O potrzebie świadomej konstytucjonalizacji statusu zwierzątDr Anna Chmielarz-Grochal
Uniwersytet Łódzki
Dr Jarosław Sułkowski
Uniwersytet Łódzki
O potrzebie świadomej konstytucjonalizacji statusu zwierząt
Artykuł opiera się na założeniu, że obecnie dobrostan zwierząt zyskuje rangę wartości konstytucyjnej. Jego status może wynikać z wprowadzenia do tekstu konstytucji stosownej regulacji (Szwajcaria, Niemcy). Częściej jednak nadanie dobrostanowi rangi konstytucyjnej następuje w drodze interpretacji postanowień ustawy zasadniczej, w szczególności tych odnoszących się do zrównoważonego rozwoju lub ochrony środowiska, co potwierdza orzecznictwo sądowe. Przypisanie dobrostanowi zwierząt rangi wartości konstytucyjnej można uznać za przejaw rozwoju świadomości społecznej, do którego przyczyniła się aktywność ruchów ekologicznych. Ochrona udzielana zwierzętom ma na względzie nie tylko ochronę interesu człowieka, lecz jest w pełni uzasadniona zdolnością zwierząt do odczuwania bólu i cierpienia. Zwierzęta dysponują odpowiednim poziomem inteligencji sensomotorycznej i dlatego prawo do ochrony przed cierpieniem powinno mieć charakter bezwzględny. Dlatego za w pełni zasadny można uznać postulat konstytucjonalizacji statusu zwierząt. Konstytucjonalizacja ta powinna opierać się na zdecydowanym odrzuceniu koncepcji reifikacji zwierząt na rzecz ich upodmiotowienia (a nawet personifikacji).
Słowa kluczowe: prawa zwierząt, dobrostan zwierząt, dereifikacja, godność, świadomość konstytucyjna
About the Need for Conscious Constitutionalization of Animals Status
This article is based on the assumption that animal welfare is now becoming a constitutional value. Its status may result from the introduction of an appropriate regulation into the text of the constitution (Switzerland, Germany). More often, however, welfare is granted a constitutional rank through the interpretation of the provisions of the constitution, in particular those relating to sustainable development or environmental protection, which is confirmed by court judgments. Assigning animal welfare the rank of a constitutional value can be considered a manifestation of the development of social awareness, which was contributed to by the activity of environmental movements. The protection granted to animals is not only about the protection of human interests, but is fully justified by animals' ability to feel pain and suffering. Animals have an appropriate level of sensorimotor intelligence, and therefore the right to protection against suffering should be absolute. Therefore, the postulate of constitutionalization of the status of animals can be considered fully justified. This constitutionalization should be based on a firm rejection of the concept of reification of animals in favour of their empowerment (and even personification).
Keywords: animal rights, animal welfare, dereification, dignity, constitutional awareness
Bibliografia
Białocerkiewicz J., Status prawny zwierząt. Prawa zwierząt czy prawna ochrona zwierząt, Toruń 2005
Bolliger G., Legal Protection of Animal Dignity in Switzerland: Status Quo and Future Perspective, Animal Law 2015–2016, vol. 22
Breczko A., Od rzeczy do przedmiotu. Praktyczne implikacje etyki ochrony zwierząt, Białostockie Studia Prawnicze 2013, nr 14
Cornish A., Raubenheimer D., McGreevy P., What We Know about the Public's Level of Concern for Farm Animal Welfare in Food Production in Developed Countries, Animals 2016, nr 6
Eisen J., Animals in the constitutional state, International Journal of Constitutional Law 2017, vol. 15
Evans E., Constitutional Inclusion of Animal Rights in Germany and Switzerland: How Did Animal Protection Become an Issue of National Importance?, Society and Animals 2010, vol. 18
Gardocka T., Zagadnienie społecznej szkodliwości przestępstw, których bezpośrednim przedmiotem wykonawczym są zwierzęta, [w:] Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Toruń 2012
Górski M., Miłkowska-Rębowska J., [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. I, red. A. Wróbel, Warszawa 2012
Haupt C.E., The Nature and Effects of Constitutional State Objectives: Assessing the German Basic Law’s Animal Protection Clause, Animal Law Review 2010, vol. 16
Helios J., Jedlecka W., Okrucieństwo wobec zwierząt. Argumenty etyczne i prawne, [w:] Sprawiedliwość dla zwierząt, red. B. Błońska, W. Gogłoza, W. Klaus, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2017
Izdebski H., Prawa zwierząt czy prawo zwierząt?, [w:] Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Toruń 2012
Jachnik E., Zasada dobrostanu zwierząt we Wspólnej Polityce Rolnej Unii Europejskiej, Studia Iuridica Lublinensia 2017, vol. XXVI, nr 1
Lejman J., Człowiek a zwierzę. Biologiczne i kulturowe źródła antropocentryzmu, Wschodni Rocznik Humanistyczny 2015, t. XI
Łętowska E., Dwa cywilnoprawne aspekty praw zwierząt: dereifikacja i personifikacja, [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesor Biruty Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, red. A. Szpunar, Łódź 2007
Michel M., Schneider Kayasseh E., The Legal Situation of Animals in Switzerland: Two Steps Forward, One Step Back – Many Steps to go, Journal of Animal Law 2011, vol. VII
Mitera M., Kilka uwag o prawach zwierząt, [w:] Przełomy wieków, red. M. Szyszkowska, Białystok 2000
Nattrass K.M., "... und die tiere" Constitutional Protection for Germany's Animals, Animal Law Review 2004, vol. 10
Pejman N., Kallas Z., Dalmau A., Velarde A., Should Animal Welfare Regulations Be More Restrictive? A Case Study in Eight European Union Countries, Animals 2019, nr 9
Probucka D., Filozoficzne podstawy idei praw zwierząt, Kraków 2013
Zylbertal W.H., Wspólne korzenie New Age i ekologizmu, [w:] Ekologia i społeczeństwo. Polityka i etyka wobec zagadnień ekologicznych, red. A. Delorme, Wrocław 2001
Prof. dr hab. Roman Kwiecień
„Im więcej traktatu, tym mniej prawa”? Traktaty i zwyczaje a źródła formalne prawa międzynarodowego (przypadek Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów)
Celem artykułu jest krytyczna analiza tezy o traktatach jako najważniejszym formalnym źródle prawa międzynarodowego i rozważenie, czy traktaty mogą być w ogóle uważane, a jeśli tak, to w jakim znaczeniu, za źródło prawa międzynarodowego. Inspiracją dla autora są poglądy Geralda G. Fitzmaurice’a wyrażone w latach 50. XX w. Ponad 60 lat temu Fitzmaurice postawił tezę odmawiającą traktatom statusu formalnych źródeł prawa międzynarodowego i upatrującą w nich „jedynie” źródła międzynarodowych zobowiązań prawnych. Traktaty według niego tworzą tylko „nową podstawę obowiązku przestrzegania istniejącego prawa” i mogą uchodzić za „rozstrzygający dowód istnienia prawa”. Źródłami formalnymi prawa międzynarodowego we właściwym znaczeniu tego terminu, czyli tym, co czyni określone reguły prawem, którego należy przestrzegać, są natomiast – zdaniem Fitzmaurice’a – ogóle zasady prawa i zwyczaje międzynarodowe . Problem ten Fitzmaurice analizował w okresie pełnienia funkcji sprawozdawcy w procesie kodyfikacji prawa traktatów na forum Komisji Prawa Międzynarodowego (KPM). Jego argumentacja, choć bez wątpienia kontrowersyjna w świetle utrwalonych współcześnie opinii na temat źródeł prawa międzynarodowego, wciąż zasługuje, w moim przekonaniu, na uwagę. Wywód Fitzmaurice’a dotyczył w dużej części relacji między prawem traktatowym a międzynarodowym prawem zwyczajowym. W świetle tego ważnego zagadnienia godny rozważenia jest problem związany z paradoksem wyartykułowanym po raz pierwszy przez Richarda Baxtera w 1970 r. w wykładach Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego . Paradoks głosi: „im więcej umowy, tym mniej prawa” (the more agreement, the less law), to znaczy – im więcej stron traktatu prawotwórczego (law-making/non-declaratory), tym trudniej ustalić stan prawa zwyczajowego poza stosunkami traktatowymi stron.
Słowa kluczowe: źródła formalne prawa międzynarodowego, prawo traktatów, Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, traktaty, zwyczaje, paradoks Baxtera
The More Agreement, the Less Law? Treaties, Customs, and the Formal Sources of International Law (A Case of the Vienna Convention on the Law of Treaties)
The aim of the article is to discuss whether international agreements are, according to the belief commonly shared in the international law scholarship, formal sources of international law, i.e. forms that give the principles and rules their legal validity. This issue is examined in the light of one of the most important achievements of codification processes and progressive development of international law, i.e. the Vienna Convention on the Law of Treaties of 1969 (VCLT). The main problem tackled in the article is finding an answer to the question whether the Convention itself is a formal source of international law. The dichotomous nature of the provisions of the Convention does not allow, in the author’s opinion, an affirmative answer to this question, because its provisions codifying the law of treaties are only of a declaratory nature, i.e. they confirm the customary rules of the law of treaties, which are a source of law for all States, while its non-declaratory norms, intended to create new law, establish legal obligations only for its parties. At the same time, according to the Baxter paradox, it is not only the parties to the VCLT that create new rules of the law of treaties. These new rules are created in the form of a general practice accepted as law, i.e. international customs, regardless of the application of the VCLT. Consequently, this unwritten law – customs and general principles of law – turns out to be primary formal source of international law.
Keywords: formal sources of international law, the law of treaties, Vienna Convention on the Law of Treaties, treaties, customs, the Baxter paradox
Bibliografia
Aust A., Limping Treaties: Lessons from Multilateral Treaty-making, Netherlands International Law Review 2003, t. 50
Baxter R., Treaties and Custom, Recueil des Cours 1970, t. 129
Besson S., Sources of International Law, [w:] The Philosophy of International Law, red. S. Besson, J. Tasioulas, Oxford 2010
Brierly J.L., The Basis of Obligation in International Law and other Papers, Oxford 1958
Condorelli L., Customary International Law: The Yesterday, Today and Tomorrow of General International Law, [w:] Realizing Utopia. The Future of International Law, red. A. Cassese, Oxford 2012
Crawford J., Chance, Order, Change: The Course of International Law, The Hague Academy of International Law 2014
Czapliński W., Sources of International Law in the Nicaragua case, International and Comparative Law Quarterly 1989, t. 38
Dinstein Y., The Interaction between Customary International Law and Treaties, Recueil des Cours 2006, t. 322
Fitzamurice G.G., The General Principles of International Law Considered from the Standpoint of the Rule of Law, Recueil des Cours 1957, t. 92
Fitzmaurice G.G., Some Problems Regarding the Formal Sources of International Law, [w:] Symbolae Verzijl. Présentées au Professeur J.H. Verzijl à l’occasion de son LXX-ième anniversaire, red. Martinus Nijhoff, La Haye 1958
Fitzmaurice M., The Practical Working of the Law of Treaties, [w:] International Law, red. M.D. Evans, Oxford 2010
Hart H., The Concept of Law, Oxford 2012
Jennings R., Watts A., Oppenheim’s International Law, vol. 1, London–New York 1996
Jovanović, M.A., The Nature of International Law, Cambridge 2019
Koskenniemi M., From Apology to Utopia. The Structure of International Legal Argument, Cambridge 2005
Klabbers J., Setting the Scene, [w:] J. Klabbers, A. Peters, G. Ulfstein, The Constitutionalization of International Law, Oxford 2011
Lauterpacht H., Codification and Development of International Law, American Journal of International Law 1955, t. 49
Lauterpacht H., Private Law Sources and Analogies of International Law, London 1927
Marek K., Le Problème des Sources du Droit International dans l’Arrêt sur le Plateau Continental de la Mer du Nord, Revue Belge de Droit International 1970, t. 6
Raz J., The Authority of Law: Essays on Law and Morality, Oxford 2009
Shaw M., International Law, Cambridge 2008
Sinclair I., The Vienna Convention on the Law of Treaties, Manchester 1984
Thirlway H., The Sources of International Law, [w:] International Law, red. M.D. Evans, Oxford 2010
Villiger M.E., Customary International Law and Treaties. A Study of their Interactions and Interrelations with Special Consideration of the 1969 Vienna Convention on the Law of Treaties, Dordrecht–Boston–Lancaster 1985
Wolfke K., Custom in Present International Law, Wrocław 1964
Wolfke K., Rozwój i kodyfikacja prawa międzynarodowego. Wybrane zagadnienia z praktyki ONZ, Wrocław 1972
Wyrozumska A., Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006
Prof. dr hab. Anna Rakowska-Trela
Uniwersytet Łódzki
Wybory prezydenckie 2020
Celem opracowania jest ocena regulacji zawartej w ustawie z 2 czerwca oraz przebiegu wyborów, które ostatecznie zostały na jej podstawie przeprowadzone, z punktu widzenia ich zgodności z Konstytucją oraz standardami organizowania wyborów powszechnych, zawartymi w Kodeksie Dobrych Praktyk w Sprawach Wyborczych . Rozważania będą dotyczyły następujących kwestii: zarządzenia wyborów, naruszenia zasady stabilności prawa wyborczego, zarządzenia wyborów i kampanii wyborczej, głosowania korespondencyjnego, zmian w administracji wyborczej, protestów wyborczych i stwierdzenia ważności wyborów.
Słowa kluczowe: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, wybory, demokratyczne wybory, pandemia CIVID-19
Presidential Elections in 2020
On 6 August 2020, the 5-year term of the President of the Republic of Poland, Andrzej Duda, expired, and therefore it was necessary to hold a presidential election. On 5 February 2020, the Marshal of the Sejm set the presidential election date for 10 May 2020, however, on 4 March 2020, the first case of COVID-19 was reported in Poland. In mid-March 2020, a number of very serious restrictions related to the pandemic situation were introduced, limiting e.g. citizens’ ability to travel as well as freedom of assembly. The organization of the election in May became legally and practically impossible. On 2 June 2020, the Act on Special Rules for the Organization of General Election of the President of the Republic of Poland in 2020 with the Possibility of Postal Voting was passed, on the basis of which act the election was finally held on 28 June and 11 July. Both the legal regulation of the presidential election which took place in 2020 and the electoral procedure had many drawbacks. The one-off electoral statute, which was the legal basis for the election, was adopted in a hastily conducted procedure, inconsistent with the standards of electoral law-making. The manner of calling the election and the voting day were also inconsistent with the constitution. In the one-off statute, the legislature did not sufficiently guarantee voters the possibility of exercising their electoral rights, while the candidates - equality and fair competition. The disadvantages of the regulation were aggravated by the actual actions of those in power, which violated the standards of an democratic election campaign. Doubtful changes were introduced in the election administration, interfering with its apolitical nature and guarantee function. These irregularities were not noted either by the State Electoral Commission in the election report or by the Supreme Court in the procedure of checking the validity of the election. All these violations weaken the legitimacy of the one-off electoral legal regulation, the electoral procedure in 2020, and the president appointed therein.
Keywords: President of the Republic of Poland, election, democratic election, COVID-19 pandemic
Bibliografia
Chruściak R., System wyborczy i wybory w Polsce 1989–1998. Parlamentarne spory i dyskusje, Warszawa 1999, s. 50
Czaplicki K.W., O potrzebie stabilności prawa wyborczego. Wybrane problemy, Toruń 2009
Grzybowski M., Rola sądów i charakter orzeczeń sądowych w sprawach wyborczych, [w:] Trzecia władza. Sądy i Trybunały w Polsce. Materiały Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego. Gdynia, 24–26 kwietnia 2008 roku, red. A. Szmyt, Gdańsk 2008
Jaworski S.J., Państwowa Komisja Wyborcza organem kontroli i ochrony prawa, [w:] Iudices electionis custodes (sędziowie kustoszami wyborów). Księga Pamiątkowa Państwowej Komisji Wyborczej, red. F. Rymarz, Warszawa 2007
Kudej M., Postępowanie ustawodawcze w Sejmie, Warszawa 2002
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 1988
Skrzydło W., O potrzebie i walorach kodyfikacji prawa wyborczego, Studia Wyborcze 2006, t. I
Rakowska A., Skotnicki K., Kodeks wyborczy jako szansa na stabilizację prawa wyborczego, [w:] Dwudziestolecie wolnych wyborów w Polsce, red. S.J. Jaworski, K.W. Czaplicki, Warszawa 2011
Rymarz F., Konstytucjonalizacja Państwowej Komisji Wyborczej (wnioski de lege ferenda), [w:] Demokratyczne standardy prawa wyborczego Rzeczypospolitej Polskiej. Teoria i praktyka, red. F. Rymarz, Warszawa 2005
Rymarz F., Udział sędziów w organach wyborczych, [w:] Demokratyczne prawo wyborcze Rzeczypospolitej Polskiej (1990–2000) red. F. Rymarz, Warszawa 2000
Rytel-Warzocha A., Sądowa kontrola nad referendum ogólnokrajowym, [w:] Trzecia władza. Sądy i Trybunały w Polsce, red. A. Szmyt, Gdańsk 2008
Sarnecki P., O pojęciu „kodeks” i procedurze rozstrzygania o jego zakresie oraz w sprawie trybu nowelizacji kodeksów, Przegląd Sejmowy 1996, nr 2
Sokala A., Święcki M., Administracja wyborcza w III Rzeczypospolitej Polskiej (struktura organizacyjna i charakter prawny), [w:] Iudices electionis custodes (sędziowie kustoszami wyborów). Księga Pamiątkowa Państwowej Komisji Wyborczej, red. F. Rymarz, Warszawa 2007
Wróbel A., Niektóre problemy rozstrzygania o ważności wyborów przez Sąd Najwyższy, [w:] Iudices Electionis Custodes (sędziowie kustoszami wyborów). Księga Pamiątkowa Państwowej Komisji Wyborczej, red. F. Rymarz, Warszawa 2007
Prof. dr hab. Jan Wawrzyniak
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Systemowa deprecjacja praworządności (kontekst ustrojowy)
Zdaniem Autora, odpowiedź na pytanie kiedy mamy do czynienia ze zwykłym nieprzestrzeganiem praworządności, a kiedy proceder ten zasługuje na określenie go mianem systemowego wykracza poza problem wąsko pojmowanej legalności (legalizmu) i lokuje się w szerszych pojęciach konstytucyjności i praworządności oraz intencjach piastunów organów władzy publicznej lub przedstawicieli narodu. Artykuł wskazuje, że z systemowym łamaniem praworządności mamy do czynienia w szczególności, gdy działanie lub zaniechanie władzy publicznej stanowi naruszenie obowiązującego prawa konstytucyjnego (w jego dotychczasowej utrwalonej interpretacji), a jednocześnie władza ta prawo konstytucyjne traktuje jako instrument służący intencjonalnej i doniosłej zmianie ustrojowej, która jest niewysłowiona konstytucyjnie wprost (np. w formie ustawy o zmianie konstytucji) oraz przedstawiana w dyskursie konstytucyjnym jako zgodna (lub co najmniej jako nie będąca niezgodną) z utrwaloną interpretacją przepisów konstytucyjnych.
Słowa kluczowe: praworządność, konstytucja, Trybunał Konstytucyjny, kryzys konstytucyjny
Systemic Debasement of the Rule of Law (constitutional context)
According to this author, the answer to the question when we are dealing with simple disregard for the rule of law and when such practice deserves to be referred to as systemic goes beyond the narrow understanding of legality (legalism) and is to be found in the broader notions of constitutionality and rule of law, as well as the intentions of those holding public authority or representing the nation. This paper demonstrates that systemic breaking of the rule of law occurs in particular when acts or omissions of public authorities constitute infringements of the applicable constitutional law (in its existing and well-established interpretation), while at the same time said authorities treat constitutional law as an instrument serving to implement an intentional and important change in the system of government, which is not explicitly expressed in the constitution (e.g. as a statute amending the constitution) and which is presented in constitutional discourse as consistent (or at least not inconsistent) with the well-established interpretation of constitutional provisions.
Keywords: rule of law, constitution, Constitutional Tribunal, constitutional crisis
Bibliografia
Barcik J., Ochrona praworządności w Radzie Europy i Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Warszawa 2019
Becker C., Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów, tłum. J. Ruszczkowski, Poznań 2008
Bernatt M., Ziółkowski M., Statutory Anti-Constitutionalism, Washington International Law Journal 2019, nr 8
Bogdandy A. von, Ioannidis M., Systemic deficiency in the rule of law: What it is, what has been done, what can be done, Common Market Law Review 2014, nr 51
Brzozowski W., Stopniowalność naruszeń Konstytucji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 4
Eatwell R., Goodwin M., Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację, Katowice 2020
Filipowicz S., Galimatias. Zaprzepaszczony sens Oświecenia, Warszawa 2014
Florczak-Wątor M., Niekonstytucyjność ograniczeń praw i wolności jednostki wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, PiP 2020, nr 12
Grabowska-Moroz B., Szulecka G., Zmiana prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych w okresie od sierpnia 2017 r. do lutego 2018 r., Warszawa 2018 (raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka).
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, PiP 2020, nr 10
Izdebski H., Konstytucjonalizm – legicentryzm – ustawowy nihilizm prawny. O powołaniu naszych czasów do nauki konstytucji, PiP 2016, nr 6
Jaskiernia J., Funkcje Konstytucji RP w dobie integracji europejskiej i radykalnych przemian politycznych, Warszawa 2020
Kruk M., La Pologne: La Constitution, la cour constitutionnelle e les inquiétudes de l’opinion international, Krytyka Prawa 2017, nr 9, s. 32–62;
Krygier M., What’s the Point of the Rule of Law?, Buffalo Law Review 2019, vol. 67, nr 3
Luttwak E., Turbokapitalizm. Zwycięzcy i przegrani światowej gospodarki, Wrocław 2000.
Płowiec W., Gwarancje zasady nadrzędności konstytucji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 1
Radziewicz P. (red.), Kontrola legalności ustawy w Sejmie, Warszawa 2015
Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności uchwał Sejmu (uwagi na marginesie postanowienia TK w sprawie U 8/15), PiP 2016, nr 7
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, PiP 2020, nr 10
Radziewicz P., Tuleja P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015–marzec 2016, Warszawa 2017
Reykowski J., Rozczarowanie demokracją. Perspektywa psychologiczna, Sopot 2019
Rosanvallon P., Dobre rządy, Warszawa 2018
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakown, Oxford 2019
Sartori G., Teoria demokracji, Warszawa 1994
Scheppele K.L., Kochenov D., Grabowska-Moroz B., EU Values Are Law, after All: Enforcing EU Values through Systemic Infringement Actions by the European Commission and the Member States of the European Union, Yearbook of European Law 2021
Skąpska G., Abuse of the Constitution as a Means of Political Change: Sociological Reflections on the Crisis of Constitutionalism in Poland, Polish Sociological Review 2018, nr 4
Sokolewicz W., Zubik M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 2, red. L. Garlicki, Warszawa 2016
Sołtys A., Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Europejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019
Tokarski J., Czy liberalizm umarł?, Kraków 2021
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PIP 2020, nr 10
Vergottini G. de, Diritto costituzionale, Milano 2017
Wawrzyniak J. (red.), Tryb ustawodawczy a jakość prawa, Warszawa 2005
Wawrzyniak J., Il principio di separazione dei poteri e la suadegenerazione in Polonia, Percorsi costituzionali 2017, nr 2
Wawrzyniak J., Paradoksy doktryny i praktyki praw człowieka w dobie globalizacji, [w:] O prawach człowieka: księga jubileuszowa prof. Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017
Wawrzyniak J., Prawo Unii Europejskiej a zmiany Konstytucji we Włoszech, [w:] Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, red. K. Kubuj, J. Wawrzyniak, Warszawa 2011
Wawrzyniak J., Zasada podziału władzy a orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 9 grudnia 2015 r. (K 35/15), [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017
Wróbel W., Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, Palestra 2019, nr 1–2
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, [w:] Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, red. M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2017
Zajadło J., Wykładnia wroga wobec konstytucji, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 1
Ziółkowski M., Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.), PiP 2020, nr 10
Ziółkowski M., Przywracanie praworządności w TK po kryzysie konstytucyjnym: wybór i powołanie Prezesa TK (analiza sporządzona dla Archiwum Osiatyńskiego), Archiwum Osiatyńskiego z 1.10.2019 r.
Dr hab. Marcin Dąbrowski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Śmierć osoby, która wniosła skargę konstytucyjną (aspekty procesowe)
Artykuł porusza zagadnienie śmierci osoby, która złożyła skargę konstytucyjną. W świetle orzecznictwa TK taki fakt nie powoduje umorzenia postępowania zainicjowanego skargą z uwagi na jego bezprzedmiotowość. Autor publikacji krytykuje powyższą koncepcję. Uznaje on bowiem, że rozwiązane to ma osobliwy charakter i nie przystaje do rozwiązań przyjętych w polskiej kulturze prawnej. Jest ono niespójne z koncepcją osoby fizycznej, jej zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych oraz powiązaną z nimi zdolnością do udziału w procesach sądowych. Śmierć osoby fizycznej skutkuje utratą przez nią podmiotowości prawnej i możności udziału w postępowaniach sądowych. Trybunał w swoim orzecznictwie przyjął odmienną koncepcję i uznał, że śmierć nie stanowi przeszkody dla kontynuacji postępowania. W konsekwencji procedura jest kontynuowana z udziałem dotychczasowego pełnomocnika osoby zmarłej. Autor opracowania uważa, że rozwiązanie to narusza konstytucyjne regulacje odnoszące się do skargi konstytucyjnej i prawa do dziedziczenia oraz postanowienia ustaw, które regulują postępowanie przed TK.
Słowa kluczowe: skarga konstytucyjna, trybunał, śmierć, wnoszący skargę, legitymacja procesowa, zdolność prawa, konstytucja, proces konstytucyjny
Death of the Person Making a Constitutional Complaint: Procedural Aspects
The article deals with the issue of the death of the person who filed a constitutional complaint. In the light of case law of the Constitutional Tribunal, this fact does not have a significant influence on the proceedings. In particular, the Tribunal does not discontinue the proceedings as groundless. The author criticizes this idea. He claims that the concept is exotic and does not correspond to solutions adopted in the Polish legal culture. The Tribunal’s idea is irreconcilable with the concept of a natural person, such person’s legal capacity or ability to participate in court proceedings. The death of a natural person results in the loss of legal capacity. A dead person is no longer able to participate in court proceedings. The Constitutional Tribunal does not share this view and considers that death is not an obstacle to the continuation of the proceedings. The proceedings are continued with the participation of the deceased person's existing representative. The author indicates that this solution violates the constitutional regulations on constitutional complaint and the right to inheritance, as well as the provisions of the acts that regulate the proceedings before the Constitutional Tribunal.
Keywords: constitutional complaint, tribunal, death, person making a complaint, legal capacity, constitution, constitutional proceedings
Bibliografia
Becler R., Czy śmierć przychodzi gdy kończy się życie, [w:] Zrozumieć śmierć człowieka, red. P. Łuków, Warszawa 2015.
Błaszczak Ł., Wątpliwości wokół czynności sądowych w razie śmierci strony pozwanej po wniesieniu przeciwko niej pozwu, ale przed doręczeniem jej odpisu, Wrocławskie Studia Sądowe 2015, nr 3
Boryskiak W., [w:] Kodeks Cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2020
Bosek L., [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Dąbrowski M., Funkcje Trybunału Konstytucyjnego związane z hierarchiczną kontrolą konstytucyjności prawa, Olsztyn 2015
Dąbrowski M., Skarga konstytucyjna w polskim porządku prawnym jako nieefektywny środek ochrony praw i wolności jednostki, [w:] Skarga konstytucyjna. Zagadnienia z teorii i praktyki, red. K. Urbaniak, Poznań 2015
Filipowicz A., Śmierć jako anty fizyka „rzeczy ostatecznych”, [w:] Zrozumieć śmierć człowieka, red. P. Łuków, Warszawa 2015
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 2, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Grzybowski S., [w:] System Prawa Cywilnego, t. I, red. S. Grzybowski, Warszawa 1985
Hauser M., Odesłania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, Warszawa 2008
Jamróz L., Skarga konstytucyjna. Wstępne rozpoznanie, Białystok 2011
Kociucki L., Zdolność do czynności prawnych osób dorosłych i jej ograniczenia, Warszawa 2011
Kotowicz M., Śmierć pozwanego przed doręczeniem odpisu pozwu, PS 2019, nr 9
Łuków P., W poszukiwaniu zrozumienia śmierci – etyczne wyzwania dla lekarzy, [w:] Zrozumieć śmierć człowieka, red. P. Łuków, Warszawa 2015
Mądrzak H., Śmierć pozwanego przed doręczeniem mu odpisu pozwu, Nowe Prawo 1963, nr 2
Pyziak-Szafnicka M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – cześć ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2005
Weitz K., Następstwo prawne w zakresie przedmiotu sporu w toku postępowania przed sądem polubownym, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2012, nr 11
Wojtyczek K., Ochrona godności człowieka, wolności i równości przy pomocy skargi konstytucyjnej w polskim systemie prawnym, [w:] Godność człowieka jako kategoria prawna, red. K. Complak, Wrocław 2001
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne – zarys części ogólnej, Warszawa 2001
Zieliński A., Zakres stosowania przepisów k.p.c. w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, Palestra 1997, nr 7–8
Prof. dr hab. Jacek Skrzydło
Uniwersytet Łódzki
Immunitety funkcjonariuszy oraz władz federalnych i stanowych w świetle amerykańskiego prawa federalnego
Lektura omówionych powyżej rozstrzygnięć prowadzi do refleksji, że nawet przykładając należytą wagę do tradycji i wynikającego z niej mocnego zakotwiczenia instytucji immunitetu w tradycji prawa anglosaskiego, na przestrzeni ostatnich 30–40 lat doszło w Stanach Zjednoczonych do zaburzenia równowagi między pozostającymi w kolizji dobrami. W konsekwencji Sąd Najwyższy doprowadził do przewartościowania interesu władzy kosztem niedowartościowanego interesu jednostki. Przypadki, w których Sąd Najwyższy odmawia pozwanemu powołania się na immunitet należą do rzadkości . Nie ma przy tym widoków na odwrócenie tego trendu. Wypada zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik, odpowiedzialny za ukształtowanie się w sprawach dotyczących immunitetu, linii orzecznictwa niekorzystnej dla poszkodowanych, a faworyzujących interesy władzy: jest to konserwatywna większość sędziów w Sądzie Najwyższym. W zasadzie każdy z ważnych judykatów omówionych w niniejszym artykule (np. Alden v. Maine, Seminole Tribe v. Florida, Stump v. Sparkman, Ziglar v. Abbassi) zapadł większością jednego lub dwóch głosów, z reguły według linii podziału ideologicznego – liberalni sędziowie mianowani przez prezydentów z Partii Demokratycznej opowiadali się po stronie powodów, konserwatyści nominowani przez prezydentów z Partii Republikańskiej przychylali się do stanowiska pozwanych władz . Postępujący na przestrzeni ostatniego półwiecza proces upolitycznienia federalnego sądownictwa nie pozostaje bez wpływu na życie i stan spraw ogółu obywateli, a jak dowodzą okoliczności towarzyszące powołaniu w skład Sądu Najwyższego N. Gorsucha, B. Kavanaugha, a zwłaszcza A. C. Barrett – nic nie wskazuje na to, aby proces ten miał zostać zatrzymany.
Slowa kluczowe: odpowiedzialność, władza publiczna, szkody, prawo konstytucyjne, Sąd Najwyższy USA
Rules governing liability of public authority under U.S. federal law
Rules governing liability of public authority for damages in the Polish legal system are substantially different than their equivalents in the U.S. law. Sovereign immunity is a distinctive feature of American law. It has its roots in the XVIIth century (or even older) English concept: The King can do no wrong. It means that the public authority can be sued only if it waives this privilege. In the U.S., the federal Congress adopted in 1946 Federal Tort Claims Act, excluding sovereign immunity is some (but not all) cases; for example, it is still not possible to sue military authorities for damages resulting from military service (so called Feres doctrine). Another distinctive feature of the American legal system is legal fiction: it is allowed to sue directly public officials whose acts were the source of harm (Bivens suit in case of the federal officials, § 1383 of the U.S. Code in case of the state officials). In both cases, the defendant may, however claim qualified immunity. As a result, his liability shall be excluded unless he violated clearly established federal law. Case law of the SCOTUS indicates broadening of this immunity to the detriment of individuals who sustained harms from the public authorities.
Keywords: liability, public authorities, damages, constitutional law, SCOTUS
Bibliografia
Armacost B., Qualified Immunity: Ignorance Excused, Vanderbilt Law Review1998, vol. 51
Bagińska E., Odpowiedzialność deliktowa amerykańskich władz stanowych i lokalnych za szkody wyrządzone jednostce, Kwartalnik Prawa Publicznego 2001, nr 4
Bagińska E., Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy publicznej, Warszawa 2006
Bagińska E., Podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu naruszenia praw człowieka w prawie amerykańskim, Gdańskie Studia Prawnicze 2015, nr 1
Bagińska E., Roszczenia jednostki w razie naruszenia jej konstytucyjnych praw i wolności w systemie federalnym USA, Kwartalnik Prawa Publicznego 2002, nr 3
Bagińska E., Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej państwa (władz federalnych) w USA, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2003, nr 1
Blackstone W., Commentaries on the Law of England in Four Books, Philadelphia 1950
Bobelian M., Battle for the Marble Palace. Abe Fortas, Earl Warren, Lyndon Johnson and Richard Nixon and the Forging of the Modern Supreme Court, Tucson 2019
Bray S.L., Multiple Chancellors: Reforming The National Injunction, Harvard Law Review 2017, nr 2
Chemerinsky E., Closing the Courthouse Door. How Your Constitutional Rights Became Unenforceable, New Haven–London 2017
Chemerinsky E., Federal Jurisdiction, New York 2012
Chemerinsky E., The Hypocrisy of Alden v. Maine: Judicial Review, Sovereign Immunity and the Rehnquist Court, Loyola of Los Angeles Law Review 2000, nr 33
Collins M., Section 1983 Litigation in a Nutshell, St. Paul 2016
Grzegorczyk P., Immunitet państwa w postępowaniu cywilnym, Oficyna 2010
May C.N., Ides A., Grossi S., Constitutional Law. National Power and Federalism, New York 2016.
Pfander J., Constitutional Torts and the War on Terror, Oxford 2017
Schwartz J., Police Indemnification, New York University Law Review 2014, vol. 90
Sisk G.C., The Continuing Drift of Federal Sovereign Immunity Jurisdiction, Mary&William Law Review 2008, vol. 50
Street H., Government Liability. A Comparative Study, Cambridge 1953
Warren E., The Bill of Rights and the Military, New York University Law Review 1962, vol. 37
Prof. dr hab. Andrzej Bisztyga
Uniwersytet Zielonogórski
Procedury specjalne Rady Praw Człowieka ONZ (artykuł recenzyjny)
Anna Hernandez-Połczyńska podjęła zagadnienie stosunkowo wąskie, subtelne i eksperckie, sytuowane w obszarze miękkiego wypracowywania standardów praw człowieka na poziomie uniwersalnym. Uporała się z tym badawczym zagadnieniem w sposób znakomity. Autorkę cechuje wszechstronna i pogłębiona orientacja w ramach podjętego problemu badawczego. Odpowiednio wąskie, a jednocześnie wyważone ujęcie tematu rozprawy skutkuje szczegółowością prezentacji oraz pogłębiona analizą. Książka zawiera pożądaną naukową wartość dodaną, podnosząc poziom naszej wiedzy o procedurach specjalnych Rady Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych dzięki nie tylko deskryptywnemu, ale w nie mniejszym stopniu problemowemu ujęciu zagadnienia.
Słowa kluczowe: Rada Praw Człowieka ONZ, mandat procedur specjalnych, metody działania procedur specjalnych, finansowanie i obsługa procedur specjalnych
Special Procedures of the UN Human Rights Council (review article)
The issue of special procedures of the UN Human Rights Council has not yet been the subject of a comprehensive study based in the Polish legal dogmatics. Hence, the pioneering and comprehensive nature of this monograph fully deserves to be discussed in the form of a review article. In this context, the publication by A. Hernandez-Połczyńska has the nature of an academic study. The way in which the Human Rights Council's special procedures mechanism is shaped fosters its positive impact on human rights in their universal dimension. According to the author of this article, the analysis of a significant number of HRC special procedures carried out by A. Hernandez-Połczyńska provides the basis for a discussion of both levels of protection of human rights, taking into account essentially soft law instruments, which are inherently close to the sphere of education.
Keywords: UN Human Rights Council, mandate of special procedures, special procedures working methods, financing and handling of special procedures
Bibliografia
Balcerzak M., Geneza i funkcje procedur specjalnych Rady Praw Człowieka ONZ, [w:] O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017.
Bańczyk W., „Miękkie prawo”, ale prawo, czyli o obowiązku przestrzegania soft law, Internetowy Przegląd Prawniczy TBŚP UJ 2016, nr 1.
Baranowska G., Hernandez-Połczyńska A., Procedury specjalne a rozbudowa uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka, Studia Prawnicze 2017, nr 3.
Hernandez-Połczyńska A., Specjalne procedury Rady Praw Człowieka a Powszechny Przegląd Okresowy, [w:] O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017.
Kędzia Z., Reformy programu praw człowieka ONZ, Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, t. 39, nr 5.
Kothari M., From Commission to the Council: Evolution of UN Charter bodies, [w:] The Oxford Handbook of International Human Rights Law, red. D. Schelton, Oxford 2013.
Limon M., Piccone T., Human Rights Special Procedures: Determinants of Influence: Understanding and Strengthening the Effectivness of the UN’s Independent Human Rights Experts - Policy Report, Versoix 2014.
Rhona R.K.M., The possibilities of an independent special rapporteur scheme, The International Journal of Human Rights 2011, t. 15, nr 2.
Spryszak K., Rola standardów o charakterze soft law w zakresie kreowania zobowiązań w państwach członkowskich organizacji międzynarodowych, Humanities and Social Sciences 2017, vol. XXII, nr 24.
Sunga L.S., What effect if any will the UN Human Rights Council have on special procedures?, [w:] International Monitoring Mechanisms: Essays in Honour of Jacob Th. Moller, red. G. Alfredson, J. Grimheden, B.G. Ramcharan, A. de Zayas, Leiden–Boston 2009
Wieruszewski R., ONZ-owski system ochrony praw człowieka, [w:] System ochrony praw człowieka, red. B. Banaszak, A. Bisztyga, K. Complak, M. Jabłoński, R. Wieruszewski, K. Wójtowicz, Kraków 2005.
Zielińska E., Procedury specjalne ONZ ds. ochrony praw człowieka kobiet. Ogląd z wewnątrz, [w:] O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017.
Prof. dr hab. Marek Dobrowolski
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Niepodważalność aktu powołania sędziego. Glosa do postanowienia NSA z 5.02.2020 r., I OSK 1394/18
Glosowane orzeczenie dot. niepodważalność aktu powołania sędziego przez Prezydenta oraz problematyki skutków “wadliwości” działania tzw. „nowej” Krajowej Rady Sądownictwa. Zdaniem autora, komentowane postanowienie stanowi nieudaną próbę pogodzenia dwóch wyróżnionych przez NSA ustaleń. Sąd proponuje bowiem przeprowadzanie „nowatorskiego” testu na zasadność wskazania danego kandydata na sędziego po akcie powołania (oceniając, czy zostałby on przedstawiony Prezydentowi również przez „prawidłowo powołaną KRS”), a jednocześnie opowiada się za zachowaniem niewzruszalności prezydenckiej prerogatywy.
Słowa kluczowe: Krajowa Rada Sądownictwa, bezstronność, niezawisłość, Naczelny Sąd Administracyjny, wyłączenie sędziego
Unchallengeability of the Act of Judicial Nomination. Commentary on Supreme Administrative Court Decision of 5 February 2020, I OSK 1394/18
The commented decision concerns unchallengeability of the act of nomination of a judge issued by the President of the Republic and the question of consequences of ‘deficiency’ of operation of the so-called ‘new’ National Council of the Judiciary. According to the author, the commented decision is a failed attempt at reconciling two findings made by the Supreme Administrative Court. The Court suggests conducting a ‘novel’ test of justifiability of proposing a given candidate for a judge after the act of nomination (assessment whether he/she would have also been presented to the President of the Republic by a ‘correctly appointed Council’), while supporting the unchallengeability of the presidential prerogative.
Keywords: National Council of the Judiciary, impartiality, independence of judges, Supreme Administrative Court, disqualification of a judge
Bibliografia
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Hauser R., Wierzbowski M. (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2019
Krajewski M., Ziółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, vol. 57, nr 4
Piątek W., Glosa do wyroku NSA z 25.03.2013 r., II GSK 2322/11, OSP 2015, nr 9, poz. 88
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Sawczuk W., Związanie prawomocnym orzeczeniem sądu administracyjnego, [w:] Metodyka pracy w sądach administracyjnych, red. J. Drachal, R. Hauser, Warszawa 2015
Sobieralski K., Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego, Kraków 2003
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Dr Mateusz Radajewski
Uniwersytet SWPS we Wrocławiu
Wyłączenie sędziego NSA z uwagi na fakt powołania go na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o KRS. Glosa do postanowienia NSA z 5.02.2020 r., I OSK 1394/18
Komentowane orzeczenie jest jedną z kolejnych ważnych wypowiedzi organów władzy sądowniczej odnoszących się do trwającego od końca 2015 r. kryzysu konstytucyjnego dotyczącego jej funkcjonowania . Wpisuje się ono w cykl rozstrzygnięć mających wyjaśnić sytuację prawną sędziów powołanych przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, której skład został utworzony na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa z 2017 r.). Stanowi ono próbę określenia statusu prawnego takich sędziów orzekających w sądach administracyjnych, do których nie odnoszą się bezpośrednio orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące tego zagadnienia . Ze względu na powagę tej materii oraz precedensowy charakter wskazanego orzeczenia zasadne jest podjęcie refleksji na jego temat.
Słowa kluczowe: Krajowa Rada Sądownictwa, bezstronność, niezawisłość, Naczelny Sąd Administracyjny, wyłączenie sędziego
Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 5 February 2020, I OSK 1394/18
The subject of the commentary is the judgment of the Supreme Administrative Court (SAC) of 5 February 2020 concerning the issue of adjudication in this court of judges appointed at the request of the National Council of the Judiciary (NCJ), whose composition was established on the basis of the Act of 8 December 2017 Amending the Act on the National Council of the Judiciary and Certain Other Acts. The author approves the SAC's position that the mere fact of a judge being appointed with the participation of the reformed NCJ should not constitute a circumstance which may raise doubts as to the judge’s impartiality, and therefore cannot be the basis for excluding the judge from the adjudicating panel in a particular case. In order to establish a breach of the independence standard in the case of SAC judges, it is necessary to prove that the NCJ was guided in the nomination process by reasons other than the candidate's personal predispositions and professional qualifications.
Keywords: National Council of the Judiciary, impartiality, independence of judges, Supreme Administrative Court, disqualification of a judge
Bibliografia
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Krajewski M., Ziółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, vol. 57, nr 4
Łukowiak D., Charakter prawny kadencji wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa (uwagi na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 5/17), Przegląd Legislacyjny 2018, nr 2
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, PiP 2020, nr 5
Radajewski M., Glosa do wyroku TK z 20.06.2017 r., K 5/17 (wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa), PiP 2018, nr 3
Radajewski M., Powoływanie sędziów do składu KRS przez Sejm oraz kontrola legalności uchwał KRS przez NSA. Glosa do wyroku TK z 25.03.2019 r., K 12/18, PiP 2020, nr 5
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, red. L. Garlicki, Warszawa 2007
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Wronkowska S., Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym, Palestra 2020, nr 5
Ziółkowski M., Niezależność jako istota prawa do sądu? Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18, Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 3
