Wpływ prawa unijnego na stanowienie i stosowanie polskiego prawa konkurencji – perspektywa 20 lat Polski w Unii EuropejskiejProfesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny „EPS”
Rosnący wpływ unijnego prawa konkurencji na polskie prawo
W niniejszym numerze naszego czasopisma znajdują się opracowania poświęcone prawu konkurencji, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu prawa unijnego na prawo polskie. Dwadzieścia lat, jakie upłynęły niedawno od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, skłaniają do spojrzenia na cały ten okres z perspektywy licznych zmian, jakie następowały w tym czasie. Nakreśleniu ścieżek ewolucji polskiego prawa konkurencji i skali wpływu prawa unijnego, a także ocenie sukcesywnie następujących zmian polskiego prawa i wskazaniu pilnej potrzeby dalszych zmian poświęcony jest artykuł Grzegorza Materny.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
Growing Influence of EU Competition Law on Polish Legislation
This issue of our journal contains articles focusing on the competition law, especially the impact of EU law on Polish legislation. The recent twentieth anniversary of Poland’s accession to the European Union encourages looking back at this period as a whole from the perspective of numerous changes that took place during that time. The article by Grzegorz Materna refers to the paths of the evolution of Polish competition law and the extent of impact of successive amendments to Polish law, as well as identification of the urgent need for further changes.
dr hab. Grzegorz Materna, prof. INP PAN
Autor jest kierownikiem Zakładu Prawa Konkurencji w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz radcą prawnym
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9558-1140).
Wpływ prawa unijnego na stanowienie i stosowanie polskiego prawa konkurencji – perspektywa 20 lat Polski w Unii Europejskiej
W maju 2024 r. minęło 20 lat od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Takie okrągłe rocznice skłaniają do spojrzenia w przeszłość i refleksji nad zmianami, jakie w tym czasie zaszły, zrealizowanymi celami czy nad wykorzystanymi lub niewykorzystanymi szansami. Z perspektywy rozwoju prawa konkurencji w Polsce to okres istotnych zmian legislacyjnych (inspirowanych zarówno prawem UE, jak i rozwiązaniami sprawdzającymi się w innych państwach członkowskich lub w prawie federalnym USA), a także rozwoju praktyki decyzyjnej Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) i orzecznictwa antymonopolowego. W tym czasie dochodziło do zbliżania krajowych uregulowań dotyczących praktyk ograniczających konkurencję i kontroli koncentracji do ich unijnych odpowiedników, jak też do istotnego ograniczenia autonomii proceduralnej państwa w zakresie egzekwowania art. 101 i 102 TFUE. W pełni uzasadnia to przeanalizowanie, jak prawo europejskie wpłynęło na stanowienie i stosowanie polskiego prawa konkurencji z perspektywy minionych 20 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: prawo konkurencji, prawo UE, Prezes UOKiK, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, rozporządzenie nr 1/2003, dyrektywa 2019/1
dr hab. Grzegorz Materna, prof. INP PAN
The author is a head of the Department of Competition Law, Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences, and a legal counsel, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9558-1140).
Impact of EU Law on the Passing and Application of Polish Competition Law – the Perspective of 20 years of Poland in the EU
In May 2024, two decades have passed since Poland joined the European Union. Major anniversaries like this encourage looking back at the past and reflecting on the changes that have taken place during that time, achievements recorded, and the opportunities seized or missed. From the perspective of the development of competition law in Poland, it was a period of significant legislative changes (inspired both by the EU law and solutions that proved effective in other Member States or in US federal law), as well as the development of the decision-making practice of the President of the Office of Competition and Consumer Protection and antitrust jurisprudence. At that time, national regulations on competition-restricting practices and concentration control were being aligned to their EU counterparts, while the state’s procedural autonomy was also significantly restricted with respect to enforcement of Articles 101 and 102 TFEU. This supplies the rationale for the analysis of the impact of the European law on the passing and application of Polish competition law from the perspective of the past 20 years of Poland’s membership in the European Union.
Keywords: competition law, EU law, President of the Office of Competition and Consumer Protection, Act on competition and consumer protection, Regulation No. 1/2003, Directive 2019/1
Bibliografia / References
Affre J., Restel M., Nowy model wymierzania kar pieniężnych za naruszenia konkurencji przez związki przedsiębiorców – rodzaje ryzyka i konsekwencje, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2023/5.
Bernatt M., Populism and antitrust: The illiberal influence of populist government on the competition law system, Cambridge 2022.
Bernatt M., Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ochrony konkurencji, Warszawa 2011.
Bernatt M., Stosowanie reguł konkurencji UE przez polski, czeski i słowacki organ ochrony konkurencji [w:] Prawo konkurencji. 25 lat, red. T. Skoczny, Warszawa 2015.
Bernatt M., Janik M., Judicial Review of Competition Law Decisions in Poland (2004–2021): A Quantitative and Qualitative Study, „Working Paper of the Centre for Antitrust and Regulatory Studies” 2023/1.
Bernatt M., Sznajder M.K., Praworządność w prawie gospodarczym – o rozszerzeniu stosowania testu LM w wyroku Sądu w sprawie T-791/19, Sped-Pro przeciwko Komisji Europejskiej i płynących z tego konsekwencjach dla stosowania prawa konkurencji w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
Bernatt M., Turno B., O potrzebie doskonalenia rozwiązań procesowych w znowelizowanej z dniem 18 stycznia 2015 r. ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2015/4.
Bernatt M., Turno B., Zasada legal professional privilege w projekcie zmiany ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2013/1.
Betkowski P., Postępowania antykonkurencyjne na rynku gazu w Unii Europejskiej a działalność Gazpromu – glosa do wyroków Sądu z 2.02.2022 r.: T-616/18 i T-399/19, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. przeciwko Komisji Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/8.
Błachucki M., Ewolucja [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 9, Prawo konkurencji, red. A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2024.
Błachucki M., System postępowania antymonopolowego w sprawach kontroli koncentracji przedsiębiorców, Warszawa 2012.
Bogdanowicz P., O niektórych trudnościach związanych z testem LM w prawie konkurencji – uwagi na tle wyroku Sądu z 9.02.2022 r., T-791/19, Sped-Pro przeciwko Komisji Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
Bolecki A., Porozumienia zakazane ze względu na cel lub skutek – aktualne tendencje orzecznicze w Unii Europejskiej, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2012/3.
Botta M., Svetlicinii A., Bernatt M., The Assessment of the Effect on Trade by the National Competition Authorities of the ʻNewʼ Member States: Another Legal Partition of the Internal Market?, „Common Market Law Review” 2015/5.
Cengiz F., Multi-level governance in competition policy: The European Competition Network, „European Law Review” 2010/5.
Cseres K.J., Accession to the EU’s Competition Law Regime: A Law and Governance Approach, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2014/9.
Cseres K.J., The impact of Regulation 1/2003 in the New Member States, „Competition Law Review” 2010/2.
Cseres K.J., The Implementation of the ECN+ Directive in Hungary and Lessons Beyond, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2019/12(20).
Dalla Valentina G., Competition Law Enforcement in Italy after the ECN+ Directive: the Difficult Balance between Effectiveness and Over-enforcement, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2019/12(20).
Dobosz K., Jednolitość stosowania prawa konkurencji Unii Europejskiej przez organy i sądy państw członkowskich, Warszawa 2018.
Dudzik S., Współpraca Komisji Europejskiej z organami ochrony konkurencji w sprawach kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Warszawa 2010.
Grabowska-Moroz B., Naruszana praworządność i niewzruszone zaufanie – uwagi na kanwie wyroku Sądu z 9.02.2022 r., T-791/19, Sped-Pro przeciwko Komisji Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
Hirst N., Gil T., Ryanair reports inspection by Italian antitrust authority, 8.03.2024, MLex, https://content.mlex.com/#/content/1548156/ryanair-reports-inspection-by-italian-antitrust-authority (dostęp: 19.08.2024 r.).
Janusz R., Sachajko M., Skoczny T., Nowa ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2001/3.
Jóźwiak S., Europejska Sieć Konkurencji – model: struktura i współpraca oraz kompetencje decyzyjne członków, Warszawa 2011.
Jurkowska A., Skoczny T. (red.), Wyłączenia grupowe spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję we Wspólnocie Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2008.
Kolasiński M., Czy istnieją jednostronne porozumienia ograniczające konkurencję? (uwagi na tle decyzji Prezesa UOKiK stwierdzających naruszenie prawa tylko przez organizatorów niedozwolonych porozumień, ale nie ich uczestników), „Working Papers” 2017.
Kolasiński M.K., Odmowa wszczęcia postępowania antymonopolowego przez Komisję Europejską po wyroku Sądu w sprawie Sped-Pro, „Przegląd Prawa Handlowego” 2023/4.
Korycińska-Rządca P., Zorková E., Harmonisation of the Powers of NCAs in EU Member States. A Few Remarks on the Basis of the Experience of the Czech Republic and Poland After the Deadline for Transposition of the ECN+ Directive Has Passed, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2023/1.
Kowalik-Bańczyk K., Prawo do nieobciążania się w prawie unijnym i polskim w sprawach z zakresu ochrony konkurencji [w:] Standardy rzetelności postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Kowalik-Bańczyk K., Procedural Autonomy of Member States and the EU Rights of Defence in Antitrust Proceedings, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2012/6.
Kozak M., Skarga do Komisji Europejskiej na naruszenia art. 101 i 102 TFUE a zasada praworządności, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
Król-Bogomilska M., Kary pieniężne – główne kierunki ewolucji w okresie 20 lat rozwoju polskiego prawa antymonopolowego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/5.
Król-Bogomilska M., Najnowsze zmiany w zakresie sankcji penalnych w polskim prawie antymonopolowym a prawo unijne – kolejne podobieństwa i różnice, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015/7.
Król-Bogomilska M., Program łagodzenia kar (leniency) w polskim prawie antymonopolowym – po pięciu latach obowiązywania ustawy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2012/4.
Libertini M., Cumulative Enforcement of European and National Competition Law and the Ne Bis In Idem Principle. Case Comment to the Judgement of EU Court of Justice of 3 April 2019 Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie S.A. v Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Case C-617/17), „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2019/20.
Mainardi J., Co wyrok Sped-Pro oznacza dla kontroli koncentracji w Unii Europejskiej?, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
Marino S., The Role of National Competition Authorities in the Regulation of Business’ Activities, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2020/8.
Martyniszyn M., Bernatt M., Implementing a Competition Law System – Three Decades of Polish Experience, „Journal of Antitrust Enforcement” 2020/1.
Mastalir R.W., Regulation of Competition in the New Free Markets of Eastern Europe: A Comparative Study of Antitrust Laws in Poland, Hungary, Czech and Slovak Republics, and Their Models, „North Carolina Journal of International Law” 1993/1.
Materna G., Adresaci zakazu praktyk ograniczających konkurencję w prawie polskim i wspólnotowym, „Europejski Przegląd Sądowy” 2009/6.
Materna G., Ewolucja regulacji prawnej [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 9, Prawo konkurencji, red. A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2024.
Materna G., Gwarancje niezależności organu ochrony konkurencji w świetle dyrektywy nr 2019/1 a rozwiązania w prawie polskim, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/10.
Materna G., Modele antymonopolowej oceny ograniczeń „ze względu na cel” – wciąż na rozdrożu między formalnym a ekonomicznym podejściem, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2021/1.
Materna G., Organizowanie usług użyteczności publicznej w prawie ochrony konkurencji – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 20.11.2008 r. (III SK 12/08), „Glosa” 2009/3.
Materna G., Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji, Warszawa 2009.
Materna G., Prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach antykonkurencyjnych porozumień dystrybucyjnych przeciwko ich organizatorom, „Przegląd Prawa Handlowego” 2012/5.
Materna G., Publiczne instytucje ubezpieczenia zdrowotnego w świetle prawa antymonopolowego, „Państwo i Prawo” 2005/6.
Materna G., Sądowy nadzór nad wykonywaniem kontroli (przeszukania) u przedsiębiorcy w toku postępowania przed Prezesem UOKiK, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2012/7.
Materna G., Wpływ prawa UE na polskie wyłączenia grupowe spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/5.
Materna G., Zakaz porozumień polegających na ustalaniu minimalnych cen odsprzedaży. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 5.12.2019 r., I NSK 1/19, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2021/12.
Materna G., Zawłocka-Turno A., Materialne i procesowe zmiany w zakresie praktyk ograniczających konkurencję i naruszających zbiorowe interesy konsumentów, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2015/4.
Maziarz A., Współpraca w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/12.
Miąsik D., Wpływ prawa UE na stosowanie polskiego prawa ochrony konkurencji przez sądy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/7.
Miąsik D. [w:] Wyłączenia grupowe spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję we Wspólnocie Europejskiej i w Polsce, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2008.
Nagy C.I., The Distinction between Anti-competitive Object and Effect after Allianz: The End of Coherence in Competition Analysis?, „World Competition” 2013/4.
Nowińska E., Reguły konkurencji a umowy dystrybucyjne i serwisowe w zakresie pojazdów samochodowych, Warszawa 1995.
Piszcz A., Niezależność Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów a dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2022/10.
Podrecki P., Mroczek M., Menszig-Wiese K., O potrzebie zastąpienia Prezesa UOKiK kolegialnym organem ochrony konkurencji, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2019/6.
Rea M., New Scenarios of the Right of Defence Following Directive 1/2019, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2019/12(20).
Rose V., Bailey D. (red.), Bellamy & Child, European Union Law of Competition, Oxford 2013.
Róziewicz-Ładoń K., Postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, Warszawa 2011.
Skoczny T., Przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym w świetle orzecznictwa, Warszawa 1994.
Skoczny T., Stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji – także w Polsce – po 1 maja 2004 r. (w świetle wspólnotowych rozporządzeń nr 1/2003 i 139/2004 oraz nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2004 r.), „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004/2.
Skoczny T., Zakres i kierunki dostosowywania polskiego prawa antymonopolowego do europejskich reguł konkurencji, Warszawa 1993.
Stawicki A., Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy? Refleksje wokół możliwych kierunków zmian przepisów polskiego prawa konkurencji, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2021/5.
Stawicki A., Prawa przedsiębiorców jako warunek skutecznego egzekwowania przepisów prawa konkurencji – rozważania wokół implementacji dyrektywy ECN+, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2021/3.
Szmigielski A., Między skutecznością równoległego stosowania prawa konkurencji Unii Europejskiej a ochroną praw podstawowych – rozważania o zakazie podwójnego karania w jednym postępowaniu antymonopolowym w świetle sprawy C-617/17 PZU, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/9.
Turno B., Aktualny standard w zakresie ochrony poufności komunikacji pomiędzy prawnikiem a klientem (Legal Professional Privilege) w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów [w:] Standardy rzetelności postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, red. W. Jasiński, Warszawa 2016.
Turno B., Zagadnienie tajemnicy adwokackiej na gruncie prawa konkurencji [w:] Aktualne problemy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, red. C. Banasiński, M. Kępiński, B. Popowska, T. Rabska, Warszawa 2006.
Van Rompuy B., Implementation of the ECN+ Directive in 23 Member States: An Introductory Overview, „European Competition and Regulatory Law Review” 2021/3.
Wall M., Competition officials carry out unannounced inspection at Ryanair HQ in Dublin, The Irish Times, 8.03.2024, https://www.irishtimes.com/ireland/2024/03/08/competition-inspectors-visit-ryanair-hq-in-dublin-over-charging-investigation (dostęp: 19.08.2024 r.).
Whish R., Bailey D., Competition Law, Oxford 2021.
Wils W.P.J., Powers of Investigation and Procedural Rights and Guarantees in EU Antitrust Enforcement, „World Competition” 2006/1.
Wils W.P.J., The European Commission’s „ECN+”: Proposal for a Directive to empower the competition authorities of the Member States to be more effective enforcers, „Concurrences” o2017/4.
Wiszniewska I., Dostosowanie polskiego prawa antymonopolowego do prawa europejskiego, „Studia Prawnicze” 1996/1–4.
Woźniak-Cichuta M., Badanie przez sądy krajowe niezależności organu ochrony konkurencji – uwagi na tle wyroku Sądu z 9.02.2022 r., T-791/19, Sped-Pro przeciwko Komisji Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/12.
prof. dr hab. Małgorzata Król-Bogomilska
Autorka jest kierownikiem Katedry Prawa Karnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1410-9504).
Zmiany dotyczące kar pieniężnych w polskim prawie antymonopolowym po wdrożeniu dyrektywy ECN+
Wejście w życie dyrektywy 2019/1 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 11.12.2018 r. mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego zrodziło dla państw członkowskich Unii Europejskiej obowiązek jej wdrożenia. Artykuł obrazuje sposób wdrożenia do polskiego prawa antymonopolowego rozwiązań przewidzianych w dyrektywie odnośnie do kar pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców z tytułu naruszeń prawa antymonopolowego polegających na stosowaniu praktyk ograniczających konkurencję. Zmiany te wprowadzono w drodze nowelizacji z 9.03.2023 r., która weszła w życie 20.05.2023 r. W artykule autorka dokonuje analizy tych zmian z punktu widzenia spójności nowych uregulowań z celami dyrektywy, a także z punktu widzenia ich przejrzystości i precyzji. W artykule przedstawiono również zmiany uregulowań będących podstawą kar dla „osób zarządzających” za umyślne dopuszczenie do stosowania przez przedsiębiorcę niektórych praktyk ograniczających konkurencję. Są to zmiany, dla których polski ustawodawca wyraźnie czerpał „inspirację” ze zmian bezpośrednio związanych z implementacją dyrektywy ECN+. Zanim dojdzie do pierwszych zastosowań tych rozwiązań w praktyce, warto zastanowić się, czy ich przyjęcie w stosunku do osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami było fortunnym pomysłem. W artykule autorka przedstawia krytyczne uwagi do wielu zmian wprowadzonych w 2023 r. do polskiego prawa antymonopolowego.
Słowa kluczowe: dyrektywa 2019/1, prawo konkurencji, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, kary, grzywny, okresowe kary pieniężne, związek przedsiębiorców, grupa korporacyjna, odpowiedzialność rodzicielska, decydujący wpływ, następca prawny, obrót
prof. dr hab. Małgorzata Król-Bogomilska
The author is a head of the Department of Criminal Law at the Faculty of Law and Administration of the University of Warsaw, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1410-9504).
Changes Related to Penalty Payments in Polish Anti-Monopoly Law following the Implementation of the ECN+ Directive
The entry into force of Directive (EU) 2019/1 of the European Parliament and of the Council of 11 December 2018 to empower the competition authorities of the Member States to be more effective enforcers and to ensure the proper functioning of the internal market gave rise to an obligation for the Member States of the European Union to implement this Directive. The article describes the implementation of solutions provided for in the Directive into Polish anti-monopoly law with regard to penalty payments imposed on entrepreneurs for breaches of antimonopoly law involving competition-restricting practices. These changes were brought in by the Act of 9 March 2023, which entered into force on 20 May 2023. In the article, the author analyses these changes from the point of view of the consistency of new regulations with the objectives of the Directive, as well as from the point of view of their clarity and precision. The article also presents amendments to regulations imposing penalties on “managing persons” for intentionally allowing an entrepreneur to use certain competition-restricting practices. In case of these amendments, the Polish legislator was clearly “inspired” by amendments directly related to the implementation of the ECN+ Directive. Before the first practical applications of these solutions, it is worth considering whether their adoption in relation to natural persons who are not entrepreneurs was a right idea. In the article, the author presents critical comments to several changes to Polish anti-monopoly law made in 2023.
Keywords: Directive 2019/1, competition law, act on competition and consumer protection, penalties, fines, periodic penalty payments, associations of undertakings, corporate group, parental liability, decisive influence, successor of an undertaking, turnover
Bibliografia / References
Affre J., Restel M., Nowy model wymierzania kar pieniężnych za naruszenia konkurencji przez związki przedsiębiorców – rodzaje ryzyka i konsekwencje, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2023/12.
Andersson H., ECN Plus – Should the New EU Directive Empowering National Competition Authorities Be All About Effectiveness?, „Faculty of Law, Stockholm University Research Paper” 2017/12.
Cseres K., Comparing Laws in the Enforcement of EU and National Competition Laws, „European Journal of Legal Studies” 2010/1.
Dannecker G., Körtek Y., General Report [w:] G. Dannecker, O. Jansen, Competition Law Sanctioning in the European Union, Cambridge 2004.
Garzaniti L., Scassellati-Sforzollini G., Liability of Successor Undertaking for Infringement of EC Competition Law Committed Prior to Corporate Reorganization, „Europeam Competition Law Review” 1995/6.
Hoegh K., Succession of Liability for Competition Law Infringements – the Cement Judgment, „European Competition Law Review” 2004/9.
Hornkohl L., The implementation of Directive (EU) 2019/1 (ECN+) in Luxembourg, „European Competition and Regulatory Law Review” 2021/3.
Jones A., Sufrin B., EU Competition Law: Text, Cases, and Materials, Oxford 2011.
Jurkowska-Gomułka A., Mind the Gap! ECN+ Directive Proposal on Its Way to Eliminate Deficiencies of Regulation 1/2003: Polish Perspective, „Market and Competition Law Review” 2018/2.
Knapp M., Costa Cunha D., Antitrust Fines and Limitation Periods After the Implementation of Directive (EU) 2019/1 Throughout Member States: Focus on French and Polish Perspectives, „IIC – International Review of Intellectual Property and Competition Law” 2023, t. 54.
Kohutek K., Odpowiedzialność odszkodowawcza przedsiębiorcy kontynuującego działalność gospodarczą sprawcy naruszenia prawa konkurencji – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 14.03.2019 r., C-724/17, Vantaan kaupunki przeciwko Skanska Industrial Solutions i in., „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/6.
Kowalik-Bańczyk K., Challenges of Decentralistaion of Competition Law Enforcement: A Retrospective Overwiew in Case Law [w:] The Transformation of EU Competition Law: Next Generation Issues, red. A. Claici, A. Komninos, D. Waelbroeck, Alphen aan den Rijn 2023.
Kowalik-Bańczyk K., Dyrektywa ECN+ – sposób na podwyższenie ochrony prawnej przedsiębiorców w postępowaniach antymonopolowych?, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/10.
Kowalik-Bańczyk K. [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 9, Prawo konkurencji, red. A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2024.
Król-Bogomilska M., Kary pieniężne w prawie antymonopolowym (w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, w europejskim prawie wspólnotowym), Warszawa 2001.
Król-Bogomilska M., Najnowsze zmiany w zakresie sankcji penalnych w polskim prawie antymonopolowym a prawo unijne – kolejne podobieństwa i różnice, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015/7.
Król-Bogomilska M., Zwalczanie karteli w prawie antymonopolowym i karnym, Warszawa 2013.
La Rocca L., The Controversial Issue of the Parent Company Liability for the Violation of EC Competition Rules by the Subsidiary, „European Competition Law” 2011/2.
Materna G., Criminal liability of managers in the Polish competition law – development and the perspective of procedural guarantees, „Studia Iuridica” 2023/100.
Materna G., Ograniczenie dopuszczalności nałożenia przez Prezesa UOKiK kary pieniężnej w wyniku ponownej oceny zachowania przedsiębiorcy na tle gwarancji ochrony jednostki przed dublowaniem interwencji prawnej – przegląd orzecznictwa, „Glosa” 2018/2.
Materna G., Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji, Warszawa 2009.
Materna G., Projekt dyrektywy ECN+ (omówienie w aspekcie potrzeby kolejnej nowelizacji polskiego prawa ochrony konkurencji), „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2018/2.
Materna G. [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, t. 2, red. A. Wróbel, Warszawa 2012.
Materna G. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. T. Skoczny, Warszawa 2014.
Mikuła M. [w:] Odpowiedzialność osób zarządzających podmiotami gospodarczymi, red. J. Glumińska-Pawlic, Warszawa 2022.
Pasqua M., The Liability of Corporate Groups for Violation of EU Competition Law, „Journal of European Competition Law & Practice” 2023/4.
Piszcz A., Nowe elementy regulacji prawnej kar pieniężnych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2015/4.
Piszcz A., „Osoba zarządzająca” w rządowym projekcie ustawy zmieniającej ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2013/2.
Piszcz A., Sankcje w polskim prawie antymonopolowym, Białystok 2013.
Piszcz A. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. T. Skoczny, Warszawa 2014.
Piszcz A., Knapp M., Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 a gwarancje ochrony praw podstawowych strony postępowania antymonopolowego w Polsce – wybrane zagadnienia, „Białostockie Studia Prawnicze” 2023/4.
Potocnik-Manzouri C., The ECN+ Directive: An Example of Decentralised Cooperation to Enforce Competition Law, „European Papers” 2021/2.
Riesenkampff A., Krauthausen U., Liability of Parent Companies for Antitrust Violations of their Subsidiaries, „European Competition Law Review” 2010/1.
Sander van Dijk A., The concept of „undertaking” as means to ascertain liability for an infringement of EU competition law [w:] New Directions in competition Law Enforcement, red. S. Tans, Nijmegen 2020.
Sinclair A., Proposal for a Directive to Empower National Competition Authorities to be More Effective Enforcers (ECN+), „Journal of European Competition Law & Practice” 2017/10.
Whish R., Bailey D., Competition Law, Oxford 2021.
Wils W., The principle of ne bis in idem in EC Antitrust Enforcement: A legal ad economic analysis, „World Competition” 2003.
Wils W.P.J., EU Antitrust Fines and Managerial Liability – A Legal and Economic Analysis, „World Competition” 2023/4.
Zientara A., Prawnokarna ochrona przed nieuczciwą konkurencją w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa 2023.
dr Anna Zientara
Autorka jest adiunktem w Katedrze Prawa Karnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1841-5020).
Zmiany zasad karalności za przestępstwo zmowy przetargowej z art. 305 k.k. związane z implementacją dyrektywy ECN+
W artykule przedstawiono zagadnienia związane z wdrożeniem art. 23 ust. 2 dyrektywy 2019/1w zakresie, w jakim przewiduje on ochronę osób powiązanych z przedsiębiorstwem, które złożyło wniosek leniency, przed ukaraniem w postępowaniu karnym za ich udział w zakazanym porozumieniu ograniczającym konkurencję. Uznano bowiem, że istnienie przepisów przewidujących możliwość nałożenia na te osoby sankcji zniechęca te osoby do ujawnienia nielegalnego porozumienia organowi ochrony konkurencji. W polskim prawie odpowiedzialność karna za udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję przewidziana jest w art. 305 k.k. w zakresie zmów przetargowych. W związku z powyższym implementacja art. 23 ust. 2 dyrektywy 2019/1 została dokonana przez dodanie do tego przepisu nowego paragrafu wymieniającego przesłanki, jakie sprawca przestępstwa musi spełnić, aby nie podlegać karze. W artykule dokonano prezentacji i krytycznej oceny tego przepisu.
Słowa kluczowe: zmowa przetargowa, dyrektywa 2019/1, Kodeks karny, niepodleganie karze, leniency
dr Anna Zientara
The author is an assistant professor at the Department of Criminal Law, Faculty of Law and Administration at the University of Warsaw, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1841-5020).
Changes to the Principles of Penalization for Bid-Rigging under Article 305 of the Penal Code Related to the Implementation of the ECN+ Directive
The article presents issues related to the implementation of Article 23(2) of Directive (EU) 2019/1 of the European Parliament and of the Council of 11 December 2018 to empower the competition authorities of the Member States to be more effective enforcers and to ensure the proper functioning of the internal market, to the extent it provides for the protection of persons related to the undertaking that filed the application for leniency in criminal proceedings, to protect them from sanctions imposed in criminal proceedings in relation to their involvement in a prohibited anti-competitive agreement. This is because it was concluded that the existence of provisions providing for the possibility of imposing sanctions on these persons could prevent them from disclosing an illegal agreement to the competition authority. Under Polish law, criminal liability for participation in an anti-competitive agreement in the scope of bid-rigging arises from Article 305 of the Penal Code. In the light of the foregoing, the implementation of Article 23(2) of Directive 2019/1 has involved adding to this provision a new paragraph listing the conditions that the perpetrator of the offence must meet in order to benefit from immunity from fines. The article includes the presentation and critical assessment of this provision.
Keywords: bid-rigging, Directive 2019/1, Penal Code, immunity from being fined, leniency
Bibliografia / References
Etel M., Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim i prawie Unii Europejskiej oraz w orzecznictwie sądowym, Warszawa 2012.
Derewiecka D., Prawnokarna ochrona przetargu w świetle zmian przepisu art. 305 Kodeksu karnego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Sectio G” 2023/2.
Makowski M., Przestępstwo zakłócenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego po nowelizacji art. 305 KK, „Prawo Zamówień Publicznych” 2022/4.
Materna G., Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji, Warszawa 2009.
Materna G., Zmowy przetargowe w prawie ochrony konkurencji i w prawie karnym, Warszawa 2016.
Semeniuk P., „Polskie zmowy przetargowe” – krytyka, „internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny” 2013/1(2).
Szot P., The Polish Leniency Programme and the Implementation of the ECN+ Directive Leniency-related Standards in Poland, „Yearbook of Antitrust and Regulatory Studies” 2019/12.
Wagner-von Papp F., Directive of the European Parliament and of the Council to empower the competition authorities of the Member States to be more effective enforcers and to ensure the proper functioning of the internal market („ECN Plus Directive”), https://www.competitionpolicyinternational.com/wp-content/uploads/2019/01/EU-News-Column-January-2019–3-Full.pdf (dostęp: 21.08.2024 r.).
Wróbel W. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 3, Komentarz do art. 278–363, red. A. Zoll, Warszawa 2016.
Zientara A., Prawnokarna ochrona przed nieuczciwą konkurencją w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa 2023.
dr hab. Krystyna Kowalik-Bańczyk, prof. INP PAN
Autorka jest sędzią Sądu Unii Europejskiej (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7007-3203).
Ewolucja wykładni art. 102 TFUE w orzecznictwie sądów Unii Europejskiej
Nadużywanie pozycji dominującej uregulowane jest w prawie Unii Europejskiej w art. 102 TFUE. Zakazuje on nadużywania pozycji dominującej przez jedno lub więcej przedsiębiorstw, podając otwartą listę przykładowych nadużyć. Artykuł 102 pozostaje przepisem o niezmienionej treści od czasu przyjęcia pierwszej wersji Traktatu ustanawiającego ówczesną Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Zmieniał mu się jedynie numer w związku z kolejnymi modyfikacjami traktatu (wyjściowo chodziło o art. 86, następnie art. 82, i wreszcie art. 102 TFUE). A jednak zagadnienie oceny nadużywania pozycji dominującej to od lat jedna z bardziej dynamicznych dziedzin prawa Unii Europejskiej. By zidentyfikować ewolucję w interpretacji poszczególnych pojęć zawartych w art. 102, konieczna jest analiza praktyki stosowania tego przepisu na przestrzeni lat. W niniejszym tekście zostaną skrótowo przedstawione główne zarysy tej analizy, tak by ustalić, co z jednej strony stanowi już pewien niezmienny kanon badania, a z drugiej strony, co podlega nadal ewolucji. Przewidywalność rozstrzygnięć europejskich organów ochrony konkurencji (na poziomie krajowym i unijnym) zależy od stabilności orzecznictwa. Pojęciem, które nadal pozostaje otwarte, jest pojęcie nadużycia. Wydaje się, że w ostatnich latach mniej częste jest założenie, że może istnieć nadużycie per se. Należy zatem wykazać, że dana praktyka stanowi nadużycie, wykazując jej antykonkurencyjne skutki.
Słowa kluczowe: nadużywanie pozycji dominującej, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, skutki antykonkurencyjne, ochrona konkurencji
dr hab. Krystyna Kowalik-Bańczyk, prof. INP PAN
The author is a judge of the General Court of the European Union (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7007-3203).
Evolution of the Interpretation of Article 102 of the TFEU in Judgments of the Courts of the European Union
Abuse of a dominant position is governed in the law of the European Union by Article 102 of the TFEU. This provision prohibits any abuse of a dominant position by one or more undertakings, while presenting a list of abuse examples. Article 102 has remained unchanged since the adoption of the first version of the Treaty on the establishment of the-then European Economic Community. Only its number changed due to succeeding modifications of the Treaty (initially, it was Article 86, then – Article 82, and ultimately – Article 102 of the TFEU). However, the issue of the evaluation of an abuse of a dominant position has been one of the most dynamic areas of law of the European Union for years. An analysis of the application of this regulation in practice over years is required to identify the evolution of the interpretation of particular notions used in Article 102. The article outlines this analysis with the aim of determining what, on the one hand, constitutes an invariable canon of the evaluation and, on the other hand, what is still evolving. Predictability of decisions of European competition protection authorities (at the national and EU levels) depends on the stability of judgments. The notion of abuse is still open for interpretation. It appears that the assumption that abuse per se may exist has been ruled out in recent years. Consequently, it is necessary to prove that a given practice is an abuse by indicating its anti-competitive effects.
Keywords: abuse of a dominant position, Court of Justice of the European Union, anti-competitive effects, competition protection
Bibliografia / References
Ahlborn C., Van Gerven G., Leslie W., Bronner revisited: Google Shopping and the resurrection of discrimination under Article 102 TFEU: case T-612/17 Google v Commission, „Journal of European Competition Law & Practice” 2022/2.
Akman P., A Critical Inquiry Into ‘Abuse’ in EU Competition Law, „Oxford Journal of Legal Studies, Forthcoming”.
Akman P., Regulating Competition in Digital Platform Markets: A Critical Assessment of the Framework and Approach of the EU Digital Markets Act, „European Law Review” 2022/1.
Ante J., Neues zum Missbrauch auf Gasinfrastrukturmärkten: Anmerkung zu EuG in Sachen Bulgarian Energy Holding: [T-136/19], „Neue Zeitschrift für Kartellrecht” 2023.
Bergqvist C., Google Shopping and self-favouring as a separate abuse: T-612/17, „European Competition Law Review” 2022/4.
Buytaert T., Arrêt «Servizio Elettrico Nazionale»: abus de position dominante découlant de pratiques d’éviction dans le contexte de la libéralisation du marché électrique, „Journal de droit européen” 2022/10.
Cartapanis M., Seuils de notification: La Cour de justice de l’Union européenne restaure la jurisprudence Continental Can et juge que l’article 102 TFUE est susceptible de s’appliquer à une concentration non notifiable (Towercast), „Concurrences: revue des droits de la concurrence” 2023/2.
D’Amico A.S., Balasingham B., Super-dominant and super-problematic?: the degree of dominance in the Google Shopping judgement: T-612/17, „European Competition Journal” 2022/3.
Dunne N., Potential competition in EU law: Generics (UK) Ltd v Competition and Markets Authority (C-307/18), H Lundbeck A/S v European Commission (C-591/16 P), „European Competition Law Review” 2021/12.
Govaere I., Demedts V., Towards an „Ex Ante” or Preventive Application of Article 102 TFUE in the Commission’s Policy Pursuant to the Astra Zeneca-Case [w:] Mundi et Europae civis Liber Amicorum Jacques Steenbergen, red. D. Arts, W. Devroe, R. Foqué, K. Marchand, I. Veroughstraete, Brussel 2014.
Ibáñez Colomo P., Anticompetitive Effects in EU Competition Law, „Journal of Competition Law & Economics” 2020/2.
Ibáñez Colomo P., Beyond the „More Economics-Based Approach”: A Legal Perspective on Article 102 TFEU Case Law, „Common Market Law Review” 2016/3.
Ibáñez Colomo P., The Shaping of EU Competition Law, Cambridge University Press, Cambridge 2018.
Ibáñez Colomo P., Kalintiri A., The Evolution of EU Antitrust Policy: 1966–2017, „Modern Law Review” 2020/2.
Idot L., L’article 102 TFUE toujours au coeur de l’actualité, „Revue trimestrielle de droit européen” 2023/4.
Idot L., Laurence: Droit du contentieux de l’UE – Confirmations sur l’article 102 TFUE: l’approche plus économique de l’abus (ex. compression des marges) ne dispense pas de procéder à une délimitation correcte du marché (Trib. UE 12 déc. 2018, aff. T-691/14, Servier, Trib. UE 13 déc. 2018, 2 arrêts, aff. T-827/14, Deutsche Telekom, aff. T-851/14, Slovak Telekom), „Revue trimestrielle de droit européen” 2019/4.
Kolasiński M.K., Self-preferencing in European Union competition law after the Google Shopping judgment: Google LLC v European Commission (T-612/17), „European Competition Law Review” 2022/9.
Komninos A., A Steady Course Towards the Effects-Based Approach: Case C-377/20 Servizio Elettrico Nazionale, „Journal of European Competition Law & Practice” 2023/5.
Kowalik-Bańczyk K., Commentary on C-307/18 Generics (UK) Ltd v Competition and Markets Authority: competition delayed, competition denied?, „Journal of Antitrust Enforcement” 2021/3.
Lianos I., The Price/Non Price Exclusionary Abuses Dichotomy: A Critical Appraisal, „Concurrences: revue des droits de la concurrence” 2009/2.
Maggiolino M., When an ice cream provides antitrust experts with food for thought: Unilever Italia, „Common Market Law Review” 2023/60.
Mongouachon C., Refus d’accès: Le Tribunal de l’Union européenne annule la décision de la Commission de sanctionner l’opérateur historique pour refus d’accès à des infrastructures gazières stratégiques en Bulgarie (Bulgarian Energy Holding), „Concurrences: revue des droits de la concurrence” 2024/1.
Nihoul P., The Ruling of the General Court in Intel: Towards the End of an Effect-based Approach in European Competition Law?, „Journal of European Competition Law & Practice” 2014/8.
O’Donoghue R., Padilla J., The Law and Economics of Article 102 TFEU, Hart Publishing, London 2020.
Peeperkorn L., Conditional Pricing: Why the General Court Is Wrong in Intel (and What the Court of Justice Can Do to Rebalance the Assessment of Rebates), „Concurrences: revue des droits de la concurrence” 2015/1.
Petit N., Droit européen de la concurrence, Paris 2020.
Petit N., The Proposed Digital Markets Act (DMA): A Legal and Policy Review, „Journal of European Competition Law & Practice” 2021/7.
Rousseva E., Monti G., The Special Responsibility of Dominant Undertakings [w:] Research Handbook on Abuse of Dominance and Monopolization, red. A. Pınar, O. Brook, K. Stylianou, Edward Elgar, Cheltenham 2023.
Šimas L., Nteve M., Tzifa G., Long-awaited Court of Justice’s say on „pay for delay” agreements in C-307/18 Generics (UK) Ltd and Others v Competition and Markets Authority, „European Competition Law Review” 2020/10.
Tagliavini M., Self-preferencing and the concept of abuse of dominance: much ado about nothing?: Google LLC (formerly Google Inc) v European Commission (T-612/17 R), „European Competition Law Review” 2023/5.
Wardhaugh B., Competition, Effects and Predictability: Rule of Law and the Economic Approach to Competition, Hart, London, 2020.
Wils W.P.J., The Judgment of the EU General Court in Intel and the So-Called “More Economic Approach” to Abuse of Dominance, „World Competition” 2014/4.
Witt A.C., The European Court of Justice and the More Economic Approach to EU Competition Law – Is the Tide Turning?, „Antitrust Bulletin” 2019/2.
prof. dr hab. Konrad Kohutek
Autor jest profesorem zwyczajnym na Wydziale Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Andrzeja Frycza-Modrzewskiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1249-301X).
Regulacja działalności dużych platform internetowych: rozważania na tle zakazu nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE)
Przedmiotem niniejszego opracowania jest syntetyczne przedstawienie oraz ocena wybranych regulacji tzw. aktu o rynkach cyfrowych. Jest to unijne rozporządzenie, które nakłada na duże przedsiębiorstwa „internetowe” świadczące usługi platformowe kilkanaście obowiązków określonego zachowania. Zawarte w artykule rozważania dokonane zostały na tle metody wdrażania oraz konstrukcji obowiązujących na gruncie zakazu nadużywania pozycji dominującej z art. 102 TFUE. Większość nakazów lub zakazów przyjętych w art. 5 i 6 DMA wywodzi się bowiem z praktyki wdrażania tego przepisu w odniesieniu do przedsiębiorstw, np. Google, Amazon, Meta. Autor zwraca uwagę na wątpliwości zarówno natury konstrukcyjnej, jak i aksjologicznej, które dotyczą rozwiązań przyjętych w DMA, oraz problemów, jakie mogą występować w związku z ich stosowaniem.
Słowa kluczowe: akt o rynkach cyfrowych (DMA), strażnik dostępu, podstawowa usługa platformowa, zakaz nadużywania pozycji dominującej, reguły per se
prof. dr hab. Konrad Kohutek
The author is a full professor at the Faculty of Law, Administration and International Relations, Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1249-301X).
Regulation of Large Online Platforms: Considerations in the Light of the Prohibition of Abuse of a Dominant Position (Article 102 TFEU)
The subject of this study is a synthetic presentation and evaluation of selected provisions of the so-called Digital Markets Act (DMA). It is an EU regulation that imposes several obligations related to specific behaviour on large “Internet” companies providing platform services. The considerations presented herein are carried out taking into account the method of implementation and the solutions introduced on the basis of the prohibition of abuse of a dominant position under Article 102 of the Treaty on the Functioning of the European Union. This is because most of the obligations or prohibitions laid down in Articles 5 and 6 of the DMA have their source in the application of Article 102 in practice in relation to undertakings such as Google, Amazon, Meta. The author of this paper draws attention to the doubts of both structural and axiological nature concerning the solutions adopted in the DMA, and the issues that may arise in their application.
Keywords: Digital Markets Act (DMA), gatekeeper, core platform service, prohibition of abuse of a dominant position, per se rules
Bibliografia / References
Akman P., Critical inquiry into ‘abuse’ in eu competition law, „Oxford Journal of Legal Studies” 2024/2.
Błachucki M., Łukawski J. [w:] Rynek cyfrowy. Akt o usługach cyfrowych. Akt o rynkach cyfrowych. Rozporządzenie platform-to-business. Komentarz, red. M. Grochowski, Warszawa 2024.
Geradin D., What Is a Digital Gatekeeper? Which Platforms Should Be Captured by the EC Proposal for a Digital Market Act?, 18.02.2021, SSRN: https://ssrn.com/abstract=3788152 (dostęp: 12.08.2024 r.).
Hovenkamp H., Gatekeeper Competition Policy, „Michigan Technology Law Review” 2023/23-08.
Kohutek K., Praktyki wykluczające przedsiębiorstw dominujących. Prawidłowość i stosowalność reguł prawa konkurencji, Warszawa 2012.
Małobęcka-Szwast I. [w:] Rynek cyfrowy. Akt o usługach cyfrowych. Akt o rynkach cyfrowych. Rozporządzenie platform-to-business. Komentarz, red. M. Grochowski, Warszawa 2024.
Materna G., Szmigielski A. [w:] Rynek cyfrowy. Akt o usługach cyfrowych. Akt o rynkach cyfrowych. Rozporządzenie platform-to-business. Komentarz, red. M. Grochowski, Warszawa 2024.
Portuese A., The Digital Markets Act: A Triumph of Regulation Over Innovation, „Information, Technology and Innovation Foundation” 2022.
Stucke M., Grunes A., Big data and competition policy, Oxford 2016.
Szreder K.M. [w:] Rynek cyfrowy. Akt o usługach cyfrowych. Akt o rynkach cyfrowych. Rozporządzenie platform-to-business. Komentarz, red. M. Grochowski, Warszawa 2024.
Witt A., Platform Regulation in Europe – Per Se Rules to the Rescue?, „Journal of Competition Law & Economics February” 2022/18.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is an assistant professor in the Department of European Law at the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences and a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
