Visie op de partnerschapsvormen bij overlijden

LEIRE, D., Visie op de partnerschapsvormen bij overlijden: een (contesteerbare) kloof tussen erfrecht en successierechten. Notarieel en fiscaal maandblad.

Huidig wettelijk regime

Op civiel vlak geeft het huwelijk brede en beschermde erfrechtelijke aanspraken, leidt de wettelijke samenwoning slechts tot een beperkte en precaire aanspraak en brengt de feitelijke samenwoning geen enkel erfrechtelijk gevolg teweeg. Wanneer samenwoners elkaar toch willen begunstigen bij overlijden, moeten zij actieve stappen zetten. Dit verschil in behandeling wordt gestoeld op de redenering dat partners vrij en bewust hebben gekozen voor de ene of de andere partnerschapsvorm en dat hen geen gevolgen mogen worden opgedrongen. De bijdrage formuleert enkele fundamentele kritieken op die zienswijze. Zo is de keuze voor de partnerschapsvorm niet altijd zo bewust als de wetgever laat geloven. Ook schiet het intestaat erfrecht tekort in het voorzien van een ‘vermoedelijk testament’. Niemand kan immers geacht worden zijn goederen liever na te laten aan de staat dan aan zijn overblijvende samenwonende partner.

Op fiscaal vlak worden wettelijk samenwonenden daarentegen in dezelfde categorie geplaatst als gehuwden. Tot die categorie behoren zelfs feitelijk samenwonenden in het Vlaamse Gewest. Die evolutie wordt in de bijdrage toegejuicht.

Vervolgens worden de juridische gevolgen op civiel en fiscaal vlak vergeleken, met grote verschillen als uitkomst. De motieven van beide rechtstakken blijken daarentegen niet zo verschillend te zijn. Omdat dezelfde motieven leiden tot verschillende resultaten, wordt geconcludeerd dat civiel en fiscaal recht onderling inconsistent zijn en een wetgevend ingrijpen zich opdringt. 

Voorstel van wetgevend ingrijpen

Na vast te stellen dat het beter informeren van samenwoners wellicht geen sluitende oplossing is, voert de bijdrage een verdergaande erfrechtelijke aanspraak aan, voor alle samenwoners met een duurzame affectieve relatie. Er worden criteria aangereikt ter afbakening van duurzame affectieve relaties. Cruciaal daarbij is dat het mogelijk blijft voor samenwoners om hun vrije keuze uit te oefenen en bewust van het voorgestelde wettelijk regime af te wijken. 

Besluit

De buitenhuwelijkse samenwoning is al langer in opmars en dient realistischer te worden behandeld. De wetgever verwacht te veel van samenwoners, en het is dan ook aan hem om samenwoners beter te beschermen wanneer zij niet aan die verwachtingen kunnen voldoen.

Over de auteur