years 2010–2017, Kraków, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8923-0766
The independence of courts and judges of Member States in the light of the case law of the Court of Justice of the European Union
The article contains as brief description of the case law of the Court of Justice of the European Union (CJEU) from 2018 to the beginning of 2024 regarding the requirements of Member States to ensure that courts are independent and that judges are independent and impartial. The starting point is the evolution of the case law of the CJEU with regard to the role of Article 2 TEU, especially the second sentence of the basic Article 19(1) TEU. The article presents the impact of these provisions, as interpreted by the CJEU, on the concept, especially on various conditions for ensuring independence, impartiality and disciplinary liability of judges, as well as the consequences of the principle of primacy of EU law in the field in question. It also points out the consistency and complementarity of the case law of the CJEU and the European Court of Human Rights (ECtHR).
Keywords: CJEU, national courts, independence and impartiality, effective legal protection, disciplinary liability of judges, primacy of EU law, Charter of Fundamental Rights, ECtHR
Paweł Rawczyński
doktor nauk prawnych, referendarz sądowy Sądu Rejonowego w Toruniu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2348-5990
Uzasadnianie postanowień w postępowaniu rejestrowym
Uzasadnianie postanowień w postępowaniu rejestrowym stanowi istotną kwestię zarówno z punktu widzenia uczestników tego postępowania, jak i organów sądowych podejmujących czynności procesowe. W pewnych sytuacjach w postępowaniu rejestrowym ustawodawca zrezygnował z obowiązku sporządzania uzasadnień przez sąd i referendarza sądowego w sprawach wszczętych na wniosek. Ustawodawca wprowadził natomiast obowiązek sporządzania uzasadnień w sprawach wszczętych z urzędu w przypadku zaistnienia określonych przesłanek. W artykule zaprezentowano zatem przypadki, w których należy sporządzić uzasadnienie postanowienia, a także przypadki w których nie ma takiego obowiązku. Ponadto zagadnieniem wywołującym pewne rozbieżności w nauce i orzecznictwie jest kwestia terminu sporządzania uzasadnień postanowień w postępowaniu rejestrowym. W tym zakresie należało wyróżnić orzeczenia co do istoty sprawy oraz inne orzeczenia niż co do istoty sprawy w celu dokonania analizy, czy w obu przypadkach ustawodawca przewidział ten sam termin do sporządzenia uzasadnienia, czy jednak wprowadził różne terminy na dokonanie tej czynności procesowej przez sąd lub referendarza sądowego.
Słowa kluczowe: uzasadnienia, postanowienia, postępowanie rejestrowe, terminy
Paweł Rawczyński
doctor of law, court clerk at the District Court in Toruń, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2348-5990
Justification of decisions in registration proceedings
The justification of decisions in registration proceedings is an important issue both from the point of view of the participants of these proceedings and of the judicial authorities which take up procedural activities. In certain situations in the registration proceedings, the legislator withdrew from obliging the judge and the registering court clerk to prepare statements of reasons in cases initiated on request. However, the legislator introduced the obligation to prepare statements of reasons in cases initiated ex officio if certain circumstances come about. Therefore, the article presents cases in which a statement of reasons for the decision must be drawn up, as well as those in which there is no such obligation. Furthermore, a matter that causes certain differences in the science of the law and case law is the deadline for drawing up statements of reasons for decisions in registration proceedings. In this respect, a distinction needed to be made between the merits of the case and decisions other than those regarding the essence of the case, so as to analyse whether the legislator provided for the same deadline for drawing up a statement of reasons in both cases or whether he introduced different deadlines for the judge or the court clerk to perform this procedural deed.
Keywords: statements of reasons, decisions, registration proceedings, deadlines
Bibliografia / References
Domańczyk T., Tomalak M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Art. 506–729, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Dziurda M., Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz do nowelizacji z 2023 r., Warszawa 2023.
Dziurda M., Szczególna zdolność sądowa, Warszawa 2019.
Gałas A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 506–1217, red. T. Szanciło, Legalis 2019.
Gałas A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 459–1217, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Gapska E. [w:] E. Gapska, J. Studzińska, Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 2020.
Gołaczyński J., Kodeks postępowania cywilnego. Nowelizacja z 9.3.2023 r. Komentarz. Linia orzecznicza, Warszawa 2023.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Jagieła J. [w] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian. Tom I, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020.
Jakubecki A. [w:] L. Ciulkin, A. Jakubecki, N. Kowal, Krajowy Rejestr Sądowy i postępowanie rejestrowe. Praktyczny komentarz, Warszawa 2002.
Jaworski A., Komenda A. [w:] Krajowy Rejestr Sądowy i postępowanie rejestrowe, red. A. Komenda, Warszawa 2021.
Jędrejek G., Legitymacja procesowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2018.
Kaczmarek P., Zdolność sądowa jako problem teorii prawa, Kraków 2006.
Kaczyński M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom IB. Komentarz. Art. 425–729, red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2020.
Kamiński B., Uzasadnianie z urzędu wyroków sądu drugiej instancji, „Przegląd Sądowy” 2003/2.
Korzan K., Postępowanie w sprawach rejestrowych, „Rejent” 2003/12 .
Korzan K., Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 2004.
Kunicki I. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 2051–42412, red. A. Marciniak, Warszawa 2019.
Marcewicz O. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz do art. 1–729, red. A. Jakubecki, LEX 2019.
Markiewicz K., Skarga na orzeczenie referendarza sądowego [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego. Środki zaskarżenia. Tom III. Cz. 1, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Markiewicz K., Uzasadnianie orzeczeń sądów II instancji [w:] Sine Ira et studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Marszałkowska-Krześ E., Wpisy w rejestrze przedsiębiorców dotyczące spółek handlowych, Warszawa 2004.
Michalska-Marciniak M., Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2023/8.
Michalska-Marciniak M., Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu cywilnym – suplement uwzględniający stan prawny od 28.9.2023 r., „Monitor Prawniczy” 2023/11.
Michalska-Marciniak M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 367–729, red. K. Piasecki, Warszawa 2016.
Michnik A., Postępowanie o wpis do rejestru przedsiębiorców, Warszawa 2009.
Michnik A., Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Komentarz, Warszawa 2013.
Michnik A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom III. Komentarz. Art. 425–729, red. A. Marciniak, Warszawa 2020.
Norek E., Krajowy Rejestr Sądowy i postępowanie rejestrowe, Warszawa 2001.
Olczak-Dąbrowska D. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 459–1217, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Plaskacz M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Legalis 2023.
Rawczyński P., Przedmiot i zakres postępowania rejestrowego, „Polski Proces Cywilny” 2023/4.
Rawczyński P., Referendarz sądowy w postępowaniu egzekucyjnym w sprawach cywilnych, [w:] W poszukiwaniu prawa dobrego i sprawiedliwego. Księga pamiątkowa ku czci Jana Tredera, red. K. Lubiński, Warszawa 2013.
Rawczyński P., Status publicznoprawny referendarza sądowego oraz jego funkcje w sądowym postępowaniu cywilnym, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2009/10.
Rawczyński P., Uczestnicy postępowania rejestrowego, „Polski Proces Cywilny” 2019/3.
Rawczyński P., Zdolność procesowa uczestników w postępowaniu rejestrowym [w:] Honeste Procedere. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017.
Rawczyński P., Zdolność procesowa w sądowym postępowaniu rozpoznawczym w sprawach cywilnych, Warszawa 2018.
Rylski P., Uczestnik postępowania nieprocesowego – zagadnienia konstrukcyjne, Warszawa 2017.
Siedlecki W. [w:] J. Policzkiewicz, W. Siedlecki, E. Wengerek, Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 1980.
Szwaja J. [w:] A. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy, Tom I, Warszawa 1997.
Wiśniewski T., Apelacja [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego. Środki zaskarżenia. Tom III. Cz. 1, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Zamojski Ł., Krajowy Rejestr Sądowy. Komentarz, Warszawa 2022.
Zamojski Ł., Przepisy przymuszające stosowane przez sąd rejestrowy zawarte w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, „Przegląd Prawa Handlowego” 2006/2.
Emilia Michałuszko
doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2063-840X
Ogłoszenie upadłości a wygaśnięcie pełnomocnictwa
W praktyce sądowej oraz doktrynie powszechnie akceptuje się pogląd, w świetle którego z chwilą ogłoszenia upadłości mocodawcy wygasają udzielone przez niego pełnomocnictwa materialne i procesowe, mimo że taki skutek nie został przewidziany w ustawie. Pogląd ten powielany jest bez głębszej refleksji, choć jego zaaprobowanie może prowadzić do znaczących konsekwencji. W opracowaniu wskazane zostały argumenty przeciwko przyjęciu prezentowanego stanowiska, m.in. dotyczące braku potrzeby dodatkowego zabezpieczania pozycji syndyka ze względu na treść art. 77 Prawa upadłościowego oraz art. 174 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego. Poruszono także problematykę wpływu wygaśnięcia stosunku podstawowego, na którym zostało oparte pełnomocnictwo, na trwanie umocowania.
Słowa kluczowe: pełnomocnictwo, umowa zlecenia, ogłoszenie upadłości, stosunek podstawowy
Emilia Michałuszko
doctoral student at the Doctoral School of Social Sciences, Department of Civil Law, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2063-840X
Expiry of a power of attorney in the context of a declaration of bankruptcy
The view that a financial or procedural power of attorney expires in the case of a declaration of bankruptcy is widely accepted in judicial practice and the legal literature, even though no such effect is provided for in a statute. This view is repeated without further reflection, even though its endorsement can lead to significant consequences. The article identifies arguments against the adoption of the presented view, including with regard to the lack of need for additional protection of the receiver’s position because of the wording of Article 77 of the Bankruptcy Law and Article 174 § 1, item 4 of the Civil Procedures Code. The impact of the expiry of the basic relationship on which the power of attorney was based on the continuation of the mandate was also presented.
Keywords: power of attorney, personal service contract, declaration of bankruptcy, basic relationship
Bibliografia / References
Adamus R. [w:] Komentarz do Prawa upadłościowego, red. R. Adamus, Warszawa 2016.
Allerhand M. [w:] Komentarz do Prawa upadłościowego, Warszawa 1991.
Babiarz-Mikulska K., Skutki prawne ogłoszenia upadłości strony w procesie cywilnym – regulacja prawna po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2012/8.
Broniewicz W., Stanowisko syndyka upadłości w procesach z jego udziałem, „Państwo i Prawo” 1993/2.
Buber O., Polskie prawo upadłościowe, Warszawa 1936.
Drapała P. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, Zobowiązania, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Fabian J., Pełnomocnictwo, Warszawa 1963.
Feliga P. [w:] System Prawa Handlowego, t. VI, Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, red. A. Hrycaj, A. Jakubecki, A. Witosz, Warszawa 2020.
Feliga P., Czy pełnomocnictwo procesowe udzielone przez stronę w toku sprawy wygasa wskutek ogłoszenia upadłości albo otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego [w:] Ars in vita. Ars in iure. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, Warszawa 2018.
Feliga P., Stanowisko prawne syndyka w procesie dotyczącym masy upadłości, Warszawa 2013.
Frosztęga N., Wpływ ogłoszenia upadłości na udzielone przez dłużnika pełnomocnictwa, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2018/12.
Giaro M., Nieuregulowane wyraźnie przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, „Przegląd Sądowy” 2022/5.
Giaro M., Odpowiedzialność pełnomocnika niewiedzącego o wygaśnięciu umocowania lub zlecenia – problem relacji art. 105, 103 § 3 i art. 749 k.c., „Przegląd Prawa Handlowego” 2021/7.
Giaro M., Polemicznie w sprawie relacji pełnomocnictwa do stosunku podstawowego, „Państwo i Prawo” 2021/4.
Grykiel J. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, Część ogólna, t. I, red. M. Gutowski, Warszawa 2021.
Grykiel J., Ogłoszenie upadłości a wygaśnięcie prokury – glosa – III CZP 45/06, „Monitor Prawniczy” 2009/10.
Grykiel J., Ogłoszenie upadłości mocodawcy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2007 r., I CSK 314/07, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2009/8.
Herbet A. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Zobowiązania. Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC, t. 1, red. P. Machnikowski, Warszawa 2022.
Heropolitańska I., Prawne zabezpieczenia zapłaty wierzytelności, Warszawa 2018.
Jakubecki A. [w:] Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, t. I, art. 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Jakubecki A. [w:] Komentarz do Prawa upadłościowego, red. A. Jakubecki, F. Zedler, Warszawa 2010.
Jakubecki A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 7 listopada 2003 r., I CZ 127/03, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2004/10.
Janda P. [w:] Komentarz do Prawa upadłościowego, red. P. Janda, Warszawa 2020.
Kasprzyk M., Prokura, Kraków 1999.
Kopaczyńska-Pieczniak K. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, Część ogólna, t. I, red. A. Kidyba, Warszawa 2012.
Nazaruk P. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2019.
Pałys J., Postępowanie upadłościowe a trwałość stosunku pełnomocnictwa, „Monitor Prawniczy” 2007/16.
Pilich M. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Część ogólna, t. I, cz. 2, art. 56–125, red. J. Gudowski, Warszawa 2021.
Promińska U. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Cześć ogólna, red. P. Księżak, M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2014.
Robaczyński W. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Część ogólna, red. P. Księżak, M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2014.
Rudnicki S. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, red. S. Dmowski, S. Rudnicki, Warszawa 1998.
Smyk M., Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Warszawa 2010.
Sobolewski P. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, Prawo cywilne. Część ogólna, t. I, red. K. Osajda, W. Borysiak, Warszawa 2017.
Stefańska E. [w:] Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, t. I, art. 1–477 (16), red. M. Manowska, Warszawa 2021.
Stempień J., Wpływ postępowania upadłościowego oraz postępowań restrukturyzacyjnych na postępowanie egzekucyjne, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2016/7.
Strugała R. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021.
Uliasz R. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
Widerski P., Pełnomocnictwo w prawie polskim, Warszawa 2018.
Karolina Badurowicz
asystent, Katedra Postępowania Cywilnego i Międzynarodowego Prawa Handlowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, radca prawny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8329-5275
W kwestii odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń względem zarządcy drogi za skutki zdarzenia komunikacyjnego
W artykule zostaną omówione, na kanwie wydanej przez Sąd Najwyższy uchwały z 20.01.2022 r., III CZP 9/22, kwestie związane z zasadami odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń względem zarządcy drogi za skutki zdarzenia komunikacyjnego. Przedmiotowa uchwała w sposób jednoznaczny odpowiedziała na istniejące w orzecznictwie rozbieżności co do samego faktu istnienia tego rodzaju odpowiedzialności. Wątkami pobocznymi w poruszanym przez Sąd Najwyższy zagadnieniu – na które zwraca uwagę autorka – są kwestie związane z uznaniem wypadku komunikacyjnego za przyczynę powstania stanu zanieczyszczenia czy też skażenia środowiska. Bez komentarza nie może również pozostać status odpadów powstałych wskutek kolizji oraz odpowiedzialność za ich uprzątnięcie.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń, obowiązki zakładu ubezpieczeń względem zarządcy drogi, powstanie szkody wskutek zdarzenia drogowego, zasady dochodzenia odszkodowania przez zarządcę drogi względem zakładu ubezpieczeń, zakres odpowiedzialności w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności posiadaczy pojazdów mechanicznych
Karolina Badurowicz
assistant, Department of Civil Proceedings and International Commercial Law, Faculty of Law and Administration, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, legal counsel, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8329-5275
The liability of the insurance company to the road manager for the consequences of a road traffic incident
The article discusses issues related to the principles of the insurance company’s liability to the road manager for the consequences of a road traffic incident on the basis of the Supreme Court’s resolution of 20 January 2022, III CZP 9/22. The resolution in question unequivocally addressed the existing discrepancies in the line of judgments on the very existence of such liability. The side-line issues in this matter raised by the Supreme Court – to which the author draws attention – are those related to the recognition of a road traffic accident as the cause of pollution or environmental contamination. Additionally, the status of the waste arising from the collision and the responsibility for clearing it cannot remain without comment.
Keywords: the insurance company’s liability, the insurance company’s obligations with respect to the road manager, the emergence of damage as a result of a road traffic incident, rules for the road manager to claim compensation from the insurance company, scope of liability under motor vehicle liability insurance
Bibliografia / References
Badyda A., Zagrożenie środowiskowe ze strony transportu, „Nauka” 2010/4.
Bojanowska M., Zanieczyszczenia motoryzacyjne w środowisku, „Autobusy, technika, eksploatacja, systemy transportowe” 2011/10.
Bukowski Z., Czech E., Karpus K., Rakoczy B., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, LEX 2023.
Danecka D., O pojęciu odpadów w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 roku, „Ius Novum” 2016/4.
Danecka D., Radecki W., Ustawa o odpadach. Komentarz, LEX 2022.
Fras M., Orlicki M., Kompensacja kosztów uprzątnięcia pozostałości po wypadku komunikacyjnym przez ubezpieczyciela OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2021/1, https://piu.org.pl/wp-content/uploads/2021/06/WU-2021-01_03-Fras_Orlicki.pdf.
Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Legalis 2019.
Gruszecki K., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, LEX 2022.
Karpus K. [w:] Ustawa o odpadach. Komentarz, red. B. Rakoczy, Warszawa 2013.
Matuszak M., Prawo własności odpadów komunalnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2014/3.
Miaskowski J., Niezgoda K., Skawiński P., Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Komentarz, Legalis 2012.
Mostowska A., Budziński Ł., Wilczyńska Ł.J., Ustawa o odpadach. Komentarz, Legalis 2014.
Radecki W., Poniatowski P., Samochód a środowisko na tle rozważań prawników czeskich i rozwiązań przyjętych w Polsce (część II), „Prokuratura i Prawo” 2022/2.
Radziszewski E., Prawo ochrony środowiska. Przepisy i komentarz, LEX 2003.
Roliński M., Ewolucja pojęcia prawnego „środowisko” i „ochrona środowiska”, „Studia Iuridica Lublinensia” 2005/5.
Sadowski P., Czy naprawa pokrywy studzienki kanalizacji sanitarnej umieszczonej w drodze jest obowiązkiem zarządcy drogi?, „Przegląd Prawa Publicznego” 2019/1.
Soja R., Prokop P., Drogi, jako element antropologicznego przekształcenia środowiska [w:] Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego, Monitoring Geoekosystemów Górskich, Szymbark 1995.
Wolak G., Odpowiedzialność sprawcy wypadku komunikacyjnego i zakładu ubezpieczeń za szkodę wyrządzoną właścicielowi drogi polegającą na zanieczyszczeniu jezdni, „Nieruchomości@” 2022/2 (2).
Krzysztof Fila
doktor nauk prawnych, wykładowca na Uniwersytecie Dolnośląskim DSW we Wrocławiu, radca prawny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8386-1775
Kilka uwag o (nie)domniemywaniu przypisywania skutku w prawie karnym
Domniemywanie, a więc skrótowe dowodzenie w procesie karnym wystąpienia poszczególnych elementów budujących dogmatyczną strukturę przestępstwa, wydaje się być na stałe wpisane w ramy postępowania dowodowego. Stąd, uzasadniona zdaje się być teza, że przykładowo w obszarze ontycznych powiązań pomiędzy zachowaniem sprawcy a potencjalnie wywołanym przezeń skutkiem zachodzi relacja, która pozwala przeprowadzać określone rozumowanie z faktów o faktach, bez prostego dowodzenia faktów wnioskowanych. Niemniej, w tym miejscu, w którym pojawiają się już oceny, właściwe założeniom teorii obiektywnego przypisywania skutku, nie sposób mówić o domniemywaniu, które zastępowałoby wówczas normatywne przypisywanie skutku sprawcy czynu zabronionego. Wszak aktualny poziom karnomaterialnego dyskursu z zakresu łączenia zdarzenia czynu z następującym po nim efektem nie pozwala spłaszczać strony przedmiotowej czynu zabronionego do tego stopnia, w którym sprawca jakkolwiek odpowiadałby za poniekąd losowo przypisane mu następstwa jego zachowania.
Słowa kluczowe: związek przyczynowo-skutkowy, obiektywne przypisanie skutku, strona przedmiotowa czynu zabronionego, domniemanie
Krzysztof Fila
doctor of law, lecturer at the DSW University of Lower Silesia in Wrocław, legal counsel, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8386-1775
A few comments on the (non-)presumption of attributing an effect in criminal law
A presumption is a summary of proof in a criminal case of the appearance of individual elements building a dogmatic explanation of a crime that seems to be permanently included in proceedings on taking evidence. Therefore, the argument that, for example, in the area of ontic connections between the perpetrator’s conduct and its potential effects, a relationship arises which allows for specific reasoning from facts about facts, without simply proving inferred facts, seems reasonable. Even so, at the point where assessments already appear, which are appropriate to the assumptions to the theory of objectively attributing an effect, there cannot be talk of a presumption that would then substitute the normative attribution of the effect to the perpetrator of the offence. After all, the current level of the substantive crime discourse regarding the combination of the event of an act and its consequent effect does not allow the objective side of the offence to be flattened to the extent that the perpetrator appears, however legally, to be responsible for the consequences of his behaviour which are somewhat randomly attributed to him.
Keywords: cause and effect relationship, objective attribution of an effect, objective side of an offence, presumption
Bibliografia / References
Barczak-Oplustil A., Reguły ostrożności jako znamię czynu zabronionego, Kraków 2003.
Bielski M., Kryteria obiektywnego przypisania skutku na tle współczesnej polskiej dogmatyki prawa karnego [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. 2, Warszawa 2012.
Bielski M., O potrzebie teoretycznej, dogmatycznej i kryminalnopolitycznej refleksji nad negatywnymi przesłankami obiektywnego przypisania skutku przestępnego [w:] Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
Buchała K., Prawo karne materialne, Warszawa 1989.
Dębski R., O tzw. negatywnych przesłankach obiektywnego przypisania [w:] Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
Fila K., Niewłaściwe posługiwanie się przez sądy domniemaniami relewantnymi prawnokarnie jako przedmiot zarzutów apelacyjnych – rozważania z uwzględnieniem art. 45 § 2 Kodeksu karnego, „Prawo w Działaniu” 2023/55.
Fleck L., O obserwacji naukowej i postrzeganiu w ogóle [w:] L. Fleck, Psychosocjologia poznania naukowego. Powstanie i rozwój faktu naukowego oraz inne pisma z filozofii poznania, Lublin 2006.
Fryddman S., Drapkin E., Domniemania prawne [w:] Ogólna nauka o prawie, red. B. Wróblewski, t. 2, Wilno 1938.
Giezek J., Fakty oraz ich ocena jako przedmiot materialnoprawnych domniemań w procesie karnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2018/3833.
Giezek J., Kaczmarek T., Przeciwko ustawowej regulacji kryteriów obiektywnego przypisania skutku, „Państwo i Prawo” 2013/5.
Giezek J., Przyczynowość oraz przypisanie skutku w prawie karnym, Wrocław 1994.
Giezek J., Rzeczywistość oraz prawda o niej a kreowanie podstaw odpowiedzialności karnej [w:] Pro dignitate legis et maiestate iustitiae – księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin profesora Witolda Kuleszy, red. A. Liszewska, J. Kulesza, Łodź 2020.
Giezek J. [w:] System Prawa Karnego. Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, red. R. Dębski, t. 3, Warszawa 2017.
Kaczmarek T., Kryteria obiektywnego przypisania skutku jako problem kodyfikacyjny [w:] Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
Kardas P., W poszukiwaniu tzw. negatywnych przesłanek obiektywnego przypisania [w:] Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
Konieczniak P., Czyn jako podstawa odpowiedzialności w prawie karnym, Kraków 2002.
Krajewski W., Związek przyczynowy, Warszawa 1967.
Kubicki L., Przestępstwo popełnione przez zaniechanie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1975.
Kunicki A., Domniemania w prawie rzeczowym, Warszawa 1969.
Majewski J., Prawnokarne przypisywanie skutku przy zaniechaniu, Kraków 1997.
Małecki M., Zbiegi i kolizje przypisania skutku [w:] Obiektywne oraz subiektywne przypisanie odpowiedzialności karnej, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2016.
Niekrasz J., Konfrontacja naukowego pojęcia przyczynowości z przyczynowością stosowaną w prawie karnym, „Palestra” 1976/7.
Nowacki J., Domniemania prawne, Katowice 1976.
Patryas W., Próba wyjaśnienia domniemań prawnych, Poznań 2011.
Pohl Ł., Struktura normy sankcjonowanej w prawie karnym, Poznań 2007.
Roxin C., Gedanken zur Problematik der Zurechnung im Strafrecht, Honig-Festschrift 1970.
Roxin C., Problematyka obiektywnego przypisania [w:] Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym. Materiały Polsko-Niemieckiego Sympozjum Prawa Karnego Karpacz, maj 1990, red. T. Kaczmarek, Wrocław 1990.
Sroka T., Odpowiedzialność karna za niewłaściwe leczenie. Problematyka obiektywnego przypisania skutku, Warszawa 2013.
Stój Z., Z problemów pojęcia domniemań prawnych, „Rzeszowskie Zeszyty Naukowe. Prawo, Ekonomia” 1998/23.
Tarapata S., Przypisanie sprawstwa skutku w sensie dynamicznym w polskim prawie karnym, Kraków 2019.
Wolter W., Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973.
Wróbel W., O domniemaniach w zakresie przesłanek odpowiedzialności karnej, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ” 2006/96.
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013.
Wróblewski J., Domniemania w prawie – problematyka teoretyczna, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1970/10.
Ziembiński Z., Logika praktyczna, Warszawa 2014.
Zoll A., Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Warszawa 1988.
Tomasz Jankowiak
student prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1025-2132
O okolicznościach eksdamnacyjnych, czyli dlaczego nie jest dopuszczalne wyróżnianie tzw. kontratypów pozaustawowych jako okoliczności wyłączających bezprawność czynu
Autor, posługując się metodą dogmatyczno-prawną, dokonał analizy wypowiedzi literatury dotyczących możliwości uchylania bezprawności czynu na podstawie tzw. kontratypów pozaustawowych. W artykule przedstawiono stanowisko odmawiające możliwości posługiwania się konstrukcją kontratypów pozaustawowych wobec wewnętrznej sprzeczności definicji tego pojęcia oraz sprzeczności tej instytucji z normami wyrażonymi przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z zasadą nullum crimen sine lege. Jako alternatywę dotychczasowych kontratypów pozaustawowych wskazano konstrukt społecznej szkodliwości, wskazując, że w razie istotnie podobnych stanów faktycznych, jeśli wyłączy się przestępność jednego czynu wobec jego znikomej społecznej szkodliwości, powinna zostać również wyłączona przestępność drugiego z istotnie podobnych czynów. Dla tak stypizowanych czynów charakteryzujących się znikomą szkodliwością społeczną zaproponowano stosowanie nazwy „okoliczności eksdamnacyjne”. Za przykład takiej okoliczności wskazano przyjmowanie prezentów przez funkcjonariuszy publicznych.
Słowa kluczowe: kontratypy pozaustawowe, okoliczności wyłączające bezprawność czynu, społeczna szkodliwość czynu, zasada nullum crimen sine lege
Tomasz Jankowiak
student at the Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznań, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1025-2132
Exdamnation circumstances, namely, why so-called non-statutory countertypes cannot be distinguished as circumstances disabling the illegality of an act
The author uses the dogmatic law method to analyse the statements from the literature on the possibility of removing the illegality of an act on the basis of so-called non-statutory countertypes. The article presents a position that denies the ability to use the structure of non-statutory countertypes in the light of an internal conflict of definitions of this notion and a conflict of this institution with the norms expressed by the Polish Constitution, especially the principle of nullum crimen sine lege. As an alternative to the non-statutory countertypes to date, it specifies the structure of social harmfulness, pointing out that, in the case of substantially similar facts, if the criminality of one act is ruled out in the light of its insignificant social harm, the criminality of the other substantially similar acts should also be ruled out. For such typified acts that do not cause significant social harm, the author proposes the use of the name of exdamnation circumstances; the acceptance of gifts by public officials was specified as an example of such a circumstance.
Keywords: non-statutory countertypes, circumstances ruling out the unlawfulness of an act, social harmfulness of an act, principle of nullum crimen sine lege
Bibliografia / References
Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks Karny. Komentarz, Warszawa 1977.
Berent M., Filar M., Uwagi wstępne do rozdz. III [w:] Kodeks Karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2016.
Bojarski T., Z problematyki przekroczenia granic kontratypu [w:] Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, red. V. Konarska-Wrzosek, J. Lachowski, J. Wójcikiewicz, Warszawa 2010.
Brzozowski P., Pozaustawowe kontratypy – zarys problematyki, „Studia Prawnicze” 2013/4 (196).
Ciepły F., O kontratypie sztuki, „Prokuratura i Prawo” 2015/10.
Cieślak M., Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994.
Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/.
Gałęski M., Królikowski M. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2021.
Gardocka T., Czy w polskim prawie karnym potrzebny jest kontratyp sztuki?, „Palestra” 2015/1–2 (685–686).
Gensikowski P. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Art. 1–424, t. 1, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020.
Giezek J. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021.
Grudecki M., Kontratypy pozaustawowe w polskim prawie karnym, Warszawa 2021.
Jankowiak T., Granice obrony przed przemocą psychiczną w ramach instytucji obrony koniecznej, „Palestra” 2023/10 (791).
Jędrzejewski Z., § 1. Zagadnienia ogólne [w:] System Prawa Karnego. Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, t. 4, red. L. Paprzycki, Warszawa 2016.
Kaczmarek T., O kontratypach raz jeszcze, „Państwo i Prawo” 2009/7 (761).
Kaczmarek T., O tzw. okolicznościach „wyłączających” bezprawność czynu, „Państwo i Prawo” 2008/10 (752).
Konarska-Wrzosek V., Marek A., Prawo karne, Warszawa 2019.
Kosonoga J. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz do art. 1–166, t. 1, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2017.
Krajewski R., Kontratypy weselne, „Palestra” 2014/5–6 (677–678).
Krajewski R., Warunki dopuszczalności wręczania i przyjmowania zwyczajowych dowodów wdzięczności, „Przegląd Sądowy” 2016/11–12.
Krukowski A., Materialna treść czynu a okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, „Nowe Prawo” 1971/12 (306).
Kubiak R., Czy istnieje „kontratyp zwyczaju”?, „Prokuratura i Prawo” 2015/7–8.
Kurowski M. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz aktualizowany, t. 1, red. D. Świecki, LEX 2023.
Lachowski J., § 7. Inne kontratypy [w:] System Prawa Karnego. Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, t. 4, red. L. Paprzycki, Warszawa 2016.
Lachowski J., Rozdział III. Wprowadzenie [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020.
Marek A. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Marek, Warszawa 2010.
Marek A., Stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu jako podstawa umorzenia postępowania karnego, Toruń 1970.
Mucha A., Struktura przestępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym, Warszawa 2013.
Rajzman H., Zagadnienia „kontratypów” w projekcie kodeksu karnego PRL, „Państwo i Prawo” 1963/3 (205).
Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/.
Sosik R., O bezprawności przyjmowania prezentów przez osoby pełniące funkcje publiczne, „Prokuratura i Prawo” 2022/4.
Steinborn S. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz do wybranych przepisów, red. S. Steinborn, LEX 2016.
Szwarc A.J., Wyłączenie odpowiedzialności karnej za wypadki sportowe [w:] Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Materiały IV Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego, red. J. Majewski, Toruń 2008.
Tarapata S., O legalności przyjmowania prezentów przez osoby pełniące funkcje publiczne – uwagi polemiczne, „Prokuratura i Prawo” 2023/2.
Warylewski J., Kontratypy wiosenne, „Palestra” 1999/7–8 (499–500).
Warylewski J., Zasada ustawowej określoności przesłanek odpowiedzialności karnej a kontratypy pozaustawowe [w:] Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Materiały IV Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego, red. J. Majewski, Toruń 2008.
Wąsek A., Kodeks karny. Komentarz, t. 1 (art. 1–31), Gdańsk 1999.
Wolter W., Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973.
Wolter W., O kontratypach i braku społecznej szkodliwości czynu, „Państwo i Prawo” 1963/10 (212).
Wolter W., Prawo karne. Zarys wykładu systematycznego, Warszawa 1947.
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2012.
Zachuta A., Czy istnieją wiosenne kontratypy, „Edukacja Prawnicza” 2006/4 (79).
Zoll A., „Pozaustawowe” okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną w świetle konstytucyjnej zasady podziału władzy [w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci profesora Andrzeja Wąska, red. Z. Hołda, L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Lublin 2005.
Zoll A., Rozdział III. Uwagi wprowadzające [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–52, t. 1, red. A. Zoll, W. Wróbel, Warszawa 2016.
Zoll A., W sprawie kontratypów, „Państwo i Prawo” 2009/4 (758).
Zontek W., Rozdział III. Wprowadzenie [w:] Kodeks Karny. Część ogólna. Komentarz do artykułów 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2021.
Jan Kulesza
doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Prawa Karnego, Zakład Nauki o Przestępstwie, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120
udział w autorstwie tekstu – 70%
Adam J. Białas
doktor habilitowany nauk medycznych, profesor Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, II Katedra Chorób Wewnętrznych, Klinika Pneumonologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3501-167X
udział w autorstwie tekstu – 30%
Uprawa i przetwarzanie marihuany w stanie wyższej konieczności. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 29.12.2021 r., II AKa 355/21
W glosowanej sprawie sądy odmówiły zastosowania stanu wyższej konieczności do zachowania sprawcy, który cierpiąc na łuszczycę i inne schorzenia, hodował konopie a następnie pozyskiwał z nich susz i olejek, które przyjmował w postaci herbatek, naparów, mieszanek soków oraz czystego oleju. W odróżnieniu od stosowanych na nim do tej pory terapii konopie nie powodowały skutków ubocznych oraz dawały realną poprawę jego stanu zdrowia. Sądy stwierdziły jednak, że nie został zrealizowany wymóg subsydiarności stanu wyższej konieczności, ponieważ oskarżony nie wykorzystał najpierw wszystkich możliwych terapii. Konkluzja ta była błędna. Pacjenta nie obciąża obowiązek posiadania specjalistycznej wiedzy odnośnie do dostępnych terapii, a jednocześnie nie ma on możliwości wyegzekwowania od lekarza podjęcia takiej terapii, którą uważa dla siebie za najlepszą. Należało uwolnić od winy, poprzez figurę stanu wyższej konieczności, osobę, która wyczerpawszy dostępne metody leczenia, cierpiąc fizycznie, co przekładało się na cierpienia psychiczne, zdecydowała się złamać zakaz i ratować swoje zdrowie.
Słowa kluczowe: stan wyższej konieczności, marihuana, prawa pacjenta
Dr Hab. Jan Kulesza
professor of the University of Łódź, School of Criminal Law, Crime Studies Department, Faculty of Law and Administration, University of Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120
Commitment to the preparation of the article – 70%
Dr Hab. Adam J. Białas
professor of the Medical University of Łódź, II Department of Internal Medicine, Clinic of Pulmonology, Medical University of Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3501-167X
Commitment to the preparation of the article – 30%
Cultivating and processing marijuana in cases of greater necessity. Commentary on the ruling of the Court of Appeal in Gdańsk of 29 December 2021, II AKa 355/21
In the case in question, the courts refused to apply the state of greater necessity to the behaviour of the perpetrator who, suffering from psoriasis and other diseases, was cultivating cannabis from which he then obtained dried material and oil, which he consumed in the form of teas, infusions, juice mixtures and pure oil. Unlike the therapies administered to him to date, cannabis did not cause any adverse effects and gave him a real improvement to his health. However, the courts held that the subsidiarity requirement of the state of greater necessity was not satisfied because the accused had not first taken advantage of all possible therapies. This conclusion was wrong. The patient is not obliged to have specialist knowledge of the available therapies and is simultaneously not able to force the doctor to take up the treatment he considers best for him. A person, who, having exhausted the available methods of treatment and physically suffering, which translated into mental suffering, decided to breach the prohibition and save his health, should have been freed of guilt through the concept of the state of greater necessity.
Keywords: state of greater necessity, marijuana, patient’s rights
Bibliografia / References
Al-Janabi A., You Z.Z.N., Biologics in Psoriasis: Updated Perspectives on Long-Term Safety and Risk Management, „Psoriasis: Targets and Therapy” 2022.
Camus P., Methothrxate [w:] The Drug-Induced Disease Website, https://www.pneumotox.com/drug/view/201/methotrexate.
Cypin S., Konieczność wyższa [w:] Encyklopedia podręczna prawa karnego. Tom II, red. W. Makowski, Warszawa ok. 1938.
Daniluk P., Stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca bezprawność karną czynu, „Studia Prawnicze” 2007/2.
Dańczak-Pazdrowska A., Place of methotrexate in the treatment of psoriasis in the era of biologic agents, „Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii” 2012/3.
Derakhshan N., Kazemi M., Cannabis for refractory psoriasis – High hopes for a novel treatment and a literature review, „Current Clinical Pharmacology” 2016/2.
Gubiński A., Wyłączenie bezprawności czynu, Warszawa 1961.
Hussain Y., Khan H., Immunosuppressive Drugs [w:] Encyclopedia of Infection and Immunity, red. N. Rezaei, Amsterdam 2022.
Jezusek A., Glosa do wyroku TK z 4.11.2014 r., SK 55/13, „Przegląd Sądowy” 2015/11–12.
Kulesza J., Glosa do wyroku TK z 4.11.2014 r., SK 55/13, „Państwo i Prawo” 2016/11.
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017.
Kulesza J. [w:] Prawo karne materialne. Nauka o przestępstwie, ustawie karnej i karze, red. J. Kulesza, Warszawa 2023.
Kulesza J., Mrowicki M., Uprawa i przetwarzanie konopi w stanie wyższej konieczności – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1.09.2022 r., 24547/18, Thörn przeciwko Szwecji, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024/4.
Kupczyk P., Reich A., Szepietowski J.C., Cannabinoid system in the skin – a possible target for future therapies in dermatology, „Experimental Dermatology” 2009/8.
Lachowski J., Stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa 2005.
Lachowski J. [w:] System Prawa Karnego. Tom 4. Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, red. L. K. Paprzycki, Warszawa 2016.
LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury, Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases 2012, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK548219/.
Lowes M.A., Suárez-Fariñas M., Krueger J.G., Immunology of psoriasis, „Annual Review of Immunology” 2014.
Markham T., Watson A., Rogers S., Adverse effects with long-term cyclosporin for severe psoriasis, „Clinical and Experimental Dermatology” 2002/2.
Menter A., Gelfand J.M., Connor C., Armstrong A.W., Cordoro K.M. i wsp., Joint American Academy of Dermatology – National Psoriasis Foundation guidelines of care for the management of psoriasis with systemic nonbiologic therapies, „Journal of American Academy of Dermatology” 2020/6.
Metko D., Torres T., Vender R., Viewpoint about biologic agents for psoriasis: are they immunosuppressants or immunomodulators?, „Journal of International Medical Research” 2023/6.
Namazi M.R., Cannabinoids, loratadine and allopurinol as novel additions to the antipsoriatic ammunition, „Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology” 2005/3.
Psoriasis: assessment and management of psoriasis. Clinical guideline. Methods, evidence and recommendations, National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) 2012, http://www.nice.org.uk/guidance/cg153/evidence/full-guideline-188351533.
Radecki W., Stan wyższej konieczności na tle aktualnych potrzeb praktyki, „Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych” 1978/22.
Ramot Y., Sugawara K., Zákány N., Tóth B.I., Bíró T., Paus R., A novel control of human keratin expression: Cannabinoid receptor 1-mediated signaling down-regulates the expression of keratins K6 and K16 in human keratinocytes in vitro and in situ, „PeerJ” 2013.
Schmitt J., Zhang Z., Wozel G. i in., Efficacy and tolerability of biologic and nonbiologic systemic treatments for moderate-to-severe psoriasis: meta-analysis of randomized controlled trials, „British Journal of Dermatology” 2008/3.
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, Toruń 2007.
Wilkinson J.D., Williamson E.M., Cannabinoids inhibit human keratinocyte proliferation through a non-CB1/CB2 mechanism and have a potential therapeutic value in the treatment of psoriasis, „Journal of Dermatological Science” 2007/2.
Zając D., Narkotyki z nielegalnego źródła jako przedmiot czynności podjętej w celu leczniczym, „Państwo i Prawo” 2022/8.
Zając D., Szacowanie stopnia społecznej szkodliwości w przypadku przestępstw narkotykowych, „Państwo i Prawo” 2022/1.
Zontek W. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do artykułów 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2021.
