Od niezapłaconego rachunku za prąd do prymatu prawa europejskiego – kulisy sprawy Costa przeciwko ENEL
dr hab. Amedeo Arena
Profesor nadzwyczajny prawa europejskiego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Neapolitańskiego im. Fryderyka II we Włoszech; wizytujący pracownik naukowy (Visiting Fellow) w Centrum Studiów Zaawansowanych Roberta Schumana (Robert Schuman Centre for Advanced Studies), Europejski Instytut Uniwersytecki. E-mail: [email protected].
Od niezapłaconego rachunku za prąd do prymatu prawa europejskiego – kulisy sprawy Costa przeciwko ENEL
Mimo że wyrok w sprawie Costa przeciwko ENEL stanowi punkt wyjścia w większości opracowań na temat zasady pierwszeństwa prawa europejskiego, historia tego postępowania jest stosunkowo słabo znana. Co skłoniło Flaminio Costę do wszczęcia postępowania przeciwko dostawcy prądu w sprawie rachunku w wysokości 1925 lirów (ok. 22 euro w 2020 r.)? Dlaczego Sąd Pokoju w Mediolanie zdecydował się włączyć w tak drobną sprawę zarówno włoski Sąd Konstytucyjny, jak i Trybunał Sprawiedliwości? Czemu oba te sądy wydały aż tak rozbieżne wyroki? Jak skończył się proces po wyroku z Luksemburga? Na podstawie nieujawnionych wcześniej dokumentów sądowych i wywiadów z niektórymi uczestnikami postępowań autor artykułu próbuje rzucić światło na mniej znane aspekty sprawy Costa przeciwko ENEL, na tle nacjonalizacji sektora energetycznego we Włoszech w szczytowym okresie zimnej wojny, a także dokonać oceny wkładu tego postępowania i jego „architekta”, Gian Galeazzo Stendardiego, w ukształtowanie się doktryny pierwszeństwa prawa europejskiego.
Słowa kluczowe: historia integracji europejskiej, prymat/pierwszeństwo, orzeczenie prejudycjalne, kontrola konstytucyjności
Niniejszy artykuł jest oparty na wcześniej opublikowanym opracowaniu A. Areny pod tytułem From an Unpaid Electricity Bill to the Primacy of EU Law: Gian Galeazzo Stendardi and the Making of Costa v. ENEL, „European Journal of International Law” 2019/3, s. 1017–1037.
dr hab. Amedeo Arena
The author is Associate Professor of European Union Law, Department of Law, University of Naples ‘Federico II’, Italy; Visiting Fellow, Robert Schuman Centre for Advanced Studies, European University Institute. E-mail: [email protected].
From an Unpaid Electricity Bill to the Primacy of European Law: The Making of Costa v. ENEL
Whilst Costa v. ENEL is the locus classicus for most accounts of the primacy of European law, the story of that lawsuit is still relatively unknown. What drove Flaminio Costa to sue his electricity provider over a bill of as little as ₤1,925 (about €22 in 2021)? Why did the Small-claims Court of Milan decide to involve both the Italian Constitutional Court and the European Court of Justice in such a ‘petty’ lawsuit? Why did those two courts hand down such different rulings? How did the lawsuit end when it came back from Luxembourg? Relying upon previously undisclosed court documents and interviews with some of the actors involved, this paper seeks to shed some light on the less-known aspects of the Costa v. ENEL lawsuit, against the background of electricity nationalization in Italy at the height of the Cold War, and to assess the contribution of that lawsuit and of its ‘architect’, Gian Galeazzo Stendardi, to the development of the doctrine of primacy of European law.
Keywords: History of European Integration, Primacy/Supremacy, Preliminary ruling, Constitutionality review
Bibliografia / References
Abba G., Da Quarto al Volturno, Pisa 2019, Aonia edizioni, (1866).
Ailleret P., Énergétique, les besoins d’énergie, Paris 1963.
Alter K., Establishing the Supremacy of European Law, Oxford, Oxford University Press 2001.
Alter K., The European Court’s Political Power, „West European Politics” 1996/19.
Anastasi M., Il quarto governo Fanfani e la crisi di Cuba del 1962, „Diacronie. Studi di Storia Contemporanea” 2014/20.
Anzilotti D., Corso di diritto internazionale, Padova, Athenaeum 1955.
Arena A., Curia non facit saltus: origini ed evoluzione del principio del primato prima della sentenza Costa c. ENEL [w:] Dialoghi con Ugo Villani, red. E. Triggiani i in., Bari, Cacucci 2017.
Arena A., The Twin Doctrines of Primacy and Pre-emption [w:] Oxford Principles of European Union Law, red. R. Schütze, T. Tridimas, Oxford, Oxford University Press, 2018.
Armano A., Maledizioni: processi, sequestri, censure a scrittori e editori in Italia dal dopoguerra a oggi, anzi domani, Milano, BUR Rizzoli, 2014.
Bailleux J., Comment l’Europe vint au droit, „ Revue française de science politique” 2010/60.
Bailleux J., Michel Gaudet, a Law Entrepreneur: The Role of the Legal Service of the European Executives in the Invention of EC Law and the Birth of the Common Market Law Review, „Common Market Law Review” 2013/50.
Bartolini A., Guerrieri A., The Pyrrhic Victory of Mr. Francovich and the Principle of State Liability in the Italian Context [w:] EU Law Stories, red. F. Nicola, B. Davies, New York, Cambridge University Press, 2017.
Bufarale L., Riccardo Lombardi e la nazionalizzazione dell’energia elettrica, „Studi Storici” 2014.
Carones G., La mia vita, 2013.
Cartabia M., Chieffi L., Art. 11 [w:] Commentario alla Costituzione, red. R. Bifulco, A. Celotto, M. Olivetti, Milano, UTET Giuridica, 2006.
Cartabia M., Of Bridges and Walls: The „Italian style” of Constitutional Adjudication, „Italian Journal of Public Law” 2016.
Catalano N., Actes officiels du Congrès d’études sur la CECA, Milano, Giuffrè, 1957.
Catalano N., L’inserimento diretto delle disposizioni contenute nel Trattato istitutivo della CEE negli ordinamenti giuridici degli Stati membri, „Foro Padano” 1963/V.
Catalano N., La Comunità economica europea e l’Euratom, Milano, Giuffrè, 1957.
Catalano N., Manuale di diritto delle Comunità europee, Milano, Giuffrè, 1962.
Catalano N., Monaco R., Le probleme de l’applicabilité directe et immediate des normes des traités instituant les Communautés Européennes [w:] Deuxième colloque international de droit Européen: La Haye 24–26 octobre 1963, red. Association Néerlandaise pour le Droit Européen, Zwolle, Tjeenk Willink, 1966.
Catalano N., Portata dei trattati istitutivi delle Comunità europee e limiti ai poteri sovrani degli Stati membri, „Foro Italiano” 1964/IV.
Catalano N., Portata dell’art. 11 della Costituzione in relazione ai trattati istitutivi delle Comunità europee, „Foro Italiano” 1964/I.
Cheli E., Corte costituzionale e iniziativa economica privata [w:] La Corte costituzionale tra norma giuridica e realtà sociale, red. N. Occhiocupo, Bologna, Il Mulino, 1978.
Claes M., The National Courts’ Mandate in the European Constitution, Oxford, Hart, 2006.
Costa F., Stendardi G.G., La Carta del Carnaro: considerazioni esegetiche [w:] La reggenza italiana del Carnaro: disegno di un nuovo ordinamento dello Stato libero di Fiume, red. Associazione amici del Vittoriale, Milano, Perelli, 1973.
Compte rendu des séances tenue au Palais des Congrès de Stresa le Samedi 1 Juin 1957 [w:] Actes officiels du Congrès d'études sur la C.E.C.A. (Milan-Stresa, 31 Mai – 9 Juin 1957), red. Centro Italiano di Studi Giuridici, Milano, Giuffrè, 1959.
Donner A.M., National Law and the Case Law of the Court of Justice of the European Communities, „Common Market Law Review” 1963/1.
Erades L., Rapport Général [w:] Deuxième colloque international de droit Européen: La Haye 24–26 octobre 1963, red. Association Néerlandaise pour le Droit Européen, Zwolle, Tjeenk Willink, 1966.
Ferrari Bravo L., L’issue de l’affaire Costa c. E.N.E.L. devant le Conciliatore de Milan, „Cahiers de droit européen” 1967.
Galetta D., Procedural Autonomy of EU Member States: Paradise Lost?, Berlin Heidelberg, Springer, 2011.
Gori P., La preminenza del diritto della Comunità europea sul diritto interno degli Stati membri, „Giurisprudenza italiana” 1964/I.
Gori P., La „Storia” della causa [w:] Costa-Enel: Corte costituzionale e Corte di giustizia a confronto, cinquant’anni dopo, red. B Nascimbene, Milano, Giuffrè, 2015.
Itzcovich G., Teorie e ideologie del diritto comunitario, Torino, Giappichelli 2006.
Jhering R. von, The Struggle for Law, tłum. John J. Lalor, Chicago, Callaghan and Company, 1915 (1872).
Khrushchev S., Memoirs of Nikita Khrushchev, University Park, Penn State University Press, 2007.
Konstytucja Włoch, tłum. Z. Witkowski, Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 2004.
Lagrange M., L’ordre juridique de la CECA vu à travers la jurisprudence de sa Cour de Justice, „Revue du droit public et de la science politique en France et à l’étranger” 1958/5.
Lapenna E., Comment on Case C-6/64, Costa v Enel, „Rivista di diritto europeo” 1964.
Leibniz G., Nouveaux essais sur l’entendement humain, 1765, t. 4.
Leijon K., National courts and preliminary references: supporting legal integration, protecting national autonomy or balancing conflicting demands?, „West European Politics” 2020.
Migliazza A., La Corte di giustizia delle Comunità Europee, Milano, Giuffrè, 1961.
Migliazza A., Stendardi G.G., I partiti politici nella vita costituzionale italiana, Milano, La Goliardica, 1955.
Mitchell G., Case Studies, Counterfactuals, and Causal Explanations, „University of Pennsylvania Law Review” 2004/152.
Monaco R., Manuale di diritto internazionale pubblico, Milano, UTET Giuridica, 1960.
Monaco R., Norme comunitarie e diritto statuale interno, „Rivista di Diritto Europeo” 1962.
Morelli G., Nozioni di diritto internazionale, Padova, Cedam, 1958.
Morgenstern F., Judicial Practice and the Supremacy of International Law, „British Yearbook of International Law” 1950/27.
Mushkat R., Counterfactual Reasoning: An Effective Component of the International Law Methodological Armor?, „German Law Journal” 2017/18.
Nardozzi G., The Italian Economic Miracle, „Rivista di storia economica” 2003/19.
Nuti L., Italy and the Nuclear Choices of the Atlantic Alliance, 1955–63 [w:] Securing Peace in Europe, 1945–62: Thoughts for the Post-Cold War Era, red. B. Heuser, B. Thomas, New York, St. Martin’s Press, 1992.
Pavone T., In This Bureaucratic Silence EU Law Dies: Fieldwork and the (Non)-Practice of EU Law in National Courts [w:] Researching EU Law: New Approaches and Methodologies, red. M. Madsen, F. Nicola, A. Vauchez, w przygotowaniu.
Pavone T., The Ghostwriters: Lawyers and the Politics behind the Judicial Construction of Europe, (2019) (rozprawa doktorska w zbiorach Uniwersytetu w Princeton).
Pellet A., Les fondaments juridiques internationaux du droit communautaire (1997).
Perini G., Alberto Trabucchi giurista europeo. Alle radici del diritto in Europa: una testimonianza inedita [w:] La formazione del diritto europeo – Giornata di studio per Alberto Trabucchi nel centinario della nascita, Padova, CEDAM, 2009.
Persico L., Giudizio d’equità, contrasto tra legge interna e norme comunitarie e poteri del giudice nazionale, „Rivista trimestrale di diritto e procedura civile” 1967.
Phelan W., The Revolutionary Doctrines of European Law and the Legal Philosophy of Robert Lecourt, „European Journal of International Law” 2017/28.
Pollack M., The New EU Legal History: What’s New, What’s Missing?, „American University International Law Review” 2013/28.
Puder M.G., Supremacy of the Law and Judicial Review in the European Union: Celebrating Marbury v. Madison with Costa v. Enel, „George Washington International Law Review” 2004/36.
Quadri R., Diritto internazionale pubblico, Palermo, Priulla, 1963.
Rasmussen M., From Costa v ENEL to the Treaties of Rome: A Brief History of a Legal Revolution [w:] The Past and Future of EU Law, red. M. Poiares Maduro, L. Azoulai, Oxford, Hart, 2010.
Rasmussen M., Revolutionizing European Law: A History of the Van Gen den Loos Judgment, „International Journal of Constitutional Law” 2014/12.
Reestman J., Claes M., For History’s Sake: On Costa v. ENEL, André Donner and the Eternal Secret of the Court of Justice’s Deliberations, „European Constitutional Law Review” 2014.
Ribolzi C., La nazionalizzazione dell’energia elettrica in Italia e la Comunità economica europea, „Foro Padano” 1964/V.
Ronzitti N., L’art. 12 del trattato istitutivo della C.E.E. ed i rapporti tra ordinamento comunitario e ordinamenti degli Stati membri, „Foro Italiano” 1964/IV.
Rossi E., Elettricità senza baroni, Roma, Laterza, 1962.
Sandulli A., Administrative Law Scholarship in Italy (1800–2010), „Rivista Trimestrale di Diritto Pubblico” 2010.
Silari F., La nazionalizzazione elettrica in Italia: conflitti di interessi e progetti legislativi 1945–1962, „Italia contemporanea” 1989/177.
Simoncini A., The Success of a Constitutional Experiment: When History Matters – The Constitutional Court in Global Context, „Italian Journal of Public Law” 2016.
Stendardi G., La declaratoria di illegittimità di una legge nazionale ordinaria contraria alle norme del Trattato istitutivo della CEE, „Foro Padano” 1964/V.
Stendardi G.G., Discrezionalità e opportunità del giudice di merito nella remissione di una questione pregiudiziale alla Corte di giustizia delle Comunità europee, „Temi” 1963.
Stendardi G.G., Egidio Tosato nel ricordo di un suo assistente volontario [w:] Egidio Tosato: costituzionalista e costituente, red. M. Galizia, Milano, Giuffrè, 2010.
Stendardi G.G., I rapporti fra ordinamenti giuridici italiano e delle Comunità europee, Milano, Giuffrè, 1958.
Stendardi G.G., Il soggetto privato nell’ordinamento comunitario europeo, Milano, Giuffrè, 1967.
Stendardi G.G., La Corte costituzionale: il giudizio di legittimità costituzionale delle leggi, Milano, Giuffrè, 1957.
Stendardi G.G., La legge istitutiva del Ministero delle Partecipazioni statali ed i trattati istitutivi della Comunità Europea, „Foro Padano” 1958/III.
Stendardi G.G., L’eccezione ai sensi art. 23 L. 11 marzo 1953 n. 87 e l’ordinanza del giudice ordinario, „Foro Padano” 1956/IV.
Stendardi G.G., Problemi in materia di leggi di legittimità di espropriazione d’impresa, „Foro Padano”, 1962/III.
Stendardi G.G. [w:] La generazione degli anni difficili, red. E.A. Albertoni i in., Roma, Laterza, 1962.
Tamburrano G., Storia e cronaca del centro-sinistra, Milano, Feltrinelli, 1990.
Tizzano A., Foglia-Novello atto II, ovvero la crisi dell’«uso alternativo» dell’art. 177 CEE, „Foro Italiano” 1982/IV.
Trabucchi A., Un Nuovo Diritto, „Rivista di diritto civile” 1963/9, t. 1.
Vanoli Gabardi B., La „storia” della causa [w:] Costa-Enel: Corte costituzionale e Corte di giustizia a confronto, cinquant’anni dopo, red. B Nascimbene, Milano, Giuffrè, 2015.
Vauchez A., Brokering Europe: Euro-lawyers and the Making of a Transnational Polity, Cambridge, Cambridge University Press, 2015.
Vauchez A., Integration-through-Law Contribution to a Socio-history of EU Political Commonsense, EUI Working Paper RSCAS 2008/10.
Visscher P. De, Actes officiels du Congrès d’études sur la CECA, Milano, Giuffrè, 1957.
Voulgaris Y., L’Italia del centro-sinistra: 1960–1968, Roma, Carocci, 1998.
Vuillermot C., La nationalisation de l’électricité en France en 1946: le problème de l’indemnisation, „Annales historiques de l’électricité” 2003.
Weiler J., Editorial, „European Journal of International Law” 2019/30.
Weiler J., The Community System: The Dual Character of Supranationalism, „Yearbook of European Law” 1981/1.
Weiler J., The Transformation of Europe, „The Yale Law Journal” 1991/100.
Witte B. de, Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order [w:] The Evolution of EU Law, red. G. de Búrca, P. Craig, Oxford, Oxford University Press, 2011.
Witte B. de, Retour à Costa: la primauté du droit communautaire à la lumière du droit international, „Revue timestrielle de droit européen” 1984.
Ziller J., Les réactions des milieux institutionnels, nationaux et scientifiques de l’époque [w:] 50th Anniversary of the Judgment in Van Gend en Loos, red. A. Tizzano, J. Kokott, S. Prechal, Luxembourg, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2013.
dr hab. Izabela Wróbel
Autorka jest profesorem i kierownikiem Centrum Badań Prawnych w Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu oraz radcą prawnym (ORCID: 0000-0001-7907-646X).
Zakup szczepionek przeciw COVID-19 przez Unię Europejską a indywidualne umowy państw członkowskich z ich producentami lub dystrybutorami
Najbardziej spektakularną i skuteczną odpowiedzią Unii Europejskiej na pandemię COVID-19 miało być scentralizowane jednolite podejście do wspierania opracowania szczepionek przeciwko tej chorobie i zabezpieczenia ich dostaw dla państw członkowskich. Zasadniczym elementem tej koncepcji jest powierzenie Komisji Europejskiej zadania zawierania w imieniu państw członkowskich z producentami szczepionek umów zakupu z wyprzedzeniem. Celem artykułu jest rozstrzygnięcie kwestii, czy system zakupu szczepionek przeciw COVID-19 na szczeblu UE stoi na przeszkodzie indywidualnym umowom państw członkowskich z producentami tych szczepionek lub innymi podmiotami oferującymi te szczepionki. Przeprowadzona analiza dowodzi, że nie można z prawa EU w jego obecnym brzmieniu wyprowadzić zakazu samodzielnego zawierania przez państwa członkowskie wszelkich umów z producentami szczepionek przeciw COVID-19, z którymi umowy zakupu z wyprzedzeniem zawarła wcześniej Komisja Europejska, jak również z innymi podmiotami oferującymi te szczepionki.
Słowa kluczowe: strategia UE dotycząca szczepionek przeciwko COVID-19, rozporządzenie (UE) 2016/369, udzielanie zamówień w imieniu państw członkowskich, umowy zakupu z wyprzedzeniem
dr hab. Izabela Wróbel
The author is a professor and Head of the Centre for Legal Studies at the WSB University in Wroclaw (Poland), as well as an attorney at law (ORCID: 0000-0001-7907-646X).
Purchase of COVID-19 Vaccines by the European Union and Individual Agreements Between the Member States and Vaccine Producers or Distributors
The most spectacular and effective response of the European Union to the COVID-19 pandemic was to be a centralized unified approach to support the development of vaccines against this disease and secure their supply to the Member States. An essential element of this concept is entrusting the European Commission with the task of concluding Advance Purchase Agreements with vaccine producers on behalf of the Member States. The purpose of this paper is to address the question of whether the system of purchasing COVID-19 vaccines at EU level prevents individual agreements between Member States and producers or other entities offering these vaccines. The conducted analysis proves that it impossible to derive from EU law in its current wording anything that would prohibit the Member States from concluding any contracts with producers of COVID-19 vaccines with which the European Commission has previously concluded Advance Purchase Agreements, as well as with other entities offering these vaccines.
Keywords: EU Strategy for COVID-19 vaccines, Regulation (EU) 2016/369, procurement on behalf of the Member States, Advance Purchase Agreements
Bibliografia / References
Baekkeskov E., Same threat, different responses: experts steering politicians and stakeholders in 2009 H1N1 vaccination policy‐making, „Public Administration” 2016/2.
Barcik J., Wentkowska A., Prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2014.
Berndt E.R., Hurvitz J.A., Vaccine Advance-Purchase Agreements For Low-Income Countries: Practical Issues, „Health Affairs” 2005/3.
Boland M., O’Riordan M., Preparedness and management of global public health threats at points of entry in Ireland and the EU in the context of a potential Brexit, „Globalization and Health” 2019/1.
Borchardt K.-D., Die rechtlichen Grundlagen der Europäischen Union, Wien 2020.
Bosak L. [w:] Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komentarzami, red. M. Safjan, Warszawa 2011.
Calliess Ch., Kompetenzen der Europäischen Union und ihre Ausübung im Lichte des Subsidiaritätsprinzips [w:] Handbuch. Europäische Union, red. P. Becker, B. Lippert, Wiesbaden 2020.
Cave E., Voluntary vaccination: the pandemic effect, „Legal Studies” 2016/2.
Flear M.L., Reframing Public Health Governance: From Risk to Citizenship and Participation [w:] EU Citizenship and Federalism. The Role of Rights, red. D. Kochenov, Cambrigde 2017.
Garben S. [w:] Commentary on the EU Treaties and the Charter of Fundamental Rights, red. M. Kellerbauer, M. Klamert, J. Tomkin, Oxford 2019.
Haratsch A., Koenig Ch., Pechstein M., Europarecht, Tübingen 2012.
Kowalik-Bańczyk K., Kompetencje Unii Europejskiej wobec epidemii COVID-19, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/5.
Kożuch M., Stosowanie środków doraźnych związanych ze zwalczaniem koronawirusa SARS-nCoV-2 przez Unię Europejską, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/5.
Krzysztoszek A., Koronawirus: Niemcy złamały reguły UE zamawiając dodatkowe szczepionki?, https://www.euractiv.pl/section/instytucje-ue/news/koronawirus-niemcy-ue-unia-europejska-szczepionki-pandemia-pfizer-biontech-moderna-ke (dostęp: 30.03.2021 r.).
Lettig D., Italiens Region Venetien erhält 23 Millionen mehr Impfstoffdosen als bestellt, https://www.euractiv.de/section/eu-innenpolitik/news/italiens-region-venetien-erhaelt-23-millionen-mehr-impfstoffdosen-als-bestellt (dostęp: 30.03.2021 r.).
Lettig D., Kucharczyk M., Włoski region kupi szczepionkę przeciwko SARS-CoV-2 z pominięciem krajowych procedur? Zaoferowano 27 mln dawek, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/pandemia-wlochy-wenecja-euganejska-koronawirus-covid19-zaia-aifa-pfizer-draghi (dostęp: 30.03.2021 r.).
Łojko N., Zwalczanie pandemii SARS-CoV-2 – na styku kompetencji krajowych i europejskich. Wybrane zagadnienia, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/8.
Malczewska M., Unia Europejska wobec pandemii SARS-CoV-2. Inicjatywy związane z ochroną zdrowia publicznego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/6.
Malczewska M. [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. 2, red. K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, A. Wróbel, LEX 2012.
Nowak-Far A. [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. 2, red. K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, A. Wróbel, LEX 2012.
Phelan A.L., Eccleston-Turner M., Rourke M., Maleche A., Wang Ch., Legal agreements: barriers and enablers to global equitable COVID-19 vaccine access, „The Lancet” 2020/369.
Saganek P. [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. 1, red. D. Miąsik, N. Półtorak, A. Wróbel, LEX 2012.
Sánchez Nicolás E., EU vaccine negotiator: joint-purchase doses will ‘come first’, https://euobserver.com/coronavirus/150587 (dostęp: 30.03.2021 r.).
Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/pomoc.html (dostęp: 30.03.2021 r.).
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/pomoc;5476886.html (dostęp: 30.03.2021 r.).
Sparke M., Anguelov D., H1N1, globalization and the epidemiology of inequality, „Health and Place” 2012/4.
Staszczyk P., Akty soft law jako reakcja instytucji unijnych na skutki pandemii COVID-19, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/7.
Turner M., Vaccine procurement during an influenza pandemic and the role of Advance Purchase Agreements: Lessons from 2009-H1N1, „Global Public Health” 2016/3.
Wouters O.J., Shadlen K.C., Salcher-Konrad M., Pollard A.J., Larson H.J., Teerawattananon Y., Jit M., Challenges in ensuring global access to COVID-19 vaccines: production, affordability, allocation, and deployment, „The Lancet” 2021/397.
Zachová A., Berater bestätigt: Tschechien hat versucht, mehr Impfstoff zu erhalten, https://www.euractiv.de/section/gesundheit-und-verbraucherschutz/news/berater-bestaetigt-tschechien-hat-versucht-mehr-impfstoff-zu-erhalten (dostęp: 30.03.2021 r.).
Zachová A., Tschechien verhandelt über Astrazeneca-Angebot, https://www.euractiv.de/section/gesundheit-und-verbraucherschutz/news/tschechien-verhandelt-ueber-astrazeneca-angebot (dostęp: 30.03.2021 r.).
dr Agnieszka Jabłonowska
Autorka jest asystentem w Katedrze Europejskiego Prawa Gospodarczego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (ORCID: 0000-0002-9622-0651).
Pośrednictwo w zawieraniu umów najmu krótkoterminowego jako świadczenie usług społeczeństwa informacyjnego – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 19.12.2019 r., C-390/18, Airbnb Ireland
Wyrok C-390/18, Airbnb Ireland, stanowi kontynuację orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości poświęconego kwalifikacji usług świadczonych przez operatorów platform internetowych na gruncie prawa Unii Europejskiej. Przedmiotem rozważań w analizowanej sprawie był model działalności Airbnb Ireland – dostawcy platformy elektronicznej, umożliwiającej nawiązywanie kontaktu między gospodarzami oferującymi miejsca na wynajem a potencjalnymi gośćmi oraz zawieranie stosownych umów. W swoim orzeczeniu Trybunał odróżnił badane usługi od modelu działalności spółki Uber analizowanego w sprawach C-434/15, Asociación Profesional Elite Taxi, i C-320/16, Uber France. Według Trybunału usługi świadczone przez Airbnb Ireland wchodzą w zakres „usług społeczeństwa informacyjnego”, o których mowa w dyrektywie 2000/31/WE. W rezultacie państwa członkowskie mogą ograniczać swobodny przepływ takich usług tylko po spełnieniu określonych dyrektywą warunków. Artykuł przedstawia analizę i zasadniczo aprobującą ocenę wyroku, podkreślając niedoskonałości poprzedniego orzecznictwa w sprawach Uber.
Słowa kluczowe: platformy internetowe, najem krótkoterminowy, dyrektywa o handlu elektronicznym, usługi społeczeństwa informacyjnego, ochrona konsumentów, notyfikacja
Badania prowadzące do powstania publikacji zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach realizacji projektu badawczego „Ochrona konsumentów w gospodarce współpracy (ang. collaborative economy) – analiza prawnoporównawcza” (nr projektu: 2015/19/N/HS5/01557) oraz „Koncepcja otoczenia regulacyjnego a stosunki prawne nawiązywane w gospodarce współpracy” (2018/28/T/HS5/00142).
dr Agnieszka Jabłonowska
The author is an assistant lecturer at the Department of European Economic Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz (Poland) (ORCID: 0000-0002-9622-0651).
Intermediation in Short-Term Rental Contracts as Provision of Information Society Services. Commentary on Judgment of the Court of Justice of 19 December 2019, C-390/18, Airbnb Ireland
Judgment in case C-390/18, Airbnb Ireland, constitutes a follow-up to the existing case law of the Court of Justice on the classification of services provided by platform operators under European Union law. The focus of the analysed case remained on the business model of Airbnb Ireland – a provider of an electronic platform which enables hosts and guests to conclude contracts for short-term accommodation rental. In its ruling, the Court of Justice distinguished the services under review from the business model of Uber, analysed in cases C-434/15, Asociación Profesional Elite Taxi, and C-320/16, Uber France. According to the Court, services provided by Airbnb Ireland fall within the scope of ‘information society services’ referred to in Directive 2000/31/EC. Consequently, Member States may restrict the free movement of such services only if conditions set out in the Directive are met. The article provides an analysis and a generally favourable assessment of the judgment, while highlighting the shortcomings of the earlier Uber judgments.
Keywords: online platforms, short-term rental, e-Commerce Directive, information society services, consumer protection, notification
Bibliografia / References
Adamski D., Lost on the Digital Platform: Europe’s Legal Travails with the Digital Single Market, „Common Market Law Review” 2018/3.
Bagińska E., Majkowska-Szulc S., Granice prawne „uberyzacji”. Glosa do wyroku TS z dnia 20 grudnia 2017 r., C-434/15, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/5.
Busch C., The Sharing Economy at the CJEU: Does Airbnb pass the ‘Uber test’? Some observations on the pending case C-390/18 – Airbnb Ireland, „Journal of European Consumer and Market Law” 2018/4.
Busch C., Dannemann G., Schulte-Nölke H., Wiewiórowska-Domagalska A., Zoll F., The ELI Model Rules on Online Platforms, „Journal of European Consumer and Market Law” 2020/2.
Hacker P., UberPop, UberBlack, and the Regulation of Digital Platforms after the Asociación Profesional Elite Taxi Judgment of the CJEU, „European Review of Contract Law” 2018/1.
Hatzopoulos V., After Uber Spain: the EU’s Approach on the Sharing Economy in Need of Review?, „European Law Review” 2019/1.
Martens B., An Economic Policy Perspective on Online Platforms, „Institute for Prospective Technological Studies Digital Economy Working Paper” 2016.
Mazur J., Szmigielski A., Czy działalność Ubera jest usługą społeczeństwa informacyjnego? Rozważania na kanwie sprawy Asociación Profesional Elite Taxi, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/5.
Podszun R., UBER – A Pan-European Regulatory Challenge, „Journal of European Consumer and Market Law” 2015/4.
Schaub M.Y., Why Uber Is an Information Society Service: Case Note to CJEU 20 December 2017 C-434/15 (Asociación Profesional Élite Taxi), „Journal of European Consumer and Market Law” 2018/3.
Schneider H., Uber: Innovation in Society, London 2017.
Van Acker L., C-390/18 – The CJEU Finally Clears the Air(Bnb) Regarding Information Society Services: Case Note to CJEU, C-390/18 Airbnb Ireland, „Journal of European Consumer and Market Law” 2020/2.
Wendehorst C., Platform Intermediary Services and Duties under the E-Commerce Directive and the Consumer Rights Directive, „Journal of European Consumer and Market Law” 2016/1.
Bartosz Wyżykowski
Autor jest radcą prawnym w DLK Legal Korus sp.k. oraz doktorantem na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wątpliwości wokół limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 26.03.2020 r., C-779/18, Mikrokasa S.A., Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty przeciwko XO
W glosowanym wyroku Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygnął wątpliwości pojawiające się w związku z wprowadzeniem przez polskiego ustawodawcę limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Po pierwsze, Trybunał Sprawiedliwości przesądził, że w związku z tym, iż dyrektywa 2008/48/WE nie zawiera żadnego zharmonizowanego przepisu odnoszącego się do pozaodsetkowych kosztów kredytu ani sposobu, w jaki należy je obliczać, kwestie te mogą być regulowane autonomicznie przez państwa członkowskie, z zastrzeżeniem, że przyjmowane regulacje nie mogą ingerować w sposób sprzeczny z dziedzinami zharmonizowanymi. W szczególności państwa członkowskie nie mogą więc nakładać na kredytodawców dodatkowych obowiązków informacyjnych, w tym odnoszących się do pozaodsetkowych kosztów kredytu, ponad te wynikające z prawa unijnego. Po drugie, Trybunał Sprawiedliwości przesądził, że postanowienia umowne określające pozaodsetkowe koszty kredytu mogą być poddawane testowi abuzywności na podstawie przepisów o postanowieniach niedozwolonych, nawet jeżeli wysokość kosztów wynikająca z takich postanowień mieści się w przewidzianym przepisami limicie. Warunkiem jest, aby nie odzwierciedlały one przepisów bezwzględnie obowiązujących.
Słowa kluczowe: konsument, kredyt konsumencki, limit pozaodsetkowych kosztów kredytu, obowiązki informacyjne, niedozwolone postanowienia umowne
Bartosz Wyżykowski
Attorney at law at DLK Legal Korus sp. k., PhD student at the Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wroclaw (Poland).
Doubts around the Limit of Non-Interest Costs of Consumer Credit. Commentary on Judgment of the CJEU of 26 March 2020, C-779/18, Mikrokasa S.A., Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty v. XO
The subject of the commentary is the judgment of the Court of Justice of the European Union, issued on 26 March 2020 in case C‑779/18, Mikrokasa S.A., Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty v. XO, in which the court resolved doubts arising in connection with the introduction by the Polish legislator of a ceiling value for the total non-interest credit costs in credit agreements with consumers. First, the court considers whether – and, if so, to what extent – Member States are allowed to introduce national law provisions regarding a type of agreement that is governed by a directive based on the principle of full harmonization. The Court of Justice found that, as Directive 2008/48 does not lay down any harmonized provisions concerning ‘non-interest credit costs’ or the way in which those costs are to be calculated, these matters may be regulated autonomously by the Member States, provided that the adopted measures do not conflict with those areas which are harmonized. In particular, Member States must not impose on lenders additional obligations to provide information, including information on non-interest credit costs, beyond the scope defined in EU law. Secondly, the Court of Justice ruled that contractual provisions imposing non-interest credit costs may be tested to determine if they are unfair contractual terms, even if the amount of such costs remains within the statutory limit. However, such provisions must not reflect mandatory provisions of national law.
Keywords: consumer, consumer credit, ceiling value for the total non-interest credit costs, information obligations, unfair contractual terms
Bibliografia / References
Czech T., Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2018.
Czech T., Prawa konsumenta. Komentarz, Warszawa 2020.
Gutkowski P., Malaga M., Rozszerzona skuteczność wyroków SOKiK w sprawach dotyczących klauzul niedozwolonych. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2014 r., sygn. akt III SK 18/13, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2014/9.
Ośko P., Problematyka abuzywności pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego mieszczących się w limicie ustawowym z art. 36a KredytKonsU, „Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2020/1.
Paleczna M., Misselling na rynku niebankowych kredytów konsumenckich w świetle aktualnych problemów rynkowych, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2019/8.
Paleczna M., Refinansowanie kredytu udzielonego konsumentowi przez różne podmioty powiązane kapitałowo bądź osobowo jako praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów, „Finanse i Prawo Finansowe” 2020/3.
Rogoń D., Kształtowanie i kontrola kosztów kredytu konsumenckiego w świetle najnowszych wyroków Trybunału Sprawiedliwości, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2020/7.
Rutkowska-Tomaszewska E., Redukcja kosztów kredytu konsumenckiego a przedterminowa jego spłata w świetle art. 49 ustawy o kredycie konsumenckim, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2016, t. C.
Sieńko-Kowalska B., Obowiązek badania przez sąd krajowy z urzędu abuzywności klauzuli umownej, a gwarancja skutecznej ochrony interesów konsumenta, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2019/8.
Siwierska A., Wcześniej znaczy taniej – Trybunał Sprawiedliwości o spłacie kredytu przed terminem – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 11.09.2019 r., C-383/18, Lexitor sp. z o.o. przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka, Santander Consumer Bank SA, mBank SA., „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/3.
Wiśniewski T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część ogólna, red. J. Gudowski, Warszawa 2018.
Wyżykowski B., Dalsze obowiązywanie umowy po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru jej postanowienia lub postanowień – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 3.10.2019 r., C-260/18, Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/3.
Wyżykowski B., Skutki uznania abuzywności postanowienia umowy w kontroli incydentalnej, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2017/8.
dr hab. Mateusz Pilich
Autor jest adiunktem w Katedrze Międzynarodowego Prawa Prywatnego i Handlowego Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: 0000-0001-7934-1606).
Prawo właściwe dla zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej w unijnym prawie kolizyjnym – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 10.12.2015 r., C-350/14, Florin Lazar przeciwko Allianz SpA
Wyrok w sprawie C 350/14, Lazar, dotyczy wskazania prawa właściwego dla zadośćuczynienia dla osób bliskich ofiary wypadku drogowego. Ustalona w nim wykładnia art. 4 rozporządzenia rzymskiego II opiera się na założeniu, że do tej kwestii, zasadniczo tak samo jak do wszystkich aspektów danego zdarzenia, należy zastosować jedno i to samo prawo, wskazane łącznikiem miejsca wystąpienia szkody bezpośredniej – poniesionej przez główną ofiarę (lex loci damni directi). Uszczerbek poniesiony przez osoby bliskie zakwalifikowano zatem jako skutki pośrednie tego zdarzenia w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia. Takie podejście nie jest wprawdzie niekontrowersyjne, zważywszy na wyraźną odrębność naruszenia dóbr osobistych członków rodziny osoby pierwotnie poszkodowanej; zapewnia ono jednak pożądaną jednolitość reżimu prawnego, który ma zastosowanie do oceny prawnej wypadku wywołującego odpowiedzialność cywilną sprawcy. Z tego punktu widzenia udzieloną odpowiedź, niezależnie od różnych zastrzeżeń, należy ostatecznie uznać za słuszną. W sprawach roszczeń z tytułu wypadków drogowych wyrok ma istotny walor również dla sądów orzekających w tych państwach członkowskich, które – tak jak chociażby Polska – stosują konwencję haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych.
Słowa kluczowe: współpraca sądowa w sprawach cywilnych, artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia rzymskiego II, pojęcia „państwa, w którym powstaje szkoda”, „szkody” oraz „skutków pośrednich czynu niedozwolonego”, prawo właściwe dla szkody poniesionej osobiście przez członka rodziny ofiary wypadku drogowego
dr hab. Mateusz Pilich
The author is an associate professor at the Department of International Private and Trade Law, University of Warsaw (Poland) (ORCID: 0000-0001-7934-1606).
The Law Applicable to Compensation for the Death of a Family Member in the EU Rules of Conflict of Laws. Introduction and Judgment of the Court of Justice of 10 December 2015, C-350/14, Florin Lazar v. Allianz SpA
The judgment in case C 350/14, Lazar, concerns determination of the law applicable to compensation for the relatives of the victim of a road traffic accident. The interpretation of Article 4 of the Rome II Regulation given in the judgment is based on the assumption that in principle this issue should – just as all aspects of a given event – be governed by the one and same law, determined by the connecting factor of the place of the direct damage suffered by the main victim (lex loci damni directi). In other words, the damage suffered by relatives has been characterized as indirect consequences of that event within the meaning of Article 4(1) of the Regulation. Admittedly, such an attitude is not uncontroversial, given the distinct character of the violation of personality rights of the family members of the originally aggrieved person; however, it ensures the desired uniformity of the legal regime applicable to the legal assessment of the accident giving rise to the tortfeasor’s civil liability. From this point of view, the answer, notwithstanding the various objections, should ultimately be regarded as correct. In cases of claims arising from road traffic accidents, the judgment is also of great value to courts adjudicating in those Member States which – like Poland – are bound by the Hague Convention on the Law Applicable to Traffic Accidents.
Keywords: judicial cooperation in civil matters; Article 4(1) of the Rome II Regulation; concepts of ‘country in which the damage occurs’, ‘damage’ and ‘indirect consequences of the tort or delict’; law applicable to the damage sustained personally by a family member of a victim of a road traffic accident
Bibliografia / Referneces
Bureau D., La loi applicable à la réparation du préjudice par ricochet, „Revue critique de droit international privé” 2016/4.
Czepelak M., Międzynarodowe prawo zobowiązań Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Essén E.W., Rapport explicatif sur la Convention HCCH Accidents de la circulation routière de 1971 [w:] Actes et documents de la Onzième session. 7 au 26 octobre 1968, t. 3, Accidents de la circulation routière, La Haye 1970.
Hein J. von, Article 4 and Traffic Accidents [w:] The Rome II Regulation on the Law Applicable to Non-Contractual Obligations. A New International Litigation Regime, red. J. Ahern, W. Binchy, Leiden–Boston 2009.
Hein J. von [w:] Rome Regulations. Commentary on the European Rules of the Conflict of Laws, red. G.P. Calliess, Alphen aan den Rijn 2011.
Janiszewska B., Refleksje na temat wprowadzenia art. 446 § 4 k.c. [w:] Oblicza prawa cywilnego. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Błeszyńskiemu, red. K. Szczepanowska-Kozłowska, Warszawa 2013.
Kadner Graziano T., Angehörigenschmerzensgeld im europäischen Privatrecht – die Schere schließt sich, „Zeitschrift für Europäisches Privatrecht” 2002/4.
Kadner Graziano T., Das auf außervertragliche Schuldverhältnisse anzuwendende Recht nach Inkrafttreten der Rom II-Verordnung, „Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht” 2009/73.
Kadner Graziano T., The Law Applicable to Tort Claims Brought by Secondary Victims. The Florin Lazar v. Allianz SpA and Germanwings Cases, „Yearbook of Private International Law” 2015–2016/17.
Kadner Graziano T., Tödliche Flussfahrt auf dem Mekong – Anknüpfung der Ansprüche von Angehörigen im europäischen Deliktskoordinationsrecht, „Praxis des Internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 2006/3.
Légier G., Observations sous 1ère Civ., 28 octobre 2003, „Journal du droit international” 2004/2.
Ludwichowska K., Problematyka kolizyjna roszczeń odszkodowawczych poszkodowanego w wypadku samochodowym, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2008/3.
Mankowski P., Anknüpfung „indirekter” Schadensersatzansprüche von Angehörigen des primär Geschädigten nach der Rom II-VO, „Juristenzeitung” 2016.
Nagy C.I., The Rome II Regulation and Traffic Accidents: Uniform Conflict Rules with Some Room for Forum Shopping – How so?, „Journal of Private International Law” 2010/1.
Pazdan M., O niektórych osobliwościach poszukiwania prawa właściwego [w:] Valeat aequitas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, red. M. Pazdan, Katowice 2000.
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2017.
Pazdan M. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20A, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2014.
Rylski P., Pojęcie „miejsce zdarzenia wywołującego szkodę” w sprawach deliktowych na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/01, „Studia Iuridica” 2007/47.
Szpunar A., Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci osoby bliskiej, Bydgoszcz 2000.
Thiede T., Kellner M., „Forum shopping” zwischen dem Haager Übereinkommen über das auf Verkehrsunfälle anzuwendende Recht und der Rom-II-Verordnung: Eine Fallstudie, „Versicherungsrecht: Zeitschrift für Versicherungsrecht, Haftungs- und Schadensrecht” 2007/34.
Trocha B., Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych w kontekście roszczeń osób pośrednio poszkodowanych. Glosa do wyroku TS z dnia 10 grudnia 2015 r., C-350/14, LEX 2016.
Wurmnest W., EuGH: Bestimmung des anwendbaren Rechts für mittelbare Schäden aus Verkehrsunfällen, LMK 2016, 376926.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest starszym referendarzem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is a senior court referendary at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
Bibliografia / References
Taborowski M., Konsekwencje naruszenia prawa Unii Europejskiej przez sądy krajowe, Warszawa 2012.
Taborowski M., Wzruszenie definitywnej decyzji administracyjnej naruszającej prawo UE ze względu na zasadę lojalnej współpracy (art. 4 ust 3 TUE) – glosa do wyroku TS z 12.02.2008 r. w sprawie C-2/06 Willy Kemper KG przeciwko Hauptzollamt Hamburg-Jonas, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/5.