Monitorowanie zdarzeń niepożądanych w placówkach medycznych stanowi nieodłączny element dbałości o bezpieczeństwo pacjenta oraz doskonalenia jakości świadczeń zdrowotnych. W obliczu dynamicznego środowiska opieki zdrowotnej, identyfikacja, analiza i odpowiednia reakcja na niepożądane zdarzenia stają się priorytetem dla zarządzających oraz personelu medycznego.
Kryteria monitorowania zdarzeń niepożądanych
Zgodnie z przepisami ustawy o jakości, monitorowanie zdarzeń niepożądanych jest jednym z nieodzownych elementów, który należy wdrożyć. Wdrożenie i monitowanie zdarzeń niepożądanych powinno odbywać się w oparciu o następujące kryteria:
1. Polityka/procedura zgłaszania zdarzeń niepożądanych:
- ustalony i znany wszystkim sposób zgłaszania zdarzeń niepożądanych,
- poufność i anonimizacja informacji,
- niezależność (odseparowanie) od innych procesów,
- możliwość realizacji zasady podejścia procesowego.
2. Opracowane kanały zgłaszania zdarzeń niepożądanych:
- formularz elektroniczny,
- droga mailowa,
- formularz papierowy,
- zgłoszenia ustne.
3. Kategoryzacja zdarzeń niepożądanych:
- Stopień prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia: bardzo rzadkie (rzadziej niż raz na 2 lata), rzadkie (raz na dwa lata), sporadyczne (raz lub dwa razy w roku), częste (kilka razy w ciągu roku);
- Ciężkość zdarzenia niepożądanego:
- zdarzenie bardzo ciężkie (zgon lub znaczne i trwałe uszkodzenie ciała, lub rozstrój zdrowia, skutkujące utratą lub upośledzeniem funkcji czuciowej, ruchowej, fizjologicznej lub intelektualnej, niezwiązane ze schorzeniami stanowiącymi podstawę udzielania świadczeń opieki zdrowotnej lub stanem zdrowia pacjenta),
- zdarzenie ciężkie (znaczne uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, skutkujące czasowym ograniczeniem funkcji czuciowej, ruchowej, fizjologicznej lub intelektualnej, niezwiązane z podstawowym schorzeniem, lub stanem zdrowia pacjenta, lub przeniesienie na oddział intensywnej terapii, stacji dializ lub oddział albo salę intensywnego nadzoru, lub konieczność zastosowania interwencji chirurgicznej),
- zdarzenie umiarkowane (przedłużony czas pobytu w podmiocie leczniczym, lub pogorszenie stanu zdrowia pacjenta skutkujące koniecznością przeniesienia na wyższy poziom opieki),
- zdarzenie lekkie (obejmuje zdarzenia inne niż określone powyżej, niepowodujące uszczerbku na zdrowiu).
Pobierz bezpłatne szkolenie "Zdarzenia niepożądane w placówce medycznej – jak wdrożyć proces">>
Elementy procesu monitorowania zdarzeń niepożądanych
Postępowanie z działaniami niepożądanymi powinno działać jak pętla rozpoczynająca się od wprowadzenia kultury bezpieczeństwa (zarządzanie zdarzeniami niepożądanymi), identyfikacji opartej o natychmiastowe działanie, zgłoszenie i kategoryzację, następnie analizę danych (dochodzenie i rekomendacje), wdrożenie działań naprawczych, dzielenie się wiedzą (zamykanie pętli) i ostatecznie ocena efektywności procesów poprawy jakości przez monitorowanie wskaźników jakości klinicznej.
Opracowany proces wnioskowania i wdrażania działań naprawczych:
- Identyfikacja zdarzenia, ocena jego wagi;
- Opracowanie zarysu przebiegu zdarzenia;
- Określenie dodatkowych czynników, które mogły doprowadzić do zdarzenia;
- Przeprowadzenie pogłębionej analizy;
- Zidentyfikowanie przyczyny źródłowej;
- Opracowanie zaleceń postępowania dla każdej z ustalonych przyczyn;
- Opracowanie analizy końcowej;
- Anonimizacja danych osobowych.
Bardzo istotne jest skoncentrowanie się na ocenie działania procesu i jego weryfikacji po wystąpieniu zdarzenia niepożądanego. Ocenie czy wdrożone działania przyniosły zmianę i wywołało zamierzony efekt w postaci długoterminowego zwiększenia bezpieczeństwa pacjentów.
Wdrożenie i walidacja systemu zarządzania zdarzeniami niepożądanymi
Elementy pomocne do prawidłowego wdrożenia polityki zarządzania zdarzeniami niepożądanymi to:
- opracowanie procedury, mapowanie obowiązków – struktura personalna,
- wdrożenie systemu IT,
- szkolenie personelu, wsparcie przy pierwszych zgłoszeniach,
- ocena funkcjonowania procesu,
- wdrożenie analiz RCA,
- cykliczne spotkania podsumowujące,
- analiza wskaźników jakościowych (najważniejsze: liczba zgonów, rehospitalizacji, reoperacji, zakażeń szpitalnych i średni czas hospitalizacji),
- pokazanie personelowi efektów,
- system motywacyjny.
Walidacja systemu zarządzania zdarzeniami niepożądanymi opiera się o:
- monitorowanie liczby zdarzeń niepożądanych – co miesiąc,
- monitorowanie wskaźników klinicznych – minimum raz na 3 miesiące,
- ocena procesu zgłaszania i analizowania ustalonej minimalnej liczby zdarzeń niepożądanych, w tym część powinna mieć przeprowadzoną analizę RCA – minimum co 6 miesięcy,
- omawianie najistotniejszych zdarzeń niepożądanych na Zespołach ds. Jakości w poszczególnych jednostkach (regularnie np. raz w miesiącu).
Pobierz bezpłatne szkolenie "Zdarzenia niepożądane w placówce medycznej – jak wdrożyć proces". >>
Edukacja w zakresie identyfikacji i zgłaszania zdarzeń niepożądanych
Proces szkoleniowy zwiększający efektywność wdrożonych działań opiera się na:
- bezpośrednich rozmowach z personelem („gemba walking”) i obserwacjach w terenie,
- nauce na przykładach – „case study”,
- szkoleniach e-learningowych – dostępnych dla personelu o dowolnej porze,
- testach wiedzy po wykonanych szkoleniach,
- „one-pagery” – przekazywanie najważniejszych informacji w skróconej formie (algorytmy, infografiki, diagramy, tabele),
- odświeżaniu informacji – ponawianiu szkoleń, w celu utrzymania oczekiwanego poziomu wiedzy.
Monitorowanie zdarzeń niepożądanych w placówkach medycznych jest niezbędnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta oraz doskonalenia jakości świadczeń zdrowotnych. Identyfikacja ryzyka wystąpienia zdarzeń niepożądanych, ich monitorowanie oraz analiza przyczyn ich wystąpienia jest kluczowym elementem prowadzenia wewnętrznych systemów zarządzania jakością, którą zgodnie z ustawą o jakości placówki posiadające umowy z NFZ muszą wdrożyć do 30 czerwca 2024 r.
Więcej na temat WSZJ artykule: Budowanie polityki jakości w placówce – mapa wdrożenia wewnętrznego systemu zarządzania jakością.
Maja Lisik-Habib, Kierownik Oddziału Chorób Rozrostowych Wojewódzkie Wielospecjalistyczne Centrum Onkologii i Traumatologii Im. M. Kopernika w Łodzi
Sylwia Gołaś-Olszak, Dyrektor Segmentu Ochrony Zdrowia i Administracja Publiczna, Wolters Kluwer Polska
