ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7035-0805
Profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego, dr. hab. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego oraz College of Europe (Bruges). Wykładowca na Uniwersytecie Śląskim, Uniwersytecie Warszawskim (British Centre for English and European Legal Studies at the University of Warsaw), Collegium Civitas, College of Europe, Uniwersytecie Jagiellońskim. Prowadził również wykłady dotyczące rozmaitych aspektów prawa Unii Europejskiej m.in. w: Akademii Prawa Europejskiego w Trewirze, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Izbie Radców Prawnych, Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie Warszawskim. W latach 2005-2008 Kierownik Podyplomowego Studium Prawa Unii Europejskiej dla Sędziów (zorganizowanego we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości) Uniwersytet Śląski – Wydział Prawa i Administracji.
Badania naukowe
(wrzesień 1998 r. – grudzień 1998 r.) University of Cambridge, Jesus College Centre for European Legal Studies (jako stypendysta British Council)
(styczeń 1999 r. – kwiecień 1999 r. ) Université de Liège, Institut d’études juridiques européennes “Fernand Dehousse” (jako stypendysta Communauté française de Belgique)
(1999–2000) Komitet Badań Naukowych, Uczestnik indywidualnego grantu promotorskiego „Ograniczenia swobodnego przepływu towarów (na przykładzie prawa nieuczciwej konkurencji)” (1 H02A 010 16)
(czerwiec 2003 r. – sierpień 2003 r.) European University Institute, Florencja (jako stypendysta Centrum Europejskiego Natolin)
(2006–2007) T.M.C. Asser Instituut, IPR Verlag, Krajowy korespondent w ramach projektu „European research network in private international law”
(2004–2006) Komitet Badań Naukowych, Uczestnik i koordynator projektu „Wpływ integracji europejskiej na prawo prywatne państw członkowskich” (1 H02A 037 27)
od 2006 r. (udział aktywny do 2008 r.) European Research Group on Existing EC Private Law (Acquis Group), Udział w projekcie „Restatement of European private law” zakończony opracowaniem Zasad Istniejącego Prawa Umów Wspólnoty Europejskiej („Principles of the Existing EC Contract Law and Draft Common Frame of Reference” - DCFR)
(2006–2007) Université libre de Bruxelles, Universität Heidelberg, Udział w projekcie „Judicial Cooperation in Matters of Intellectual Property and Information Technology (a comprehensive study of IP/IT protection as it relates to the evolving EU system of judicial co-operation)”
Praktyka prawnicza
(wrzesień 1997 r. – czerwiec 2001 r.) Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach, Aplikacja adwokacka zakończona egzaminem adwokackim Udział w szkoleniach, reprezentowanie stron w postępowaniach karnych i cywilnych
(2001–2004) Wspólnik w spółce partnerskiej „Radca prawny Tomasz Sadowski i Adwokat Maciej Szpunar”
Udział w postępowaniach sądowych i arbitrażowych jako „witness expert”:
– w dwóch postępowaniach przed „London Court of Commercial Arbitration” (2006 i 2007)
– w postępowaniu przed „High Court of Justice” w Londynie (2002)
– w arbitrażu inwestycyjnym Eureko przeciwko Polsce (2004)
Arbiter arbitrażu instytucjonalnym i arbitrażu ad hoc
Reprezentowanie rządu polskiego przed Trybunałem Sprawiedliwości UE (w sprawach C-273/04 i C-460/05) oraz przed Sądem Pierwszej Instancji UE (w sprawie T-257/04)
Współpraca z rządem polskim przy opracowaniu stanowiska w sprawach Laval (C-341/05) i Viking (C-438/05)
Reprezentowanie podmiotu prywatnego przed Sądem Pierwszej Instancji UE w postępowaniu w sprawie T-203/04
Opracowywanie opinii prawnych i analiz (przede wszystkim w zakresie prawa UE) na zlecenie organów administracji i podmiotów prywatnych (1997–2008)
Administracja publiczna
(22 grudzień 2008 r. – 31 grudzień 2009 r.) Podsekretarz stanu w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej
(1 stycznia 2010 r. – 15 kwietnia 2013 r.) Podsekretarz stanu do spraw prawnych i traktatowych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych
Od 23 października 2013 r. – Rzecznik Generalny
Od 8 października 2018 r. – Pierwszy Rzecznik Generalny
Pozostałe doświadczenie zawodowe
(wrzesień 2001 r. – grudzień 2001 r.) Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (Stażysta w gabinecie prezesa Bo Vesterdorfa)
(maj 2002 r. – wrzesień 2008 r.) Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości (Członek i sekretarz zespołu prawa prywatnego międzynarodowego)
od marca 2013 r. Członek zarządu Fundacji Kolegium Europejskiego w Natolinie
Członkostwo w kolegiach redakcyjnych i organizacjach
– Członek Rady Konsultacyjnej Akademii Prawa Europejskiego w Trewirze (od 2008 r.)
– Członek Kolegium Redakcyjnego „Europejskiego Przeglądu Sądowego”
– Członek Kolegium Redakcyjnego „Nowej Europy – Przeglądu Natolińskiego”
– Prezes zarządu Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego” afiliowanego przy „International Federation for European Law” (FIDE)
– Członek „European Law Institute”
– Członek Rady Naukowej „Kwartalnika Prawa Prywatnego”
– Członek Rady Programowej „Problemów Współczesnego Prawa Międzynarodowego Europejskiego i Porównawczego”
– Honorowy członek Rady Naukowej UWJCL (University of Warsaw Journal of Comparative Law)
– Członek European Group on Private International Law
– Członek stowarzyszony International Academy of Comparative Law
Publikacje z ostatnich trzech lat:
1) Słowo wstępne [w:] M. Taborowski (red.), Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 11–13.
2) Concurrence réglementaire/Regulatory Competition [w :] Cent ans de droit luxembourgeois des sociétés, red. André Prüm, Larcier, Bruksela 2016, s. 539–561.
3) Private enforcement a prawo prywatne międzynarodowe [w:] Prawo konkurencji 25 lat (zbiór referatów wygłoszonych w dniach 13-15 kwietnia 2015 r. w trakcie Pierwszego Polskiego Kongresu Prawa Konkurencji zatytułowanego "25 lat transformacji. 25 lat prawa konkurencji w Polsce", red. T. Skoczny, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 34–43.
4) Komentarz do art. 90 [w:] Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 118–140.
5) Private Enforcement of Competition Law in the EU, Concurrences No 4-2017.
6) Referrals of Preliminary Questions by Arbitral Tribunals to the CJUE Maciej Szpunar [w:] Impact of EU Law on International Commercial Arbitration, red. F. Ferrari, JurisNet, New York 2017, s. 85–123.
7) Some Reflections on Member State Nationality: A Prerequisite of EU Citizenship and an Obstacle to Its Enjoyment [w:] EU Citizenship and Federalism.The Role of Rights, red. Dimitry Kochenov, Cambridge University Press, Cambridge 2017, s. 107–124 (współautor: M.E. Blas López).
8) Kilka uwag na temat dopuszczalności rejestracji znaków towarowych przedstawiających kształt towaru [w:] Experientia Docet – Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Elżbiecie Traple, red. P. Kostański, P. Podrecki, T. Targosz, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2017, s. 34–43.
9) La Justice européenne en réseau, élément indispensable d’une justice européenne de qualité [w:] La Justice européenne en réseau, actes du forum organisé à l’occasion du 60e anniversaire des Traités de Rome, Imprimerie Centrale, Luxembourg 2017, s. 38–45.
10) Wpływ dyrektywy Unii europejskiej oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w zakresie zamówień publicznych na działalność Krajowej Izby Odwoławczej [w:] X-lecie funkcjonowania Krajowej Izby Odwoławczej, red. M. Stręciwilk, M. Rakowska, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2017, s. 48–58.
11) Warunki w więzieniu a Europejski Nakaz Aresztowania – wyrok w sprawach połączonych C-404/15 i C -659/15 PPU, Aranyosi i Căldăraru [w:] Pozytywne i negatywne obowiązki państwa wobec osób pozbawionych wolności – aktualne wyzwania polskiego systemu penitencjarnego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Departament do Spraw Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Praw Człowieka, Warszawa 2017, s. 20–28.
12) Wykładnia autonomiczna europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego [w:] Rozprawy z prawa prywatnego, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Pazdan, M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 186–195.
13) Pozytywne i negatywne zastosowanie dyrektywy [w:] Prawo prywatne wobec wyzwań współczesności. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Ogiegle, red. M. Fras, P. Ślęzak, C.H. Beck, Warszawa 2017, s. 433–438.
14) The autonomy of EU law and international jurisdictions - some reflections on the case-law of the Court of Justice [w:] Izzivi prava v življenjski resničnosti. Challenges of Law in Life Reality, Liber Amicorum Marko Ilešič, red. M. Pavliha; A. Polajnar-Pavčnik, B. Koritnik; D. Ilešič Čokl, Pravna fakulteta Univerze v Lubljani, Ljubljana 2017, s. 489–498.
15) Is the Court of Justice afraid of international jurisdictions?, XXXVII Polish Yearbook of International Law 2017, Heft 1/2018, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
16) Procedural Autonomy and Private Law, Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 1/2018.
17) Droit international privé de l’Union : cohérence des champs d’application et/ou des solutions ?, Revue critique de droit international privé 3 juillet-septembre 2018
18) Polska w Europie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] Trybunał Konstytucyjny na straży wartości konstytucyjnych 1986–2016, red. R. Piotrowski, A. Szmyt, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, s. 45–54.
19) The Territorial Scope of Application of EU Private Law Directives [w:] Europa als Rechts- und Lebensraum, Liber amicorum für Christian Kohler, red. B. Hess, E. Jayme, H.-P. Mansel, Ernst und Wernes Gieseking GmbH, Bielefeld 2018, s. 503–513.
20) L’interprétation des standards juridiques (Generalklauseln) et d’autres notions indéterminées contenus dans les actes du droit de l’Union [w:] Liber Amicorum in onore di Antonio Tizzano: De la Cour CECA à la Cour de l’Union: le long parcours de la Justice européenne, G. Giappichelli Editore - Torino, Torino 2018, s. 940–952.
21) Quelques aspects procéduraux de la protection des consommateurs contre les clauses abusives : Le contrôle d’office dans le cadre des procédures accélérées et simplifiées [w:] L'Europe au présent ! - Liber amicorum Melchior Wathelet, Bruylant (Emile), Bruxelles 2018, s. 683-701
22) Komentarz do art. 23–29 rozporządzenia Rzym I, art. 27–30 rozporządzenia Rzym II i art. 75 rozporządzenia spadkowego [w:] Prawo Prywatne Międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, C. H. Beck, Warszawa 2018, s. 828–850 (współautor: K. Pacuła).
Profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego, dr. hab. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego oraz College of Europe (Bruges). Wykładowca na Uniwersytecie Śląskim, Uniwersytecie Warszawskim (British Centre for English and European Legal Studies at the University of Warsaw), Collegium Civitas, College of Europe, Uniwersytecie Jagiellońskim. Prowadził również wykłady dotyczące rozmaitych aspektów prawa Unii Europejskiej m.in. w: Akademii Prawa Europejskiego w Trewirze, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Izbie Radców Prawnych, Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie Warszawskim. W latach 2005-2008 Kierownik Podyplomowego Studium Prawa Unii Europejskiej dla Sędziów (zorganizowanego we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości) Uniwersytet Śląski – Wydział Prawa i Administracji.
Badania naukowe
(wrzesień 1998 r. – grudzień 1998 r.) University of Cambridge, Jesus College Centre for European Legal Studies (jako stypendysta British Council)
(styczeń 1999 r. – kwiecień 1999 r. ) Université de Liège, Institut d’études juridiques européennes “Fernand Dehousse” (jako stypendysta Communauté française de Belgique)
(1999–2000) Komitet Badań Naukowych, Uczestnik indywidualnego grantu promotorskiego „Ograniczenia swobodnego przepływu towarów (na przykładzie prawa nieuczciwej konkurencji)” (1 H02A 010 16)
(czerwiec 2003 r. – sierpień 2003 r.) European University Institute, Florencja (jako stypendysta Centrum Europejskiego Natolin)
(2006–2007) T.M.C. Asser Instituut, IPR Verlag, Krajowy korespondent w ramach projektu „European research network in private international law”
(2004–2006) Komitet Badań Naukowych, Uczestnik i koordynator projektu „Wpływ integracji europejskiej na prawo prywatne państw członkowskich” (1 H02A 037 27)
od 2006 r. (udział aktywny do 2008 r.) European Research Group on Existing EC Private Law (Acquis Group), Udział w projekcie „Restatement of European private law” zakończony opracowaniem Zasad Istniejącego Prawa Umów Wspólnoty Europejskiej („Principles of the Existing EC Contract Law and Draft Common Frame of Reference” - DCFR)
(2006–2007) Université libre de Bruxelles, Universität Heidelberg, Udział w projekcie „Judicial Cooperation in Matters of Intellectual Property and Information Technology (a comprehensive study of IP/IT protection as it relates to the evolving EU system of judicial co-operation)”
Praktyka prawnicza
(wrzesień 1997 r. – czerwiec 2001 r.) Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach, Aplikacja adwokacka zakończona egzaminem adwokackim Udział w szkoleniach, reprezentowanie stron w postępowaniach karnych i cywilnych
(2001–2004) Wspólnik w spółce partnerskiej „Radca prawny Tomasz Sadowski i Adwokat Maciej Szpunar”
Udział w postępowaniach sądowych i arbitrażowych jako „witness expert”:
– w dwóch postępowaniach przed „London Court of Commercial Arbitration” (2006 i 2007)
– w postępowaniu przed „High Court of Justice” w Londynie (2002)
– w arbitrażu inwestycyjnym Eureko przeciwko Polsce (2004)
Arbiter arbitrażu instytucjonalnym i arbitrażu ad hoc
Reprezentowanie rządu polskiego przed Trybunałem Sprawiedliwości UE (w sprawach C-273/04 i C-460/05) oraz przed Sądem Pierwszej Instancji UE (w sprawie T-257/04)
Współpraca z rządem polskim przy opracowaniu stanowiska w sprawach Laval (C-341/05) i Viking (C-438/05)
Reprezentowanie podmiotu prywatnego przed Sądem Pierwszej Instancji UE w postępowaniu w sprawie T-203/04
Opracowywanie opinii prawnych i analiz (przede wszystkim w zakresie prawa UE) na zlecenie organów administracji i podmiotów prywatnych (1997–2008)
Administracja publiczna
(22 grudzień 2008 r. – 31 grudzień 2009 r.) Podsekretarz stanu w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej
(1 stycznia 2010 r. – 15 kwietnia 2013 r.) Podsekretarz stanu do spraw prawnych i traktatowych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych
Od 23 października 2013 r. – Rzecznik Generalny
Od 8 października 2018 r. – Pierwszy Rzecznik Generalny
Pozostałe doświadczenie zawodowe
(wrzesień 2001 r. – grudzień 2001 r.) Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (Stażysta w gabinecie prezesa Bo Vesterdorfa)
(maj 2002 r. – wrzesień 2008 r.) Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości (Członek i sekretarz zespołu prawa prywatnego międzynarodowego)
od marca 2013 r. Członek zarządu Fundacji Kolegium Europejskiego w Natolinie
Członkostwo w kolegiach redakcyjnych i organizacjach
– Członek Rady Konsultacyjnej Akademii Prawa Europejskiego w Trewirze (od 2008 r.)
– Członek Kolegium Redakcyjnego „Europejskiego Przeglądu Sądowego”
– Członek Kolegium Redakcyjnego „Nowej Europy – Przeglądu Natolińskiego”
– Prezes zarządu Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego” afiliowanego przy „International Federation for European Law” (FIDE)
– Członek „European Law Institute”
– Członek Rady Naukowej „Kwartalnika Prawa Prywatnego”
– Członek Rady Programowej „Problemów Współczesnego Prawa Międzynarodowego Europejskiego i Porównawczego”
– Honorowy członek Rady Naukowej UWJCL (University of Warsaw Journal of Comparative Law)
– Członek European Group on Private International Law
– Członek stowarzyszony International Academy of Comparative Law
Publikacje z ostatnich trzech lat:
1) Słowo wstępne [w:] M. Taborowski (red.), Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 11–13.
2) Concurrence réglementaire/Regulatory Competition [w :] Cent ans de droit luxembourgeois des sociétés, red. André Prüm, Larcier, Bruksela 2016, s. 539–561.
3) Private enforcement a prawo prywatne międzynarodowe [w:] Prawo konkurencji 25 lat (zbiór referatów wygłoszonych w dniach 13-15 kwietnia 2015 r. w trakcie Pierwszego Polskiego Kongresu Prawa Konkurencji zatytułowanego "25 lat transformacji. 25 lat prawa konkurencji w Polsce", red. T. Skoczny, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 34–43.
4) Komentarz do art. 90 [w:] Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 118–140.
5) Private Enforcement of Competition Law in the EU, Concurrences No 4-2017.
6) Referrals of Preliminary Questions by Arbitral Tribunals to the CJUE Maciej Szpunar [w:] Impact of EU Law on International Commercial Arbitration, red. F. Ferrari, JurisNet, New York 2017, s. 85–123.
7) Some Reflections on Member State Nationality: A Prerequisite of EU Citizenship and an Obstacle to Its Enjoyment [w:] EU Citizenship and Federalism.The Role of Rights, red. Dimitry Kochenov, Cambridge University Press, Cambridge 2017, s. 107–124 (współautor: M.E. Blas López).
8) Kilka uwag na temat dopuszczalności rejestracji znaków towarowych przedstawiających kształt towaru [w:] Experientia Docet – Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Elżbiecie Traple, red. P. Kostański, P. Podrecki, T. Targosz, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2017, s. 34–43.
9) La Justice européenne en réseau, élément indispensable d’une justice européenne de qualité [w:] La Justice européenne en réseau, actes du forum organisé à l’occasion du 60e anniversaire des Traités de Rome, Imprimerie Centrale, Luxembourg 2017, s. 38–45.
10) Wpływ dyrektywy Unii europejskiej oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w zakresie zamówień publicznych na działalność Krajowej Izby Odwoławczej [w:] X-lecie funkcjonowania Krajowej Izby Odwoławczej, red. M. Stręciwilk, M. Rakowska, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2017, s. 48–58.
11) Warunki w więzieniu a Europejski Nakaz Aresztowania – wyrok w sprawach połączonych C-404/15 i C -659/15 PPU, Aranyosi i Căldăraru [w:] Pozytywne i negatywne obowiązki państwa wobec osób pozbawionych wolności – aktualne wyzwania polskiego systemu penitencjarnego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Departament do Spraw Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Praw Człowieka, Warszawa 2017, s. 20–28.
12) Wykładnia autonomiczna europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego [w:] Rozprawy z prawa prywatnego, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Pazdan, M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 186–195.
13) Pozytywne i negatywne zastosowanie dyrektywy [w:] Prawo prywatne wobec wyzwań współczesności. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Ogiegle, red. M. Fras, P. Ślęzak, C.H. Beck, Warszawa 2017, s. 433–438.
14) The autonomy of EU law and international jurisdictions - some reflections on the case-law of the Court of Justice [w:] Izzivi prava v življenjski resničnosti. Challenges of Law in Life Reality, Liber Amicorum Marko Ilešič, red. M. Pavliha; A. Polajnar-Pavčnik, B. Koritnik; D. Ilešič Čokl, Pravna fakulteta Univerze v Lubljani, Ljubljana 2017, s. 489–498.
15) Is the Court of Justice afraid of international jurisdictions?, XXXVII Polish Yearbook of International Law 2017, Heft 1/2018, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
16) Procedural Autonomy and Private Law, Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 1/2018.
17) Droit international privé de l’Union : cohérence des champs d’application et/ou des solutions ?, Revue critique de droit international privé 3 juillet-septembre 2018
18) Polska w Europie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] Trybunał Konstytucyjny na straży wartości konstytucyjnych 1986–2016, red. R. Piotrowski, A. Szmyt, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, s. 45–54.
19) The Territorial Scope of Application of EU Private Law Directives [w:] Europa als Rechts- und Lebensraum, Liber amicorum für Christian Kohler, red. B. Hess, E. Jayme, H.-P. Mansel, Ernst und Wernes Gieseking GmbH, Bielefeld 2018, s. 503–513.
20) L’interprétation des standards juridiques (Generalklauseln) et d’autres notions indéterminées contenus dans les actes du droit de l’Union [w:] Liber Amicorum in onore di Antonio Tizzano: De la Cour CECA à la Cour de l’Union: le long parcours de la Justice européenne, G. Giappichelli Editore - Torino, Torino 2018, s. 940–952.
21) Quelques aspects procéduraux de la protection des consommateurs contre les clauses abusives : Le contrôle d’office dans le cadre des procédures accélérées et simplifiées [w:] L'Europe au présent ! - Liber amicorum Melchior Wathelet, Bruylant (Emile), Bruxelles 2018, s. 683-701
22) Komentarz do art. 23–29 rozporządzenia Rzym I, art. 27–30 rozporządzenia Rzym II i art. 75 rozporządzenia spadkowego [w:] Prawo Prywatne Międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, C. H. Beck, Warszawa 2018, s. 828–850 (współautor: K. Pacuła).