Wejście w życie aktu w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act, AIA) jest już faktem. O tym, że ta regulacje wprowadza ramy prawne funkcjonowania mechanizmów opartych o AI wie już każdy. Każdy też powinien zdawać sobie sprawę z tego, że nieprzestrzeganie tych przepisów może skutkować bardzo dotkliwymi konsekwencjami, szczególnie finansowymi. Ale od kiedy muszę się tym przejmować?
Wejście w życie vs. rozpoczęcie stosowania
W przypadku AI act ustawodawca unijny zdecydował się na rozróżnienie daty wejścia w życie od daty, albo w tym przypadku, dat rozpoczęcia stosowania przepisów. Akt w sprawie sztucznej inteligencji wszedł więc w życie 1 sierpnia 2024 r., natomiast obligatoryjne stosowanie jego przepisów rozpoczyna się etapami, w 4 różnych terminach:
- 2 sierpnia 2026 r. - data, w której co do zasady AI Act rozpoczyna swoje stosowanie,
- 2 lutego 2025 r. - moment, w którym zaczynają nas obowiązywać przepisy dotyczące zakazanych praktyk oraz rozdział I regulacji
- 2 sierpnia 2025 r. - dokładnie od tej daty rozpoczyna się stosowanie przepisów o:
- organach notyfikujących i jednostkach notyfikowanych w kontekście systemów AI wysokiego ryzyka (rozdział III sekcja 4)
- modelach AI ogólnego przeznaczenia (rozdział V)
- zarządzania (rozdział VII)
- kar (rozdział XII)
- poufności (art. 78) z wyjątkiem art. 101 (ten rozpoczyna swoje stosowanie 2 sierpnia 2026 r.)
2 lutego 2025 r. - rozdział I i zakazane praktyki
Praktyki określone w akcie ws. sztucznej inteligencji jako zakazane charakteryzują się możliwością bardzo dużego wpływu na podstawowe prawa człowieka. Ich wykorzystanie, mocą unijnych przepisów, zostało absolutnie zakazane.
Do tej kategorii zaliczamy m.in.:
- Systemy stosujące techniki podprogowe
- Systemy stosujące techniki manipulacyjne
- Systemy wykorzystujące słabości ludzkie celem zmiany ich zachowania
- Systemy służące do tzw. scoringu społecznego
- Systemy predykcyjne, oceniające możliwość popełnienia przestępstwa
To na co jeszcze należy zwrócić szczególną uwagę w kontekście już stosowanych przepisów to art. 4 omawianego aktu. Odnosi się on do kompetencji w zakresie AI. Unijny regulator nałożył na pracodawców będących dostawcami lub podmiotami stosującymi AI obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych kroków do zapewnienia swoim pracownikom określonej wiedzy i kompetencji w zakresie korzystania z mechanizmów opartych o sztuczną inteligencję.
2 sierpnia 2025 r. - Modele AI ogólnego przeznaczenia
Rewolucja AI, której wszyscy jesteśmy świadkami, rozpoczęła się medialnie od narzędzia o nazwie Chat GPT - dużego modelu językowego (ang. Large Language Models, LLM), który rozmawia z nami i dostarcza odpowiedzi na wiele naszych pytań. Pojawił się na rynku jeszcze na długo przed tym, jak poznaliśmy zapisy aktu ws. AI. Jakiś czas później jesteśmy u progu rozpoczęcia stosowania przepisów, które odnoszą się bezpośrednio do narzędzi takich jak wspomniany chat. Chodzi oczywiście o tzw. modele AI ogólnego przeznaczenia.
Zgodnie z art. 3 pkt. 63 model AI ogólnego przeznaczenia to: ,,model AI, w tym model AI trenowany dużą ilością danych z wykorzystaniem nadzoru własnego na dużą skalę, który wykazuje znaczną ogólność i jest w stanie kompetentnie wykonywać szeroki zakres różnych zadań, niezależnie od sposobu, w jaki model ten jest wprowadzany do obrotu, i który można zintegrować z różnymi systemami lub aplikacjami niższego szczebla - z wyłączeniem modeli AI, które są wykorzystywane na potrzeby działań w zakresie badań, rozwoju i tworzenia prototypów przed wprowadzeniem ich do obrotu''.
Dodatkowo, wyróżnia się jeszcze podrodzaj takich modeli: modele AI ogólnego przeznaczenia z ryzykiem systemowym. Warunkiem zakwalifikowania modelu do powyższego rodzaju jest spełnienie któregokolwiek warunku, określonego w art. 51 ust. 1. Warunki te w ogólności opierają się o kryterium wielkości oddziaływania .
Zakwalifikowanie modelu do powyższych rodzajów skutkuje nałożeniem określonych obowiązków na dostawców takich modelu. Należą do nich m.in. obowiązki z zakresu:
- sporządzania i aktualizacji dokumentacji technicznej modelu
- wprowadzenia polityki mającej na celu zapewnienie zgodności z prawem UE dotyczącym prawa autorskiego i praw pokrewnych
- udostępniania informacji i dokumentacji dostawcom systemów AI, którzy zamierzają zintegrować swój system z modelem ogólnego przeznaczenia.
Obowiązki te są oczywiście bardziej rygorystyczne w stosunku do dostawców modeli AI ogólnego przeznaczenia z ryzykiem systemowym. Ich katalog znajduje się w art. 55 AIA.
2 sierpnia 2025 r. - inne przepisy
Razem z przepisami dotyczącymi modeli AI ogólnego przeznaczenia swoje stosowanie rozpoczynają te dotyczące kar, zarządzania, organów notyfikujących oraz poufności. Z punktu widzenia praktyki wykorzystywania sztucznej inteligencji w biznesie najbardziej istotne zdają się być te dotyczące kar. Należy jednak zastrzec, że kary z art. 101, a więc te dotyczące dostawców modeli AI ogólnego przeznaczenia zostały wyłączone z rozpoczęcia stosowania w tym terminie, a stanie się to dopiero rok później. Tym niemniej, znakomita większość kar za nieprzestrzeganie przepisów w wykorzystywaniu sztucznej inteligencji już teraz powinna nas zainteresować. Szczególnie z uwagi na ich wysoką dotkliwość.
Podobnie jak w przypadku RODO, również w AIA wysokość kary uzależniona jest od obrotu przedsiębiorstwa. Najwyższe kary, które przewiduje przedmiotowa regulacja wynoszą 35 000 000 EUR lub 7 % całkowitego rocznego światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego. Szczegółowy katalog znajduje się w rozdziale XII.
AI to już nie tylko moda. Wiele firm zdaje sobie sprawę z tego, że korzystanie ze sztucznej inteligencji to realne korzyści, które ostatecznie wpływają na ich sytuację finansową. Jednak nieodpowiedzialne wykorzystywanie tej technologii może przynieść więcej szkody, niż pożytku. AI Act ma być więc dla nich pewnego rodzaju drogowskazem. Drogowskazem, który za chwilę będzie nas wszystkich w pełni obowiązywał.
Patrycja Tiuryn
Starszy Menadżer Produktu
