O związkach prawa cywilnego materialnego i procesowegoSłowo wstępne (Andrzej Wróbel, Michał Ziółkowski, Piotr Rylski)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
O związkach prawa cywilnego materialnego i procesowego
Artykuł oparty jest na referacie na temat związków prawo materialnego i procesowe cywilnego. Oparty jest on na spostrzeżeniu, że po 50 latach od zjazdu integracyjnego cywilistów w Rzeszowie, poświęconego problematyce integracji tych gałęzi, prawo materialne i formalne są dziś tak silnie ze sobą sprzężone, że nie mogą bez siebie prawidłowo funkcjonować. Czy przyjąć jako założenie nadrzędność prawa materialnego, czy też względną niezależność prawa procesowego, nie ulega wątpliwości, że celem prawa procesowego jest przede wszystkim realizacja uprawnień wynikających norm prawnomaterialnych. Zatem i wykładnia norm prawa materialnego musi być funkcjonalnie powiązana z odpowiednimi uregulowaniami prawa formalnego, a realizacja przyznanych prawem materialnym uprawnień przebiegać musi z poszanowaniem zasad opartych na wybranym celu postępowania. Z jego perspektywy możemy proces cywilny postrzegać jako ukierunkowany przede wszystkim: (1) na realizację materialnoprawnych uprawnień poprzez jak najpełniejsze odzwierciedlenie kształtu normy prawa materialnego – urzeczywistnionej przez sąd w wynikającej z orzeczenia normie indywidualno-konkretnej (skrajnym przykładem jest próba pełnego urzeczywistnienia zasady prawdy materialnej), lub (2) na sprawność postępowania z jednoczesnym dążeniem materialnoprawnej trafności rozstrzygnięcia, lecz z wiodącym znaczeniem formalnoprawnych regulacji pozwalających ustalać elementy stanu faktycznego tylko w ściśle sformalizowany przez prawo procesowe sposób (skrajnym przerysowaniem tego podejścia jest rzymski proces formułkowy). Poszukując optymalnego modelu, będziemy zbliżać się do rozwiązań z natury rzeczy w pewnym sensie kompromisowych w stosunku do przedstawionych wyżej modeli skrajnych. Wymagany w procesie zakres formalizmu wyznaczany jest z jednej strony przez zdolność do wygenerowania sprawiedliwego i zgodnego z prawem materialnym rozstrzygnięcia, z drugiej zaś przez sprawność postępowania sądowego (element materialny i formalny). W tej perspektywie dążenie do materialnoprawnej trafności rozstrzygnięcia kierunkuje proces interpretacji przepisów prawa. Pozostaje pytanie, jaki zakres sformalizowania czynności procesowych jest niezbędny dla zapewnienia optymalnej sprawności postępowania sądowego, bez nadmiernego ograniczenia wpływu tego sformalizowania na zgodność rozstrzygnięcia z normami prawa materialnego. Te i związane z tym zagadnienia stanowią przedmiot artykułu.
Słowa kluczowe: prawo materialne, prawo procesowe, związki, integracja, proces sądowy, stosowanie prawa, wykładania prawa, stosunek cywilnoprawny, umowa
On the Links Between Substantive and Procedural Civil Law
The article is based on a conference paper presenting the relationship between substantive and procedural civil law. The point of departure is that after 50 years from the Conference related to integration between formal and substantive civil law, the connection between them is very deep. Regardless of whether one assumes supremacy of substantive law or relative independence of procedural law, it is obvious that formal law is aimed at enforcing and protecting the rights granted by substantive law. Therefore, the interpretation of substantive law must be consistent with formal rules, while enforcement of rights must respect the rules of procedure. The civil trial may be perceived as oriented primarily: (1) to fully enforce the rights granted by substantive law, (2) to enforce the rights granted by substantive law to the extent that does not obstruct the rules of procedure that are aimed to ensure efficiency of trial. Therefore, the optimum model must be based on some kind of compromise solution. The scope of formality is limited, on the one hand, by the ability to generate a fair and just judgment and, on the other hand, by the ability to provide a fast and effective trial. This perspective also indicates the direction for interpretation. The question is what scope of formality of procedural rules does not have a negative impact on fairness of the judgment and its consistency with substantive law. These problems and issues connected with them are analysed in this article.
Keywords: substantive law, procedural law, relationships, integration, judicial proceedings, application of law, interpretation of law, civil law relationship, contract
Bibliografia
Broniewicz W., Glosa do Wyrok Sądu Najwyższego z 17.06.2005 r., III CZP 26/05, OSP 2006, nr 7–8, poz. 85
Dalka S., Glosa do Wyrok Sądu Najwyższego z 17.06.2005 r., III CZP 26/05, Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2006, nr 1–3
Grzegorczyk P., Weitz K., [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, Warszawa 2016
Grzybowski S., [w:] System Prawa Cywilnego, t. 1, Część ogólna, red. S. Grzybowski, Wrocław 1985
Grzybowski S., O potrzebie badań integracyjnych w dziedzinie prawa materialnego i procesowego cywilnego, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Grzybowski S., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1970
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2017
Gwiazdomorski J., Próba korektury pojęcia czynności prawnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. CCCXLVI, Warszawa–Kraków 1973
Helios J., Prawo materialne a prawo procesowe w kontekście relacji między Unią Europejską a państwami członkowskimi, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy 2009, nr 5
Jędrzejewska A., Koncepcja oświadczenia woli w prawie cywilnym, Warszawa 1992
Jędrzejewska A., Wpływ teorii woli wewnętrznej na koncepcję oświadczeń woli w polskiej judykaturze, PiP 1989, nr 11
Jodłowski J., [w:] Postępowanie cywilne, red. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre. T. Misiuk-Jodłowska, Warszawa 2014
Jodłowski J., O potrzebie badań integracyjnych w dziedzinie prawa materialnego i procesowego cywilnego, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Kaczmarek P., Zdolność sądowa jako problem teorii prawa, Warszawa 2006
Klein A., Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Wrocław 1980
Kmieciak Z., Ogólne zasady prawa i postępowania administracyjnego, Warszawa 2000
Kubala W., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 3.09.1998 r., I CKN 815/97, Palestra 1999, nr 7–8
Osowy P., Prawo cywilne procesowe a prawo materialne, [w:] Czterdziestolecie kodeksu cywilnego. Materiały z Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów w Rzeszowie (8–10 października 2004 r.), red. M. Sawczuk, Kraków 2006
Pełczyński M., Prekluzja w zgłaszaniu twierdzeń i dowodów w I instancji w postępowaniu zwykłym, w sprawach gospodarczych, nakazowym, upominawczym i uproszczonym, Monitor Prawniczy 2004, nr 7
Piasecki K. Postępowanie sporne rozpoznawcze, Warszawa 2004
Radwański Z., [w:] System Prawa Cywilnego, t. 1, Część ogólna, red. S. Grzybowski, Wrocław 1985
Radwański Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne. Część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008
Radwański Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, red. Z. Radwański, Warszawa 2002
Radwański Z., Glosa aprobująca do wyroku Sądu Najwyższego z 8.06.1999 r., II CKN 379/98, OSP 2000, nr 6
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2015
Radwański Z., Teoria umów, Warszawa 1977
Radwański Z., Wykładnia oświadczeń́ woli składanych indywidualnym adresatom, Wrocław 1992
Rudnicki S., [w: ] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, red. S. Dmowski, S. Rudnicki, Warszawa 1998
Safjan M., Klauzule generalne w prawie cywilnym, PiP 1990, nr 11
Safjan M., Uniwersalizacja wykładni prawa, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010
Safjan M., Zasada swobody umów (uwagi wstępne na tle wykładni art. 3531), PiP 1993, nr 4
Sawczuk M., Ogólne i ścisłe związki prawa cywilnego procesowego z materialnym, [w:] Z zagadnień prawa cywilnego. Profesorowi Andrzejowi Stelmachowskiemu, red. J. Ledziński, Białystok 1991
Siedlecki W., [w:] Postępowanie cywilne. Cześć ogólna, red. J. Jodłowski, W. Siedlecki, Warszawa 1958
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo cywilne materialne, Krakowskie Studia Prawnicze 1969, nr 3–4
Sobolewski P., Kontrowersje wokół pojęcia nieistnienia i nieważności czynności prawnej, Przegląd Prawa Handlowego 2009, nr 5
Szostak R., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 24.06.1992 r., III CZP 78/92, Przegląd Sądowy 1993, nr 6
Szpunar A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 24.06.1992 r., III CZP 78/92, OSP 1993, nr 12, poz. 242
Wiśniewski T., Kilka refleksji na temat wzajemnych zależności między prawem cywilnym materialnym i procesowym, Polski Proces Cywilny 2020, nr 3.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1999
Wolter A., Prawo cywilne: zarys części ogólnej, Warszawa 1967
Wyrzykowski M., Ziółkowski M., Konstytucyjne zasady prawa i ich znaczenie dla interpretacji zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego, [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 2, Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej, red. R. Hauser, Z Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012
Wyszogrodzka S., Dyssens w prawie polskim, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 4.
Zieliński M., Radwański Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017
Prof. dr hab. Andrzej Jakubecki
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
O związkach cywilnego prawa procesowego i materialnego – subsydiarność czy autonomia?
Wraz z emancypacją prawa procesowego spod hegemonii prawa cywilnego materialnego rozpoczęła się dezintegracja cywilnego prawa materialnego i procesowego. Prawo cywilne procesowe jest odrębną dziedziną od prawa cywilnego materialnego, która rządzi się innymi zasadami, posługuje się własną terminologią oraz katalogiem pojęć. Tradycyjnie przyjmuje się, że prawo procesowe pełni instrumentalną rolę w stosunku do prawa materialnego, wyrazem czego jest cel procesu polegający na urzeczywistnianiu norm prawa materialnego. Nie ma jednak podstaw, aby w odniesieniu do prawa procesowego używać określenia „prawo formalne”. Od pewnego czasu w teorii i filozofii prawa mocno eksponowane jest odchodzenie od klasycznej teorii procesu w kierunku koncepcji względnej autonomii prawa procesowego (postklasyczna teoria procesu). Cechą postklasycznej teorii procesu jest tzw. proceduralizacja prawa oznaczająca negację prymatu prawa materialnego nad prawem procesowym i wysuwanie na pierwszy plan konsensualnych sposobów rozwiązywania sporów w oderwaniu od prawa materialnego (autonomia prawa procesowego). W doktrynie prawa cywilnego procesowego dominuje tradycyjne pojmowanie prawa procesowego i jego instrumentalnej roli w stosunku do prawa cywilnego materialnego. jednakże w kodeksie postępowania cywilnego istnieją instrumenty prawne pozwalające na konsensualne rozwiązywanie konfliktów (mediacja, postępowanie pojednawcze itp.). Nie oznacza to jednak przewartościowania celów procesu cywilnego. Zasadą pozostaje bowiem instrumentalna rola prawa procesowego oraz prymat prawa materialnego z elementami ograniczonej autonomii prawa procesowego.
Słowa kluczowe: cywilne prawo procesowe a prawo materialne, proceduralizacja prawa, sprawiedliwość proceduralna, klasyczna teoria procesu, postklasyczna teoria procesu, prawo formalne, prawo instrumentalne, cel postępowania cywilnego
On the Links Between Substantive and Procedural Civil Law – subsidiarity or autonomy?
As procedural law freed itself from the hegemony of civil substantive law, the disintegration of civil substantive and procedural law began. Procedural civil law as a branch is separate from substantive civil law, which is governed by different rules and uses its own terminology and catalogue of concepts. It has traditionally been accepted that procedural law plays an instrumental role in relation to substantive law, as expressed by the purpose of the trial, which is to give effect to substantive law norms. However, there are no grounds for using the term 'formal law' to refer to procedural law. For some time now, in both theory and philosophy of law, moving away from the classical theory of trial towards the concept of relative autonomy of procedural law (post-classical theory of trial) has been strongly emphasised. A feature of the post-classical theory of trial is the so-called proceduralization of law, which means negation of the primacy of substantive law over procedural law and the foregrounding of consensual dispute resolution methods in abstract from substantive law (autonomy of procedural law). The scholarship on procedural civil law is dominated by the traditional understanding of procedural law and its instrumental role in relation to substantive civil law. However, there are legal instruments in the Code of Civil Procedure that allow for consensual conflict resolution (mediation, conciliation, etc.). Yet, this does not imply a re-evaluation of the purpose of the civil trial. Indeed, the instrumental role of procedural law and the primacy of substantive law with elements of limited autonomy of procedural law remain the rule.
Keywords: procedural vs. substantive civil law, proceduralization of law, procedural justice, classical theory of trial, post-classical theory of trial, formal law, instrumental law, purpose of civil procedure
Bibliografia
Baur F., Współczesne przemiany w procesie cywilnym, PiP 1973, nr 3
Bernatt M., Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ochrony konkurencji, Warszawa 2011
Berutowicz W., Funkcja postępowania cywilnego w Polsce Ludowej, [w:] Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, red. J. Jodłowski, Ossolineum 1974
Berutowicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1984
Błaszczak Ł., [w:] Postępowanie cywilne, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2013
Błaszczak Ł., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym (art. 2031 KPC), Warszawa 2019
Bogucka I., Funkcje prawa, analiza pojęcia, Kraków 2000
Borkowska-Bagieńska E., Historia prawa sądowego, Warszawa 2010
Borucka-Arctowa M., Sprawiedliwość proceduralna a orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i jego rola w okresie przemian systemu, [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej, red. J. Trzciński, A. Jankiewicz, Warszawa 1996
Broniewicz W., A. Marciniak, I. Kunicki, Postępowanie cywilne, Warszawa 2020
Broniewicz W., Normy, przesłanki i zarzuty jurysdykcyjne w procesie cywilnym (przyczynek do zagadnienia stosunku prawa materialnego i procesowego), Studia Prawno-Ekonomiczne 1969, t. II
Broniewicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008
Dolecki H., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2015
Ereciński T., Aspekty socjologiczne sądowego postępowania cywilnego, Studia Prawnicze 1972, nr 33
Fierich F.K., Postępowanie przed sądami okręgowymi. Uwagi ogólne. Rzut oka na strukturę najważniejszych procedur cywilnych, [w:] Polska Procedura Cywilna. Projekty referentów z uzasadnienie. Przedruk wyczerpanych druków z r. 1921 i 1923, t. I, Warszawa 1928
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016
Fuller L., Moralność prawa, Warszawa 1978
Grynwasser H., Niedoszły polski kodeks postępowania cywilnego (1820), Kwartalnik Prawa Cywilnego i Karnego 1918, nr 1
Grzegorczyk P., O konstytucjonalizacji prawa procesowego cywilnego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2012, nr 2
Grzybowski S., Dzieje prawa, Ossolineum 1981,
Grzybowski S., O potrzebie badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30.09.1972 r, red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998
Hart H.L.A., The Concept of Law, Oxford 1961
Helios J., Jedlicka W., Procedura jako sposób rozwiązywania sporów i legitymizacji w procesach integracji europejskiej, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji, t. XCIII
Helios J., Miejsce prawa europejskiego proceduralnego we wspólnotowym porządku prawnym, [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Teoria prawa europejskiego, red. J. Kaczor, Wrocław 2005
Helios J., Miejsce prawa europejskiego proceduralnego we wspólnotowym porządku prawnym, [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Teoria prawa europejskiego, red J. Kaczor, Wrocław 2005
Helios J., Prawo materialne a prawo procesowe w kontekście relacji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy 2009, nr 5
Helios J., Tradycyjne i nowoczesne sposoby pojmowania „procedury”, Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2950. Przegląd Prawa i Administracji 2006, nr 74
Jagieła J., Tymczasowa ochrona prawna w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2007
Jakubecki A., Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Kraków 2002
Jauernig O., Kilka uwag o celu procesu cywilnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1984, nr 3
Jodłowski J., [w:] J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Resich, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Kaczmarek P., Dwa ujęcia proceduralizacji prawa, [w:] Z zagadnień filozofii prawa. W poszukiwaniu podstaw prawa, red. A. Sulikowski, Acta Universitatis Wratislaviensis 2006, nr 2878
Kaczmarek P., Materialne i proceduralne aspekty prawa. Wstęp do rozważań nad przejawami proceduralizacji w prawie europejskim, [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Teoria prawa europejskiego, red. J. Kaczor, Acta Universitatis Wratislaviensis 2005, nr 2760
Kaczmarek P., Zdolność sądowa jako problem teorii prawa, Zakamycze 2006,
Kaźmierczyk J., Założenia o refleksjach nad teorią prawa europejskiego, [w:] Teoria prawa europejskiego, red. J. Kaczor, Acta Universitatis Wratislaviensis 2005, nr 2760
Knoppek K., Postępowanie cywilne, Warszawa 2015
Korybski A., Alternatywne metody rozwiązywania sporów w USA, Lublin 1993
Korzan K., Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 1997
Kulski R., Cel i funkcje postępowania cywilnego, [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Katowicach–Kocierzu (26 września 2013 r.), red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014
Lang W., Prawo procesowe a prawo materialne. Wzajemne relacje, [w:] Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliński, Warszawa 2006
Lutostański K., Z badań nad pierwiastkiem prywatnym i publicznym w procesie cywilnym, Warszawa 1907
Łazarska W., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012
Marciniak A., Sądowe postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2019
Mądrzak H. [w:] Postępowanie cywilne, red. H. Mądrzak, Warszawa 2003
Mądrzak H., [w:] H. Mądrzak, E. Marszałkowska-Krześ, Postępowanie cywilne, Warszawa 20034
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa–Łódź 1946
Monteskiusz, O duchu praw, Warszawa 1957
Morawski L., Argumentacje, racjonalność prawa i postępowanie dowodowe, Toruń 1998
Morawski L., Dwa podejścia do prawa – kilka uwag, [w:] Prawo i prawoznawstwo wobec zmian społecznych, red. H. Rot, Wrocław 1990
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 1999
Osowy P., Prawo cywilne procesowe a prawo materialne, [w:] Czterdzieści lat kodeksu cywilnego. Materiały z Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów w Rzeszowie (8-10 października 2004 r.), red. M. Sawczuk, Warszawa 2006
P. Kamela, Prawo i moralność w koncepcjach H.L.A. Harta, Toruń 2008
Pogonowski P., Prawo cywilne materialne i procesowe – dwa płuca jednego organizmu, [w:] Współczesne przemiany postępowania cywilnego, red. P. Pogonowski, P. Cioch, E. Gapska, J. Nowińska, Warszawa 2010
Przybyła H., John Rawls i kategoria sprawiedliwości, Studia Ekonomiczne 2006, nr 38
Rawls J., A Theory of Justice, Harvard–Cambridge 1972, s. 83
Rawls J., Teoria sprawiedliwości, Warszawa 2022
Rylski P., Działanie sądu z urzędu a podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, Warszawa 2009
Sawczuk M., O celach i funkcjach postępowania cywilnego procesowego i nieprocesowego (niespornego), [w:] Symbolae Vitoldo Broniewicz dedicatae. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Broniewicza, red. A. Marciniak, Łódź 1998
Sawczuk M., O naukach płynących z I Ogólnopolskiego Integracyjnego Zjazdu Cywilistów (28–30 września 1972 r.) w Rzeszowie, [w:] Prace cywilistyczne. Księga dedykowana Profesorowi Janowi J. Winiarzowi, red. S. Wójcik, Warszawa 1990
Sawczuk M., Ogólne i ścisłe związki prawa cywilnego procesowego z materialnym, [w:] Z zagadnień prawa cywilnego. Księga dedykowana Profesorowi Andrzejowi Stelmachowskiemu, red. S. Prutis, M. Sawczuk, Białystok 1991
Sawczuk M., Wstęp, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30.09.1972 r, red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Siedlecki W., [w:] J. Jodłowski, W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958
Siedlecki W., Nauka prawa procesowego cywilnego a teoria prawa, PiP 1972, nr 7
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo materialne, Krakowskie Studia Prawnicze 1969, nr 3–4
Siedlecki W., Z. Świeboda, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2004
Skąpski A., Charakter prawny art. 192 pkt 3 k.p.c., Studia Cywilistyczne 1975, t. 25–26
Stawarska-Ripel A., Kontradyktoryjność i inkwizycyjność w europejskiej procedurze cywilnej XIX i XX wieku, Czasopismo Prawno-Historyczne 2013, t. LXV, nr 2
Stawarska-Rippel A., Elementy prywatne i publiczne w procesie cywilnym w świetle prac kodyfikacyjnych w Polsce (1918–1964). Studium historycznoprawne, Katowice 2015
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950
Trammer H., O właściwe miejsce dla „czystych” norm materialnego prawa cywilno-jurysdykcyjnego, Przegląd Notarialny 1949, nr 1–2
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013
Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne w świetle zasady dyspozycji, Studia Cywilistyczne 1963, t. II
Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne. Funkcja i struktura, Warszawa 1947
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1932
Waśkowski E., Uznanie sędziowskie przy wykładni ustaw cywilnych, Gazeta Sądowa Warszawska 1937, t. LXIV
Wiśniewski A., Kilka refleksji na temat wzajemnych zależności między prawem cywilnym i procesowym, Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009
Wojciechowski B., Dyskrecjonalność sędziowska. Studium teoretycznoprawne, Toruń 2004
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988
Prof. dr hab. Marcin Dziurda
Uniwersytet Warszawski
Podmiotowość procesowa na tle prawa materialnego
Z art. 64 Kodeksu Postępowania Cywilnego wynika, że zdolność sądową maję wszystkie trzy kategorie podmiotów prawa cywilnego – osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Mogą one występować w procesie w charakterze strony albo interwenienta ubocznego, a w innych rodzajach postępowań unormowanych w KPC – w charakterze uczestnika.O tym, kto ma zdolność albo osobowość prawną (a w konsekwencji zdolność sądową) decyduje ustawodawca. Ostatnio przyznał on zdolność sądową stowarzyszeniom zwykłym i pracowniczym kasom zapomogowo-pożyczkowym, a osobowość prawną – kołom gospodyń wiejskich.
Słowa kluczowe: zdolność prawna, zdolność sądowa, trzecia kategoria podmiotów, jednostka organizacyjna, oddział
Procedural Subjectivity under Substantive Law
According to Article 64 of the Code of Civil Procedure (CCP) all three categories of civil law subjects, that is: natural persons, legal persons, and organisational units other than legal persons that are granted legal capacity by statutory law, have the capacity to be a party to court proceedings. They may act as a party or a third-party intervener in a trial, or as a participant of other proceedings regulated in the CCP. The decision as to who has the legal capacity or legal personality (and consequently the capacity to be a party to court proceedings) rests with the legislator. Most recently, the legislator granted the capacity to be a party to court proceedings to ordinary associations and to workers’ mutual assistance and loan funds. The legislator also granted legal personality to country housewives’ clubs.
Keywords: legal capacity, capacity to be a party to court proceedings, third category of subjects, organizational unit, branch
Bibliografia
Bieniek G., Pietrzkowski H., Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2013
Broniewicz W., Glosa do uchwały SN z dnia 1 grudnia 1987 r., III CZP 71/87, Orzecznictwo Sądów Polskich 1990, nr 11–12
Dziurda M., Podmiotowość prawna wspólnoty mieszkaniowej a jej zdolność sądowa, Polski Proces Cywilny 2014, nr 4
Dziurda M., Szczególna zdolność sądowa, Warszawa 2019
Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016
Gajda-Roszczynialska K., Czy stowarzyszenia zwykłe mają zdolność sądową?, Polski Proces Cywilny 2014, nr 2
Grzegorczyk P., Legitymacja procesowa – pojęcie, funkcje i reżim procesowy, Przegląd Sądowy 2020, nr 2
Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Część ogólna, cz. 1 (art. 1–554), Warszawa 2021
Gudowski J., Kodeks postępowania cywilnego. Orzecznictwo. Piśmiennictwo, t. I, Warszawa 2020
Gutowski M. (red.), Kodeks cywilny, t. I, Komentarz do art. 1–352, Warszawa 2021
Frąckowiak J., Osoby prawne, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2012
Frąckowiak J., Górski A., Gromska-Szuster I., Osoby w projekcie Kodeksu cywilnego, Przegląd Sądowy 2010, nr 3
Jakubecki A., Zdolność sądowa osobowych spółek handlowych a status ich wspólników w procesie cywilnym i egzekucji, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005
Jakubecki A., Zdolność sądowa według Kodeksu postępowania cywilnego i przepisów odrębnych, [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Katowicach-Kocierzu (26–29 września 2013 r.), red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014
Kaczmarek P., Zdolność sądowa jako problem teorii prawa, Kraków 2006
Klein A., Ewolucja instytucji osobowości prawnej, [w:] Tendencje rozwoju prawa cywilnego, Ossolineum 1983
Kwaśniewski Z., Zdolność sądowa pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, w: Honeste Procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2018
Machnikowska A., Zdolność sądowa i zdolność procesowa pracodawcy w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy a postępowanie egzekucyjne, [w:] Symbolae Andreas Marciniak dedicatae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Marciniakowi, red. J. Jagieła, R. Kulski, Warszawa 2022
Osajda K., Borysiak W. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2022
Pietrzkowski H., Zdolność sądowa według kodeksu postępowania cywilnego, [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. 1, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011
Sawczuk M. (red.), I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., Rzeszów 1974
Siedlecki W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1972
Skowrońska E., Partie polityczne jako podmioty praw i obowiązków cywilnoprawnych. Glosa do uchwały SN z dnia 14 grudnia 1990 r., III CZP 62/90, PiP 1991, nr 12
Skąpski J., Glosa do uchwały SN z dnia 14 grudnia 1990 r., III CZP 62/90, Przegląd Sądowy 1991, nr 4
Sobolewski P., Glosa do uchwały SN z dnia 13 października 2006 r., II CZP 79/06, Przegląd Sądowy 2007, nr 9
Szczepaniak R., Specjalna zdolność prawna osób prawnych. Relikt poprzedniego systemu czy źródło inspiracji?, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, nr 3
Prof. dr hab. Piotr Machnikowski
Uniwersytet Wrocławski
Podmiotowość w prawie prywatnym jako problem legislacyjny
Problematyka podmiotowości należy do tych zagadnień, które są albo wydają się być w znacznym stopniu wspólne dla prawa prywatnego materialnego i procesowego. Z pewnością obie te dziedziny prawa łączy to, że normują one stosunki prawne, co zakłada istnienie stron takich stosunków i podmiotów, które po tych stronach występują, a więc rodzi konieczność prawnego określenia, kto lub co może być takim podmiotem. Badania procesualistów pozwalają na postawienie zasadniczych pytań: jakie czynniki powinny rozstrzygać o nadaniu statusu podmiotu prawa prywatnego i czy rzeczywiście istnieje jakaś konieczna więź treściowa między kategoriami podmiotowości w prawie prywatnym materialnym i procesowym. Pytania te są przedmiotem artykułu, jednak jego celem nie jest udzielenie definitywnej odpowiedzi na nie (co nie wydaje się możliwe w ramach niewielkiego opracowania), ale raczej przedstawienie – na dość dużym poziomie ogólności – pewnej praktycznej koncepcji działań legislacyjnych, która mogłaby być przedyskutowana, zaakceptowana i poddana dalszym uściśleniom, albo odrzucona. Prezentowane tu ujęcie ma charakter bardziej utylitarny niż ściśle teoretyczny i kładzie nacisk na perspektywę legislacyjną – zmierza do sformułowania pewnych generalnych wskazówek dla działań prawodawczych.
Słowa kluczowe: prawo cywilne, process cywilny, prawodawstwo, prawo prywatne, podmiotowość prawna, kodeks cywilny
Subjectivity in Private Law as a Legislative Problem
Matters relating to subjectivity belong to those issues that are, or appear to be, largely common to both substantive and procedural private law. Certainly, what both these domains of law have in common is that they regulate legal relationships, which presupposes the existence of parties to such relationships and the subjects that appear as those parties, thus making it necessary for the law to determine who or what such a subject may be. The research of procedural law scholars enables us to pose fundamental questions: what factors should determine the granting of a status of private law subject and whether there is indeed any necessary substantive link between the categories of such subjectivity in substantive and procedural private law. These questions are the topic of this article, but its aim is not to provide a definitive answer to them (which does not seem possible within the framework of a small study), but rather to present - in fairly general terms - a certain practical concept of legislative measures that could be discussed, accepted and further clarified, or rejected. The approach presented here is more utilitarian than strictly theoretical and emphasises a legislative perspective: it aims to formulate some general guidelines for legislative measures.
Keywords: civil law, civil procedure, legislation, private law, legal subjectivity, Civil Code
Bibliografia
Baran K.W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, t. I, Warszawa 2020
Dziurda M., Podmiotowość procesowa na tle prawa materialnego, PiP 2023, nr 6
Florek L. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2017
Grzybowski S., Kilka uwag o rzekomych podmiotach stosunków cywilnoprawnych, Studia Cywilistyczne 1976, t. XXVII
Jaśkowski K., Maniewska E., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2019
Klein A., Ewolucja instytucji osobowości prawnej, [w:] Tendencje rozwoju prawa cywilnego, red. E. Łętowska, Ossolineum 1983
Klein A., Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i inne zdolności a klasyfikacja zdarzeń prawnych, Studia Cywilistyczne 1969, t. XIII–XIV
Machnikowski P., Badania nad totalitaryzmem – prawda historyczna i wolność indywidualna – prawo prywatne w służbie publicznej. Uwagi na tle „cywilnoprawnych” przepisów ustawy o IPN, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 2021, nr 3
Osajda K., Borysiak W. (red.), Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Komentarz, Warszawa 2021
Pietrzykowski T., Ludzkie, niezbyt ludzkie. Esej o podmiotowości prawnej i wyzwaniach XXI wieku, Katowice 2016
Pyrzyńska A., Cywilnoprawna ochrona dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego w świetle ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2019, nr 4
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2021
Safjan M. (red.), System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2012
Świrydowicz K., W sprawie pojęcia obowiązku, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1981, nr 1
Ziembiński Z., Logiczne podstawy prawoznawstwa, Warszawa 1966
Ziembiński Z., Uprawnienie a obowiązek. Przyczynek do analizy stosunku prawnego, Poznań 1962
Prof. dr hab. Małgorzata Pyziak-Szafnicka
Uniwersytet Łódzki
Czynności cywilnoprawne a czynności procesowe
W doktrynie polskiej prawa cywilnego konkurują dwa ujęcia czynności prawnej. Pierwsze, tradycyjne, definiuje ją jako zobiektywizowany wyraz woli podmiotu wywołania określonych skutków prawnych. Drugie ujęcie, wprowadzające kategorię czynności konwencjonalnej, za czynność prawną uznaje zachowanie podmiotu, podjęte w granicach przyznanej mu przez prawo kompetencji, które - przy spełnieniu przesłanek prawem przewidzianych - wywołuje skutki w sferze prawa cywilnego. Zwolennicy tej koncepcji podkreślają, że art. 3531 k.c., statuujący zasadę swobody umów, jest podstawowym przepisem wyrażającym ogólną normę kompetencyjną. Mimo tak szerokiego zakreślenia „normy kompetencyjnej”, zwolennicy tradycyjnego ujęcia czynności prawnej wyrażają obawę, że koncepcja czynności konwencjonalnej może zagrażać konstytucyjnej zasadzie pierwotnego i niezbywalnego charakteru godności człowieka i płynącej z niej wolności. Zasadnicza różnica między czynnościami prawa cywilnego materialnego i procesowego polega na tym, że te drugie są ściśle reglamentowane przez ustawodawcę. Niewątpliwie są czynnościami konwencjonalnymi, które mogą wywoływać skutki prawne tylko wtedy, gdy są dokonane w granicach kompetencji wyznaczonej przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Civil Law Acts Versus Procedural Acts
In the Polish civil law scholarship, there are two competing approaches to the notion of a juridical act. The traditional one defines it as an objectified expression of the subject's will, aimed at producing certain legal effects. The second approach is based on the notion of a conventional act and it holds that a juridical act is a behaviour of the subject, undertaken within the competence granted by the law, which - when certain legal conditions are met - produces effects in the area of civil law. Supporters of the latter concept emphasize that Article 3531 of the Civil Code, which establishes the principle of freedom of contract, is the basic provision introducing a general norm of competence. Despite such a broad definition of the ‘competence norm’, the supporters of the traditional approach express concerns that the concept of a conventional act may threaten the constitutional principle of the inherent and inalienable nature of human dignity and the corresponding personal freedom. The main difference between substantive and procedural civil law acts is that the latter are strictly regulated by the legislator. Undoubtedly, these are conventional acts that can produce legal effects only when they are performed within the limits of competence set out in the provisions of the Code of Civil Procedure.
Keywords: civil law, Civil Code, Code Oof Civil Procedure, freedom of contract
Bibliografia
Bosek L., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008
Czepita S., Reguły konstytutywne a system prawny, Szczecin 1996
Czepita S., Kuniewicz Z., Spór o konwalidację nieważnych czynności prawnych, PiP 2002, nr 9
Gutowski M., Bezskuteczność czynności prawnej, Warszawa 2017
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2017
Gwiazdomorski J., Jodłowski J., Lapierre J., Piekarski M., [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30.09.1972 r, red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Gwiazdomorski J., Próba korektury pojęcia czynności prawnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1973, nr 1
Janas A., [w:] Kodeks cywilny, Komentarz, t. I, red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2018
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2006
Machnikowski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021
Piekarski M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. F. Błahuta i in., Warszawa 1972
Podkowik J., Wolność umów i jej ograniczenia w świetle Konstytucji RP, Warszawa 2015
Pyziak-Szafnicka M., [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, Warszawa 2014
Radwański Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008
Radwański Z., Teoria umów, Warszawa 1977
Rudnicki S., [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, red. S. Dmowski, S. Rudnicki Warszawa 1998
Safjan M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020
Safjan M., Efekt horyzontalny praw podstawowych w prawie prywatnym: autonomia woli a zasada równego traktowania, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, nr 2
Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna. Zarys wykładu, Warszawa 2005
Sobolewski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. K. Osajda, Warszawa 2017
Szpunar A., O konwalidacji wadliwych czynności prawnych, PiP 2002, nr 7
Szpunar A., Uwagi o pojęciu czynności prawnej, PiP 1974, nr 12
Trzaskowski R., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t 1, Część ogólna, cz. 1 i 2, red. J. Gudowski, Warszawa 2021
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2020
Wolter A., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1972
Wronkowska S., O źródłach prawa i aktach normatywnych raz jeszcze, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005
Ziembiński Z., Kompetencja i norma kompetencyjna, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1969, nr 4
Prof. dr hab. Piotr Rylski
Uniwersytet Warszawski
Czynności procesowe a czynności cywilnoprawne – zarys problematyki
Artykuł przedstawia w 50 rocznicę Pierwszego Integracyjnego Zjazdu Cywilistów stan badań naukowych w obszarze czynności procesowych i czynności prawa cywilnego w ujęciu integracyjnym. Omawia on takie kwestie jak: definicja czynności prawnej i czynności procesowej w kontekście wzajemnych związków między nimi, a także kwestie czynności dyspozycyjnych prawa procesowego, oraz czynności prawa materialnego dokonywanych w formach właściwych dla procesu. W konkluzjach wskazano na potrzebę dalszych pogłębionych badań integracyjnych w odniesieniu do czynności prawa materialnego i procesowego nie tylko na gruncie poszczególnych czynności ale także w sposób ogólny.
Słowa kluczowe: process cywilny, polskie prawo cywilne, prawo procesowe, czynności procesowe, prawo materialne, kodeks Postępowania cywilnego
Procedural Acts and Civil Law Acts. An Outline
On the 50th anniversary of the First Integration Congress of Civilists, the article presents the state of scientific research in the area of procedural acts and civil law acts in an integrative approach. The author discusses such issues as: definitions of juridical acts and procedural acts in the context of their mutual relationships, as well as dispositive acts in procedural law and substantive law acts performed in the forms adequate for civil trial. In conclusion, it is indicated that in-depth integrative research is needed in relation to substantive and procedural law acts, not only with respect to individual acts, but also in a general manner.
Keywords: civil procedure, Polish civil law, procedural law, procedural acts, substantive law, Code of Civil Procedure
Bibliografia
Balasits A., Nieważność i zarzuty w austrjackim procesie cywilnym, Przegląd Sądowy i Administracyjny 1886, nr 27
Balasits A., Proces cywilny stosunkiem prawnym, Przegląd Sądowy i Administracyjny 1890, nr 1
Błaszczak Ł., Charakter prawny zarzutu przedawnienia oraz zrzeczenia się zarzutu przedawnienia w procesie cywilnym, [w:] Honeste procedure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017
Błaszczak Ł., Charakter prawny zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, Wrocław 2017
Błaszczak Ł., Czy zgłoszenie zarzutu potrącenia (art. 2031 kodeksu postępowania cywilnego) może nastąpić na podstawie pełnomocnictwa procesowego, czy konieczne jest dysponowanie pełnomocnictwem materialnym?, Palestra 2021, nr 10
Błaszczak Ł., Klauzula generalna "dobrych obyczajów" z art. 3 k.p.c., Polski Proces Cywilny 2014, nr 2
Błaszczak Ł., Umowa dowodowa jako przykład nowej instytucji w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 4589 k.p.c.), Palestra 2019, nr 11–12
Błaszczak Ł., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym (art. 2031 k.p.c.), Warszawa 2019
Czachórski W., Podsumowanie obrad, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Czepita S., Wronkowska S., Zieliński M., Założenia szkoły poznańsko-szczecińskiej w teorii prawa, PiP 2013, nr 2
Dalka S., Czynności procesowe stron w procesie cywilnym, Palestra 1975, nr 9
Derlatka J., Zawezwanie do próby ugodowej a przerwanie biegu przedawnienia roszczenia, Przegląd Sądowy 2019, nr 6
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008
Fierich F.X., Projekty polskiej procedury cywilnej w oświetleniu nauki o stosunku procesowym, Palestra 1924, nr 8–9
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016
Grzegorczyk P., O czasowych granicach zarzutu potrącenia i konsekwencjach ich naruszenia (art. 203(1) § 2 i art. 840 § 1 pkt 2 in fine k.p.c.), Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Grzybowski S., [w:] System Prawa Cywilnego. Część ogólna, t. I, red. S. Grzybowski. Wrocław 1985
Grzybowski S., O potrzebie badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Gudowski J., Pełnomocnictwo procesowe na tle podziału prawa na prywatne i publiczne, Polski Proces Cywilny 2011, nr 1
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2012
Gwiazdomorski J., Próba korektury pojęcia czynności prawnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1973, nr 1
Jaciubek W., Umowa prorogacyjna jako czynność sui generis, Polski Proces Cywilny 2016, nr 4
Jędrzejewska M., Wpływ czynności procesowych na bieg przedawnienia, Warszawa 1984
Jodłowski J., O potrzebie i kierunkach badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego, PiP 1973, nr 2
Jodłowski J., Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958
Korzan K., Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006
Lapierre J., Jodłowski J., Resich Z., Misiuk-Jodłowska T., Weitz K., Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Lapierre J., Ugoda sądowa w polskim procesie cywilnym, Przegląd Sądowy 1996, nr 2
Lapierre J., Ugoda sądowa w polskim procesie cywilnym, Warszawa 1968
Lapierre J., Uznanie w polskim prawie procesowym i materialnym (zagadnienia wybrane), [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Marcewicz O., Cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia po zbyciu w toku sprawy rzeczy lub prawa objętych sporem, Przegląd Sądowy 2019, nr 3
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa–Łódź 1946
Mokry J., Uznanie powództwa w polskim procesie cywilnym, Wrocław 1970
Mokry J., Czynności procesowe podmiotów dochodzących ochrony praw w postępowaniu cywilnym, Wrocław 1993
Piekarski M., Czynności materialnoprawne a czynności procesowe w sprawach cywilnych, [w:] I Ogólnopolski Integracyjny Zjazd Cywilistów, 28–30 września 1972 r., red. M. Sawczuk, Rzeszów 1974
Piekarski M., Czynności materialnoprawne a czynności procesowe w sprawach cywilnych (wybrane zagadnienia), Studia Prawnicze 1973, nr 37
Pyziak-Szafnicka M., Uznanie długu, Warszawa 1996
Radwański Z., K. Mularski, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Resich W., Istota procesu cywilnego, Warszawa 1985
Ried K. l, Materialnoprawne skutki zrzeczenia się roszczenia, Polski Proces Cywilny 2017, nr 1
Riedl K., Zobowiązania naturalne (niezupełne) w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2022
Rylski P., Działanie sądu z urzędu a podstawa faktyczna wyroku cywilnego, Warszawa 2009
Rylski P., Odwołanie cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, [w:] Symbolae Andreae Marciniak dedicatae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Marciniakowi, Warszawa 2022
Rylski P., Prawnoprocesowy charakter uznania powództwa, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, nr 4
Sawczuk M., O ciągłości idei I Ogólnopolskiego Integracyjnego Zjazdu Cywilistów (Rzeszów 28–30 września 1972 r.) raz jeszcze, [w:] Czterdziestolecie kodeksu cywilnego. Materiały z Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów w Rzeszowie (8–10 października 2004 r.), red. M. Sawczuk, Kraków 2006
Siedlecki W., Czynności procesowe, PiP 1951, nr 11
Siedlecki W., Istota procesu z punktu widzenia interesu państwa i jednostki, PiP 1947, nr 7—8
Siedlecki W., Nieważność postępowania cywilnego, Kraków 1956
Siedlecki W., O tzw. umowach procesowych, [w:] Studia z prawa zobowiązań, red. Z. Radwański, Warszawa–Poznań 1979
Siedlecki W., Zasady wyrokowania w procesie cywilnym, Warszawa 1957
Sobolewski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. W. Borysiak, K. Osajda, Legalis 2022
Stawarska-Rippel A., Elementy prywatne i publiczne w procesie cywilnym w świetle prac kodyfikacyjnych w Polsce (1918–1964). Studium historycznoprawne, Katowice 2015
Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 2008
Świeboda Z., Czynności procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1990
Torbus A., Kilka uwag o naturze prawnej zarzutu potrącenia w rozwoju historycznym, Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012
Trzaskowski R., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Część ogólna, cz. 2, red. J. Gudowski, Warszawa 2021
Warzocha E., Cofnięcie powództwa oraz wniosku wszczynającego postępowanie nieprocesowe, Warszawa 1977
Waśkowski E., Istota czynności procesowych, Polski Proces Cywilny 1937, nr 24
Waśkowski E., Istota procesu cywilnego, Polski Proces Cywilny 1936, nr 12–13
Wiśniewski T., Kilka refleksji na temat wzajemnych zależności między prawem cywilnym materialnym i procesowym, Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Wiśniewski T., Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym, Warszawa 1999
Prof. dr hab. Łukasz Błaszczak
Uniwersytet Wrocławski
Dyspozycyjność a imperatywność norm w prawie procesowym cywilnym
Niniejszy artykuł dotyczy problematyki dyspozytywnych i imperatywnych norm procesowych. W kodeksie postępowania cywilnego mamy dominację norm bezwzględnie obowiązujących, które nie mogą być zmieniane. Natomiast normy dyspozytywne umożliwiają stronom procesowym wyłączenie niektórych przepisów kodeksowych i są one wyrazem zasady dyspozycyjności.
Słowa kluczowe: norma, czynność procesowa, zasada procesowa, proces
Dispositive and Imperative Character of Norms in Procedural Civil Law
This article deals with the issue of dispositive and imperative procedural standards. The Code of Civil Procedure is dominated by mandatory norms that cannot be changed. Dispositive norms, on the other hand, allow litigants to exclude certain provisions of the Code and they are an expression of the principle of availability.
Keywords: norm, procedural act, procedural principle, lawsuit
Bibliografia
Berutowicz W., Funkcja postępowania cywilnego w Polsce, [w:] Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, red. J. Jodłowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974
Berutowicz W., Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1957
Bień-Kacała A., Zasada praworządności i jej gwarancje w Konstytucji RP z 1997 r., [w:] Praworządność i jej gwarancje, red. D. Kala, Warszawa 2009
Błaszczak Ł., Charakter prawny zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, Wrocław 2017
Błaszczak Ł., Ludwik M., Sądownictwo polubowne (arbitraż), Warszawa 2007
Błaszczak Ł., Problematyka umów dowodowych w sądowym postępowaniu cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem dowodu z opinii biegłego ad hoc, [w:] Rola biegłego w postępowaniach sądowych, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, Wrocław 2016
Błaszczak Ł., Umowa dowodowa jako przykład nowej instytucji w kodeksie postępowania cywilnego (art. 4589 k.p.c.), Palestra 2019, nr 11–12
Błaszczak Ł., Wadliwość czynności procesowych stron i uczestników. Obecny model i propozycja zmian w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014
Błaszczak Ł., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym (art. 2031 KPC), Warszawa 2019
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2016
Bűllow O., Dispositives Civilprozeßrecht und die verbindliche Kraft der Rechtsordnung, Archiv fűr die civilistische Praxis 1881, t. 64, z. 1
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008
Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016
Górniak K., Umowy dowodowe w procesie cywilnym, Transformacje prawa prywatnego 2019, nr 4
Grzybowski S., Koncepcja jedności prawa cywilnego na tle postanowień art. 2 i 384 k.c., Studia Prawnicze 1970, nr 26–27
Jodłowski J., [w:] Lapierre J., Jodłowski J., Resich Z., Misiuk-Jodłowska T., Weitz K., Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Kaźmierczyk S., Dynamiczne ujęcie normy prawnej, Wrocław 1978
Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2012
Kulski R., Umowy procesowe w postępowaniu cywilnym, Kraków 2006
Lubiński K., [w:] Postępowanie nieprocesowe. System prawa procesowego cywilnego, red. T. Ereciński, K. Lubiński, tom IV, cz. 1, vol. 1, Warszawa 2021
Lutostański K., Z badań nad pierwiastkiem prywatnym i publicznym w procesie cywilnym, Warszawa 1907
Łętowska E., [w:] Prawo zobowiązań–część ogólna. System prawa prywatnego, tom 5, red. E. Łętowska, Warszawa 2006
Mikuszewski W., Dopuszczalność umów regulujących sposób prowadzenia dowodów w procesie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1939, nr 3
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa-Łódź 1946
Mokry J., Odwołalność czynności procesowych w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1973
Mokry J., Zgodne działania stron i uczestników postępowania cywilnego, Acta Universitatis Wratislaviensis 1990, No 1028, Prawo CLXX
Nowacki J., Ius cogens-ius dispositivum, Studia Prawnicze 1993, nr 2–3
Nowacki J., Prawo publiczne – prawo prywatne, Katowice 1992
Olaś A., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym, Warszawa 2021
Osowy P., Umowa o właściwość sądu jako przykład umowy przedprocesowej. Uwagi na tle art. 46 k.p.c., Kwartalnik Prawa Prywatnego 2005, nr 2
Osowy P., Wyrok zasądzający, Warszawa 2020
Pietrzkowski H., Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2017
Piotrowski M., Normy prawne imperatywne i dyspozytywne, Warszawa–Poznań 1990
Radwański Z., Zieliński M., [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne. Część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007
Resich Z., [w:] J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Resich, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Resich Z., Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach cywilnych, Warszawa 1962
Resich Z., Przesłanki procesowe, Warszawa 1966
Riedl K., Zobowiązania naturalne (niezupełne) w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2022
Rudkowska-Ząbczyk E., Pisemne czynności procesowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2008
Rylski P., Odwołanie cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia w procesie cywilnym, [w:] Symbole Andreae Marciniak dedicatae, red. J. Jagieła, R. Kulski, Warszawa 2022
Sawczuk M., Ogólne i ścisłe związki prawa cywilnego procesowego z materialnym, [w:] Z zagadnień prawa cywilnego, Białystok 1991
Siedlecki W., Czynności procesowe, PiP 1951, nr 11
Siedlecki W., Nauka prawa procesowego cywilnego a teoria prawa, PiP 1972, nr 7
Siedlecki W., O tzw. umowach procesowych, [w:] Studia z prawa zobowiązań, Warszawa-Poznań 1979
Siedlecki W., Podstawowe pojęcia prawne, Kraków 1948
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo cywilne materialne, Krakowskie Studia Prawnicze 1969, nr 3–4
Skąpski A., Charakter prawny art. 192 p. 3 k.p.c., Studia Cywilistyczne 1975, t. XXV–XXVI
Skorupka A., Pojęcie dowodów bezprawnych (nielegalnych, sprzecznych z prawem), [w:] Dowody w postępowaniu cywilnym. System postępowania cywilnego, red. Ł. Błaszczak, Warszawa 2021
Stefko K., Postępowanie cywilne, Lwów 1936
Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984
Stempniak A., Autonomia i integracja postępowań działowych w prawie polskim, Warszawa 2017
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950
Trammer H., O właściwe miejsce dla „czystych” norm materialnego prawa cywilno-jurysdykcyjnego, Przegląd Notarialny 1949, tom 1, nr I–II
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013
Walasik M., Rozstrzygnięcia intertemporalne w prawie procesowym cywilnym, [w:] Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe. Rozstrzygnięcia intertemporalne. Geneza i funkcje, red. J. Mikołajewicz, Warszawa 2015
Weitz K., Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2005
Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009
Włodyka S., Podmiotowe przekształcenie powództwa, Warszawa 1968
Prof. dr hab. Ewa Rott-Pietrzyk
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Kilka uwag o wykładni prawa prywatnego materialnego
Inspiracją i motywacją dla tego opracowania jest stwierdzenie prof. E. Łętowskiej, podsumowujące jeden z dwóch zasadniczych kierunków rozumowania, przyjmowanego w praktyce wykładni i stosowania przepisów prawa: „Widzę i pochwalam co lepsze, lecz wybieram co gorsze”. Stwierdzenie stanowiące trawestację owidiuszowskiego video meliora proboque, deteriora sequor obrazuje relację zachodzącą między deklaracją a czynem. Innymi słowy, deklaracje są lepsze (co do pożądanego, wyniku interpretacji), niż czyny, tzn. ostateczne wybory dotyczące wyniku interpretacyjnego przekładającego się na decyzję indywidualną. Celem tego opracowania jest próba udzielenia odpowiedzi na dwa pytania. Po pierwsze, w jaki sposób należy kształtować właściwy kierunek w zakresie rozumowania prawniczego i metodologii wykładni (obejmującej określone dyrektywy interpretacyjne i kryteria). Drugie pytanie odnosi się do szans na wypracowanie paradygmatu interpretacyjnego, funkcjonalnego dla prawa prywatnego (cywilnego) materialnego.
Słowa kluczowe: prawo cywilne, prawo prywatne, kodeks cywilny, wykładnia prawa, intepretacja prawa, sądowe rozumowanie prawnicze, metody wykładni, prawo materialne
A Few Remarks on the Interpretation of Substantive Private Law
The inspiration and motivation for this study is a statement by Professor Ewa Łętowska, summarizing one of the two fundamental lines of reasoning adopted in the practice of interpreting and applying the law: ‘I see and applaud what is better, but I choose what is worse.’ The statement, which is a travesty of Ovid's vide meliora proboque, deteriora sequor, illustrates the relationship between the declaration and the deed. In other words, declarations are better (as to the desired outcome of interpretation) than deeds, i.e., the eventual choices regarding the interpretative outcome, which translates into an individual decision. This article is an attempt at answering two questions. The first one is how the right direction should be shaped in terms of legal reasoning and interpretive methodology (which includes specific interpretive directives and criteria). The second question relates to the chances of developing an interpretive, functional paradigm for substantive private (civil) law.
Keywords: civil law, private law, civil code, interpretation of law, judicial legal reasoning, methods of interpretation, substantive law
Bibliografia
Bielska-Brodziak A., Interpretacja tekstu prawnego na podstawie orzecznictwa podatkowego, Warszawa 2009
Bielski P., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27.04.2001 r., III CZP 6/01, Przegląd Prawa Handlowego 2001, nr 12
Borkowski M., Glosa do uchwały SN z 14 września 2007r., III CZP 31/07, Lex/el. 2009
Borkowski M., Glosa do uchwały SN z 5 grudnia 2008r., III CZP 124/08, LEX/el. 2009
Borkowski M., Glosa do wyroku SN z 26 czerwca 2008r., II CSK 49/08, LEX/el 2009
Brzeziński B., Podstawy wykładni prawa podatkowego, Gdańsk 2008
Brzeziński B., Wykładnia celowościowa w prawie podatkowym, Kwartalnik Prawa Podatkowego 2002, nr 1
Buchenwald A., Prokura łączna nieprawidłowa. Zagadnienia wybrane, Palestra 2003, nr 5–6
Gierat A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27.04.2001 r., III CZP 6/01, OSP 2001, nr 12
Gizbert-Studnicki T., Dyrda A., Grabowski A., Metodologiczne dychotomie. Krytyka pozytywistycznych teorii prawa, Warszawa 2016
Gizbert-Studnicki T., Oryginalizm i living constitutionalism a koncepcja państwa prawnego, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. I, Warszawa 2012
Gizbert-Studnicki T., Ujęcie instytucjonalne w teorii prawa, [w:] Studia z filozofii prawa, red. J. Stelmach, Kraków 2001
Grykiel J., Skuteczność czynności prawnej dokonanej przez podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców KRS a sposób reprezentacji ujawniony w tym rejestrze (glosa do uchwały SN z 30.05.2008r., III CZP 43/08), Monitor Prawniczy 2009, nr 21
Grykiel J., Skutki wadliwej reprezentacji w ramach organu osoby prawnej, Prawo Spółek 2008, nr 11
Jakimowicz W., Wykładnia w prawie administracyjnym, Kraków 2006
Jasiakiewicz M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27.04.2001 r., III CZP 6/01, Przegląd Prawa Handlowego 2002, nr 3
Jędrejek G., Wykładnia przepisów prawa cywilnego, Warszawa 2019
Jurcewicz W., O możliwości ustanowienia prokury niewłaściwej w spółce kapitałowej – glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z 30.1.2015r., III CZP 34/14, Glosa 2015, nr 4
Karczmarek A., Glosa do uchwały SN z 30.01.2015 r., III CZP 34/14, Radca Prawny 2015, nr 3
Kardas P., O rzymskich korzeniach współczesnego myślenia o prawie – uwagi na marginesie książki Jerzego Zajadły „Minima Iuridica – refleksje o pewnych (nie)oczywistościach prawniczych”, Palestra 2020, nr 1
Kidyba A., Cywilistyczne mutanty, [w:] Non omne quod licet honestum est. Studia z prawa cywilnego i handlowego w 50-lecie pracy naukowej Profesora Wojciecha Jana Katnera, red. Sz. Byczko, A. Kappes, B. Kucharski, U. Promińska, Łódź-Warszawa 2022
Kidyba A., Jeśli coś jest niewłaściwe, to nie może być prawidłowe. Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30.01.2015 r., III CZP 34/14, Glosa 2016, nr 1
Kozłowska-Chyła, Glosa do uchwały SN z 30.01.2015 r., III CZP 34/14, Radca Prawny 2015, nr 2
Kuniewicz Z., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27.04.2001 r., III CZP 6/01, OSP 2002, nr 4
Kuniewicz Z., Glosa do uchwały SN z 14 września 2007r., III CZP 31/07, Glosa 2008, nr 3
Łętowska E., In dubio contra iudicii activitatem – niepisana reguła działania sądów w Polsce, [w:] Dwadzieścia (XX) lat samorządu radców prawnych 1982–2002, red. J. Żuławski, Warszawa 2002
Łętowska E., Kilka uwag o praktyce wykładni, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, nr 1
Łętowska E., Trzydzieści pięć lat później. (Żywotność koncepcji tzw. „przyrzeczenia gwarancyjnego”), [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, red. Aurelia Łowicka, Poznań 2005
Łętowska E., Widzę i pochwalam co lepsze, lecz wybieram co gorsze. Głos w dyskusji o przyczynach i skutkach regresu dogmatyki prawa, [w:] Usus Magister Est Optimus. Rozprawy prawnicze ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Kubasowi, red. B. Jelonek-Jarco, R. Kos, J. Zawadzka, Warszawa 2016
Łukowski W., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 27.04.2001 r., III CZP 6/01 Monitor Prawniczy 2002, nr 15
Machnikowski P., Prawo wekslowe, Warszawa 2009
Matczak M., Imperium tekstu. Prawo jako postulowanie świata możliwego, Warszawa 2019
Matczak M., Summa iniura. O błędzie formalizmu stosowania prawa Warszawa 2007
Naworski J., Glosa do uchwały SN z 27.04.2001 r., III CZP 6/01, Monitor Prawniczy 2001, nr 22
Naworski J.P., Ważność umowy zawartej przez zarząd spółdzielni, Monitor Prawniczy 2008, nr 8
Opalski A., Wiśniewski A.W., Niedobrana para, czyli reprezentacja w spółkach, OSP 2015, nr 10
Pazdan M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2015
Rott-Pietrzyk E., Dopuszczalność potwierdzenia czynności rzekomego organu, [w:] Współczesne problemy prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Edwarda Gniewka, red. P. Machnikowski, J. Gołaczyński, Warszawa 2010
Rott-Pietrzyk E., Holenderska klauzula rozsądku na tle innych uregulowań prawnych, Studia Prawa Prywatnego 2006, nr 3
Rott-Pietrzyk E., Interpretation of Juridicial Acts in Polish Private Law (Are We Still Missing the Whole Point of the Only Right Interpretation Method in Private Law?), [w:] Free Movement of Goods and Persons Across the Polish – Czech – Slovak Borders. Legal Differences and Similarities, red. B. Mikołajczyk, Katowice 2012
Rott-Pietrzyk E., Introduction (“Interpretation” in private law), [w:] Interpretation in Polish, German and European Private Law, red. B. Heiderhoff, G. Żmij, Monachium 2011
Sołtysiński S., Glosa do uchwały SN z 14 września 2007r., III CZP 31/07, OSP 2008, nr 5
Sołtysiński S., Nieustające spory wokół uczestnictwa prokurenta w reprezentacji spółek kapitałowych: prokura łączna niewłaściwa i reprezentacja mieszana spółki, [w:] Usus Magister Est Optimus. Rozprawy prawnicze ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Kubasowi, red. B. Jelonek-Jarco, R. Kos, J. Zawadzka, Warszawa 2016
Spyra M., Granice wykładni prawa, Warszawa 2006
Stawecki T., O celowości rozumowań prawniczych w polskiej teorii prawa i praktyce prawniczej, [w:] Rozumność rozumowań prawniczych, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2008
Stelmach J., Brożek B., Metody prawnicze, Kraków 2004
Szczepańska K., Prokura łączna niewłaściwa w spółkach kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 2016, nr 6
Szczurowski T., Glosa do uchwały SN z 14 września 2007r., III CZP 31/07, Glosa 2008, Nr 3
Tobor Z., Pietrzykowski T., Does theory of Contractual Interpretation rest on a mistake?, [w:] Interpretation in Polish, German and European Private Law, red. B. Heiderhoff, G. Żmij, Monachium 2011
Tobor Z., Prawo – interpretacja – intencja. Pisma wybrane, red. A. Brodziak-Bielska, T. Pietrzykowski, S. Tkacz, Warszawa 2022
Zajadło J., Minima Iuridica. Refleksje o pewnych (nie)oczywistościach prawniczych, s. 11.
Załuski W., O granicach wykładni prawa w kontekście sporu o relacje między sprawiedliwością i prawością, [w:] Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy, red. M. Herman, S. Sykuna, Warszawa 2016
Zieliński M., Radwański Z., Wykładnia prawa cywilnego, Studia Prawa Prywatnego 2006, nr 1
Prof. dr hab. Marcin Walasik
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Interakcje wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego
Artykuł podejmuje tematykę interakcji, które mogą powstawać w procesie wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego. Wymagało to przedstawienia wzajemnego stosunku pomiędzy tymi gałęziami prawa, w tym wyjaśnienia kryteriów ich rozgraniczenia, które powinny być odnoszone do przedmiotu regulacji poszczególnych norm prawnych a nie do treści przepisów jako składników tekstu prawnego. W artykule przyjęto, że w większości przypadków prawo cywilne materialne może być interpretowane w sposób niezależny od prawa cywilnego procesowego i na odwrót („wykładnia hermetyczna”). Prawo cywilne materialne i procesowe tworzą jednak system ochrony stosunków cywilnych, stąd w niektórych sytuacjach wykładnia powinna uwzględniać powiązania występujące między tymi gałęziami prawnymi („wykładnia systemowa”). W razie wątpliwości należy stosować dyrektywę wzajemnie przychylnej wykładni, która pozwala na maksymalną realizację wartości prawa cywilnego materialnego i procesowego. W artykule opisano jednak przypadki wzajemnie nieprzychylnej wykładni, które mogą być uważane za dezintegrujące system prawa cywilnego materialnego i procesowego.
Słowa kluczowe: prawo cywilne materialne, prawo cywilne procesowe, przepis prawny a norma prawna, wykładnia prawa, wzajemnie przychylna wykładnia prawa cywilnego materialnego i procesowego, wzajemnie nieprzychylna wykładnia prawa cywilnego materialnego i procesowego
Interactions of Interpretation of Substantive and Procedural Civil Law
The article deals with the issue of interactions that may arise in the process of interpreting substantive and procedural civil law. This requires a presentation of the mutual relationship between these branches of law, including an explanation of the criteria for their demarcation. These criteria should be referred to the subject-matter of the regulation of the individual legal norms and not to the contents of the provisions as components of the legal text. The article assumes that in most cases substantive civil law can be interpreted independently from procedural civil law and vice versa (‘hermetic interpretation’). However, substantive and procedural civil law form a system for the protection of civil law relationships, and therefore, in certain situations, interpretation should take into account the connections that exist between these branches of law (‘systematic interpretation’). In case of doubt, the directive of mutually friendly interpretation should be applied. This allows for the maximum realization of the values of substantive and procedural civil law. However, the article describes examples of mutually unfriendly interpretation, which may be considered as disintegrating the system of substantive and procedural civil law.
Keywords: substantive civil law, procedural civil law, legal provision versus legal norm, interpretation of law, mutually friendly interpretation of substantive and procedural civil law, mutually unfriendly interpretation of substantive and procedural civil law
Bibliografia
Allerhand M., Sądowe dochodzenie zobowiązań niezupełnych, Polski Proces Cywilny 1939, nr 7–8
Błaszczak Ł., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym (art. 2031 kpc), Warszawa 2019
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020
Broniewicz W., Warunki uwzględnienia powództwa, PiP 2003, nr 3
Gajda-Roszczynialska K., Sprawy o ochronę indywidualnych interesów konsumentów w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012
Gascón Inchausti F., Hess B., Introduction, [w:] The Future of the European Law of Civil Procedure: Coordination or Harmonisation?, red. F. Gascón Inchausti, B. Hess, Cambridge 2020
Gniewek E., Egzekucja odpowiedzialności dłużników rzeczowych, [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004
Grzegorczyk P., O czasowych granicach zarzutu potrącenia i konsekwencjach ich naruszenia (art. 2031 § 2 i art. 840 § 1 pkt 2 in fine k.p.c.), Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Grzegorczyk P., Stabilność orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010
Grzegorczyk P., Walasik M., Zarzut jako środek ochrony wierzyciela pauliańskiego, [w:] Ius civile vigilantibus scriptum est. Księga jubileuszowa Profesora Adama Olejniczaka, red. J. Haberko, J. Grykiel, K. Mularski, Warszawa 2022
Jodłowski J., O potrzebie i kierunkach badań integracyjnych w dziedzinie prawa cywilnego materialnego i procesowego, PiP 1973, nr 2
Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J., Misiuk-Jodłowska T., Postępowanie cywilne, Warszawa 1996
Kaczor J., Favor consumenti. Uwagi o założeniach wykładni prawa konsumenckiego, [w:] Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej, red. P. Kaczmarek, Wrocław 2009
Klein A., Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wrocław 1976
Kordasiewicz B., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Korzan K., Kurator w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1966
Korzan K., Roszczenie procesowe jako przedmiot postępowania cywilnego w kontekście prawa dostępu do sądu i prawa do powództwa, [w:] Symbolae Vitoldo Broniewicz dedicatae. Księga pamiątkowa ku czci W. Broniewicza, red. A. Marciniak, Łódź 1998
Lackoroński B., Zobowiązania pieniężne wyrażone w walutach obcych w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego po zmianie wprowadzonej ustawą z 10.07.2015 r., Polski Proces Cywilny 2016, nr 4
Lang W., Prawo procesowe a prawo materialne. Wzajemne relacje, [w] Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliński, Warszawa 2006
Law S., Nowak J.T., Procedural Harmonisation by the European Court of Justice: Procedural Autonomy and the Member States' Perspective, [w:] The Future of the European Law of Civil Procedure: Coordination or Harmonisation?, red. F. Gascón Inchausti, B. Hess, Cambridge 2020
Lubiński K., Prawomocność materialna orzeczeń w postępowaniu nieprocesowym, PiP 2003, nr 11
Łazarska A., Sędziowskie kierownictwo postępowaniem cywilnym przed sądem pierwszej instancji, Warszawa 2013
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, nr 4
Marciniak A., Postępowanie cywilne rozpoznawcze a postępowanie egzekucyjne, Gdańskie Studia Prawnicze 2022, nr 5
Mądrzak H., [w:] Postępowanie cywilne, red. H. Mądrzak, Warszawa 2003
Misztal-Konecka J., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2019
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2006
Olaś A., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym, Warszawa 2021
Osajda K., Zasada sprawiedliwości proceduralnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010
Pisuliński J., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2021
Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2003
Schumann E., Die materiellrechtsfreundliche Auslegung des Prozessgesetzes, [w:] Festschrift für Karl Larenz zum 80. Geburtstag, red. C.-W. Canaris, U. Diederichsen, München 1983
Siedlecki W., Prawo procesowe cywilne a prawo cywilne materialne, Krakowskie Studia Prawnicze 1969, nr 3–4
Siedlecki W., Zasady wyrokowania w procesie cywilnym, Warszawa 1957
Sobkowski J., Pełnomocnictwo procesowe. Jego istota, powstanie i wygaśnięcie, Poznań 1967
Sorysz M., Terminy w polskim procesie cywilnym, Warszawa 2007
Stec P., Czy żyjemy w epoce postcywilistycznej?, [w:] Problemy pogranicza prawa cywilnego. Boundary problems of civil law, red. R. Szczepaniak, Warszawa 2022
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950
Trammer H., O właściwe miejsce dla „czystych” norm materialnego prawa cywilno-jurysdykcyjnego, Przegląd Notarialny 1949
Walasik M., Analogia w prawie procesowym cywilnym, Warszawa 2013
Walasik M., Rozstrzyganie o wydatkach lub nakładach na majątek osobisty małżonka w sprawie o podział majątku wspólnego, Polski Proces Cywilny 2011, nr 2
Walasik M., Rozstrzygnięcia intertemporalne w prawie procesowym cywilnym, [w:] Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe. Rozstrzygnięcia intertemporalne. Geneza i funkcje, red. J. Mikołajewicz, Warszawa 2015
Walasik M., Uniwersalność wykładni prawa cywilnego materialnego i procesowego, Polski Proces Cywilny 2023, nr 2 (w druku)
Waśkowski E., Wykładnia ustaw procesowych, Polski Proces Cywilny 1936, nr 16–17
Weitz K., Następstwo prawne a związanie zapisem na sąd polubowny, ADR. Arbitraż i Mediacja 2011, nr 4
Weitz K., Wpływ prawa Unii Europejskiej na krajowe prawo procesowe cywilne, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2019, nr 2
Weitz K., Współczesne problemy kodyfikacji prawa postępowania cywilnego, Forum Prawnicze 2020, nr 3
Wiśniewski T., Kilka refleksji na temat wzajemnych zależności między prawem cywilnym materialnym i procesowym, Polski Proces Cywilny 2020, nr 3
Wojciechowski T., Charakter prawny ugody sądowej, Przegląd Sądowy 2001, nr 6
Woźniak Z., Charakter prawny odpowiedzialności właściciela obciążonej rzeczy niebędącego dłużnikiem osobistym wierzyciela zabezpieczonej wierzytelności, Przegląd Sądowy 2005, nr 6
Zembrzuski T., Oznaczenie wierzyciela w notarialnym tytule egzekucyjnym – niedopuszczalność sporządzenia tytułu „na okaziciela”, Rejent 2017, nr 11
Ziembiński Z., Przepis prawny a norma prawna, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1960, nr 1
Dr Bartosz Wołodkiewicz
Uniwersytet Warszawski
Zakres terytorialny stosowania norm prawa procesowego cywilnego
Przedmiotem rozważań jest analiza terytorialnego zakresu stosowania norm prawa procesowego cywilnego. W doktrynie i orzecznictwie dominuje pogląd, że sąd stosuje prawo procesowe obowiązujące w jego siedzibie, nawet jeśli obce prawo materialne zostało wskazane jako właściwe przez normę prawa prywatnego międzynarodowego (zasada lex fori processualis). Z regułą tą łączony jest zakaz stosowania obcego prawa procesowego. Odmienne podejście do stosowania obcego prawa procesowego wyraża natomiast teoria procesowych norm kolizyjnych. Stanowisko to zakłada, że prawo procesowe cywilne może zawierać normy kolizyjne, które wskazują prawo właściwe dla postępowania cywilnego lub jego poszczególnych instytucji. Podstawowe znaczenie ma procesowa norma kolizyjna forum regit processum, zgodnie z którą postępowanie podlega prawo procesowemu obowiązującemu w siedzibie sądu orzekającego. Obok niej mogą występować również szczegółowe procesowe normy kolizyjne, które wypierają właściwość prawa sądy orzekającego w zakresie swojego zastosowania. Celem niniejszego opracowania jest weryfikacja obu teorii na gruncie polskiej procedury cywilnej.
Słowa kluczowe: lex fori processualis, forum regit processum, prawo procesowe cywilne, prawo procesowe i prawo materialne
Territorial Scope of Application of Procedural Civil Law Rules
The subject of this paper is the issue of territorial scope of application of procedural civil law rules. The prevailing view in the legal scholarship and case law is that the court applies the procedural law of its seat, even if foreign substantive law is indicated as applicable by a private international law rule (the lex fori). Linked to this principle is the prohibition of applying foreign procedural law. The theory of procedural conflict of laws rules, on the other hand, expresses a different approach to the application of foreign procedural law. This position assumes that procedural civil law may contain conflict of laws rules that indicate the law applicable to civil proceedings or their specific elements. Of fundamental importance is the procedural conflict of laws rule - forum regit processum, according to which a proceeding is governed by the procedural law in force at the seat of the adjudicating court. Alongside it, there may also be specific procedural conflict of laws rules that supersede the forum regit processum rule within the scope of its application. The purpose of this article is to verify both theories in the context of the Polish civil procedure.
Keywords: lex fori, forum regit processum, procedural civil law, procedural law and substantive law
Bibliografia
Bartin E., Principes de droit international privé selon la loi et la jurisprudence françaises, t. 1, Paris 1930
Brinkmann M., Das lex fori-Prinzip und Alternativen, Zeitschrift für Zivilprozess 2016, nr 4
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020
Carruthers J., Substance and Procedure in the Conflict of Laws: A Continuing Debate in Relation toDamages, International and Comparative Law Quarterly 2004, nr 3
Ereciński T., Ciszewski J., Międzynarodowe postępowanie cywilne, Warszawa 2000
Ereciński T., Prawo obce w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1981
Grunsky W., Lex fori und Verfahrensrecht, Zeitschrift für Zivilprozess 1976, nr 3
Gudowski J., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Jędrzejewska M., Lapierre J., Misiuk T., Dyskusja w Komitecie Nauk Prawnych PAN nad referatem Prof. Jerzego Jodłowskiego pt. „Międzynarodowe postępowanie cywilne w projekcie kodeksu postępowania cywilnego, PiP 1962, nr 10
Jodłowski J. i in., Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Jodłowski J., Zasady przewodnie polskiego międzynarodowego prawa procesowego cywilnego, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki, Warszawa–Wrocław 1967
Linke H., Hau W., Internationales Zivilverfahrensrecht, Köln 2021
Mankowski P., [w:] Internationales Privatrecht. Allgemeine Lehren, red. C. von Bar, P. Mankowski, München 2003
Markiewicz K., Zasady dotyczące podstaw orzekania, [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. 4, Postępowanie nieprocesowe, red. T. Ereciński, K. Lubiński, Warszawa 2021
Niboyet M.-L., Contre le dogme de la lex fori en matière de procédure, [w:] Vers de nouveaux équilibres entre ordres juridiques. Liber amicorum Hélène Gaudemet-Tallon, red. J.-P. Ancel, Paris 2008
Pagenstecher M., Werden die Partei- und Prozessfähigkeit eines Ausländers nach seinem Personalstatut oder nach den Sachnormen der lex fori beurteil? Ein Beitrag zur Lehre von den zivilprozessualen Kollisionsnormen, Zeitschrift für Zivilprozess 1950, t. 51, nr 4
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2012
Poczobut J., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017
Popiołek W., Skutki zagranicznego orzeczenia arbitrażowego w Polsce, Przegląd Prawa Handlowego 2014, nr 6, s. 7–8
Radwan M., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Art. 478–1217, red. M. Manowska, Warszawa 2021.
Rosenberg L., Schwab K.H., Gottwald P., Zivilprozessrecht, München 2018
Rylski P., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. V, Artykuły 1096–1217, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2013
Siedlecki W., Zasady wyrokowania w procesie cywilnym, Warszawa 1957
Sznajder-Peroń K., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, Warszawa 2018.
Tomaszewski M., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017
Torbus A., Wytoczenie powództwa przed sądem państwa obcego jako przyczyna przerwy biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c.), Polski Proces Cywilny 2015, nr 3
Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, Toruń 2012
Trammer H., Zarys problematyki międzynarodowego procesu cywilnego państw kapitalistycznych, Warszawa 1956
Weitz K., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. VI, Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), red. T. Ereciński, Warszawa 2017
Weitz K., Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2005
Zrałek J., Przedawnienie i inne postaci dawności, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20A, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2014
Mgr Agnieszka Polus
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Przekroczenia terminu do wykupu nieruchomości. Glosa do wyroku SN z 7.11.2019 r., IV CSK 366/18
Autorka glosy podzielając dotychczasowe stanowisko doktryny i orzecznictwa, że przepisy art. 36 u.p.z.p. nakładają na gminę obowiązek wykupienia nieruchomości, w sytuacji łącznego zaistnienia przesłanek wykupu dostrzega, że niewykupienie przez gminę nieruchomości może stanowić bezprawne zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, skutkujące deliktową odpowiedzialnością Skarbu Państwa (art. 417 k.c.). Glosatorka wskazuje także, że niewykupienie przez gminę nieruchomości może w pewnych sytuacjach powodować odpowiedzialność kontraktową gminy (art. 471 k.c.).
Słowa kluczowe: wykupienie nieruchomości, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, roszczenia odszkodowawcze, odsetki za zwłokę, odsetki za opóźnienie
Legal Consequences of a Municipality’s Failure to Buy out Real Estate Whose Enjoyment Was Significantly Limited Due to Changes of the Local Zoning Plan. Commentary on Judgment of the Supreme Court of 7 November 2019, IV CSK 366/18
The author of the commentary, while sharing the current position expressed in legal scholarship and case law, namely that the provisions of art. 36 of the Act on Spatial Planning and Development impose on the municipality an obligation to purchase real estate in the event of cumulative satisfaction of conditions for buyout, notices that failure of the municipality to purchase real estate may constitute an unlawful omission in the exercise of public authority, resulting in tort liability of the State Treasury (Article 417 of the Civil Code). The commentator also indicates that the municipality’s failure to buy out real estate may, in certain situations, result in contractual liability on the municipality’s part (Article 471 of the Civil Code).
Keywords: real estate buyout, local zoning plan, limitation on the enjoyment of real estate, claims for damages, default interest on tax arrears, statutory interest on late payments
Bibliografia
Banaszczyk Z., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej, Warszawa 2012
Dumin Ł., Komentarz do art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, [w:] Prawo budowlane i nieruchomości. Komentarz, red. D. Okolski, Warszawa 2015
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2014
Kosmus B., Kilka mitów z zakresu teorii umów, Gdańskie Studia Prawnicze 2000, nr 2
Niewiadomski Z. (red.), Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, Warszawa 2018
Zięty J., Roszczenia właściciela oraz użytkownika wieczystego nieruchomości związane z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wydaniem decyzji o warunkach zabudowy bądź lokalizacji inwestycji celu publicznego, Samorząd Terytorialny 2011, nr 4
amów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma
