25 lat obowiązywania Konstytucji RPSłowo wstępne Prezesa Polskiego Towarzystwa Prawa Konstytucyjnego (Piotr Tuleja)
Pobierz treść artykułu
Siła dogmatyki konstytucyjnej (słowo wstępne Redaktora Naczelnego i Sekretarza „Państwa i Prawa”) (Andrzej Wróbel, Michał Ziółkowski)
Pobierz treść artykułu
Prof. dr hab. Maria Kruk
Warszawa
O wartościach w Konstytucji
Przedmiotem analizy jest system wartości (aksjologia) Konstytucji RP z 1997 r., z punktu widzenia jego znaczenia dla określenia demokratycznego charakteru Konstytucji. Rozważania, obok ogólnej charakterystyki systemu demokratycznych wartości obejmują, omówienie: 1) elementów determinujących przyjęcie określonych wartości, a więc: płynących z demokratycznej tradycji polskiego konstytucjonalizmu, z konieczności przeciwstawienia się niedemokratycznym zasadom, zawartym zwłaszcza w Konstytucji PRL, z doświadczenia okresu transformacji ustrojowej lat 1989 – 1997, wreszcie z sięgnięcia do zasad konstytucjonalizmu europejskiego; 2) ważniejszych wartości tej Konstytucji: zasady państwa prawa opartego na sprawiedliwości społecznej, zasady podziału, równowagi i współdziałania władz, zasady praworządności, zasady praw człowieka oraz praw i obowiązków obywatela, systemu organów ochrony prawnej; 3) ogólnej praktyki ich realizacji w polityce i działaniu państwa, ilustrującej w jakim zakresie są niezgodnie z Konstytucją interpretowane lub naruszane.
Słowa kluczowe: konstytucja, normy, zasady, wartości, tworzenie konstytucji, ustrój, podział władzy
Pobierz treść artykułu
On Values in the Constitution
The subject of the analysis is the system of values (axiology) of the 1997 Constitution of the Republic of Poland, from the point of view of its significance for determining the democratic character of the Constitution. The considerations, apart from a general characterization of the democratic value system, include a discussion of: (1) the elements determining the adoption of specific values, that is, those flowing from the democratic tradition of Polish constitutionalism, from the need to oppose non-democratic principles, contained in particular in the Constitution of the People's Republic of Poland, from the experience of the period of systemic transformation in 1989-1997, and finally from drawing on the principles of European constitutionalism; (2) the more important values of this Constitution, namely, the principle of the rule-of-law state based on social justice, the principle of the separation, balance and cooperation of powers, the principle of the rule of law, the principle of human rights and the rights and duties of the citizen, the system of legal protection bodies; (3) the general practice of their implementation in state policy and functioning, which illustrates to what extent they are interpreted in an unconstitutional manner or even violated.
Keywords: constitution, norms, principles, values, constitution building, political system, division of powers
Bibliografia
Applebaum A., Zmierzch demokracji. Zwodniczy powab autorytaryzmu, tłum. P. Tarczyński, Warszawa 2020
Bagehot W., The English Constitution, Cambridge University Press 2009
Chauvin T., Winczorek J., Winczorek P., Wprowadzenie klauzuli państwa prawnego do porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska, Warszawa 2006
Chruściak R. (red), Problemy zmiany konstytucji, Warszawa 2017
Complak K. (red.), Godność człowieka jako kategoria prawa, Wrocław 2001
Complak K., Godność nie jest dobra na wszystko. Propozycja uporządkowania materii, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017
Drinoczi T., Bień-Kacała A., Illiberal Constitutionalism in Poland and Hungary. The deterioration of Democracy, Misuse of Human Rights and Abuse of the Rule of Law, London–New York 2022
Dudek D. (red.), Zmieniać Konstytucję Rzeczypospolitej czy nie zmieniać?, Lublin 2017
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa2021
Godlewski M., Kawalko A., Transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia dziecka rodziców tej samej płci. Uwagi na tle orzecznictwa oraz praktyki organów administracji i perspektywy realizacji zasady poszanowania praw dziecka, [w:] Wymiar sprawiedliwości w państwie prawa. Wyzwania, red. K. Gajowniczek-Pruszyńska, Sopot 2021
Harasimiuk D., Braun T., Nowa złożoność. Dialog demokratyczny w warunkach transformacji cyfrowej, Przegląd Konstytucyjny 2021, nr 4
Jaskiernia J., Funkcje Konstytucji RP w dobie integracji europejskiej i radykalnych przemian politycznych, Toruń 2020
Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937
Kruk M., Przyszłość konstytucji a konstytucja przyszłości, [w:] Przyszłość prawa. Księga pamiątkowa XX-lecia WPiA Uczelni Łazarskiego, red. B. Hołyst, Warszawa 2017
Kruk M., La Pologne: La Cour Constitutionnelle et les inquietudes de l’opinion internationale, Krytyka Prawa. Niezależne Studia nad Prawem 2017, t. IX, nr 1
Kruk M., Wizja parlamentu w nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1994
Kruk M., Wprowadzenie do parlamentarnego systemu rządów, [w:] Parlamentarny system rządów. Teoria i praktyka, red. T. Mołdawa, J. Szymanek, M. Mistygacz, Warszawa 2012
Kruk M., Zakres władzy Prezydenta, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 1
Kruk M., Zasada równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006
Lis-Staranowicz D., Doktór-Bindas K., Constitutional priorities as an example of substantive amendment of the Constitution, Toruńskie Studia Polsko-Włoskie 2021, vol. XVII
Łętowska E., Nadzieja, iluzja i manipulacja – uwagi o udatności konstytucjonalizacji „państwa prawa”, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Mikołajewicz J., Zasada demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska, Warszawa 2006
Morawska E., Klauzula demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Toruń 2003
Osiatyński W., Twoja konstytucja, Warszawa 1997
Radziewicz P., Tuleja P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego (czerwiec 2015–marzec 2016), Warszawa 2017
Safjan M., Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007
Sagan S., Pozaparlamentarne formy partycypacji obywateli w podejmowaniu decyzji politycznych – dekompozycja współczesnego parlamentaryzmu, Studia Prawnicze KUL 2022, nr 1
Sanetra W., Interpretacja klauzuli demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska, Warszawa 2006
Stefański R., Państwo prawne jako jedna z naczelnych zasad europejskiego systemu aksjologicznego, [w:] Współczesne wyzwania państwa i prawa. Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Jaskierni z okazji 45-lecia pracy naukowej , red. Ł. Baratyński, P. Ramiączek, K. Spryszak, Toruń 2017
Suchocka H., Zasada podziału i równoważenia władz, [w:] Zasady podstawowe polskiej Konstytucji, red. W. Sokolewicz, Warszawa 1998
Wronkowska S. (red), Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, Warszawa 2006
Wróbel A., Biorąc prawa socjalne poważnie, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017
Wyrzykowski M., Experiencing the Unimaginable: the Collaps of the Rule of Law in Poland, Hague Journal on the Rule of Law 2019, vol. 11, nr 2–3
Wyrzykowski M., The ghost of an the door of your Home, VerfBlog z 26.02.2020 r.
Wyrzykowski M., Zasada demokratycznego państwa prawnego – kilka uwag, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006
Wyrzykowski M., Zasada demokratycznego państwa prawnego, [w:] Zasady podstawowe polskiej Konstytucji, red. W. Sokolewicz, Warszawa 1998
Prof. dr hab. Andrzej Grabowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Konstytucja RP jako lex superior względem prawa ustawowego (w ramach sądowego stosowania prawa)
Przedmiotem analiz jest jedno z bardziej skomplikowanych zagadnień, związanych z aspektem negatywnym (derogacyjnym) zasady nadrzędności konstytucji: możliwość bezpośredniego stosowania hierarchicznej reguły kolizyjnej lex superior derogat legi inferiori przez sądy, oraz pomijania niekonstytucyjnych norm ustawowych podczas orzekania. W artykule zrekonstruowana została tzw. doktryna trybunalska, uzasadniająca prawną niedopuszczalność takich działań. Następnie przeprowadzono jej teoretycznoprawną krytykę, w szczególności podkreślając, że sędziowie, w niektórych sprawach, mają obowiązek stosowania reguły lex superior (której nie można zastąpić regułą lex inferior non derogat legi superiori, co sugerował Jerzy Wróblewski) podczas podejmowania decyzji walidacyjnych, dotyczących norm prawnych stosowanych w sprawie. Realizacja tego obowiązku sędziowskiego może jednak zostać zastąpiona poprzez sformułowanie przez sąd pytania prawnego, dotyczącego konstytucyjności regulacji ustawowej, do Trybunału Konstytucyjnego, na podstawie art. 193 Konstytucji RP.
Słowa kluczowe: reguła lex superior, sądowe stosowanie prawa, rozumowania walidacyjne, niekonstytucyjność norm ustawowych
Pobierz treść artykułu
The Constitution of the Republic of Poland as Lex Superior in Relation to Statutory Law (in the Judicial Application of Law)
The subject matter of the analysis is one of the most complicated issues, related to the negative (derogatory) aspect of the principle of primacy of the Constitution: the possibility of courts directly applying the hierarchical principle of normative conflict lex superior derogat legi inferiori and disregarding the unconstitutional statutory norms while adjudicating. In the article, the so-called tribunal’s doctrine is reconstructed; a doctrine that argues that the abovementioned courts actions are legally inadmissible. Next, a jurisprudential critique of this doctrine is presented, which particularly emphasises that judges (in some cases) have an obligation to apply the lex superior principle while taking decisions concerning the validity of legal norms which are to be applied in a given case. Moreover, the lex superior principle cannot be changed into the lex inferior non derogat legi superiori principle, as was suggested by Jerzy Wróblewski. The realization of such judicial obligation can be replaced, however, by the court’s formulation of a legal question concerning the constitutionality of statutory norms, to the Constitutional Tribunal, according to the Article 193 of the Polish Constitution.
Keywords: lex superior principle, judicial application of law, validity reasoning, unconstitutionality of statutory norms
Bibliografia
Bator A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Artykuł recenzyjny), PiP 2006, nr 10
Biskupski M., Florczak-Wątor M., Grabowski A., Iura novit curia, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021
Brzozowki W., Obejście konstytucji, PiP 2014, nr 9
Dworkin R., Law’s Empire, London 1986
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Garlicki L., Wprowadzenie do dyskusji, [w:] Konferencja naukowa: Konstytucja RP w praktyce, opr. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 1999
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, nr 7–8
Grabowski A., Prawnicze pojęcie obowiązywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, Kraków 2009
Grabowski A., Teoria konstytucyjnego państwa prawa i jej wpływ na argumentację prawniczą, [w:] M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz (red.), Demokratyczne państwo prawa. Zagadnienia wybrane, Białystok 2014
Grabowski A., Domniemanie konstytucyjności to nie domniemanie obowiązywania, portal Konstytucyjny.pl
Grabowski A., Dębowska A., Domniemanie konstytucyjności ustawy, [w:] M. Florczak-Wątor, A. Grabowski (red.), Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, Kraków 2021
Grabowski A., Holocher J. (red.), Studia z teorii konstytucyjnego państwa prawa. Konstytucjonalizm, neokonstytucjonalizm, postpozytywizm, Kraków 2019
Gutowski M., Kardas P., Sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Kilka uwag o kompetencjach sądów powszechnych do bezpośredniego stosowania Konstytucji, Palestra 2016, nr 4
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017
Hart H.L.A., The Concept of Law, wyd. 3, Oxford 2012
Hauser R., Trzciński J., O formach kontroli konstytucyjności prawa przez sądy, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2008, nr 2
Holocher J., Teoria konstytucyjnego państwa prawa a topiczny model argumentacji prawniczej, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021
Holocher J., Naleziński B., Konstytucyjne determinanty stosowania prawa Unii Europejskiej przez organy władzy sądowniczej w Rzeczypospolitej Polskiej, Rocznik Administracji Publicznej 2018, nr 4
Jabłońska P., Konstytucyjne podstawy rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa, Przegląd Sądowy 2020, nr 11–12
Korybski A., Leszczyński L., Stanowienie i stosowanie prawa. Elementy teorii, Warszawa 2015
Kos K., O pojęciu wtórnej niekonstytucyjności prawa, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2018, nr 2
Kosielińska-Grabowska U., Grabowski A., Teza o bezprawności ustawowej w konstytucyjnym państwie prawa, [w:] Demokracja, teoria prawa, sądownictwo konstytucyjne. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi zw. nauk prawnych Adamowi Jamrozowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, red. M. Aleksandrowicz, M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Białystok 2018
Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, PiP 2000, nr 5
Mikołajewicz J., Zasady orzecznicze Trybunału Konstytucyjnego. Próba wyodrębnienia, [w:] Prawoznawstwo a praktyka stosowania prawa, red. Z. Tobor, I. Bogucka, Katowice 2002
Mikuli P., Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. 40
Naleziński B., Wojtyczek K., Problematyka kompetencji prawodawczych a kontrola konstytucyjności prawa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1993, nr 1
Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969
Opałek K., Wróblewski J., Prawo, metodologia, filozofia, teoria prawa, Warszawa 1991
Pietrzykowski T., Polski kryzys konstytucyjny oczami pozytywisty prawniczego, PiP 2022, nr 3
Płeszka K., Hierarchia w systemie prawa, Kraków 1988
Podkowik J., Glosa do wyroku WSA w Poznaniu z 8.03.2017 r., II SA/Po 1034/16 (oczywista niekonstytucyjność jako przesłanka odmowy stosowania ustawy przez sąd), PiP 2018, nr 5
Podkowik J., Sądy wobec niekonstytucyjnych aktów normatywnych u progu trzeciej dekady obowiązywania Konstytucji RP, Przegląd Sądowy 2018, nr 5
Sadowski P., Niekonstytucyjność wtórna przepisów ustawowych – zagadnienia wybrane, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2015, nr 3
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1-86, Warszawa 2016
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87-243, Warszawa 2016
Sanetra W., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Sąd Najwyższy, Przegląd Sądowy 2017, nr 2
Sulikowski A., Otręba K., Perspektywy podjęcia rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa przez sądy powszechne, PiP 2017, nr 11
Thayer J.B., The Origin and Scope of the American Doctrine of Constitutional Law, Harvard Law Review 1893, vol. VII, nr 3
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003
Tuleja P., Prawo sędziowskie z perspektywy konstytucyjnej, [w:] Konstytucja i sądowe gwarancje jej ochrony. Księga jubileuszowa Profesora Pawła Sarneckiego, red. P. Czarny, P. Tuleja, Zakamycze 2004
Wronkowska S., W sprawie bezpośredniego stosowania Konstytucji, PiP 2001, nr 5
Wronkowska S., O praktycznych aspektach tak zwanej hierarchii w systemie prawa, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010
Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii prawa, Poznań 1997
Wróblewski J., Stosowanie prawa (model teoretyczny), PiP 1967, nr 3
Wróblewski J., Obowiązywanie systemowe i granice dogmatycznego podejścia do systemu prawa, Studia Prawno–Ekonomiczne 1986, t. 36
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, wyd. 2, Warszawa 1988
Zajadło J., Niedemokratyczne państwo bezprawia, Dialog 2018, nr 125
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady – reguły – wskazówki, wyd. 7 uzup., Warszawa 2017
Ziembiński Z., Kompetencja i norma kompetencyjna, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1969, nr 4
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980
Prof. dr hab. Anna Rytel-Warzocha
Uniwersytet Gdański
Zasada demokracji bezpośredniej na tle poglądów nauki prawa konstytucyjnego i praktyki ustrojowej 25 lat obowiązywania Konstytucji
Jednym z istotnych problemów, przed którym stanęli twórcy obecnie obowiązującej Konstytucji, była kwestia realizacji fundamentalnej dla ustroju demokratycznego zasady suwerenności narodu. Od początku transformacji ustrojowej nie budziło większych wątpliwości, że obywatele polscy powinni nie tylko wybierać swoich przedstawicieli, ale również mieć możliwość sprawowania władzy w sposób bezpośredni. Sama demokracja bezpośrednia zyskała wręcz wymiar symboliczny, stając się, również w odbiorze społecznym , jednym z nieodłącznych elementów demokratycznego państwa. Instytucja referendum wykorzystywana była już w samym procesie przemian ustrojowych w Europie Środkowo-Wschodniej jako narzędzie bezpośredniej legitymacji społecznej takich kwestii, jak uzyskanie niepodległości czy zatwierdzenie nowej konstytucji. Cechą charakterystyczną przeprowadzanych referendów była zarówno wysoka frekwencja, jak i wyniki popierające dokonywane zmiany. W artykule zostanie przeprowadzona analiza interpretacji oraz stosowania przepisów Konstytucji, które regulują instytucje demokracji bezpośredniej w świetle Konstytucji w celu ukazania ewolucji, jaką przeszła zarówno sama zasada demokracji bezpośredniej, jak i poszczególne jej formy na przestrzeni 25 lat obowiązywania polskiej ustawy zasadniczej. Z uwagi na charakter publikacji, jak również ze względu na fakt, że tej problematyce poświęcono stosunkowo dużo uwagi w literaturze prawa konstytucyjnego, rozważania będą się ograniczać do tych aspektów zasady demokracji bezpośredniej i jej form, które budziły lub wciąż budzą wątpliwości i generują problemy w zakresie praktyki ustrojowej. W odniesieniu do poszczególnych form bezpośredniej realizacji władzy przez obywateli skupię się przede wszystkim na zdiagnozowaniu barier w ich efektywnym stosowaniu, a zwłaszcza słabych punktów ich regulacji prawnej, jak również przedstawię wnioski de lege ferenda – zarówno własne, jak i przedstawiane w doktrynie.
Słowa kluczowe: Konstytucja, zasada demokracji bezpośredniej, referendum, inicjatywa ludowa, obywatelska inicjatywa ustawodawcza
Pobierz treść artykułu
Principle of Direct Democracy Against the Background of Views of Constitutional Law Science and Constitutional Practice of 25 years of the 1997 Constitution of the Republic of Poland
One of the significant problems preceding the enactment of the Polish Constitution of 1997 was the question of implementing the principle of sovereignty of the Nation, fundamental for the democratic system. From the beginning of the political transformation, there was little doubt that Polish citizens should not only elect their representatives, but should also be able to exercise power in a direct manner. The 1997 Constitution is the first Polish constitution which expressly formulates (in Article 4(2)) the principle of direct democracy, as well as refers to referendum as its basic form in several provisions (Article 90(3), Article 125, Article 235(6), Article 170). There is no consensus in Polish literature as to whether the citizens’ legislative initiative in the form provided for in Article 11(2) of the Constitution can also be considered a form of direct democracy. The article analyses direct democracy in the light of the 1997 Constitution of the Republic of Poland in order to show the evolution that both the principle itself and its particular forms have undergone over the 25 years of the Polish Fundamental Law in force. Due to the nature of the publication, as well as the fact that the above issues have received relatively much attention in constitutional law literature, the considerations are limited primarily to those aspects of the principle of direct democracy and its forms which have caused, or still cause, doubts and problems in constitutional practice. With regard to individual forms of direct exercise of power by citizens, the focus was primarily on diagnosing the barriers to their effective application, especially the weaknesses of their legal regulation, as well as presenting conclusions about desirable amendments.
Keywords: Constitution, principle of direct democracy, referendum, popular initiative, citizens' legislative initiative
Bibliografia
Altman D., Direct democracy worldwide, New York 2011
Auer A., National integration referendum as a challenge to democracy, materiały konferencyjne Direct democracy in and around Europe: Integration, Innovation, Illusion and Ideology, Aarau, 2–4.10.2008 r.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012
Beramendi V. (red.), The International IDEA Handbook, Stockholm 2012
Bosek L., W sprawie poselskich poprawek do projektu nowelizacji art. 38 oraz projektu nowego art 236a Konstytucji RP, Przegląd Sejmowy 2007, nr 3
Cadart J., Institutions politiques et droit constitutionnel, t. I, Paris 1975
Dudek D., W sprawie poselskich poprawek do projektu nowelizacji art. 38 oraz projektu nowego art. 236a Konstytucji RP, Przegląd Sejmowy 2007, nr 3
Duverger M., Institutions politique et droit constitutionnel, t. 1, Les grands systèmes politiques, Paris 1980
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Fuks T., Demokracja bezpośrednia a przedstawicielska, [w:] Ku konstytucji społeczeństwa obywatelskiego, red. A. Łopatka, Warszawa 1995
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 2001
Grabowska S., Formy demokracji bezpośredniej w wybranych państwach europejskich, Rzeszów 2009
Gulczyński M., Zaradny R., System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2000.
Jabłoński M., Ogólna charakterystyka instytucji referendum ogólnokrajowego po uchwaleniu nowej konstytucji RP, Przegląd Prawa i Administracji 1999, nr 42
Jabłoński M., Polskie referendum akcesyjne, Wrocław 2007
Jabłoński M., Referendum jako forma wyrażania zgody na przekazanie organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach, Przegląd Prawa i Administracji 1998, nr 40
Jabłoński M., Referendum ogólnokrajowe w polskim prawie konstytucyjnym, Wrocław 2001
Jabłoński M., Referendum ogólnokrajowe w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego (1993–1997), Przegląd Prawa i Administracji 2002, nr 49
Jackiewicz A., Instytucja recall na Łotwie, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2018, nr 2
Koziełło T., Obywatelska inicjatywa referendalna w III Rzeczypospolitej na poziomie ogólnokrajowym, Roczniki Nauk Społecznych 2019, t. 11, nr 1
Kraluk W., O rozumieniu i normatywnej regulacji demokracji bezpośredniej w nowej konstytucji, Gdańskie Studia Prawnicze 1998, t. III
Kryszeń G., Ogólnokrajowe referendum inicjowane przez obywateli a polskie prawo referendalne, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 4
Kuciński J., Demokracja przedstawicielska i bezpośrednia w Trzeciej Rzeczypospolitej, Warszawa 2007
Kuciński J., Obywatelska inicjatywa ustawodawcza jako instytucja ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. Studium prawno-politologiczne, Warszawa 2018
Kufmann B., Büchi R., Braun N., Guidebook to Direct Democracy in Switzerland and beyond, Bern 2008
Kurczewska U., Referenda w sprawie ratyfikacji traktatu akcesyjnego, Polski Przegląd Dyplomatyczny 2003, t. 3, nr 6
Kużelewska E., Referendum w procesie integracji europejskiej, Warszawa 2006
Mendelsohn M., Parkin A., Referendum Democracy: Citizens, Elites and Deliberation in Referendum Campaigns, Bansingstoke–New York 2001
Mołdawa T., Referendum w projektach konstytucyjnych lat 1989–1995, [w:] Referendum w Polsce i Europie Wschodniej, red. M.T. Staszewski, D. Waniek, Warszawa 1996
Musiał-Karg M., Referendum w państwach europejskich, Toruń 2008
Naleziński B., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Pułło A., W sprawie pojęcia demokracji bezpośredniej w państwie socjalistycznym, PiP 1986, nr 12
Radziewicz P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Rytel-Warzocha A., Constitutional referendum in Poland in the light of constitutional regulation and controversy arising from constitutional practice, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. 40
Rytel-Warzocha A., Referendum and the question of its constitutional review – the case of Poland in a comparative perspective, [w:] Bratislavské právnické fórum 2015: zborník príspevkov z medzinárodnej vedeckej konferencie 9–10. októbra 2015, red. D. Čičkánová, Bratislava 2015
Rytel-Warzocha A., Referendum ogólnokrajowe w Europie Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2011
Rytel-Warzocha A., Uziębło P., Kilka uwag o referendum ogólnokrajowym (wnioski de lege ferenda w oparciu o doświadczenia referendum z 2015 r.), [w:] Aktualne problemy referendum, red. B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak, Warszawa 2016
Rytel-Warzocha A., Uziębło P., Obywatele decydują. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza jako narzędzie kształtowania postaw obywatelskich, Łódź 2012
Rytel-Warzocha A., Zarządzanie referendum ogólnokrajowego przez Prezydenta RP, [w:] A. Gajda, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, Referendum ogólnokrajowe w Polsce. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2016
Sartori G., Teoria demokracji, Warszawa 1994
Shiller T., Setälä M., Introduction, [w:] Citizens’ Initiatives in Europe: Procedures and Consequences of Agenda-Setting by Citizens, red. T. Shiller, M. Setälä, Bansingstoke–New York 2012
Służałek S., Instytucja referendum zatwierdzającego zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, Przegląd Sejmowy 2004, nr 3
Staszewski M. T., Falski J. B., Referendum konstytucyjne – diariusz prac parlamentarnych, [w:] Referendum konstytucyjne w Polsce, red. M.T. Staszewski, Warszawa 1997
Staszewski M. T., Referendum konstytucyjne w Polsce, Warszawa 1997
Staszewski M., Waniek D., Referendum w Polsce i w Europe Wschodniej, Warszawa 1996
Szczerbiak A., Taggart P., Conclusion: Towards a Model of (European) Referendum, West European Politics 2004, vol. 27, nr 4
Szmyt A., O zmianach w Konstytucji RP z 1997 r. (w 10-lecie jej obowiązywania), [w:] Dziesięć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. E. Gdulewicz, H. Zięba-Załucka, Rzeszów 2007
Szmyt A., Zasady zmiany konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich, red. R. Grabowski, S. Grabowska, Warszawa 2008
Szmyt A., Zgoda Senatu na referendum zarządzane przez Prezydenta, [w:] Studia nad prawem konstytucyjnym, red. J. Trzciński, B. Banaszak, Wrocław 1997
Tuleja P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Uziębło P., Demokracja bezpośrednia, [w:] Leksykon prawa konstytucyjnego. 100 podstawowych pojęć, red. A. Szmyt, Warszawa 2016
Uziębło P., Inicjatywa ustawodawcza obywateli w Polsce na tle rozwiązań ustrojowych państw obcych, Warszawa 2006
Uziębło P., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 4, 125, Warszawa 2021
Uziębło P., Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, Warszawa 2008
Verhulst J., Nijeboer A., Direct Democracy. Facts and Arguments about the Introduction of Initiative and Referendum, Brussels 2007
Waniek D., Referendum w Polsce współczesnej, Warszawa 1995
Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2008
Prof. dr hab. Anna Śledzińska-Simon
Uniwersytet Wrocławski
Kobiety i płeć w Konstytucji
Artykuł analizuje status kobiet jako podmiotów praw w Konstytucji RP. Pierwsza część poświęcona jest językowi Konstytucji, która wyłącza kobiety z definicji Narodu i gwarancji praw. Chociaż Konstytucja posługuje się formami rodzajowymi, które odnoszą się zarówno do mężczyzn, jak i kobiet, jej asymetria płci jest rażąca. W drugiej części proponuje się zmiany redakcyjne niektórych postanowień dotyczących używania języka sprawiedliwego płci. Część trzecia analizuje napięcie między ochroną praw kobiet i ochroną kobiet, a także utrwalające stereotypy płciowe wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego. Część czwarta zestawia orzeczenia, które traktują kobiety i mężczyzn jako te same, podobne i różne podmioty, oraz orzeczenia pozbawiające kobiety ich statusu jako podmiotów praw. Artykuł kończy się uwagami na temat zgodności Konstytucji z pojęciem płci.
Słowa kluczowe: język konstytucji, prawa kobiet, ochrona kobiet, równość płci, Trybunał Konstytucyjny, płeć społeczno-kulturowa
Pobierz treść artykułu
Women and gender in the Polish Constitution
The article explores the status of women as rights subjects in the Polish Constitution. The first part is devoted to the language of the constitution, which excludes women from the definition of the Nation and the guarantees of rights. Although the Constitution uses generic forms, which refer to both men and women, its gender asymmetry is glaring. The second part proposes editorial changes to some provisions involving the use of gender fair language. The third part analyses the tension between the protection of women's rights and the protection of women, as well as the statements of the Constitutional Court that perpetuate gender stereotypes. The fourth part compiles rulings that treat women and men as same, similar and different subjects, and rulings that strip women of their status as subjects of rights. The article concludes with remarks on the compatibility of the Constitution with the concept of gender.
Keywords: language of the constitution, women’s rights, protection of women, gender equality, Constitutional Tribunal, gender
Bibliografia
Albert R., Kenney D., The Challenges of Constitutional Silence: Doctrine, Theory, and Application, International Journal of Constitutional Law 2018, nr 18
Bojarska K., Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią, Studia Psychologiczne 2011, nr 49
Cameron D., Language and gender: Mainstreaming and the persistence of patriarchy, International Journal of the Sociology of Language 2020, nr 263
Chruściak R., Osiatyński W., Tworzenie konstytucji w latach 1989–1997, Warszawa 2001
Dębska H., Władza, symbol, prawo. Społeczne tworzenie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015
Dziubinski L.M., Diehl A.B., The Problem of Gender Essentialism and its Implications for Women in Leadership, Journal of Leadership Studies 2018, nr 12
Grabowska-Moroz B., Śledzińska-Simon A., Uwagi na temat zgodności Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z Konstytucją RP, PiP 2015, nr 5
Graff A., Świat bez kobiet. Płeć w polskim życiu politycznym, Warszawa 2021
Hall K., Bucholtz M. (red.), Gender articulated: language and the socially constructed self, New York 1995
Havelková B., The struggle for social constructivism in postsocialist Central and Eastern Europe, International Journal of Constitutional Law 2020, nr 18
Latos A., Feminatywy w stanowiskach Rady Języka Polskiego. Język a ewolucja normy społecznej, Postscriptum Polonistyczne 2020, nr 26
Lermack P., The constitution is the social contract so it must be a contract ... right? A critique of originalism as interpretive method, William Mitchell Law Review 2007, nr 33
Loughlin M., The constitutional imagination, Modern Law Review 2015, nr 78
Łaziński M., O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa 2006
Łętowska E., W sprawie konstytucyjnego równouprawnienia kobiet [w:] P. Radziewicz, J. Wawrzyniak (red.), Konstytucja. Rząd. Parlament., Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Ciemniewskiego, Warszawa 2014
Mazzucco M., Articolo determinativo femminile, Prefazione [w:] P. Di Nicola, La Giudice. Una donna in Magistratura, Roma 2012
Mill J.S., The Subjection of Women, London 1986
Nowakowska U., Prawa kobiet w konstytucji, Warszawa 1995
Rose L.M., The Supreme Court and Gender-Neutral Language: Setting the Standard or Lagging Behind?, Duke Journal of Gender Law and Policy 2020, nr 17
Sczesny S., Formanowicz M., Moser F., Can Gender-Fair Language Reduce Gender Stereotyping and Discrimination?, Frontiers in Psychology 2016, nr 20
Sękowska-Kozłowska K., Między obowiązkiem a przyzwoleniem. Środki wyrównawcze na rzecz kobiet jako instrument realizacji praw człowieka, Warszawa 2021
Smyczyński T., Rodzina i prawo rodzinne w świetle nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11
Szpyra-Kozłowska J., Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku i płci, Kraków 2021
Szpyra-Kozłowska J, O językowej nierówności płci i jej konsekwencjach. Polemika z tezami artykułu Ignacego Nasalskiego pt. „Funkcje i dysfunkcje języka inkluzywnego, ze szczególnym uwzględnieniem asymetrii rodzajowej w języku polskim”, Socjolingwistyka 2021, nr XXXV
Zaleśny J., Tworzenie Konstytucji z 1997 roku. Przejaw kooperacji czy rywalizacji elit politycznych, Przegląd Sejmowy 2017, nr 6
Ziółkowski M., Uprzywilejowanie wyrównawcze – analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2016, nr 4
Ziółkowski M, Zasada równości kobiet i mężczyzn – analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2016, nr 2
Prof. dr hab. Piotr Kardas
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Prawo karne w świetle standardów konstytucyjnych
Opracowanie zawiera analizy odnoszące się do wzajemnych relacji Konstytucji i rozumianego systemowo prawa karnego. W szczególności zaś stanowi wyraz poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie i stopniu wykorzystywanie konstytucji w procesie wykładni przepisów prawa karnego wpływa na konkretyzację i uadekwatnienie reguł i zasad konstytucyjnych. Rozważania oparte są na przedstawieniu katalogu przepisów konstytucji mających znaczenie w procesie rekonstrukcji konstytucyjnych standardów gwarancyjnych prawa karnego. Wskazanie, że w tym zakresie znaczenie mają także te przepisy konstytucji, które odnoszą się do zasad ustrojowych, stanowiło podstawę do tezy, iż na płaszczyźnie konstytucyjnej brak jest uzasadnienia do separacji prawa materialnego i procesowego. W konsekwencji konstytucyjne standardy prawa karnego traktować należy systemowo. Rekonstrukcja konstytucyjnych reguł i zasad na potrzeby prawa karnego w wielu wypadkach prowadzi do konkretyzacji konstytucyjnych standardów gwarancyjnych. Spojrzenie na konstytucję z perspektywy prawa karnego uwypukla bowiem szereg kwestii, skutkując konkretyzacją, a w pewnym zakresie modyfikacją zawartości treściowej i zakresu zastosowania konstytucyjnych standardów gwarancyjnych. Tym samym relacje między konstytucją a prawem karnym mają charakter zwrotny, zaś prawo karne stanowi element służący do konkretyzacji konstytucyjnych standardów gwarancyjnych.
Słowa kluczowe: prawo karne, odpowiedzialność karna, wymiar sprawiedliwości, bezstronność, niezawisłość, kara
Pobierz treść artykułu
Criminal Law in the Light of Constitutional Standards
The study contains analyses relating to the mutual relations between the Constitution and the systemically understood criminal law. In particular, it is an expression of a search for an answer to the question to what extent and to what degree the use of the constitution in the process of interpretation of criminal law affects the concretization and adjustment of constitutional rules and principles. The considerations are based on the listing of constitutional provisions that are important in the process of reconstructing the constitutional guarantee standards of criminal law. The indication that the provisions of the constitution which refer to systemic principles are also important in this respect is the basis for the thesis that on the constitutional plane there is no justification for separating substantive and procedural law. As a consequence, constitutional standards of criminal law should be treated in a systemic manner. The reconstruction of constitutional rules and principles for the purposes of criminal law in many cases leads to expressing the constitutional guarantee standards in more detail. A look at the constitution from the perspective of criminal law highlights a number of issues, resulting in fleshing out with more detail and, to some extent, modifying the contents and the scope of application of constitutional guarantee standards. Thus, the relations between the constitution and criminal law are bilateral, and criminal law is an element used to express constitutional guarantee standards with greater detail.
Keywords: criminal law, criminal responsibility, administration of justice, impartiality, independence, punishment
Bibliografia
Bator A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, PiP 2006, nr 10
Błachnio-Parzych A., Zbieg odpowiedzialności karnej i administracyjno-karnej jako zbieg reżimów odpowiedzialności represyjnej, Warszawa 2016
Cychosz P., Konstytucyjny standard prawa karnego materialnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Kraków 2017
Dąbrowska-Kardas M., Analiza dyrektywalna przepisów części ogólnej kodeksu karnego, Warszawa 2012
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998
Gizbert-Studnicki T., Dyrda A., Grabowski A., Metodologiczne dychotomie. Krytyka pozytywistycznych teorii prawa, Warszawa 2016
Gonera K., Łętowska E., Odroczenie utraty mocy niekonstytucyjnej normy i wznowienie postępowania po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2008, nr 6
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017
Hofmański P., Kardas P., O systemie prawa karnego procesowego, [w:] System Prawa Karnego Procesowego. Zagadnienia ogólne, t. I. cz. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2013
Jasiński W., [w:] System Prawa Karnego Procesowego. Zasady procesu karnego. Tom III, cz. 2, Warszawa 2014
Kardas P., Relacje między prawem karnym materialnym i procesowym, [w:] System Prawa Karnego Procesowego. Zagadnienia ogólne, t. I. cz. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2013.
Kardas, P., Kardas A, Zasada równości w prawie karnym. Zarys problematyki, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2019, nr 1
Kardas P., Rozproszona kontrola konstytucyjności prawa w orzecznictwie Izby Karnej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych jako przejaw sędziowskiego konstytucyjnego posłuszeństwa, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2019, nr 4
Kardas P., Zarządzanie konfliktem, Kraków 2019
Królikowski M., Zawłocki R., [w:] Kodeks karny, t. I, Część ogólna. Komentarz do art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2021
Kubicki L., Nowa kodyfikacja karna a Konstytucja RP, PiP 1998, nr 9–10
Majewski J., O wybranych pojęciach odpowiedzialności karnej, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. 2, red. P. Kardas, W. Wróbel, T. Sroka, Warszawa 2012
Łętowska E., Kara za zabójstwo kwalifikowane – problematyka konstytucyjna, PiP 2006, Nr 10
Mamak K., Filozofia karania na nowo, Kraków 2021
Nita B., Trybunał Konstytucyjny a proces karny, Kraków 1999
Nita B., Bezpośrednie stosowanie konstytucji a rola sądów w ochronie konstytucyjności prawa, PiP 2002, nr 9
Przybyszewska-Szter B., Wolności i prawa osobiste, [w:] Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, Warszawa 2008
Sakowicz A., Sankcja bezwzględnie oznaczona (uwagi krytyczne na tle art. 148 § 2 k.k.), PiP 2006, nr 5
Sakowicz A., Zasada ne bis in idem w prawie karnym w ujęciu paneuropejskim, Białystok 2011
Sarnecki P., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2033
Sławiński M., Konstytucyjne uwarunkowania zasady nullum crimen sine lege – uwaga na marginesie wykładni art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, [w:] Nullum crimen sine lege, red. I Sepioło, Warszawa 2013
Sroka T., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Tuleja P., Wróbel W., Konstytucyjne standardy prawa karnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Problemy odpowiedzialności karnej. Księga ku czci Profesora Kazimierza Buchały, Kraków 1994
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków 2003
Waltoś S., Konstytucja a proces karny, [w:] Konstytucyjne podstawy wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, Warszawa 1989
Warylewski J., Konstytucyjne zasady odpowiedzialności karnej – próba ujęcia porównawczego, [w:] Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, Warszawa–Toruń 2010
Wiliński P., Proces karny w świetle Konstytucji, Warszawa 2011
Wiliński P., Karlik P. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Wojtyczek K., Zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego. Uwagi na gruncie Konstytucji RP, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1991, nr 1
Wróbel W., Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w prawie karnym, Kraków 2003
Wróbel W., Prawo karne a standardy konstytucyjne, [w:] Aktualne problemy i perspektywy prawa karnego, red. M. Mozgawa, P. Poniatowski, K. Wala, Warszawa 2022
Zając D., Odpowiedzialność karna za czyny popełnione za granica, Kraków 2017
Zoll A., Konstytucyjne aspekty prawa karnego, [w:] System Prawa Karnego, t. 2, Źródła prawa karnego, red. T. Bojarski, Warszawa 2011
Zoll A., Nowa kodyfikacja karna w świetle Konstytucji, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1997, nr 2
Zoll A., Zasady prawa karnego w konstytucji, PiP 1997, nr 3
Zoll A., Znaczenie konstytucyjnej zasady podziału władzy dla prawa karnego materialnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2006, nr 2
Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
Konstytucyjny standard sądownictwa administracyjnego
W 2002 r. zreformowano polskie sądownictwo administracyjne i dostosowano jego założenia do wymagań Konstytucji. Postanowienia tego aktu pozostawiają duży margines swobody w doborze rozwiązań ustrojowych i instytucjonalnych służących wypełnianiu przez sądy administracyjne zadania kontroli administracji publicznej. Wynika z nich natomiast, że postępowanie przed tymi sądami musi być co najmniej dwuinstancyjne. Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, wykonywanie funkcji kontrolnej przez sądy administracyjne stanowi formą wymierzania sprawiedliwości, z uwzględnieniem kryterium zgodności z prawem, „jeżeli ustawy nie stanowią inaczej”. Dokonanie tego zastrzeżenia może być interpretowane jako wyraz opowiedzenia się za otwartą formułą jurysdykcji sądów administracyjnych. Konstytucyjny standard sądownictwa administracyjnego wyznaczają m. in. przepisy wyliczające składniki prawa jednostki do sądu (art. 45) i formułujące zasadę niezależności sądów od innych władz, a ponadto sprawowanie jurysdykcji w warunkach trójpodziału i równowagi władz (art. 10).
Słowa kluczowe: sądownictwo administracyjne, rozgraniczenie właściwości sądów powszechnych i administracyjnych, pojęcie kontroli, formy orzekania merytorycznego, konstytucyjny standard ochrony sądowej
Pobierz treść artykułu
The Constitutional Standard of Administrative Justice
In 2002, the Polish administrative justice was reformed and the assumptions underlying it were adapted to the requirements of the Constitution. The provisions of this Act leave a large margin of discretion in selecting systemic and institutional solutions for the performance by administrative courts of the task of review of public administration. However, they demand that the proceedings before these courts have at least two instances. Pursuant to the applicable legislation, the performance of the review function by administrative courts is a form of administering justice, taking into account the criterion of lawfulness, ’unless the laws provide otherwise‘. Making this reservation may be interpreted as an expression of support for an open formula for the administrative courts' jurisdiction. The constitutional standard of administrative justice is set, inter alia, by provisions listing the components of an individual's right to a fair trial (Article 45) and formulating the principle of courts' independence from other branches of government, as well as the exercise of jurisdiction under the conditions of separation and balance of powers (Article 10).
Keywords: administrative justice, separation of the jurisdiction of ordinary and administrative courts, notion of review, forms of adjudicating on the merits, constitutional standard of judicial protection
Bibliografia
Adamiak, Rozgraniczenia właściwości sądów w polskim systemie prawnym, [w:] Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980–2005, Warszawa 2005
Adamiak B., Uwagi o modelu dwuinstancyjnego postępowania sądowoadministracyjnego, [w:] Procedura administracyjna wobec wyzwań współczesności. Profesorowi zwyczajnemu dr hab. Januszowi Borkowskiemu przyjaciele i uczniowie, Łódź 2004
Albers K., Kjellevold L., Schlössels R., The Principle od Effective Legal Protection in Administrative Law in the Netherlands, [w:] The Principle of Effective Legal Protection in Administrative Law. A European Comparison, red. Z. Szente, K. Lachmayer, London–New York 2017
Auby J.-B., General Report, [w:] Codification of Administrative Procedure, red. J.-B. Auby, Bruxelles 2014
Borkowski J., [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2010
Bradley A.W., Ewing K.D., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2009
Carroll A., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2009
Ergec R., Preventing Backlog in Administrative Justice. General Report, [w:] Preventing Backlog in Administrative Justice. XXIInd Congress of the Association of Councils of State and Supreme Administrative Jurisdictions of the European Union (ACA-Europe), Luxembourg 2010
Frändberg Å., From Rechtsstaat to Universal Law-State, Cham–Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2014
Gajda-Durlik M., Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, Przemyśl 2005
Gajewski S., Postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe. Studium z zakresu postępowania administracyjnego, Warszawa 2020
Gamero Casado E., Fernández Ramos F., Manual Básico de Derecho Administrativo, Madrid 2021
Garlicki L., Wprowadzenie, [w:] Sądownictwo administracyjne w Europie Zachodniej, red. L. Garlicki, Warszawa 1990
Giera U., Lachmayer K., The Principle of Effective Legal Protection in Austrian Administrative Law, [w:] The Principle of Effective Legal Protection in Administrative Law. A European Comparison, red. Z. Szente, K. Lachmayer, London–New York 2017
Handstanger M., Competencies of Administrative Courts in Austria: Reformation and/or Cassation, [w:] Administrative Dispute in the Central and Eastern European States, red. D. Đerđa, A. Galić, D. Dobrić Jambrović, J. Wegner, Pravri–Rijeka 2021
Hauser R., Konstytucyjny model sądownictwa administracyjnego, [w:] Polski model sądownictwa administracyjnego, red. J. Stelmasiak, J. Niczyporuk, S. Fundowicz, Lublin 2003
Jabloner C., Verwaltungsgerichtsbarkeit in Ősterreich: 1867–2012 und darüber hinaus, [w:] Die Verwaltungsgerichsbarkeit erster Instant, red. M. Holoubek, M. Lang, Wien 2013
Jansen S., Towards an Adjustment of the Trias Politica: The Administrative Courts as (Procedural) Lawmaker; A Study of the Influence of the European Human Rights Convention and the Case Law by the European Court of Human Rights on the Trias Politica, in Particular the Position of Dutch Administrative Courts in Relation to the Administration, [w:] Judicial Lawmaking and Administrative Law, red. F. Stroink, E. van der Linden, Antwerpen–Oxford 2005
Kmieciak M., Trybunały administracyjne w Zjednoczonym Królestwie (system jurysdykcji po zmianach ustawodawstwa z 2007 r.), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2011, nr 3
Kmieciak Z., Idea sądowej kontroli administracji publicznej – przegląd rozwiązań europejskich, [w:] Polskie sądownictwo administracyjne – zarys systemu, red. Z. Kmieciak, Warszawa 2017
Kmieciak Z., In Search of an Effective Model of Judicial Review (Comments Based on Polish and European Experiences), [w:] Administrative Dispute in the Central and Eastern European States, red. D. Đerđa, A. Galić, D. Dobrić Jambrović, J. Wegner, Pravri–Rijeka 2021
Kmieciak Z., Mediacja i koncyliacja w prawie administracyjnym, Kraków 2004
Kmieciak Z., Nadużycie prawa do środka odwoławczego w postępowaniu sądowoadministracyjnym, PiP 2011, nr 10
Kmieciak Z., O merytorycznym orzekaniu przez sądy administracyjne raz jeszcze, Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa 2015, nr 4
Kmieciak Z., Odwołania w postępowaniu administracyjnym, Warszawa 2011
Kmieciak Z., Podstawy skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, PiP 2005, nr 1
Kmieciak, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne a prawo europejskie, Warszawa 2010
Kmieciak Z., Rozwój sądownictwa administracyjnego w Europie – współczesne tendencje [w:] Przyszłość sądownictwa administracyjnego w Polsce z uwzględnieniem tendencji europejskich, red. I. Lipowicz, Z. Kmieciak, Warszawa 2012
Kmieciak Z., Spory o właściwość a prawo jednostki do sądu, Glosa 2003, nr 9
Kmieciak Z., Trybunały administracyjne w Kanadzie, PiP 2012, nr 11
Kmieciak Z., Wegner J., Postępowanie w sprawach administracyjnych w czasach pandemii, PiP 2021, nr 12
Kolasiński K., Rozpoznawanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1989
Kryska D., Srovnání českého a polsko správního soudnictví, Praha 2013
Künnecke M., Tradition and Change in Administrative Law. An Anglo-German Comparison, Berlin– Heidelberg–New York 2007
Lemetre F., Miranda, Diritto amministrativo, Napoli 2011
Midiri M., Diritti fondamentali, effettività della tutela, giudice amministrativa, Rivista Associazione Italiana dei Constituzionalisti 2015, nr 3
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Piątek W., Skoczylas A., Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce, [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 10, Sądowa kontrola administracji publicznej, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2016
Pietrasz R., Informatyzacja polskiego postępowania przed sądami administracyjnymi a jego zasady ogólne, Warszawa 2020
Rossi G., Principi di diritto amministrativo, Torino 2010
Szente Z., The Principle of Effective Legal Protection in Administrative Law – a Comparison, [w:] The Principle of Effective Legal Protection in Administrative Law. A European Comparison, red. Z. Szente, K. Lachmayer, London–New York 2017
Świątkiewicz J., Kilka uwag w sprawie reformy sądownictwa administracyjnego, [w:] Polski model sądownictwa administracyjnego, red. J. Stelmasiak, J. Niczyporuk, S. Fundowicz, Lublin 2003
Wade W., Forsyth C., Administrative Law, Oxford–New York 2009
Wasilewski A., Spory kompetencyjne – problem wymagający uregulowania, Przegląd Sądowy 2007, nr 11–12
Wiktorowska A., [w:] Prawo administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2009
Woś T., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. T. Woś, Warszawa 2016
Wróblewski J., Zwroty stosunkowe – wypowiedzi o zgodności z normą, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne, seria I, Prawo, nr 62, Łódź 1969
Zimmermann J., Aksjomaty postępowania administracyjnego, Warszawa 2017
Prof. dr hab. Krzysztof Skotnicki
Uniwersytet Łódzki
Spojrzenie na konstytucyjną regulację prawa wyborczego po dwudziestu pięciu latach jej obowiązywania
Analiza zagadnień wyborczych w Konstytucji RP z 1997 r. prowadzi do wniosku, że nie spełnia ona współczesnych standardów w tym zakresie i nie spełnia swojej roli regulatora tworzenia organów państwowych i samorządowych oraz gwaranta praw wyborczych. Przede wszystkim konieczne jest uregulowanie praw wyborczych osób mieszkających w Polsce i nieposiadających obywatelstwa polskiego. Zmiany wymaga podejście do praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych. Istnieje również potrzeba unormowania sposobu wyborów do Parlamentu Europejskiego i organów wykonawczych samorządu terytorialnego. Ustawodawca pozostawia też zbyt dużą swobodę w kształtowaniu systemu wyborczego poszczególnych organów, co w połączeniu z nieprecyzyjnością przepisów stwarza ryzyko instrumentalizacji prawa wyborczego. Należy również jasno określić zasadę wolności wyborów i zasadę uczciwych wyborów.
Słowa kluczowe: Konstytucja, prawo wyborcze, zasady prawa wyborczego, Sejm, Senat, Prezydent, Parlament Europejski, organy samorządu terytorialnego, cenzusy wyborcze, czynne prawo wyborcze, bierne prawo wyborcze, Państwowa Komisja Wyborcza
Pobierz treść artykułu
A Look at the Constitutional Regulation of Electoral Law 25 Years of Its Application
An analysis of election-related provisions in the 1997 Constitution of the Republic of Poland leads to the conclusion that it does not meet contemporary standards in this area and does not fulfill its role as a regulator of the creation of state and local government authorities and a guarantor of electoral rights. First of all, it is necessary to regulate the electoral rights of people who live in Poland but are not Polish citizens. The approach to the electoral rights of incapacitated persons requires changes. There is also a need for a change in the method of electing Members of the European Parliament and executive authorities of local government. The legislator also leaves too much freedom in shaping the election system of individual authorities, which, coupled with the imprecision of the regulations, poses a risk of instrumentalizing electoral law. The principle of free and fair elections should be then clearly established.
Keywords: Constitution, electoral law, principles of electoral law, Sejm, Senate, President of the Republic, European Parliament, local government authorities, electoral census, right to vote (suffrage, franchise), right to be elected (stand for election), the National Electoral Commission
Bibliografia
Banaszak, B., Jakie zmiany w Konstytucji RP są potrzebne? [w:] Aktualne problemy reform konstytucyjnych, red. S. Bożyk, Białystok 2013
Banaszak B., [w:] Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2012
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2015
Bodnar A., Zmiana konstytucji jako konsekwencja wykonania wyroku ETPCz z 20.05.2010 r. w sprawie Alajos Kiss v. Węgry, Europejski Przegląd Sądowy 2010, nr 10
Chmaj M., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 61, 62, Warszawa 2020
Chmaj M., Rakowska-Trela A., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 95, 96, Warszawa 2020
Chrzanowski M., Zastosowanie cenzusów w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 4
Dąbrowski M., Ubezwłasnowolnienie częściowe a prawo wyborcze w świetle standardów europejskich, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2010, nr 2–3
Domańska A., Wrzalik M., Przejawy zasady (nie)uczciwości wyborów na przykładzie wyborów prezydenckich 2020 r., [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Eckhardt K., Kodeks wyboczy w świetle poglądów doktryny i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Wybrane problemy, Polityka i Społeczeństwo 2015, nr 3
Feja-Paszkiewicz A., Uprawnienia wyborcze obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Aktualne problemy prawa wyborczego, red. B. Banaszak, A. Bisztyga, A. Feja-Paszkiewicz, Zielona Góra 2015
Garlicki L., Europejskie standardy rzetelności wyborów (Komisja Wenecka i Europejski Trybunał Praw Człowieka), Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 4
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2020
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, Warszawa 1999
Jarentowski M.G., Mieszane systemy wyborcze i ich zgodność z art. 76 ust. 2 Konstytucji RP, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2008, z. 4
Jaworski S., Państwowa Komisja wyborcza organem kontroli i ochrony prawa, [w:] Iudices electionis custodes (Sędziowie kustoszami wyborów, Księga pamiątkowa Państwowej Komisji Wyborczej, red. F. Rymarz, Warszawa 2007
Kryszeń G., Konstytucyjna regulacja podstawowych zasad prawa wyborczego, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. XL
Kryszeń G., Uczciwość wyborów jako zasada prawa wyborczego, Studia Wyborcze 2016, tom XXI
Kurowski K., Prawa wyborcze osób niepełnosprawnych – zagadnienia teorii i praktyki, Studia Wyborcze 2011, t. XI
Michalak B., Europejskie wybory młodych, [w:] Europejskie wybory młodych, red. J. Zbieranek, Toruń 2014
Nohlen D., Prawo wyborcze i system partyjny. O teorii systemów wyborczych, przeł. R. Alberski, J. Sroka, Z. Wiktor, Warszawa 2004
Najstarsze konstytucje z końca XVIII i I połowy XIX wieku, wybrał, przełożył i wstępem opatrzył P. Sarnecki, Warszawa 1997
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Pajor T., Ochrona osób niepełnosprawnych a ubezwłasnowolnienie, w: Studium nad potrzebą ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, red. K. Kurowski, Łódź 2010
Prokop K., Prawa wyborcze młodzieży, Studia Wyborcze 2010, tom IX
Pyrzyńska A., O aktach Państwowej Komisji Wyborczej mających cechy przepisów prawa, [w:] Źródła prawa z perspektywy piętnastu lat obowiązywania Konstytucji, red. M. Zubik, R. Puchta, Warszawa 2013
M. Rulka, Glosa do wyroku ETPC z dnia 20 maja 2010 r., PiP 2010 nr 12
Rybski R., Konstytucyjny status osób ubezwłasnowolnionych, Warszawa 2015
Rymarz F., Konstytucjonalizacja Państwowej Komisji Wyborczej (wnioski de lege ferenda), [w:] Demokratyczne standardy prawa wyborczego Rzeczypospolitej Polskiej. Teoria i praktyka, red. F. Rymarz, Warszawa 2005
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, tom IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Skotnicki K., Czy ubezwłasnowolnienie może pozostać w Polsce cenzusem wyborczym?, [w:] J. Jaskiernia (red.), Uniwersalny i regionalny wymiar ochrony praw człowieka. Nowe wyzwania – nowe rozwiązania, t. 2, Warszawa 2014
Skotnicki K., Minimalny czas zamieszkiwania jako cenzus wyborczy, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Skotnicki K., Minimalny niezbędny zakres zmian w konstytucyjnej regulacji problematyki wyborczej, [w:] Problemy konstytucyjne, red. J. Juchniewicz, M. Dąbrowski, Olsztyn 2015
Skotnicki K., Prawo do samorządu a członkowie wspólnoty samorządowej pominięci w możliwości udziału w wyborach organów samorządu terytorialnego i referendum lokalnym, [w:] Prawo do dobrego samorządu – perspektywa obywatela i mieszkańca, red. naukowa M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Wolters Kluwer, Warszawa 2021
Skotnicki K., W sprawie konieczności zmian konstytucyjnej regulacji cenzusów wyborczych, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga Jubileuszowa profesora Leszka Garlickiego, pod red. M. Zubika, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2017
Sokala A., Administracja wyborcza w obowiązującym prawie polskim, Toruń 2010
Sokala A., „Podstawowe zasady prawa rządzące wyborami” w dydaktyce polskiego prawa konstytucyjnego, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Spryszak K., Wolne i uczciwe wybory jako przesłanka demokratyzmu systemów politycznych w świetle standardów międzynarodowych, [w:] Państwo i prawo wobec współczesnych wyzwań. Teoria i filozofia państwa i prawa oraz aksjologia demokracji i ochrony praw człowieka, red. R.M. Czarny, K. Spryszak, Toruń 2012
Stec A., Strzałkowski T., Art. 96 i art. 97 Konstytucji RP a perspektywa reformy systemu wyborczego do Sejmu i Senatu, [w:] Konieczne i pożądane zmiany Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, red. B. Banaszak, M. Jabłoński, Wrocław 2010
Sokolewicz W., Wojtyczek K., uwagi 4, 5 i 11 do art. 62, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Uziębło P., Cenzusy wyborcze w XXI w. – potrzeba nowego podejścia?, [w:] Wokół wyborów i prawa wyborczego. Wykłady im. prof. dr Wacława Komarnickiego, red. Z. Witkowski, A. Frydrych-Depka, P. Raźny, Toruń 2017
Wąsik D., Zakres penalizacji wybranych czynów zabronionych w polskim Kodeksie wyborczym, [w:] Wyzwania współczesnego prawa wyborczego, red. A. Pyrzyńska, P. Raźnym, J. Wojciechowska, R. Zych, Toruń 2014
Witkowski Z., Siedem grzechów głównych polskiej klasy politycznej wobec wyborców, wyborów i prawa wyborczego, [w:] Wokół wyborów i prawa wyborczego. Wykłady im. Prof. dr. Wacława Komarnickiego, red. Z. Witkowski, A. Frydrych-Depka, P. Raźny, Toruń 2017
Żukowski A., Wiek a czynne prawo wyborcze na świecie: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, [w:] Prawo, państwo, polityka, Monografia dedykowana Profesorowi Markowi Żmigrodzkiemu, red. A. Michalczuk-Wlizło, M. Podolak, Lublin 2022
Prof. dr hab. Piotr Uziębło
Uniwersytet Gdański
Prawna regulacja partii politycznych w Konstytucji (ukształtowanie, ewolucja rozumienia pojęć, wyzwania na przyszłość)
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie ewolucji podejścia do pozycji prawnej partii politycznych na gruncie obecnie obowiązującej Konstytucji RP. Ewolucja ta wynika przede wszystkim z modyfikacji kierunku interpretacji norm ustawy zasadniczej, zmian ustawowych, a także zmian w zakresie praktyki stosowania tak dekodowanych norm. Lakoniczność regulacji partii politycznych w ustawie zasadniczej powoduje liczne problemy praktyczne, szczególnie w sferze akcesu osób do takich ugrupowań, możliwości ich delegalizacji, a także w istotny sposób wpływa na ustawowe kształtowanie systemu partyjnego w Polsce. Na tę ostatnia kwestię wpływają przede wszystkim rozwiązania w sferze prawa wyborczego. W efekcie można stwierdzić, że godne rozważania byłoby dokonanie stosownej modyfikacji rozwiązań konstytucyjnych, które doprecyzują te normy prawne, które budzą wątpliwości przy ich stosowaniu.
Słowa kluczowe: partie polityczne, system partyjny, wolność zrzeszania się, wartości demokratyczne, wybory
Pobierz treść artykułu
Legal regulation of political parties in the Constitution of the Republic of Poland (normative formation, evolution of understanding of terms, challenges for the future)
The primary purpose of this study is to present the evolution of the approach to the legal position of political parties under the current Polish Constitution. This evolution is the result of the modification of the direction of interpretation of the norms of the Constitution, statutory amendments, and changes in the practice of applying such decoded norms. The synthetic nature of the regulation of political parties in the constitution causes numerous practical problems, especially in the sphere of access by persons to these organizations, the possibility of their illegalization, and also significantly influences the statutory shaping of the party system in Poland. As a result, it can be concluded that it would be worth considering an appropriate modification of the constitutional regulations that would clarify those legal norms that raise doubts when applying them.
Keywords: political parties, party system, democratic values, freedom of association, elections
Bibliografia
Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków 2004
Bień-Kacała A., Problematyka partii politycznych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Toruńskie Studia Polsko-Włoskie 2016, t. XII
Bień-Kacała A., Jackiewicz A., Militant democracy – demokracja, która sama się broni (?), PiP 2017, nr 8
Bodnar A., Szuleka M., Koncepcja „nadużycia prawa” w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności a mowa nienawiści, [w:] Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, Warszawa 2010
Brzozowski W., O potrzebie reformy konstytucyjnej, PiP 2017, nr 12
Chmaj M., Wolność tworzenia i działania partii politycznych, Olsztyn 2006;
Dąbrowski M., Konstytucyjny aspekt zrzeszania się cudzoziemców w partiach politycznych w Polsce Przegląd Sejmowy 2011, nr 2
Dąbrowski M., Zrzeszanie się obywateli UE w partiach politycznych w Polsce, PiP 2006, nr 4
Gorgol A., Prawne aspekty publicznego finansowania partii politycznych w Polsce i na poziomie europejskim, Lublin 2011
Jastrzębski M., Implikacje zasady demokratycznego państwa prawnego na uregulowanie statusu prawnego partii politycznych w Polsce : wybrane problemy, [w:] Przeobrażenia systemowe w państwach Europy Środkowej i Wschodniej : stan aktualny i perspektywy, red. Z. Trejnis, B. Jodełka, Siedlce 2004
Langer W., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2016 r.(sygn. akt III SW 168? 169/15) stwierdzającej ważność wyborów do Sejmu i Senatu. Czy wyższe progi wyborcze dla koalicji mają sens?, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 2
Lijphart A., Electoral Systems and Party Systems. A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-90, Oxford 2000
Majchrowski J., Partie polityczne w Polsce współczesnej: między konstytucyjnym ideałem a ustawową rzeczywistością, Studia Iuridica 2013, nr 56
Majchrowski J., Partie polityczne w świetle nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12
Mojski W., Nowelizacja Kodeksu wyborczego w 2018 r. w zakresie kampanii wyborczej i agitacji wyborczej, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2018, nr 4
Paszkiewicz L.B., Karol Marks i marksizm w refleksjach Adama Ciołkosza—emigracyjnego socjalisty demokratycznego, Wrocławskie Studia Politologiczne 2018, nr 25
Piotrowski R., Demokracja a finansowanie partii politycznych w świetle Konstytucji RP, Studia Iuridica Lublinensia 2014, nr 22
Postuła I., Cechy charakterystyczne i problemy funkcjonowania rad nadzorczych spółek Skarbu Państwa, Zarządzanie i Finanse 2013, nr 2
Rytel-Warzocha A., Rola partii politycznych w sprawowaniu władzy w państwie – prawne aspekty funkcji rządzenia, [w:] A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty Partie polityczne w Polsce. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2017
Siemieński F., Prawo konstytucyjne, Warszawa – Poznań 1978
Siwicki M., Propaganda faszyzmu, totalitaryzmu oraz akty dyskryminacji, PiP 2008, nr 11
Słownik języka polskiego, t. 3, red. M. Bańko, Warszawa 2007
Sobolewska-Myślik K., Kosowska-Gąstoł B., Borowiec P., Członkostwo w polskich partiach politycznych, Politeja 2007, nr 8
Sobolewski M., Zasady demokracji burżuazyjnej i ich zastosowanie, Warszawa 1969
Sokolewicz W., Zubik M., Uwaga 23 do art. 11, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Sondel-Cedarmas J., Nacjonalizm włoski: geneza i ewolucja doktryny politycznej (1896-1923), Kraków 2013
Sułkowski J., Autonomia partii politycznych a problem demokracji wewnętrznej, Przegląd Sejmowy 2011, nr 3
Uziębło P., Aspekty ustrojowe stosunków wewnątrzpartyjnych, Toruńskie Studia Polsko-Włoskie 2016, t. XII
Uziębło P., Kilka uwag o badaniu przez Trybunał Konstytucyjny zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych, [w:] Trzecia władza: sądy i trybunały w Polsce. Materiały Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia, 24-26 kwietnia 2008 roku, Gdańsk 2008
Uziębło P., Kilka uwag o ustawie o partiach politycznych, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2014, nr 2
Uziębło P., Zasada równości wyborów parlamentarnych w państwach europejskich i południowoamerykańskich, Warszawa 2013
Uziębło P., Zgłaszanie kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu. Wybrane problemy, Studia Wyborcze 2015, t. XX
Wójtowicz K., Obywatelstwo a przynależność do partii politycznych, Toruńskie Studia Polsko-Włoskie 2016, t. XII
Prof. dr hab. Leszek Garlicki
Uniwersytet Warszawski
Umiędzynarodowienie Konstytucji
Umiędzynarodowienie konstytucji stanowi trend uniwersalny i jest jednym z elementów procesu globalizacji. Trend ten był widoczny zarówno w procesie tworzenia Konstytucji z 1997 r., jak i – później – w procesie jej stosowania i sądowej interpretacji. Umiędzynarodowianie intensyfikuje powiązania konstytucji z instrumentami prawa międzynarodowego oraz ponadnarodowego. Rodzi to konieczność nowego spojrzenia na pojmowanie zasady suwerenności państwa, a także na przewartościowania roli ustawy (a także konstytucji) w krajowym systemie źródeł prawa. Umiędzynarodowianie napotyka trudności w systemach konstytucjonalizmu abuzywnego, czego ilustracją jest obecne orzecznictwo “nowego” Trybunału Konstytucyjnego w Polsce.
Słowa kluczowe: Konstytucja, Trybunał Konstytucyjny, prawo międzynarodowe, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Trybunał Sprawiedliwości, globalizacja
Pobierz treść artykułu
Internationalization of the Constitution
Internationalization of the constitution is a universal trend and one of the elements of the globalization process. This trend was visible in the process of drafting the 1997 Constitution as well as – subsequently – in the process of its application and judicial interpretation. Internationalization intensifies the links between the constitution and instruments of international and supranational law. It creates the need for a new approach to the understanding of the principle of state sovereignty, as well as a reevaluation of the role of statutes (as well as the constitution) in the national system of sources of law. Internationalization encounters resistance of abusive constitutionalism regimes: the current case law of the ‘new’ Constitutional Tribunal in Poland should be regarded as a prime example.
Keywords: Constitution, Constitutional Tribunal, international law, European Court of Human Rights, Court of Justice, globalization
Bibliografia
Cremona M., Accession to the European Union: Membership Conditionality and Accession Criteria, Polish Yearbook of International Law 2001, vol. XXV
Derlatka M., [w:] Prawo konstytucyjne w obliczu wyzwań współczesności, red. Z. Witkowski, D. Lis-Staranowicz, M. Serowaniec, Toruń 2021
Działocha K. (red.), Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP, Warszawa 2005
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21. Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Garlicki L., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji, [w:] Konstytucja RP w praktyce. Materiały konstytucyjne, Warszawa 1999
Garlicki L., Derlatka M., Constitutional Courts in the Abusive Constitutionalism, [w:] La constitutionalism abusif, en Europe, red. P-A. Collot (w druku)
Garlicki L., Granice niezawisłości: Podporządkowanie sędziego „Konstytucji i ustawie”, [w:] Granice niezawisłości sędziów i niezależności sądów?, red. G. Borkowski, Warszawa–Toruń 2016
Garlicki L., Ochrona praw jednostki w XXI w. (globalizacja – standardy lokalne – dialog miedzy sądami), [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Garlicki L., Stosowanie konstytucji przez sądy i trybunały (ile monopolu, a ile dekoncentracji?), Studia Prawnicze (w druku)
Jaskiernia J., Spór o reguły bezpośredniego stosowania Konstytucji RP, [w:] Dookoła Wojtek... Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018
Kustra A., The Polish Constitutional Tribunal and the Judicial Europeanization of the Constitution, Polish Yearbook of International Law 2015, vol. XXXV
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 11
Landau D, Dixon R., Abusive Judicial Review: Courts Against Democracy, University of California (Davis) Law Review 2020, vol. 53
Masternak-Kubiak M., Przestrzeganie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji RP, Warszawa 2003
Morawska E., [w:] Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. L. Garlicki, M. Derlatka, M. Wiącek, Warszawa 2016
Morawska E., Klauzula państwa prawnego w Konstytucji RP na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Toruń 2003
Romano C.P.R., A Taxonomy of International Rule of Law Institutions, Journal of International Dispute Settlement 2011, vol. 2, nr 1
Sarnecki P., [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Siems M., Comparative Law, Cambridge 2018
Szafarz R., Międzynarodowy porządek prawny i jego odbicie w polskim prawie konstytucyjnym, [w:] Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, red. M. Kruk, Warszawa 1997
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków 2003
Wójtowicz K., [w:] Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. L. Garlicki, M. Derlatka, M. Wiącek, Warszawa 2016
Wójtowicz K., Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2012
Prof. dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Czy Unia Europejska zmieniła Konstytucję? (O dynamice znaczenia integracji europejskiej w polskim konstytucjonalizmie)
W artykule stawiam tezę, że chociaż Unia Europejska jest nadal „wielką nieobecną” w tekście konstytucyjnym, to integracja europejska miała fundamentalny wpływ na interpretację norm konstytucyjnych oraz na postrzeganie roli Konstytucji w systemie prawnym. Celowa lakoniczność art. 90 sprawiła, że o treści rekonstruowanej z tego przepisu normy prawnej decydowali przede wszystkim akademicy (konstytucjonaliści, a także prawnicy zajmujący się prawem międzynarodowym i europejskim), a następnie politycy oraz sędziowie Trybunału Konstytucyjnego. Wypracowany w praktyce konstytucyjnej standard interpretacyjny przyjmuje zwężającą wykładnię pojęcia „przekazania kompetencji” i determinuje „wyjątkowy” charakter art. 90, który dotychczas został zastosowany jedynie dwa razy. Zaznaczam, że mimo braku uwzględnienia UE w tekście Konstytucji normy konstytucyjne zostały kilkakrotnie istotnie „zeuropeizowane” w wyniku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. W tekście analizuję również zmiany, jakie dokonały się w postrzeganiu integracji europejskiej po 2015 r. Stawiam tezę, że illiberalny zwrot na scenie politycznej połączony z pogłębiającym się kryzysem praworządności jest czasem paradoksów. Z jednej strony w debacie publicznej na pierwszy plan wysuwa się jaskrawy eurosceptyzm upolitycznionego Trybunału, połączony z roszczeniowo-instrumentalnym podejściem rządu do UE. Z drugiej jednak strony kryzys praworządności sprawił, że sędziowie, ale też aktorzy polityczni i aktywiści, dostrzegli znaczenie ponadnarodowego konstytucjonalizmu. W tym kontekście integracja europejska stała się toposem konstytucyjnym w znaczeniu powtarzającego się motywu narracji konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: konstytucja, rządy prawa, zasada przyznania, UE, Polska, Trybunał Konstytucyjny, członkostwo w UE, Europeizacja Konstytucji
Pobierz treść artykułu
Has the European Union Changed the Constitution? (On the Dynamics of Importance of European Integration in Polish Constitutionalism)
The 25th anniversary of the entry into force of the Constitution is a good occation to ask whether (and how) European integration has changed Polish constitutionalism. The paper draws attention to the process of shaping the contents of Article 90 during the legislative work on the Constitution. It points out that the painstakingly worked-out compromise in this respect was a consequence of the different attitudes of political parties towards constitutional regulation of Poland's future membership in the EU. Then, the consequences of the laconic ‘integration clause’ in the Polish Constitution are presented, with special focus on the influence of the academia on the emergence of the constitutional practice of applying Article 90. The next part of the paper focuses on the dominant constitutional practice until 2015. The analysis takes into account decisions of political actors participating in the process of ratification of international agreements on the application (or non-application) of Article 90, as well as the approach of the Constitutional Tribunal to EU law. The latter is characterized by ‘cautious friendliness’ to EU law, emphasizing the (formal) supremacy of the Constitution; but also the Tribunal’s self-awareness of its role in ensuring effective application of EU law in Poland. It is argued that the consequence of the case law of the Constitutional Tribunal until 2015 was a significant Europeanization of the Constitution, which took the form of informal (i.e., interpretative) changes of the contents of constitutional norms. In addition, lack of an explicit reference to the EU in the (so far) only formal constitutional amendment related to EU membership (i.e., amendment to Article 55 of the Constitution after the judgment of the Constitutional Tribunal in case P 1/05) is indicated. In this part of the article, proposals of ‘Euro-amendment’ of the Constitution considered in 2011 and the significance of lack of sufficient political will to adopt a new ‘European chapter’ are also briefly analysed. The next part of the article is devoted to the illiberal shift in the policy of the Polish government after 2015 and the impact of the rule of law crisis on changes in the perception of European integration in Polish constitutionalism. In this respect, it is claimed that the illiberal shift on the political scene combined with the deepening rule of law crisis is a time of paradoxes. On the one hand, the blatant Euroscepticism of the politicized Constitutional Tribunal, and the purely instrumental approach of the government towards the EU, come to the fore in the public debate. On the other hand, the rule of law crisis has brought about greater awareness of the supranational constitutionalism among judges, political actors, and activists. In this context, European integration has become a constitutional topos: a recurring theme in the constitutional narrative. The conclusion, summarizes the dynamics of the importance of European integration in Polish constitutionalism over the last 25 years and indicates the potential for development and positive changes that may be a consequence of the ongoing rule of law crisis. It is argued that, like any crisis, it is a time when the status quo is disrupted, but also often when new opportunities are realized. In this case, the potential of the rule of law crisis lies in raising awareness of the real significance of European integration for contemporary constitutionalism.
Keywords: constitution, rule of law, principle of conferral, EU, Poland, Constitutional Tribunal, EU membership, Europeanization of the Constitution
Bibliografia
Barcz J. (red), Czy zmieniać konstytucję? Ustrojowo-konstytucyjne aspekty przystąpienia polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2002
Barcz J., Akt integracyjny Polski z Unią Europejską w świetle Konstytucji RP, PiP 1998, nr 4
Barcz J., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej a konstytucja z 1997 r., [w:] Czy zmieniać konstytucję? Ustrojowo-konstytucyjne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2002
Barcz J., Członkostwo Polski we Wspólnocie Europejskiej a nowa Konstytucja, PiP 1993, nr 3
Barcz J., Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej w Polsce w świetle dotychczasowych doświadczeń państw członkowskich, [w:] Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, red. M. Kruk, Warszawa 1997
Biernat S., Constitutional aspects of Poland’s Future membership in the European Union, Archiv des Völkerrechts 1998, nr 4
Biernat S., Prawo Unii Europejskiej a Konstytucja RP i prawo polskie – kilka refleksji, PiP 2004, nr 11
Bujak Z. (red)., Konstytucja starsza niż myślisz czyli o tym co z historycznego dorobku państwa polskiego znajdziemy w naszej Konstytucji, Milanówek 2019
Chruściak A., Procedury przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w pracach nad Konstytucją, PiP 2003, nr 5
Działocha K., [w:] Konstytucja rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Warszawa 1999
Działocha K., Podstawy prawne integracji Polski z Unią Europejską w pracach nad nową konstytucją, PiP 1996, nr 4
Galster J., Konstytucyjnoprawne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, [w:] Wejście w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Księga pamiątkowa, Toruń 1998
Galster J., Konstytucyjnoprawne bariery przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, [w:] Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, red. C. Mik, Toruń 1997
Jaraczewski J., Polexit or judicial dialogue?: CJEU and Polish Constitutional Tribunal in July 2021, Verfassungsblog
Jaskiernia J., Suwerenność narodu a koncepcja „państwa postsuwerennego”, PiP 2006, nr 10
Kędzia Z., Opinia w sprawie wybranych aspektów prawnych ratyfikacji umowy międzynarodowej, Przegląd Sejmowy 2009, nr 1
Kruk M., Konstytucja narodowa a prawo europejskie: Czy Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wymaga zmiany?, [w:] Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, red. E. Popławska, Warszawa 2000
Kruk M., Tryb przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i konsekwencje członkostwa dla funkcjonowania organów państwa, [w:] Otwarcie Konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wójtowicza, Warszawa 2006
Kustra A, The judgment of Polish Constitutional Court in case Supronowicz (SK 45/09): the constitutional borrowing of "Solange" formula and its outcomes for the European judicial dialogue, Journal of European Public Matters 2017, nr 1
Kustra A., Przepisy i normy integracyjne w konstytucjach wybranych państw członkowskich UE, Toruń 2009
Kustra A., Reading the tea leaves : the Polish Constitutional Tribunal and the preliminary ruling procedure, German law Journal 2016, vol. 16, nr 6
Kustra A., The Polish Constitutional Tribunal and the Judicial Europeanization of the Constitution, Polish Yearbook of the International Law 2015, vol. XXXV
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, nr 4
Matczak M., Bencze M., Kühn Z., Constitutions, EU law and judicial strategies in the Czech Republic, Hungary and Poland, Journal of Public Policy 2010, vol. 30, nr 1
Mc Cormick N., Questioning Sovereignty: Law, State, and Practical Reason, Oxford 1999
Mik C., Przekazanie kompetencji przez Rzeczpospolitą Polską na rzecz unii Europejskiej i jego następstwa prawne (uwagi na tle art. 90 ust. 1 Konstytucji), [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej. IV Ogólnokrajowa Konferencja Prawnicza Toruń 19–20 listopada 1998 r., Toruń 1999
Mojak R., Konstytucyjne podstawy integracji Polski z Unią Europejską (zarys problematyki), [w:] Konstytucyjny ustrój państwa. Księga jubileuszo¬wa Profesora Wiesława Skrzydły, red. T. Bojarski, E. Gdulewicz, J. Szreniawski, Lublin 2000
Pawłowski B., Opinia w sprawie projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, Przegląd Sądowy 2003, nr 5
Safjan M., Konstytucja a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, PiP 2001, nr 3
Skubiszewski K., Przyszła konstytucja RP a miejsce prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym, PiP 1994, nr 3
Szpunar M., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz, art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Walkier N. (red.), Sovereignty in transition, Bloomsbury 2006
Wojtyczek K., Polska w europejskim systemie konstytucyjnym, [w:] Prawo Konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, red. P. Sarnecki, Warszawa 2005
Wojtyczek K., Przekazanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym. Wybrane zagadnienia prawnokonstytucyjne, Kraków 2007
Wójtowicz K., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej a członkostwo w Unii Europejskiej, [w:] Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, red. E. Popławska, Warszawa 2000
Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe oraz prawo Unii Europejskiej a konstytucyjny system źródeł prawa, [w:] Otwarcie konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wójtowicz, Warszawa 2006
Wyrozumska A., Ratyfikacja traktatu akcesyjnego w drodze referendum, [w:] Czy zmieniać konstytucję? Ustrojowo-konstytucyjne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2002
Wyrzykowski M., Konstytucyjne aspekty referendum europejskiego, [w:] Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, red. E. Piontek, Warszawa 2003
Zuba K., Europejska polityka Polski Europejska polityka Polski, ETE Working Paper 2015, nr 1
Prof. dr hab. Marek Zubik
Uniwersytet Warszawski
Konstytucja a rzeczywista rola ustrojowa Sejmu III RP
Artykuł analizuje faktyczną pozycję polskiego parlamentu w systemie organów państwowych, który ukształtował się po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r. Autor analizuje polski model dwuizbowości parlamentu. Wskazuje na niebezpieczeństwa związane z realną sytuacją sprawowania mandatu posła. W artykule przedstawiono adekwatność rozwiązań do regulaminu I izby parlamentu oraz zgodność założeń konstytucyjnych dotyczących zasad działania i praktyki funkcjonowania parlamentu. Na koniec przedstawiono najpoważniejsze sytuacje, które były przykładem naruszenia konstytucyjnych zasad funkcjonowania pierwszej izby parlamentu w kontekście uchwalania ustaw, sprawowania funkcji kontrolnej nad rządem oraz trybu zatwierdzania i sprawowania rząd odpowiedzialny za wykonanie budżetu państwa.
Słowa kluczowe: parlament, Sejm, Senat, konstytucja, regulamin sejmu, deputowany, kontrola państwowa, budżet państwa
Pobierz treść artykułu
The 1997 Constitution and the Actual Role of the Sejm of the Republic of Poland
The article analyses the actual position of the Polish parliament in the system of state organs, which took shape after the entry into force of the 1997 Constitution. The author analyses the Polish model of bicameral parliament. He indicates the dangers related to the situation of actually holding a mandate of a member of parliament. The article discusses the adequacy of solutions to the regulations of the first chamber of parliament and the compliance of constitutional assumptions regarding the rules of procedure and practice of the functioning of the parliament. Finally, the most worrying situations are presented, which were examples of violations of the constitutional principles of the functioning of the first chamber of parliament in the context of adopting laws, exercising the control function vis-à-vis the government, and the procedure for approving the state budget and holding the government accountable for its implementation.
Keywords: parliament, Sejm, Senate, constitution, rules of procedure of the Sejm, member of parliament, state control, state budget
Bibliografia
Bagieńska-Masiota A., Sejmowa komisja śledcza w systemie politycznym Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2010
Balicki R., Funkcja europejska Sejmu RP, Wrocław 2019
Chybalski P., Poprawka w postępowaniu ustawodawczym w świetle Konstytucji RP, Warszawa 2014
Diamond L., Three Paradoxes of Democracy, Journal of Democracy 1991, vol. l, nr 3
Dudzic A., Deficyt ustawodawczy Sejmu RP po wejściu Polski do UE – wybrane zagadnienia, [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Garlicki L., Kompetencje kontrolne Senatu Rzeczypospolitej Polskiej? Uwagi na marginesie artykułu prof. Pawła Sarneckiego, Przegląd Sejmowy 2000, nr 6
Garlicki L., Konstytucja – regulamin Sejmu – ustawa, Przegląd Sejmowy 2000, nr 2
Garlicki L., Rada Ministrów: powoływanie – kontrola – odpowiedzialność, [w:] Rada Ministrów. Organizacja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, Zakamycze 2002
Garlicki L., System rządów III RP – dawne obawy a nowe wyzwania, [w:] XV lat obowiązywania Konstytucji z 1997 r., red. M. Zubik, Warszawa 2012
Garlicki L., Zubik M., Idea parlamentaryzmu zracjonalizowanego w praktyce ustrojowej III RP, [w:] Księga pamiątkowa Profesora Marcina Kudeja, red. A. Łabno, E. Zwierzchowski, Katowice 2009
Jastrzębski J., Zubik M., Mandat wolny versus weksel, Przegląd Sejmowy 2007, nr 2
Kędziora P., Wybrane instytucje dotyczące postepowania ustawodawczego wprowadzone do Regulaminu Sejmu w kadencjach IV i VI i ich wykorzystanie w praktyce parlamentarnej, [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Kruk M., Konstytucyjny system rządów. Założenia i praktyka, [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Puchta R., Czy Konstytucja wymaga naprawy? O propozycjach zmian ustawy zasadniczej, [w:] XV lat obowiązywania Konstytucji z 1997 r., red. M. Zubik, Warszawa 2012
Sarnecki P., Funkcje i struktura parlamentu według nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12
Sarnecki P., Kompetencje kontrolne Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sejmowy 2000, nr 6
Stębelski M., Kontrola sejmowa w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2012
Stębelski M., Rola polskiego parlamentu po transformacji ustrojowej, [w:] XV lat obowiązywania Konstytucji z 1997 r., red. M. Zubik, Warszawa 2012
Trzcińki J., Rogowski S., Kształtowanie się pozycji ustrojowej i zasad funkcjonowania Sejmu 1989–1997. Wybrane zagadnienia, [w:] Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce, red. M. Zubik, Warszawa 2010
Zaleśny J., Poseł a partia polityczna, [w:] Mandat przedstawicielski w teorii, prawie i praktyce poselskiej, red. M. Kruk, Warszawa 2013
Zubik M., Doświadczenia racjonalizacji polskiego parlamentaryzmu okresu transformacji ustrojowej, [w:] Quo vadis Polonia? W drodze do demokratycznego państwa prawa. Polska 1989–2009, red. J. Kochanowski, M. Kuruś, Warszawa 2020
Zubik M., Gdy Marszałek Sejmu jest pierwszą osobą w państwie, czyli polskie interregnum, Przegląd Sejmowy 2010, nr 5
Zubik M., O dyskontynuacji prac parlamentu raz jeszcze, Przegląd Konstytucyjny 2022, nr 2
Zubik M., O paradoksach i wrogach demokracji, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Zubik M., O potrzebie uchwalenia nowego regulaminu Sejmu, Przegląd Sejmowy 2001, nr 4
Zubik M., Prawowitość procedur sejmowych. Fair play reasumpcji głosowania, Przegląd Konstytucyjny 2022, nr 1
Zubik M., Sejm VIII kadencji. Ostatnia kadencja Rzeczypospolitej czy pierwsza „dobrej zmiany”?, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Prof. dr hab. Sławomir Patyra
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Kształt systemu rządów po 25 latach (założenia wyjściowe i ich praktyczna realizacja)
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. wprowadziła system rządów parlamentarnych z elementami charakterystycznymi dla parlamentaryzmu zracjonalizowanego. Nawiązując do tradycji polskiego parlamentaryzmu zapisanej w konstytucji marcowej 1921 r., wzmocnił pozycję Sejmu w strukturze parlamentu, łącząc funkcjonowanie rządu z poparciem stabilnej większości politycznej. Jednocześnie zracjonalizowała mechanizmy rozliczalności rządu przed Sejmem, wzmocniła pozycję premiera i uniemożliwiła Prezydentowi RP prowadzenie bieżącej polityki państwa, pozostawiając wybory prezydenckie popularny głos. Niestety, praktyka polityczna, zwłaszcza w ostatnich latach, znacząco zniekształciła przyjęte w Konstytucji założenia normatywne. W rezultacie polski system rządów przeżywa obecnie głęboki kryzys spowodowany zakwestionowaniem standardów demokratycznego parlamentaryzmu we wszystkich obszarach jego funkcjonowania, tj. w zakresie organizacji i funkcjonowania parlamentu, procesu legislacyjnego, stosunki między organami władzy wykonawczej oraz kontrola ustaw uchwalonych w parlamencie przez Trybunał Konstytucyjny.
Słowa kluczowe: system rządów, parlament, zracjonalizowany parlamentaryzm, władza wykonawcza
Pobierz treść artykułu
The Shape of the Government System After 25 Years: Underlying Assumptions and Their Practical Implementation
The Constitution of 2 April 1997 introduced a system of parliamentary government with elements characteristic of rationalized parliamentarism. Referring to the tradition of Polish parliamentarism enshrined in the March 1921 Constitution, it strengthened the position of the Sejm [lower chamber] in the structure of the parliament, linking the functioning of the government with the support of a stable political majority. At the same time, it rationalized the mechanisms of accountability of the government to the Sejm, strengthened the position of the prime minister, and prevented the President of the Republic from conducting day-to-day state policy, while leaving the presidential election to the popular vote. Unfortunately, political practice, especially in recent years, has significantly deformed the normative assumptions adopted in the Constitution. As a result, the Polish system of government is currently experiencing a deep crisis caused by the questioning of the standards of democratic parliamentarism in all areas of its functioning, that is, in terms of the organization and functioning of the parliament, the legislative process, relations between the executive authorities, and the review of the laws adopted in parliament by the Constitutional Tribunal.
Keywords: system of government, parliament, rationalized parliamentarism, executive power
Bibliografia
Chorążewska A., Model prezydentury w praktyce politycznej po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r., Warszawa 2008
Chorążewska A., Prezydent jako czynnik równowagi. Arbitraż prezydencki, Przegląd Sejmowy 2005, nr 6
Chruściak R., Kształtowanie się konstytucyjnej koncepcji instytucji Prezesa Rady Ministrów, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2011, nr 2
Chruściak R., Prezydent jako najwyższy przedstawiciel państwa i gwarant ciągłości władzy państwowej – z dyskusji konstytucyjnej nad art. 126 Konstytucji RP z 1997 r. (zarys), [w:] Prawa człowieka – społeczeństwo obywatelskie – państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor, S. Kubas, Warszawa 2010
Chruściak R., Projekty konstytucji 1993–1997, cz. I i II, Warszawa 1997
Ciapała J., Uwagi w sprawie udziału Senatu w stanowieniu ustaw, [w:] Kierunki zmian pozycji ustrojowej i funkcji Senatu RP, red. A. Bisztyga, P. Zientarski, Warszawa 2014
Dobrowolski M., Senat – instytucja o niewykorzystanym potencjale, [w:] Wybrane aspekty parlamentaryzmu zracjonalizowanego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Lublin 2011
Domagała M., Problematyka systemu rządów w projekcie Konstytucji RP, [w:] Projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w świetle badań nauki prawa konstytucyjnego, red. K. Działocha, A. Pułło, Gdańsk 1998
Domagała M., System kanclerski i możliwości jego zastosowania w nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Konstytucyjne systemy rządów, red. M. Domagała, Warszawa 1997
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, Warszawa 1999
Gebethner S., System rządów w Rzeczypospolitej Polskiej – model konstytucyjny a praktyka, [w:] Stosowanie Konstytucji RP z 1997 roku – doświadczenia i perspektywy, red. Z. Maciag, Kraków 2006
Gebethner S., W poszukiwaniu kompromisu konstytucyjnego. Dylematy i kontrowersje w procesie stanowienia nowej Konstytucji RP, Warszawa 1998
Grabowska S., Grabowski R., Europejskie modele prezydentury, [w:] Prawo wyborcze na urząd prezydenta w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Warszawa 2007
Grabowski R., Zróżnicowanie trybu zmiany jako kryterium klasyfikacji konstytucji współczesnych państw europejskich, Rzeszów 2013
Grzybowski M., System rządów (Sejm – Prezydent – Rada Ministrów), [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej. Założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, Warszawa 2006
Grzybowski M., System rządów w Rzeczypospolitej Polskiej: charakterystyka i diagnoza wątpliwości. Uwagi wprowadzające, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2012, nr 1
Grzybowski M., Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej (wybrane zagadnienia), [w:] Polska w Unii Europejskiej, red. M. Kruk, J. Wawrzyniak, Warszawa 2005
Jamróz A., Status konstytucyjny Prezydenta RP w świetle funkcji określonych w art. 126 Konstytucji (propozycje wykładni), [w:] Aktualne problemy reform konstytucyjnych, red. S. Bożyk, Białystok 2013
Jamróz L., Status ustrojowy Senatu RP – nierozwiązany problem skrajnie ograniczonych uprawnień ustawodawczych Senatu, [w:] Kierunki zmian pozycji ustrojowej i funkcji Senatu RP, red. A. Bisztyga, P. Zientarski, Warszawa 2014
Jarentowski M. G., System rządów Polski a modele systemów rządów, [w:] Władza wykonawcza w Polsce i Europie, red. M. Drzonek, A. Wołek, Kraków–Nowy Sącz 2009
Jaskiernia J., Pojęcie i aksjologia parlamentaryzmu zracjonalizowanego, [w:] Wybrane aspekty parlamentaryzmu zracjonalizowanego, red. M. Paździor, B. Szmulik, Lublin 2011
Kruk M., Konstytucyjny system rządów. Założenia i praktyka, [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Kulig A., Zmiany w regulacji normatywnej pozycji szefa rządu w europejskich systemach parlamentarnych – prolegomena, [w] Ustroje – tradycje i porównania. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi dr. hab. Marianowi Grzybowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Mikuli, A. Kulig, J. Karp, G. Kuca, Warszawa 2015
Matyja R., Centrum władzy wykonawczej w praktyce rządów Prawa i Sprawiedliwości 2005–2007, [w:] Władza wykonawcza w Polsce i Europie, red. M. Drzonek, A. Wołek, Kraków–Nowy Sącz 2009
Mojak R., Pozycja ustrojowa Prezydenta RP w świetle nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12
Patyra S., Prawnoustrojowy status Prezesa Rady Ministrów w świetle Konstytucji z 1997 roku, Warszawa 2002
Patyra S., Wszystko już było, czyli dziedzictwo polskiego parlamentaryzmu XX wieku, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2021, nr 4
Sarnecki P., „Parlamentaryzacja” systemów rządowych w Polsce, Finlandii i Chorwacji w świetle ostatnich przekształceń konstytucyjnych w tych krajach, [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Marii Kruk-Jarosz, red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Warszawa 2009
Skotnicki K., Kilka uwag w sprawie kierunków reformy Senatu, [w:] Prawa człowieka – społeczeństwo obywatelskie – państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor, S. Kubas, Warszawa 2010
Sokolewicz W., Niektóre problemy działania egzekutywy na tle Konstytucji RP z 1997 r., [w:] Prawa człowieka – społeczeństwo obywatelskie – państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor, S. Kubas, Warszawa 2010
Winczorek P., Uwarunkowania prac nad nową Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, PiP 1997, nr 11–12
Witkowski Z., Dyrektywa „współdziałania władz” jako element organizujący życie wspólnoty państwowej w świetle Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Marii Kruk-Jarosz, red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Warszawa 2009
Wróblewski J., Teoria racjonalnego tworzenia prawa, Ossolineum 1985
Prof. dr hab. Jerzy Ciapała
Uniwersytet Szczeciński
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (pozycja konstytucyjna oraz wybrane zagadnienia z praktyki instytucjonalnej)
Przedmiotem opracowania jest pozycja konstytucyjna oraz elementy praktyki instytucjonalnej Prezydenta RP. Zdaniem autora punktem wyjścia powinna być identyfikacja następujących funkcji ustrojowych: 1) najwyższego przedstawiciela państwa i gwaranta ciągłości władzy, 2) strażnika Konstytucji, 3) organu sprawującego nadzór suwerenność i bezpieczeństwo państwa, 4) szefa Sił Zbrojnych. Uprawnienia szczególne zawarte w Konstytucji i ustawach mogą być wykonywane w związku z wykonywaniem powyższych funkcji lub z różnych szczególnych motywów z przyczyn politycznych, niezależnie od pełnionych funkcji. Praktyka sprawowania urzędu pokazała, że nie ma stabilnego, spójnego modelu prezydentury w Polsce. Prezydenci A. Kwaśniewski i B. Komorowski byli bardzo aktywni, starając się kształtować prestiż urzędu i dobre relacje z innymi władzami. Nie oznaczało to braku sporów, które jednak nie wyznaczały głównych kierunków polityki państwa. Prezydentury L. Kaczyńskiego i – do tej pory – A. Dudy miały trudności z wpasowaniem się w ramy Konstytucji. Szczególnie zdeprecjonowana została funkcja Prezydenta jako strażnika Konstytucji i twórcy kultury politycznej i prawnej. Od 2015 roku mamy do czynienia z narastającym kryzysem państwowości.
Słowa kluczowe: prezydent, wybory powszechne, zróżnicowany charakter kompetencji, prerogatywy i kontrasygnata, rząd
Pobierz treść artykułu
President of the Republic of Poland (constitutional position and selected issues of institutional practice)
The subject of the study is the constitutional position and elements of the institutional practice of the President of the Republic of Poland. In the author's opinion, the starting point should be the identification of the following system functions: 1) the supreme representative of the state and the guarantor of the continuity of power, 2) guardian of the Constitution, 3) the body over-seeing the sovereignty and security of the state, 4) the head of the Armed Forces. Particular powers included in the Constitution and in statutes may be exercised in terms of the performance of the above functions or for various particular motives of political reasons, irrespective of the functions. The practice of holding office has shown that there is no stable, coherent model of the presidency in Poland. Presidents A. Kwaśniewski and B. Komorowski were very active, trying to shape the prestige of the office and good relations with other authorities. This did not mean the absence of disputes, which, however, did not determine the main directions of the state's policy. The presidencies of L. Kaczyński and – so far – A. Duda had difficulty fitting into the frame-work of the Constitution. The function of the president as the guardian of the Constitution and the creator of political and legal culture has been particularly depreciated. Since 2015, we have been dealing with a growing crisis of statehood.
Keywords: president, general elections, diversified nature of powers, prerogatives and counter-signature, government
Bibliografia
Balicki R., Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta RP w związku z brakiem przyjęcia ślubowania od wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red.
Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Chorążewska A., Model prezydenta w praktyce politycznej po wejściu w życie Konstytucji z 1997r.,Warszawa 2008
Chruściak R., Projekty konstytucji 1993–1997, cz. II, Warszawa1997
Ciapała J., Prezydent w systemie ustrojowym Polski 1989–1997, Warszawa 1999
Ciapała J., Formy aktów urzędowych i instytucja kontrasygnaty w kontekście pozycji konstytucyjnej Prezydenta RP, [w:] W służbie dobru wspólnemu. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Trzcińskiemu, red. R. Balicki, M. Masternak-Kubiak, Warszawa 2012
Ciapała J., Komentarz do postanowienia Kpt 2/08, [w:] Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. L. Garlicki, M. Derlatka, M. Wiącek, Warszawa 2016
Ciapała J., Pozycja Prezydenta RP w zakresie stosowania prawa łaski jako refleks dawnej kompetencji głowy państwa, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017
Czarny P., Realizacja kompetencji Prezydenta RP w odniesieniu do sądów i Krajowej Rady Sądownictwa, [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej; założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warszawa 2006
Domańska A., Wrzalik M., Przejawy (nie)uczciwości wyborów na przykładzie wyborów prezydenckich 2020 r., [w:] Dylemat polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Domagalski M., PiS forsuje reformę, prezydent łagodzi, Rzeczpospolita z 19.07.2021 r.
Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2012, Warszawa 2013
Dudek A., O dwóch takich, co podzieliły Polskę, Warszawa 2022
Dudek D., Prezydent w świetle projektu zmiany Konstytucji, [w:] W służbie dobru wspólnemu. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Trzcińskiemu, red. R. Balicki, M. Masternak-Kubiak, Warszawa 2012
Dudek D., Autorytet Prezydenta a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Lublin 2013
Dziemidok-Olszewska B., Dualizm władzy wykonawczej w III Rzeczypospolitej Polskiej – regulacja konstytucyjna i praktyka, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2022, nr 1
Frankiewicz A., Elementy ustrojowej pozycji Prezydenta RP decydujące o sposobie realizacji jego kompetencji, [w:] Pozycja ustrojowa prezydenta na przykładzie wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej i Niemiec, red. A. Frankiewicz, S.L. Stadniczenko, Opole 2009
Frankiewicz A., Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta RP, Kraków 2004
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Garlicki L., Europejskie standardy rzetelnych wyborów (Komisja Wenecka i Europejski Trybunał Praw Człowieka), Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 4
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne; zarys wykładu, Warszawa 2021
Grzybowski M., Role ustrojowe Prezydenta RP w kontekście członkostwa w Unii Europejskiej, PiP 2004, nr 7
Kappes A., Skrzydło J., Prezydent Duda – wielki architekt chaosu, Rzeczpospolita z 9.02.2022 r.
Kardas P., Giezek P., Konstytucyjne podstawy stosowania prawa łaski a możliwość stosowania tzw. abolicji indywidualnej, Palestra 2016, nr 1–2
Kowal P., Między majdanem a Smoleńskiem, rozmowa P. Legutko, D. Rodziewicz, Kraków 2012
Kowalczyk K., Kampania Bronisława Komorowskiego, [w:] Wybory prezydenckie w 2010 r., red. J. Okrzesik, W. Wojtasik, Katowice 2011
Kozłowski K., Prawo łaski; historia, regulacja, praktyka, Warszawa 2013
Kruk M., Teoretyczne aspekty odmowy podpisania ustawy przez prezydenta a jakość prawa, [w:] Tryb ustawodawczy a jakość prawa, red. J. Wawrzyniak, Warszawa 2005
Kruk M., Czy Konstytucja z 1997 mogła być inna?, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Maciuk M., Mojak R., Stosowanie Konstytucji RP w działalności Prezydenta, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. K. Działocha, Warszawa 2005
Mojak R., Pozycja ustrojowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w świetle nowej Konstytucji PiP 1997, nr 10–11
Nałęcz T., Strażnicy Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydenci Polski w latach 1989–2017, Warszawa 2017
Nowak A., Historia intelektualna III Rzeczypospolitej, w tym cykl 10 wywiadów z L. Kaczyńskim i J. Kaczyńskim w latach 1990–2012, Warszawa 2013
Osiecki G. Żółciak T., Wszystkie opcje na prezydenckim stole, Dziennik Gazeta Prawna z 1.03.2021 r.
Patrya S., Prawnoustrojowy status Prezesa Rady Ministrów w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2002
Piotrowski R., Kontrasygnata – uwagi o znaczeniu praktyki instytucjonalnej, Zeszyty Sądownictwa Konstytucyjnego 2012, nr 2
Piotrowski R., Ważność wyboru prezydenta w świetle Konstytucji RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Rakowska-Trela A., Wybory prezydenckie 2020, PiP 2021, nr 9
Rzeczkowski G., Katastrofa posmoleńska. Kto rozbił Polskę?, Warszawa 2020
Romaszewska Z., Prezydent wie, co ma robić, wywiad z M. Kolanko, Rzeczpospolita z 29–30.07.2017 r.
Sarnecki P., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do przepisów, Kraków 2000
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 1999
Skotnicki K., Państwo prawa a tryb uchwalania ustaw regulujących wybory prezydenta RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Słomka T., Style prezydentury. Analiza porównawcza, Przegląd Sejmowy 2005, nr 6
Szczurowski B., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jako organ czuwający nad przestrzeganiem Konstytucji, Warszawa 2016
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Wielowiejska D., Prezydent może nieco cięższej wagi, Gazeta Wyborcza z 12.03.2022 r.
Wroński P., Bitwa Macierewicza z Pałacem, Gazeta Wyborcza z 5–6.08.2017 r.
Zaremba P., Prezydent urósł, Rzeczpospolita z 12–13.03.2022 r.
Ziółkowski M., Niezależność jako istota prawa do sądu? Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18, Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 3
Prof. dr hab. Piotr Tuleja
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce
Artykuł przedstawia ewolucje sądownictwa konstytucyjnego w Polsce. Powstanie Trybunału Konstytucyjnego przed uchwaleniem konstytucji miało zalety i wady. Podstawową zaletą było określenie przez Trybunał standardów konstytucyjnych przed ustanoweniem konstytucji. Wadą był brak dyskusji nad modelu sądownictwa konstytucyjnego po 1989 r. Tekst przedstawia rolę Trybunału w ochronie konstytucji oraz podstawowe problemy związane z jego działalnością. Przedstawione zostały relacje Trybunału z innymi organami państwa. Sformułowana została ocena sądownictwa konstytucyjnego do 2016 r. W zakończeniu przedstawiony został przebieg kryzysu praworządności w Polsce. Obecnie Trybunał nie realizuje swych konstytucyjnych zadań. W części zadania te przejęły sądy. Problemy konstytucyjne są też rozstrzygane w ETPCz i TSUE.
Słowa kluczowe: sądownictwo konstytucyjne, Polska, konstytucja, kryzys konstytucyjny, legitymacja, Trybunał Konstytucyjny
Pobierz treść artykułu
The Emergence, Rise and Fall of Constitutional Justice in Poland?
The article presents the evolution of constitutional justice in Poland. The creation of the Constitutional Tribunal prior to the adoption of the Constitution had its advantages and disadvantages. The main advantage was that the Tribunal had defined constitutional standards before the Constitution was adopted. The disadvantage was the lack of discussion on the model of constitutional justice after 1989. The text presents the role of the Tribunal in the protection of the Constitution and the basic problems it encountered in its activities. The Tribunal's relations with other state authorities are presented. An assessment of constitutional justice up to 2016 is formulated. The article concludes with a presentation of the course of the rule of law crisis in Poland. Currently, the Tribunal does not carry out its constitutional tasks. In part, these tasks were taken over by courts. Constitutional problems are also resolved in the ECtHR and the CJEU.
Keywords: judicial review, Poland, constitution, constitutional crisis, legitimacy, Constitutional Tribunal
Bibliografia
Bogdandy A. von, Grabenwarter Ch., Huber P.M., Verfassungsgerichtsbarkeit im europäschen Rechtsraum, [w:] Hanbuch Ius Publicum Europaeum Band VI, red. ?, Heidelberg 2015
Brzozowski W., Wyłączenie sędziego TK od udziału w postępowaniu, PiP 2013, nr 1
Ciemniewski J., Trybunał Konstytucyjny jako przedmiot prac nad Konstytucją III Rzeczypospolitej, [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Czarny P., Konstytucyjne spory kompetencyjne (wybrane zagadnienia teoretyczne), Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2014, nr 2
Czeszejko-Sochacki Z., W oczekiwaniu na pierwszy skład Trybunału Konstytucyjnego – 1985 rok (wspomnienia), [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006
Florczak-Wątor M., Konstytucja jako źródło pozytywnych obowiązków państwa w stosunku do obywatela, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018
Garlicki L., Pierwsze orzeczenie TK (refleksje w 15 lat później), [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Garlicki L., Ewolucja funkcji i zadań Trybunału Konstytucyjnego (dwadzieścia pięć tez na dwudziestopięciolecie), [w:] Księga XXV-lecia Trybunału Konstytucyjnego, red. K. Budziło, Warszawa 2010
Garlicki L., Derlatka M., Wiącek M. (red.), Na straży państwa i prawa, Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2016
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, nr 7–8
Granat M., Sądowa kontrola konstytucyjności prawa w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2003
Grzelak A., Sakowicz A., Wymóg niezależności sądu krajowego jako element skutecznej ochrony sądowej (uwagi na tle wyrok TS z 19.11.2019 r. dla polskiego wymiaru sprawiedliwości), PiP 2020, nr 5
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017
Hauser M., Odesłania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, Warszawa 2008
Jabłońska P., Wykładnia prokonstytucyjna w procesie sądowego stosowania prawa – przyczynek do dyskusji, Przegląd Sądowy 2020, nr 4
Jastrzębski R., Sądownictwo konstytucyjne w państwie polskim w XX wieku, Zeszyty Prawnicze BAS 20221, nr 2
Joński K., Sąd rozjemczy – triumf i kryzys TK z perspektywy ekonomii politycznej, Głos Prawa. Przegląd Prawniczy Allerhanda 2020, nr 1
Kelsen H., Czysta teoria prawa, Warszawa 2014
Kmieciak Z., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21, PiP 2022, nr 4
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska. Studium wpływu, Toruń 2015
Kustra A., Wróblewska I., Włoch W., Osobliwy sąd. Idea sądownictwa konstytucyjnego w kontekstach rządów prawa, demokracji i praw jednostki, Toruń 2021
Landau D., Abusive Constitutionalism, University of California Davis Review 2013, nr 47
Mączyński A., Sądownictwo konstytucyjne w polskiej myśli prawniczej pierwszej połowy XX, Palestra Świętokrzyska 2019, nr 49–50
Mikuli P., Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, nr 40
Paprocka A., Konstytucja RP wobec ekstremizmu politycznego, Obserwator Konstytucyjny
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, PiP 2020, nr 5
Podkowik J., Sądy wobec niekonstytucyjnych aktów normatywnych u progu trzeciej dekady obowiązywania Konstytucji RP, Przegląd Sądowy 2018, nr 5
Radziewicz P., Wzruszenie „domniemania konstytucyjności” aktu normatywnego przez TK, Przegląd Sejmowy 2008, nr 5
Rozmaryn S., Kontrola konstytucyjności ustaw, PiP 1948, nr 12
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020
Safian M., Trybunał Konstytucyjny po 1997 roku – przełom czy kontynuacja?, [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Siemieński F., Problem kontroli konstytucyjności ustaw w państwie socjalistycznym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1972, nr 4
Sokolewicz W., Czy rak może być rybą, a trybunał sądem, [w:] Państwo prawa – administracja – sądownictwo, red. ??, Warszawa 1999
Stępień-Załucka B., Quo Vadis tymczasowy areszcie? Czyli o tym, ile razy jednym przepisem można naruszać Konstytucję, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2021, t. CXXIV
Sułkowski J., Kryteria oraz procedura wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania TK. Czerwiec 2015 – marzec 2016, red. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017
Syryt A., Kontrola trybu uchwalenia ustawy przed Trybunałem Konstytucyjnym, Warszawa 2014
Syryt A., Skarga konstytucyjna a skarga nadzwyczajna: analiza porównawcza instytucji usuwania naruszeń wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP, Prawo i Więź 2021, nr 4
Światłowski A., Spór o prymat prawa unijnego nad konstytucjami państw członkowskich – déjá vu, Palestra 2020, nr 11
Tuleja P., Postępowanie przed TK w sprawie hierarchicznej kontroli norm, Przegląd Sejmowy 2009, nr 5
Tuleja P., Wyroki interpretacyjne TK, Poznań 2016
Tuleja P., Zaniechanie ustawodawcze, [w:] Ustroje polityczne – doktryny – instytucje polityczne. Księga jubileuszowa Profesora zw. dra hab. Mariana Grzybowskiego, red. J. Czajkowski, Kraków 2007
Vašek M., Verfassungsgerichtsbarkeit und Grundrechtsschutz, [w:] Hanbuch Ius Publicum Europaeum Band VII Verfssungsgerichtsbarkeit in Europa: Vergleich und Perspektiven, red. A. von Bogdandy, Ch. Grabenwarter, P.M. Huber, Heidelberg 2020
Villanón P.C., Die Entwicklung der Verfassungsgerichtsbarkeit, [w:] Hanbuch Ius Publicum Europaeum Band VII Verfssungsgerichtsbarkeit in Europa: Vergleich und Perspektiven, red. A. von Bogdandy, Ch. Grabenwarter, P.M. Huber, Heidelberg 2020
Wojtyczek K., Ciężar dowodu i argumentacji w procedurze kontroli norm przed TK, Przegląd Sejmowy 2004, nr 1
Wojtyczek K., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2012
Wolny M., Szuleka M., Narzędzia w rękach władzy. Funkcjonowanie TK w latach 2016–2021, Warszawa 2021
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, Konstytucyjny.pl
Zajadło J., Sędzia konstytucyjny – profil filozoficznoprawny, [w:] Dyskrecjonalność w prawie. Materiały XVIII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Teorii i Filozofii Prawa, red. W. Staśkiewicz, T. Stawecki, Warszawa 2010
Ziółkowski M., Przesłanki wyznaczania sędziów do składu orzekającego TK i konsekwencje ich naruszania, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2020, nr 3
Ziółkowski M., Stwierdzenie niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego jako podstawa wznowienia postępowania cywilnego. Glosa do postanowienia SN z 29.04.2010 r., IV CO 37/09, PiP 2011, nr 11
Prof. dr hab. Hubert Izdebski
Uniwersytet SWPS w Warszawie
Konstytucyjny model samorządu terytorialnego
W artykule, po porównaniu przepisów Konstytucji RP odnoszących się bezpośrednio do samorządu terytorialnego z odpowiednimi przepisami konstytucji innych państw europejskich w kontekście standardów Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, podjęta została próba wskazania podstawowych wniosków z doświadczeń funkcjonowania niezmiennych od ćwierćwiecza przepisów ustawy zasadniczej w zmieniających się warunkach prawnych i politycznych, w szczególności w warunkach z jednej strony obecności RP w Unii Europejskiej, z drugiej strony – postępującej od 2015 r. faktycznej i formalnej recentralizacji. Refleksja nad tym, jak w świetle doświadczeń powinno się rozumieć i stosować przepisy Konstytucji dotyczące samorządu terytorialnego, została podzielona na trzy części. Pierwsza część dotyczy tych elementów tekstu Konstytucji, które ze względu na niewystarczająco jednoznaczną redakcję, po części wynikającą z kompromisów zawieranych w obrębie „większości konstytucyjnej”, budzą wątpliwości interpretacyjne i stąd również praktyczne. W drugiej części poruszone są kwestie dostrzegane lub takie, które mogły być dostrzegane w okresie przygotowywania projektu ustawy zasadniczej, a które stały się przedmiotem wykładni budzącej, szczególnie obecnie, wątpliwości z punktu widzenia podstaw, czasem na nowo odczytywanej, aksjologii konstytucyjnej. Część trzecia poświęcona jest potrzebie odczytania w Konstytucji tych treści, których jej autorzy mogli jeszcze nie dostrzec, bowiem ich wyrazy pojawiły się lub co najmniej ugruntowały po uchwaleniu ustawy zasadniczej. „Żywa” Konstytucja okazała się stosunkowo zmienna, a kierunek zmian nie był i nie jest łatwy do określenia. Mimo sformułowania w Konstytucji zasad, które określają ważne miejsce samorządu terytorialnego w systemie władz publicznych: pomocniczości, decentralizacji, samodzielności jednostek samorządu, adekwatności zadań i dochodów, nad wykładnią odpowiednich przepisów zaciążyła tradycja centralizmu i etatyzmu, z którą trudno jest zerwać. Reakcją na obecną recentralizację może być wykładnia odpowiadająca wyrażonej w Konstytucji aksjologii, „przyjaznej” standardom europejskim – a zarazem otwartej na nowe kwestie, których mogli nie dostrzegać autorzy ustawy zasadniczej, takie jak rzeczywiste potraktowanie wspólnot samorządowych jako wspólnot mieszkańców, nie tylko obywateli, wraz z uznaniem prawa mieszkańców do samorządu i prawa do miasta, jak również ujmowanie konstytucyjnej zasady unitaryzmu w sposób uwzględniający potrzebę regionalizacji.
Słowa kluczowe: konstytucja, samorząd terytorialny, decentralizacja, centralizacja, aksjologia, europeizacja, subsydiarność, pomocniczość
Pobierz treść artykułu
Constitutional Model of Territorial Self-Government
The article, after presenting a comparison of provisions of the Polish 1997 Constitution relating directly to territorial self-government with respective provisions of constitutions of other European states within the context of standards of the European Charter of Local Self-Government, is an attempt to draw basic conclusions from experience of functioning during 25 years the same constitutional provisions in changing legal and political conditions, in particular, in the conditions on the one hand of Poland’s membership in the EU and on the other hand of actual and formal recentralisation having been developed since 2015. Reflection on how constitutional provisions relating to territorial self-government should be interpreted and applied in the light of the experience has been divided into three parts. The first part deals with those elements of the text of the Constitution which, because of their redaction, not sufficiently clear, resulting partially from compromises within the „constitutional majority”, raise doubts in the field of interpretation and practice as well. In the second part, there are raised matters having been noticed or noticeable in the period of drafting the fundamental law, that have become an object of interpretation raising, in particular at present, doubts from the point of view of fundamentals of constitutional axiology we sometimes read anew. The third part is devoted to the need to read from the Constitution the content its authors had not been able to perceive yet as their expressions came out or at least were consolidated after passing the fundamental law. „Living” Constitution have proved to be relatively changeable, and the trend of the changes was not and has not been easy to identify. In spite of the principles that define the important place of territorial self-government in the system of public authorities having been formulated in the Constitution: subsidiarity, decentralisation, autonomy of self-government units, adequacy of tasks and revenues, the tradition of centralism and etatism still weights on interpretation of respective constitutional provisions, and it is difficult to break with. Interpretation that meets axiology the Constitution expresses, that is „friendly” to European standards, and that is open to new questions the authors of the fundamental law could not perceive, as an actual treatment of self-government communities as those of inhabitants, and not only of citizens, with a recognition of inhabitants’ right to self-government and to the city, and an approach of the constitutional principle of unitary state in terms of the need of regionalisation as well – can be, however, a reaction to the present recentralisation.
Keywords: constitution, local government, decentralization, centralization, axiology, Europeanization, subsidiarity, subsidiarity
Bibliografia
Baszyński A., Kańduła S., Zadania samorządu terytorialnego w świetle koncepcji zawodności rynku i państwa, Ekonomia i Prawo 2010, t. 6
Bendyk E., Samorządna Rzeczpospolita – historia pewnego marzenia, [w:] Samorządna Rzeczpospolita 40 lat później, Warszawa 2021
Bodnar A., Rozszerzenie czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach samorządowych na osoby nieposiadające obywatelstwa Unii Europejskiej, Samorząd Terytorialny 2013, nr 9
Bosiacki A., Od naturalizmu do etatyzmu. Doktryny samorządu terytorialnego Drugiej Rzeczypospolitej. 1918–1939, Warszawa 2006
Chorążewska A., Samorząd terytorialny jako filar demokratycznego państwa – refleksje o idei samorządności terytorialnej na tle tradycji samorządowych II Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2021, nr 4
Dolnicki B., Samorząd terytorialny w Konstytucji RP z 1997 r., [w:] Konstytucyjne umocowanie samorządu terytorialnego, red. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2018
Izdebski H., Doktryny polityczno-prawne. Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2020
Izdebski H., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 15, 16, 163–172, Warszawa 2020
Izdebski H., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 3, Warszawa 2021
Izdebski H., Komentarz do Konstytucji RP. Art. 75, Warszawa 2022
Izdebski H., Prawo do miasta – aspekty prawne, [w:] Prawo do miasta a wyzwania polityki miejskiej, red. M.J. Nowak, Warszawa 2022
Izdebski H., Prawo do samorządu – Prawo obywateli i prawo mieszkańców, Samorząd Terytorialny 2018, nr 10
Izdebski H., Prawo miejscowe w państwie unitarnym, [w:] Kryzys, stagnacja, renesans? Prawo administracyjne przyszłości. Księga jubileuszowa Profesora Jacka Jagielskiego, red. M. Wierzbowski, J. Piecha, P. Gołaszewski, M. Cherka, Warszawa 2021
Izdebski H., Samorząd terytorialny. Pionowy podział władzy, Warszawa 2020
Izdebski H., Trzydzieści lat po restytucji samorządu – gdzie jesteśmy?, Samorząd Terytorialny 2020, nr 3
Jouen M., Les collectivités locales des nouveaux Etats membres dans la dynamique européenne, Povoirs Locaux 2005, t. 64
Kornberger-Sokołowska E., O potrzebie instytucjonalnego wzmocnienia idei samorządności – aspekt finansowo-prawny, Samorząd Terytorialny 2020, nr 4
Kornberger-Sokołowska E., Zasada adekwatności w systemie finansów samorządu terytorialnego w Polsce, Warszawa 2013
Kuciński J., Postępowe i demokratyczne dziedzictwo polskich aktów konstytucyjnych źródłem inspiracji unormowań Konstytucji RP z 1997 roku, [w:] Piętnaście lat Konstytucji RP z 1997 roku. Inspiracje, uregulowania, trwałość, red. J. Kuciński, Warszawa 2012
Kulesza M., O tym, ile jest decentralizacji w centralizacji, a także o osobliwych nawykach uczonych administratywistów, Samorząd Terytorialny 2009, nr 12
Piechowiak P., [w:] Konstytucja RP, t. I, Art. 1–86. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Radziewicz P., Decentralizacja jako pojęcie prawne, Kwartalnik Prawa Publicznego 2005, nr 1–2
Rogowski S., Nowelizacje konstytucji z 22 lipca 1952 r. w latach 1989–1991, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2009, t. 12
Tuleja P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Wójtowicz K., Przejawy naruszeń zasady adekwatności w procesie decentralizacji zadań publicznych w Polsce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2015
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, [w:] Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, red. M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jankowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2017
Zachariasz I., Prawo do samorządu – prawo wspólnot samorządowych, Samorząd Terytorialny 2018, nr 10
Zdebel M., Zasady samodzielności finansowej i adekwatności w działalności jednostek samorządu terytorialnego – podstawy ustrojowo-finansowe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2015, vol. 870
Prof. dr hab. Aldona Domańska
Uniwersytet Łódzki
Rzecznik Praw Obywatelskich – bastion czy fasada demokratycznego państwa prawa?
Rzecznik praw Obywatelskich funkcjonuje w Polsce od 35 lat, w tym 25 pod rządami Konstytucji RP z 1997 r. Ombudsman jest stałym i koniecznym elementem ustroju każdego z państw demokratycznych. Gwarantem skutecznego działania tego organu, jego obiektywizmu i odwagi w podejmowaniu działań jest niezależność od innych organów i niezależność w podejmowaniu czynności. Mimo działań podejmowanych przez organy władzy w celu ograniczenia tej niezależności ombudsmani kolejnych kadencji udowodnili, że jest organ ten jest filarem współczesnej demokracji, gwarantem ochrony praw i wolności człowieka oraz praworządności.
Słowa kluczowe: Rzecznik Praw Obywatelskich, prawa człowieka, praworządność, demokracja, niezależność
Pobierz treść artykułu
The Ombudsperson: A Bulwark or Facade of a Democratic Rule-of-Law State
Poland has had Ombudspersons for 35 years, including 25 years under the 1997 Constitution of the Republic of Poland. The Ombudsperson is a permanent and necessary element of the system of every democratic country. The guarantee of this authority’s effective operation, objectivity and courage in taking actions lies in their independence from other authorities and independence in taking actions. Despite the actions taken by the authorities to limit this independence, the ombudspersons in subsequent terms of office have proved this authority to be a pillar of modern democracy, guaranteeing the protection of human rights and freedoms and the rule of law.
Keywords: Ombudsperson, human rights, rule of law, democracy, independence
Bibliografia
Arcimowicz J., Rzecznik Praw Obywatelskich – aktor sceny publicznej, Warszawa 2003 Brzozowski W., W sprawie bezstronności Sędziego Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2013, nr 9
Brzozowski W., Wyłączenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego od udziału w postępowaniu, PiP 2013, nr 1
Demandt A., Wie scheitern Demokratien?, Läßt sich der Verfassungskreislauf aufhalten?, [w:] Politisches Denken, red. V. Gerhardt, C. Kauffmann, H.-C. Kraus, R. Mehring, H. Ottmann, M.P. Thompson, B. Zehnpfennig, Berlin 2012
Domańska A., Pozycja ustrojowo-prawna Rzecznika Praw Obywatelskich, Łódź 2012
Finnis J., Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, przekł. K. Lossman, Warszawa 2001
Kubiak A., Rzecznik Praw Obywatelskich a administracja, PiP 1987, nr 12
Łętowska E., Baba na świeczniku, Łódź 1992
Radziewicz P., Statut Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, [w:] Aktualne problemy konstytucyjne w świetle pytań prawnych i skarg konstytucyjnych do Trybunału Konstytucyjnego, red. P. Daniluk, P. Radziewicz, Warszawa 2010
Zieliński A., Konstytucyjność art. 3 ust. 6 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, PiP 2021, nr 8
Ziółkowski M., Kadencyjność Rzecznika Praw Obywatelskich i zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Glosa do wyroku TK z 15 kwietnia 2021 r., K 20/20, Przegląd Konstytucyjny 2021, nr 1
Zoll A., Przedmowa, [w:] J. Świątkiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, Warszawa 2001
Zubik M., Rzecznik Praw Obywatelskich (po 20 latach istnienia urzędu), PiP 2008, nr 11
Zubik M., Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011
Prof. dr hab. Elżbieta Kornberger-Sokołowska
Uniwersytet Warszawski
Finanse publiczne w Konstytucji (refleksje po 25 latach obowiązywania regulacji dotyczących budżetów publicznych)
Konstytucja RP reguluje najważniejsze zasady ustroju finansowego państwa, określa także obowiązki ustawodawcy zwykłego w zakresie prawodawstwa finansowego oraz wprowadza ograniczenia co do kierunków i treści regulacji ustawowych .Podkreślenia wymaga niedostateczne zabezpieczenie przez regulacje konstytucyjne niezbędnej stabilności regulacji prawnofinansowych oraz przejrzystości systemu finansów publicznych. Niezbędne są regulacje przeciwdziałające deprecjacji budżetów publicznych ,zwłaszcza budżetu państwa na rzecz poza-konstytucyjnych form redystrybucji środków publicznych. Konieczne jest wzmocnienie konstytucyjnych gwarancji samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego w gospodarowaniu zdecentralizowanymi zasobami środków publicznych oraz przeciwdziałanie naruszeniom zasady adekwatności środków do zadań ,które samorząd realizuje .Duży zakres swobody ustawodawcy w kształtowaniu systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz brak określenia przesłanek do podejmowania prze nie odpowiednich działań nie gwarantuje w dostatecznym stopniu realizacji tej zasady.
Słowa kluczowe: konstytucja, budżet, finanse publiczne, rząd, Polska, samorząd terytorialny
Pobierz treść artykułu
Public Finance in the Polish Constitution (Reflections are 25 Years of Application of Regulations on Public Budgets)
The Constitution of the Republic of Poland regulates the key principles of the financial system of the state. It imposes obligations on the legislator in the field of financial legislation and introduces restrictions as to the directions and contents of statutory provisions. It should be emphasized that the necessary stability and transparency of public finance is insufficiently secured. It is also necessary to counteract the degradation of the importance of public budgets, especially the state budget. Currently the redistribution of significant amounts of public funds is carried out using non-constitutional forms. It is also necessary to strengthen the constitutional guarantees of financial independence of local government entities and counteract violations of the principle of adequacy of resources to tasks. The large margin of legislator’s discretion in shaping the local government income system combined with the lack of definition of their prerogatives to take appropriate actions do not guarantee proper implementation of the principles of adequacy of resources to their tasks.
Keywords: constitution, budget, public finances, government, Poland, local government
Bibliografia
Budziarek M., Sądowa ochrona prawa jednostki samorządu terytorialnego do dotacji celowej na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, Finanse Komunalne 2019, nr 10
Chojna-Duch E., Podstawy finansów publicznych i prawa finansowego, Warszawa 2012
Drwiło A., Podstawy finansów i prawa finansowego, Warszawa 2011
Dębowska-Romanowska T., Prawo finansowe. Część konstytucyjna wraz z częścią ogólną, Warszawa 2010
Ruśkowski E., Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2008
Glumińska-Pawlic J., Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Katowice 2003
Gorgol A., Równowaga budżetowa w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2014, nr 9
Hanusz A., Równowaga budżetowa a zasady prawa, PiP 2015, nr 9
Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, Warszawa 2015
Misiąg W. (red.), Komentarz do ustawy o finansach publicznych, Warszawa 2019
Kielina L., Stabilność fiskalna jako wartość chroniona konstytucyjnie w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2022
Kieres L., Prawo europejskie wobec samorządu terytorialnego w:Samorząd-Finanse-Nadzór i kontrola, red. R. Krawczyk, M. Stec Warszawa 2013
Kornberger-Sokołowska E., Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2001
Kornberger-Sokołowska E., Realizacja zasady adekwatności w procesach decentralizacji finansów publicznych, Samorząd Terytorialny 2001, nr 2
Kornberger-Sokołowska E., Ewolucja systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego a zasada adekwatności środków do zadań, [w:] W poszukiwaniu dobrego prawa .Księga jubileuszowa prof. M. Steca, Warszawa 2022
Kosikowski C., Gospodarka i finanse w nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12
Lotko E., Zawadzka-Pąk U.K., Prawnofinansowe instrumenty ograniczania deficytu i długu publicznego w Polsce na tle doświadczeń europejskich, Białystok 2018
Miemiec W., Europejska Karta Samorządu Terytorialnego jako zespół gwarancji zabezpieczających samodzielność finansową gmin – wybrane zagadnienia teoretyczno-prawne, Samorząd Terytorialny 1997, nr 10
Miemiec W., Prawne gwarancje samodzielności finansowej gminy w zakresie dochodów publicznoprawnych, Wrocław 2005
Misiąg W., Finanse publiczne w Polsce, Warszawa 2006
Niezgoda A., Podział zasobów publicznych między administrację rządową i samorządową, Warszawa 2012
Nowak-Far A., Zadaniowe powiazanie budżetu państwa z budżetem ogólnym UE, Kontrola Państwowa 2021
Oniszczuk J., Zasada samodzielności finansowej gmin w Konstytucji z 1997 r., Glosa 1998
Salachny J. (red.), Budżet samorządowy i wieloletnia prognoza finansowa, praca zbiorowa, Gdańsk 2014
Zubik M., Budżet państwa w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2001
Prof. dr hab. Grzegorz Kuca
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Problem deprecjonowania budżetu państwa
Celem artykułu jest analiza form i metod deprecjonowania budżetu państwa jako najwyższego rangą planu finansowego uwzględniającego planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy oraz zaproponowanie sposobów przywrócenia budżetowi państwa odpowiedniej rangi związanej z jego szczególnym charakterem oraz centralną pozycją w systemie finansów publicznych. W szczególności omówiono kompetencje budżetowe rządu i parlamentu na tle zasady podziału władzy, zawartość budżetu państwa i ustawy budżetowej oraz zjawisko debudżetyzacji finansów publicznych umożliwiające wydatkowanie środków publicznych z pominięciem budżetu państwa oraz stosowanie różnego rodzaju form wykonywania dopuszczających wykazanie wydatków w innych okresach niż są faktycznie ponoszone. Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że zjawisk tych nie można ograniczyć ani tym bardziej wyeliminować z wykorzystaniem instrumentów kontroli budżetowej określanej coraz częściej mianem mitu kontroli fiskalnej. Zjawiskom tym towarzyszą rekordowe przyrosty długu publicznego, które były spowodowane zaciąganiem zobowiązań na finansowanie zadań związanych z przeciwdziałaniem pandemii COVID-19. W podsumowaniu proponuje się wprowadzenie określonych zmian pozwalających ograniczyć, a nawet wyeliminować wskazane problemy.
Słowa kluczowe: budżet państwa, proces budżetowy, debudżetyzacja, wykonywanie budżetu państwa, deficyt budżetowy, dług publiczny, COVID19
The Problem of Deprecating the State Budget
The aim of the paper is to analyse the forms and methods of depreciating the state budget as the highest-ranking financial plan taking into account the planned state revenues and expenditures for the next budget year, and to propose ways to restore the state budget to its proper rank related to its special character and central role in the system of public finances. In particular, it discusses the budgetary powers of the government and parliament against the background of the principle of the separation of powers, the content of the state budget and the budget law, as well as the phenomenon of debudgetization of public finances, which allows expending public funds without regard to the state budget and using various forms of execution enabling expenditure to be shown in periods other than those actually incurred. The analysis leads to the conclusion that these phenomena cannot be reduced, let alone eliminated, with the use of budgetary control instruments increasingly commonly referred to as the myth of fiscal control. These phenomena are accompanied by record increases in public debt, which were caused by incurring liabilities to finance tasks related to countering the COVID-19 pandemic. In conclusion, a proposal is made to introduce changes which will limit or even eliminate the abovementioned problems.
Keywords: state budget, budget process, debudgetization, execution of the state budget, public deficit, public debt, COVID19
Bibliografia
Borodo A., Współczesne problemy prawne budżetu państwowego, Warszawa 2014
Chojna-Duch E., Podstawy finansów publicznych ii prawa finansowego, Warszawa 2010
Czekaj J., Narzędzia niekonwencjonalnej polityki antykryzysowej, [w:] Finanse publiczne w sytuacjach kryzysowych. Zagadnienia prawno-finansowe, red. G. Kuca, Kraków 2022
Dębowska-Romanowska T., Prawo finansowe. Część konstytucyjna wraz z częścią ogólną, Warszawa 2010
Granat M., Równowaga budżetowa jako zasada prawa (na marginesie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego czasu kryzysu finansowego), Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 3
Grodyński T., Nauka skarbowości i prawo skarbowe, Oxford 1945
Hanusz A., Równowaga budżetowa a zasady prawa, PiP 2015, nr 9
Kielin Ł., Stabilność fiskalna jako wartość konstytucyjnie chroniona w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2022
Kosikowski C., Finanse publiczne w świetle Konstytucji RP oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (na tle porównawczym), Warszawa 2004
Kosikowski C., Finanse i prawo finansowe Unii Europejskiej, Warszawa 2014
Kosikowski C., Rzeczywisty i potencjalny (możliwy) wpływ prawa Unii Europejskiej na poprawę stanu polskiego prawa finansowego, [w:] Główne wyzwania i problemy systemu finansów publicznych, red. J. Głuchowski, A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, Lublin 2009
Kuca G., Formy elastycznego wykonywania budżetu państwa w dobie pandemii COVID-19, [w:] Finanse publiczne w sytuacjach kryzysowych. Zagadnienia prawno-finansowe, red. G. Kuca, Kraków 2022
Kuca G., Procedura budżetowa we współczesnym prawie konstytucyjnym. Analiza porównawcza na przykładzie państw UE, Warszawa 2018
Łętowska E., Władza sądownicza a pozostałem władze – stan równowagi czy jej zachwiania, [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. R. Piotrowski, Warszawa 2015
Ruśkowski E., Zasady budżetowe, [w:] Finanse publiczne i prawo finansowe, red. C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Warszawa 2008
Stankiewicz J., Debudżetyzacja finansów państwa, Białystok 2007
Wehner J., Legislature and the Budget Process. The Myth of Fiscal Control, New York 2010
Wehner J., Legislature and Public Finance, [w:] The Oxford Handbook of Legislative Studies, red. S. Martin, T. Saalfeld, K.W. Strøm, New York 2014
Wehner J., Redefining the Contribution of Legislatures to the Budget Cycle, Washington 2004
Zubik M., Budżet państwa w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2001
Zubik M., W poszukiwaniu efektywnych mechanizmów ochrony bezpieczeństwa ekonomicznego państwa, [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej, E. Gdulewicz, red. W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015
Prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Konstytucyjna regulacja stanów nadzwyczajnych w świetle dotychczasowej praktyki jej (nie)stosowania
Celem artykułu jest przedstawienie sposobu uregulowania problematyki stanów nadzwyczajnych w Konstytucji RP z 1997 r., a także praktyki stosowania tej regulacji prawnej. Szczegółowej analizie poddano przesłanki wprowadzania poszczególnych stanów nadzwyczajnych, możliwości weryfikacji ich legalności oraz warunki ograniczania praw i wolności jednostki. Zrekonstruowano również rzeczywiste powody zarówno wprowadzenia stanu wyjątkowego z powodu kryzysu migracyjnego w 2021 r. , jak i niewprowadzenia konstytucyjnego stanu nadzwyczajnego z powodu pandemii COVID-19 w 2020 r. Autorka przeanalizowała równię dopuszczalność tworzenia ustawowych stanów nadzwyczajnych, które nie są przewidziane w Konstytucji i które traktowane są jako alternatywa dla konstytucyjnych stanów nadzwyczajnych. Wskazała również na potrzebę wprowadzenia konkretnych zmian legislacyjnych, wzmacniających kontrolę nad działaniami egzekutywy i legislatywy, zwłaszcza w obszarze ochrony praw i wolności jednostki w czasie stanu nadzwyczajnego.
Słowa kluczowe: konstytucja, stan nadzwyczajny, COVID-19, nadzwyczajne środki, Polska, ograniczenia praw człowieka
Pobierz treść artykułu
Constitutional Regulation of States of Emergency
The aim of the paper is to present the way in which the issue of states of emergency is regulated in the Constitution of the Republic of Poland of 1997, as well as the practice of applying this legal instrument. The conditions for the introduction of particular states of emergency, the possibility of verifying their lawfulness, and the conditions for restricting individual rights and freedoms are analysed in detail. The actual reasons for both the introduction of a state of emergency due to the migration crisis in 2021 and the failure to introduce a state of emergency due to the COVID-19 pandemic in 2020 were also reconstructed. The author analyses the permissibility of the creation of statutory states of emergency which are not provided for in the Constitution and which are treated as alternatives to constitutional states of emergency. She also points out the need for specific legislative amendments that should be adopted in order to strengthen control over the activities of the executive and legislative branches, especially in the area of protecting individual rights and freedoms during a state of emergency.
Keywords: Constitution, state of emergency, COVID-19, extraordinary measures, Poland, limitations of human rights
Bibliografia
Bień-Kacała A., Jackiewicz A., Militant democracy – demokracja, która sama się broni (?), PiP 2017, nr 8
Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007
Brzozowski W., Obejście konstytucji, PiP 2014, nr 9
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2013
Czarny-Drożdżejko E., Ograniczenie wolności prasy w stanach nadzwyczajnych na tle polskich regulacji prawnych, Przegląd Prawa Publicznego 2015, nr 11
Łętowska E., Za głupstwa królów płacą ich narody – indemnizacja w czasie zarazy (cz. I), Konstytucyjny.pl
Eckhardt K., Stan nadzwyczajny jako instytucja polskiego prawa konstytucyjnego, Przemyśl–Rzeszów 2012
Florczak-Wątor M., Niekonstytucyjność ograniczeń praw i wolności jednostki wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, PiP 2020, nr 12
Florczak-Wątor M., States of Emergency in Poland and Their Impact on the Protection of Human Rights in Times of COVID-19 Pandemic, Romanian Journal of Comparative Law 2021, nr 2
Florczak-Wątor M., The Polish Constitutional Tribunal and its Transformation, European Review of Public Law 2020, nr 32
Garlicki L., Disabling the Constitutional Court in Poland?, [w:] Transformation of law systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989–2015. Liber Amicorum in Honorem Prof. dr. dres. H. C. Rainer Arnold, red. A. Szmyt, B. Banaszak, Gdańsk 2016
Kardas P., Konstytucyjne podstawy rozstrzygania kolizji obowiązków i konfliktu dóbr w czasie pandemii, Palestra 2020, nr 6
Krzemiński M., Hybrydowy stan nadzwyczajny, Konstytucyjny.pl
Kurzępa E., Stan epidemii a stan klęski żywiołowej – rozważania w kontekście bezpieczeństwa państwa, Przegląd Prawa Publicznego 2021, nr 5
Kurzępa E., Stany nadzwyczajne w polskim porządku prawnym, Warszawa 2017
Morawski F., Zakaz przemieszczania się w związku z pandemią COVID-19 w świetle konstytucyjnego prawa do poruszania się, Przegląd Prawa Publicznego 2020, nr 9
Müller J.W., Militant Democracy, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Pach M., Niemiecka koncepcja demokracji zdolnej do obrony (zarys problematyki), Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 2.
Paśnik J., Kilka refleksji o regulacji stanu epidemii jako sui generis pozakonstytucyjnego stanu nadzwyczajnego, Przegląd Prawa Publicznego 2020, nr 11
Prokop K., Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Białystok 2005
Radajewski M., Procedura wprowadzania stanów nadzwyczajnych – wybrane problemy, Przegląd Prawa Publicznego 2015, nr 6
Radajewski M., Treść, charakter prawny oraz kontrola legalności rozporządzeń dotyczących stanów nadzwyczajnych w świetle Konstytucji RP, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 4
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Sadurski W., Porządek konstytucyjny, [w:] Demokracja w Polsce 2005–2007, red. L. Kolarska-Bobińska, Warszawa 2007.
Trociuk S., Stan wyjątkowy przy granicy z Białorusią – konsekwencje prawne, LEX/el. 2021
Tuleja P., Pandemia COVID-19 a konstytucyjne stany nadzwyczajne, Palestra 2020, nr 9
Wawrzyniak J., Systemowa deprecjacja praworządności (kontekst ustrojowy), PiP 2021, nr 9
Wilk J., Prawo do przemieszczania się w stanie epidemii – brak podstaw prawnych dla wprowadzania zakazu przemieszczania się, LEX/el. 2020
Wróblewski M., Wolność zgromadzeń w czasie epidemii, LEX/el. 2020
Wyrzykowski M., Experiencing the Unimaginable: the Collapse of the Rule of Law in Poland, Hague Journal on the Rule of Law 2019, nr 11
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Prof. dr hab. Ryszard Piotrowski
Uniwersytet Warszawski
Konstytucjonalizm „dobrej zmiany”
Przedmiotem artykułu jest analiza poglądów konstytucyjnych charakterystycznych dla procesu polegającego na zmienianiu obowiązującej Konstytucji w drodze ustaw zwykłych oraz na arbitralnej zmianie praktyki jej stosowania. Proces ten, określany mianem „dobrej zmiany”, zapoczątkowany w roku 2015, odzwierciedla negatywną ocenę skutków polskiej transformacji ustrojowej. Ocena ta jest przesłanką uzasadniającą zastąpienie konstytucjonalizmu właściwego demokratycznemu państwu prawnemu, zakładającego ograniczenie władzy przez prawo, decyzjonizmem konstytucyjnym, który odzwierciedla zasadę prymatu polityki w stosunku do prawa. Stosowanie tej zasady w praktyce ustrojowej jest nie do pogodzenia z konstytucjonalizmem rozumianym jako rządy prawa, poszanowanie praw człowieka oraz pluralizmu i demokracji, która respektuje prawa mniejszości i uznaje istnienie granic władzy większości.
Słowa kluczowe: konstytucja, konstytucjonalizm, „dobra zmiana”, demokracja, prawa człowieka, kryzys konstytucyjny
Pobierz treść artykułu
Constitutionalism of „Change for the Good” movement
The article contains an analysis of constitutionalist opinions about a process whereby the applicable Constitution is being revised by means of simple-majority acts of Parliament and where the practice of the Constitution’s application is subject to arbitrary changes. This process, initiated in 2015 and described by its backers as “change for the good”, is informed by a negative assessment of the consequences of the Polish post-1989 systemic transition. Based on this assessment, the constitutionalism of a state governed by the rule of law (where legal precepts constrain authority) is being replaced by constitutional decisionism, where the law takes a back seat to politics. Resorting to the latter in the practice of governance is irreconcilable with the former meaning of constitutionalism which encompasses the rule of law, respect for human rights, pluralism and democracy, with minority rights observed and limits to majority rule acknowledged.
Keywords: constitution, constitutionalism, ‘good change’, democracy, human rights, constitutional crisis
Bibliografia
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021
Bernatt M., Ziółkowski M., Statutory Anti-Constitutionalism, Washington International Law Journal 2019, nr 2
Bruti Liberati E., Ceretti A., Giasanti A. (red.), Governo dei giuduci. La magistratura tra diritto e politica, Milano 1996
Bryk A., Konstytucjonalizm, Kraków 2013
Brzozowski W., Niezależność konstytucyjnego organu państwa i jej ochrona, Warszawa 2016
Brzozowski W., O potrzebie reformy konstytucyjnej, PiP 2017, nr 10
Dixon R., Landau D., Abusive Constitutional Borrowing. Legal Globalization and the Subversion of Liberal Democracy, Oxford 2021
Drinóczi T., Bień-Kacała A. (red.), Rule of Law, Common Values, and Illiberal Constitutionalism: Poland and Hungary within the European Union, London–New York 2021
Frankfurt H.G., O wciskaniu kitu, Warszawa 2008
Garlicki L., Counstitutional Court and Politics. The Polish Crisis, [w:] Judicial Power: How Constitutional Courts Affect Political Transformations, red. Ch. Landfried, Cambridge 2019
Garlicki L., Niekonstytucyjność: formy, skutki, procedury, PiP 2016, nr 9
Garlicki L., O powołaniu naszych czasów do uchwalania konstytucji, PiP 2017, nr 9
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2021
Girard R., Kozioł ofiarny, Łódź 1987
Gliński P., Wygaszanie społeczeństwa obywatelskiego, [w:] Wygaszanie Polski, red. L. Sosnowski, Kraków 2015
Goldsworthy J., Constitutional Interpretation, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, PiP 2020, nr 10
Grimm D., Constitutionalism, Oxford 2016
Guarnieri C., Pederzoli P., Thomas C.A., The Power of Judges, Oxford 2003
Hirschl R., Towards Juristocracy, Cambridge–London 2004
Izdebski H., Konstytucjonalizm – legicentryzm – ustawowy nihilizm prawny. O powołaniu naszych czasów do nauki konstytucji, PiP 2016, nr 6
Jefferson T., [w:] The Writings of Thomas Jefferson, t. 2, red. A.A. Lipscomb, Washington 1903
Kapiszewski D., Silverstein G., Kagan R.A., Consequential Courts. Judicial Roles in Global Perspective, Cambridge 2013
Kłosińska K., Rusinek M., Dobra zmiana, Kraków 2019
Kramer L.D., The People Themselves: Popular Constitutionalism and Judicial Review, Oxford 2004
Kruk M., Czy praktyka ustrojowa wskazuje na konieczność zmian w Konstytucji?, PiP 2018, nr 12
Krygier M., Illiberalism and the Rule of Law, [w:] Routledge Handbook of Illiberalism, red. A. Sajó, R. Uitz, S. Holnes, London and New York 2022
Landau D., Abusive Constitutionalism, U.C. Davis Law Review 2013, nr 1
Li-Ann T., Constitutionalism in Illiberal Polities, [w] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012
Łętowska E., Zajadło J., O wygaszaniu państwa prawa, Sopot 2020
Majchrowski J. i in., Raport Zespołu Ekspertów do spraw Problematyki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lipca 2016 r.
Małajny R.M., Trybunał Konstytucyjny jako strażnik Konstytucji, PiP 2016, nr 10
Morawski L., Opinia Komisji Weneckiej w sprawie ustawy nowelizującej z 22 grudnia 2015 roku – analiza krytyczna, Prawo i Więź 2016, nr 1
Mounk Y., The People Versus Democracy: The Rise of Undemocratic Liberalism and the Threat of Illiberal Democracy, Boston 2018
Murphy W.F., Constitutional Democracy. Creating and Maintaining a Just Political Order, Baltimore 2007
Pawłowicz K., „Demokratyczne standardy prawne” w projekcie opinii Komisji Weneckiej o
polskiej ustawie „naprawczej” z 22 grudnia 2015 zmieniającej ustawę o TK z 25 czerwca 2015, Prawo i Więź 2016, nr 1
Pawłowicz K., Niech wolni Polacy sami napiszą Konstytucję dla wolnej Polski!, [w:] Repolonizacja Polski, red. L. Sosnowski, Kraków 2016
Piotrowski R., Demokracja nieliberalna czyli oksymoron konstytucyjny, [w:] Potentia non est
nisi da bonum. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Witkowskiemu, red. M. Serowaniec, A. Bień-Kacała, A. Kustra-Rogatka, Toruń 2018
Piotrowski R., Ex iniuria iudex non oritur. Uwagi o ustrojowym znaczeniu tożsamości konstytucyjnej Krajowej Rady Sądownictwa, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Piotrowski R., Konstytucja i granice władzy suwerena w państwie demokratycznym, [w:] Dwadzieścia lat obowiązywania Konstytucji RP. Polska myśl konstytucyjna a międzynarodowe standardy demokratyczne, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2017
Piotrowski R., Pojęcia zastane w Konstytucji RP. Dylematy teorii i praktyki, [w:] Źródła prawa. Teoria i praktyka, red. T. Giaro, Warszawa 2016
Piotrowski R., Ważność wyborów prezydenckich w świetle Konstytucji RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Piotrowski R., Zagadnienie legitymizacji władzy sądowniczej w demokratycznym państwie prawnym, [w:] Legitymizacja władzy sądowniczej, red. A. Machnikowska, Gdańsk 2017
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny a rebours, PiP 2020, nr 5
Roszkowski W., Upodmiotowienie polskiej polityki, [w:] Repolonizacja Polski, red. L. Sosnowski, Kraków 2016
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020
Sanecka-Tyczyńska J., Prawa i Sprawiedliwości krytyka Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., Przegląd Sejmowy 2018, nr 4
Sartori G., Constitutionalism: A Preliminary Discussion, American Political Science Review 1962, nr 56
Sartori G., Democrazia, Milano 1993
Segall E. J., Aggressive Judicial Rewiev, Political Ideology, and the Rule of Law, Studia Iuridica 2019, t. 79
Skąpska G., Abuse of Constitution as a Means of Political Change. Sociological Reflections on the Crisis of Constitutionalism in Poland, Polish Sociological Review, 2019, nr 4
Smolar A., Przygody społeczeństwa obywatelskiego, [w:] Idee a urządzanie świata społecznego. Księga jubileuszowa dla Jerzego Szackiego, red. E. Nowicka, M. Chałubiński, Warszawa 1999
Sulikowski A., Trybunał Konstytucyjny a polityczność. O konsekwencjach upadku pewnego mitu, PiP 2016, nr 4
Śliwiński A., Okazało się, że własność polska nie jest święta, [w:] Repolonizacja Polski, red. L. Sosnowski, Kraków 2016
Tate C.N., Vallinder T. (red.), The Global Expansion of Judicial Power, New York 1995
Troper M., Sovereignty, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajo, Oxford 2012
Waśkiewicz A., Paradoksy idei reprezentacji politycznej, Warszawa 2012
Wawrzyniak J., Systemowa deprecjacja praworządności, PiP 2021, nr 9
Wronkowska S., O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji, [w:] Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016
Wyrzykowski M., Ziółkowski M., lliberal Constitutionalism and the Judiciary, [w:] Routledge Handbook of Illiberalism, red. A. Sajó, R. Uitz, S. Holnes, London–New York 2022
Wyrzykowski M., Obrona Konstytucji RP, Kwartalnik o Prawach Człowieka 2017, nr 3–4
Wyrzykowski M., The Vanishing Constitution, European Yearbook on Human Rights 2018
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, [w:] Wyzwania dla ochrony
konkurencji i regulacji rynku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, red. M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jankowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2017
Ziółkowski M., Dwie płaszczyzny dyskusji o tożsamości konstytucyjnej (teoria versus dogmatyka), [w:] Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, red. A. Wróbel, M. Ziółkowski, Warszawa 2021
Ziółkowski M., Tożsamość konstytucyjna jako wzorzec i kryterium kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (uwagi na marginesie wyroków K 32/09 i P 7/20), [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Ziółkowski M., Przesłanki wyznaczania sędziów do składu orzekającego TK i konsekwencje ich naruszania, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2020, nr 3
Zubik M., O „grzechach społecznych” przeciwko ustawie zasadniczej, PiP 2018, nr 1
Zubik M., O przewrotnych interpretacjach przepisów Konstytucji dotyczących władzy sądzenia, PiP 2017, nr 10
Zubik M., Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, Warszawa 2020
Prof. dr hab. Agnieszka Bień-Kacała
Uniwersytet Szczeciński
Czy demokracja może jeszcze obronić się sama w Polsce?
W artykule przeanalizowano koncepcje militant democracy, neo-militant democracy, quasi-militant democracy na tle rozwiązań przyjętych w Konstytucji RP z 1997 r. oraz praktyki jej stosowania na przestrzeni 25 lat od wejścia w życie. Głównym problemem jest przy tym odporność opisanej konstytucyjnie demokracji na pojawiające się w społeczeństwie tendencje nieliberalne i autokratyczne. Zaprezentowane w artykule badania socjologiczne mogą wskazywać, że nie nastąpiło wystarczające zakorzenienie wartości niezbędnych do ochrony demokracji liberalnej wprowadzonej w wyniku transformacji ustrojowej rozpoczętej w 1989 roku. W konsekwencji możliwa była degradacja systemu przez obniżenie dotychczasowych standardów w zakresie wyborów, praw opozycji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a także ochrony praw jednostki. W konkluzji podkreślono, że wybory przeprowadzone w konstytucyjnych ramach mogą być niewystarczające do odwrócenia wskazanych tendencji bez odpowiednich zmian społecznych.
Słowa kluczowe: militant democracy, neo-militant democracy, quasi-militant democracy, konstytucjonalizm, społeczeństwo, demokracja, rządy prawa, prawa człowieka
Pobierz treść artykułu
Can democracy still defend itself in Poland?
The paper analyses militant democracy, neo-militant democracy, and quasi-militant democracy against the background of the provisions adopted in the 1997 Constitution and the constitutional practice over 25 years. The main question is the resilience of democracy to the illiberal and autocratic tendencies emerging in society. The sociological research presented in the paper may indicate that the values necessary to protect liberal democracy, introduced as a result of the systemic transformation of 1989, have not been sufficiently entrenched. Consequently, it was possible to degrade standards in terms of elections, the rights of the opposition, the independence of courts and impartiality of judges, and the protection of individual rights. The conclusion emphasized that the elections conducted within the constitutional framework may not be sufficient to reverse the illiberal and autocratic tendencies without appropriate social changes.
Keywords: militant democracy, neo-militant democracy, quasi-militant democracy, constitutionalism, society, democracy, the rule of law, human rights
Bibliografia
Bäcker R., Rak J., Poland: Drift towards quasi-militant democracy in defiance of resistance, [w:] Neo-militant Democracies in Post-communist Member States of the European Union, Routledge 2022
Bień-Kacała A., Dialog w konstytucyjno-nieliberalnym uniwersum (w druku)
Bień-Kacała A., Dissolution of political parties in light of the Venice Commission’s standards and decisions of the Polish Constitutional Tribunal, Studia Iuridica Auctoritate Universitatis Pécs Publicata – Essays of Faculty of Law, University of Pécs Yearbook 2017, vol. 154
Bień-Kacała A., Jackiewicz A., Militant democracy – demokracja, która sama się broni (?), PiP 2017, nr 8
Bień-Kacała A., Problematyka partii politycznych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Studia Polsko-Włoskie 2016, t. XII
Bień-Kacała A., Równość czy hierarchiczność? Kilka słów o wartościach w państwie, prawie i społeczeństwie, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. XL
Blokker P., Vieten U.M., Fear and uncertainty in late modern society, European Journal of Cultural and Political Sociology 2022, nr 1
Burdziej S., Sprawiedliwość i prawomocność. O społecznej legitymizacji władzy sądowniczej, Toruń 2017
Czarny P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2021
Daly T.G., ‘Good’ Court-Packing? The Paradoxes of Democratic Restoration in Contexts of Democratic Decay, SSRN Papers
Dąbrowski M., Obywatelstwo polskie a obywatelstwo Unii Europejskiej, PiP 2005, nr 2
Dąbrowski M., Zrzeszanie się obywateli UE w partiach politycznych w Polsce, PiP 2006, nr 4
Drinóczi T., Bień-Kacała A., Extra-legal particularities and illiberal constitutionalism: the case of Hungary and Poland, Hungarian Journal of Legal Studies 2018, vol. 59, nr 4
Drinóczi T., Bień-Kacała A., Illiberal Constitutionalism in Poland and Hungary. The Deterioration of Democracy, Misuse of Human Rights and Abuse of the Rule of Law, Routledge 2022
Drinóczi T., Bień-Kacała A., Informal constitutional amendments in liberal and illiberal constitutionalism: the case of Hungary and Poland, Central and Eastern European Legal Studies 2021, nr 1
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2021
Grabowski A., Holocher J. (red.), Studia z teorii konstytucyjnego państwa prawa. Konstytucjonalizm, neokonstytucjonalizm, postpozytywizm, Kraków 2019
Granat M., Publicznoprawny status partii politycznej w świetle ustawy z 27 czerwca 1997 r., PiP 1998, nr 5
Halmai G., The Making of ‘Illiberal Constitutionalism’ with or without a New Constitution. The Case of Hungary and Poland, EUI papers
Humphrey T., Democracy and the Rule of Law: Founding Liberal Democracy in Post-Communist Europe, Columbia Journal of East European Law 2008, nr 94
Kubas S., Illiberal Democracy in the Comparative. Analysis of Hungary and Poland, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2022, nr 2
Kubik J., Illiberal Challenge to Liberal Democracy: The Case of Poland, Taiwan Journal of Democracy 2012, nr 8
Laruelle M., Illiberalism: a conceptual introduction, East European Politics 2022, vol. 38, nr 2
Lewandowska-Malec I., Tradycje odpowiedzialności monarchy w Polsce, Państwo i Społeczeństwo 2010, nr 4
Lipowicz I., O mądre prawo i wrażliwe państwo, Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich 2013, nr 80
Loewenstein K., Autocracy versus Democracy in Contemporary Europe, The American Political Science Review 1935, nr 4–5
Loewenstein K., Militant democracy and Fundamental Rights, The American Political Science Review 1937, vol. 31, nr 3–4
Marody M., Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany postaw i wartości Polaków w latach 1990–2018, Warszawa 2019
Müller J.W., Militant Democracy, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012
Müller J.W., What is populism?, University of Pennsylvania Press 2016
Oklapcic Z., The Illiberal Potential of the People, [w:] Routledge Handbook of Illiberalism, red. A. Sajó, R. Uitz, S. Holmes, Routledge 2022
Oszczyk F., Mardausz K., Tożsamość konstytucyjna w perspektywie socjologicznej, [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Pach M., Niemiecka koncepcja demokracji zdolnej do obrony (zarys problematyki), Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 2
Pap A.L., Constitutional restoration in hybrid regimes: The case of Hungary and beyond, Intersections. East European Journal of Society and Politics 2022, nr 1
Pappas T.S., Distinguishing Liberal Democracy’s Challenges, Journal of Democracy 2016, vol. 27, nr 4
Radu B.M., Angi D., Fighting Illiberalism: The Role of Awareness Raising Projects, Academia and Civil Society. Annals of the University of Bucharest. Political Science serie 2021, vol. XXIII, nr 2
Rak J., Bäcker R. (red.), Neo-militant Democracies in Post-communist Member States of the European Union, Routledge 2022
Rak J., Conceptualising the Theoretical Category of Neo-Militant Democracy: The case of Hungary, Polish Political Science Yearbook 2020, vol. 49, nr 2
Rak J., Quasi-Militant Democracy as a New Form of Sacred in Poland during the Corona Crisis, Journal for the Study of Religions and Ideologies 2020, nr 57
Sajó A., Militant Democracy and Emotional Politics, Constellations 2012, vol. 19, nr 4
Sajó A., Militant Democracy and Transition towards Democracy, [w:] Militant Democracy, red. A. Sajó, Utrecht 2004
Schwartz S.H., Bardi A., Influences of Adaptation to Communist Rule on Value Priorities in Eastern Europe, Political Psychology 1997, vol. 18, nr 2
Shorrocks R., Building A. L., Cohort Change in Political Gender Gaps in Europe and Canada: The Role of Modernization, Politics & Society, 2018 nr 2
Skarżyńska K., My. Portret psychologiczno-społeczny Polaków z polityką w tle, Warszawa 2019
Skąpska G., Konstytucja w opiniach Polaków – rozbieżność poglądów i czynów, referat przygotowany na seminarium CISK, Uniwersytet Jagielloński, 7.10.2021 r.
Sokolewicz W., Wojtyczek K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Sokolewicz W., Wolność prasy i jej konstytucyjne ograniczenia, PiP 2008, nr 6
Stambulski M., Nostalgic Constitutional Identity, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2019, nr 3
Steuer M., Kovanic M., Militarisation of democracy in Slovakia, [w:] Neo-militant Democracies in Post-communist Member States of the European Union, Routledge 2022
Stępień J., Pierwsza Solidarność a tradycja polskich konfederacji, Przegląd Powszechny 2007, nr 2
Winczorek J., Muszyński K., The access to justice gap and the rule of law crisis in Poland, Zeitschrift für Rechtssoziologie 2022, vol. 42, nr 1
Wojciszke B., Psychologia społeczna, Warszawa 2011
Wyrozumski J., Od ius resistendi do ius de on praestanda w Polsce, [w:] Świat, Europa, mała ojczyzna, red. M. Małecki, Bielsko-Biała 2009
Zubik M., Inicjowanie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie partii politycznych, [w:] Prawo, język, logika, red. S. Lewandowski, H. Machińska, J. Petzl, Warszawa 2013
Zubik M., Sokolewicz W., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
