Rozpoczęty rok szkolny 2021/22 to czas niepewności. Pytań jest wiele, a jedno z najważniejszych brzmi: czy wyjdziemy z pandemii i wrócimy do normalności? Nieprzewidywalne okoliczności niosą ze sobą wyzwania wychowawcze w pracy z dziećmi i młodzieżą.
Fragment artykułu z miesięcznika „Dyrektor Szkoły” 2021/10
Proponuję rozpatrzenie wyzwań wychowawczych, jakie stają przed nauczycielami w tym roku szkolnym, z czterech perspektyw. Odwołam się tu do modelu wychowania złożonego z czterech elementów splatających się w całość. Ten użyteczny schemat opisujący wychowanie jako integrujące różne podejścia opracowaliśmy ponad 20 lat temu wraz z Moniką Jaroszewską – psycholożką, trenerką, a dziś certyfikowaną psychoterapeutką European Association for Psychotherapy. Cztery aspekty procesu wychowawczego nie zostały wyróżnione w toku badań czy analiz czynnikowych, lecz w wyniku przeglądu literatury poświęconej wychowaniu.
W celu uporządkowania myślenia zarówno o programie wychowawczym klasy, jak i o diagnozie i planowaniu pracy wychowawczej z pojedynczym uczniem wyróżniliśmy cztery elementy. Z jednej strony bowiem przedstawiciele psychologii i pedagogiki humanistycznej postulują podążanie za naturalnymi potrzebami dziecka w toku rozwoju i bycie „życzliwym dorosłym”, wspierającym w radzeniu sobie z trudnościami. Z drugiej zaś w podejściu tradycyjnym do wychowania rozumie się je przede wszystkim jako kształtowanie charakteru i pożądanych społecznie postaw.
W polskich szkołach programy profilaktyczne raz są włączane w program wychowawczy, innym razem traktowane jako oddzielne zadanie. Trudno jednak uznać profilaktykę za zupełnie odrębną od wychowania. Warto dodać, że istnieją programy profilaktyczne oparte na solidnych dowodach, np. program rozwijania psychospołecznych mikroumiejętności zwanych nasionami (ang. kernels). Większość najlepszych praktyk mających na celu zapobieganie problemom społecznym składa się z opartych na dowodach ziaren, które działają zgodnie z podstawowymi zasadami zapobiegania (czynniki ryzyka i ochrony). (…) Ziarna oparte na dowodach to nieredukowalne jednostki technologii zmiany zachowań, które można połączyć w szczepionki behawioralne (codzienne praktyki) z potężnymi rezultatami profilaktyki podłużnej (Embry, 2014, s. 575). Z kolei wraz z rozwojem psychologii rozwojowej, klinicznej dziecka i psychoterapii w proces wychowawczy w przedszkolach i szkołach wrosły też oddziaływania (socjo)terapeutyczne.