25 września 2024 r. wchodzi w życie ustawa o ochronie sygnalistów. Podmioty w niej wskazane mają obowiązek wdrożyć wewnętrzne procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Muszą również zapewnić sygnalistom odpowiedni poziom ochrony poprzez zabezpieczenie nie tylko tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia, ale również informacji objętych zgłoszeniem.
Nowe przepisy o sygnalistach są efektem implementacji dyrektywy 2019/1937 do polskiego porządku prawnego. Dotychczas nie obowiązywała żadna ustawa chroniąca sygnalistów, która obejmowałaby znaczącą część podmiotów prawnych, a zwłaszcza prywatnych. Większość nowych przepisów wchodzi w życie 25 września. Przykładowo, od tego terminu obowiązują przepisy na temat ustanowienia wewnętrznych procedur, przepisy określające zakres i zasady ochrony sygnalistów oraz przepisy karne. Natomiast przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych wejdą w życie 3 miesiące później, tj. 25 grudnia 2024 r.
Sygnalista – kto to?
Sygnalista to osoba, która była świadkiem nieprawidłowości lub naruszeń prawa w organizacji. Informacje na ten temat uzyskuje w kontekście związanym z pracą, ale nie musi być pracownikiem. Może być również kandydatem do pracy, stażystą czy wolontariuszem.
Ustawa o ochronie sygnalistów wskazuje jakich obszarów może dotyczyć naruszenie. Będą to m.in. nieprawidłowości dotyczące:
- korupcji,
- zamówień publicznych,
- usług, produktów i rynków finansowych,
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
- bezpieczeństwa transportu,
- ochrony środowiska, zdrowia i dobrostanu zwierząt,
- zdrowia publicznego
i wielu innych obszarów. Dana organizacja może również rozszerzyć zakres zgłaszanych naruszeń wg własnych preferencji, np. objąć procedurami naruszenia związane z prawem pracy.
Aby móc nazywać świadka naruszenia sygnalistą, musi on dokonać ujawnienia informacji. Może tego dokonać wewnętrznie (wewnątrz podmiotu), zewnętrznie (poza podmiotem) albo publicznie (podając do wiadomości publicznej). Ponadto, w momencie dokonywania zgłoszenia, powinien mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia jest prawdziwa.
Sygnalista w firmie i samorządzie
Ze zgłoszeniami sygnalistów będą musiały radzić sobie przede wszystkim przedsiębiorcy i samorządy. Ustawa nakłada obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń na podmioty prawne zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.
Za podmiot prywatny uznaje się osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, lub pracodawcę, jeżeli nie są podmiotami publicznymi (art. 2 pkt 11 ustawy).
Podmiotem publicznym jest natomiast podmiot wskazany w art. 3 ustawy z 11.08.2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego - art. 2 pkt 11 u.o.s. Podmiotami zobowiązanymi w rozumieniu tego artykułu są między innymi jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznych, inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, inne osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego (zob. B. Tomaszewska, Ochrona sygnalistów od 25.09.2024 r., LEX/el. 2024.)
Ważne! Niektóre podmioty prawne, które mają mniej niż 50 pracowników, mogą być zwolnione z obowiązku. Wyjątkiem są podmioty działające w sektorze usług, produktów i rynków finansowych. Jednostki organizacyjne gmin lub powiatu z liczbą mieszkańców poniżej 10 tys. również nie będą objęte tym obowiązkiem.
Konsekwencje niestosowania przepisów z ustawy o sygnalistach
Nieprzestrzeganie nowych przepisów może grozić popełnieniem wykroczenia, a w niektórych przypadkach również przestępstwem:
- kto, chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku - art. 54 ust. 1 u.o.s.,
- kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 – art. 55 ust. 1 u.o.s.,
- kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku – art. 56 u.o.s.,
- kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 – art. 57 u.o.s.,
- kto, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny – art. 58 u.o.s.
Aby uniknąć odpowiedzialności, upewnij się czy Twoja organizacja jest objęta ustawą o ochronie sygnalistów.
Julia Magulska
Product Manager LEX
