Land trusty jako narzędzie ochrony terenów otwartych w perspektywie wyzwań polskiego systemu planowania przestrzennegoAgata Burlińska
jest doktorantką w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6962-3017
dr hab. Maciej J. Nowak, prof. ZUT
jest kierownikiem Katedry Nieruchomości na Wydziale Ekonomicznym Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8149-8995
Land trusty jako narzędzie ochrony terenów otwartych w perspektywie wyzwań polskiego systemu planowania przestrzennego
Ochrona bioróżnorodności pozostająca jednym z kluczowym wyzwań dla polityk realizowanych na każdym szczeblu, w skali lokalnej wdrażana jest także poprzez ochronę ciągłości terenów otwartych. Istotną rolę w tym kontekście odgrywa prawo planowania przestrzennego. Celem artykułu jest wskazanie systemowych wyzwań, które napotykane są przy działaniach związanych z ochroną terenów otwartych w Polsce, oraz możliwych sposobów ich rozwiązywania przez land trusty oraz określenie potencjalnej roli tychże w systemie planowania przestrzennego w Polsce. W artykule poruszono temat polskiego systemu planowania przestrzennego w kontekście nowelizacji przepisów z 2023 r. oraz zidentyfikowano wyzwania, które pozostają aktualne i przyczyniają się do powstawania chaosu przestrzennego. Określono zagadnienia związane z prawem własności jako istotne z tego punktu widzenia i przedstawiono land trusty jako organizacje pozarządowe, które mogą dysponować prawem własności lub władania nieruchomościami w celu ochrony ich wartości takich jak bioróżnorodność. Następnie przeanalizowano rolę land trustów, którą mogą one odgrywać jako uczestnik procesu planowania przestrzennego. Zarysowano szanse oraz wyzwania związane z rolą organizacji pozarządowych w ochronie terenów otwartych.
Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, ochrona terenów otwartych, land trusty
Agata Burlińska
is a doctoral student at the Doctoral School of Social Sciences, University of Łódź, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6962-3017
Dr Hab. Maciej J. Nowak, professor of the West Pomeranian University of Technology
is the head of the Real Property Department at the Faculty of Economics of the West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8149-8995
Land trusts as a tool for protecting open spaces in the perspective of the challenges of the Polish spatial planning system
Protection of biodiversity, which is one of the key challenges for policies implemented at every level, is also implemented locally by protecting the continuity of open areas. Spatial planning law plays an important role in this context. The objective of the article is to highlight the systemic challenges encountered in activities related to the protection of open areas in Poland and the possible ways in which land trusts can resolve them, as well as determining their potential role in the spatial planning system in Poland. The article discusses the Polish spatial planning system
in the context of the 2023 amendment to the regulations and identifies the challenges that remain applicable and contribute to the emergence of spatial chaos. Issues related to ownership rights were identified as important from this point of view and land trusts were presented as non-governmental organizations that can have the right of ownership or possession of real property to protect its values, such as biodiversity. The possible role of land trusts as a participant of the spatial planning process was then analysed. The opportunities and challenges related to the role of non-governmental organizations in the protection of open areas are also presented.
Keywords: spatial planning, protection of open areas, land trusts
Bibliografia / References
Alterman R., Takings International: A Comparative Perspective on Land use Regulations and Compensation Rights, Chicago 2010
Bruley E., Locatelli B., Lavorel S., Nature’s contributions to people: Coproducing quality of life from multifunctional landscapes, „Ecology and Society” 2021
Burlińska A., Nowakowska A., Land trusts as a complementary solution to nature conservation system in Poland, „Economics and Environment” 2023/86(3)
Carmin J., NGO capacity and environmental governance in Central and Eastern Europe, „Acta Politica” 2010/45
Daniels T.L., Moscovici D., Protected Land Management and Governance in the United States: More Than 150 Years of Change, „Society and Natural Resources” 2020/33(6)
Drzazga D., Planowanie przestrzenne jako instrument ochrony interesów publicznych [w:] Zarządzanie rozwojem współczesnych miast, red. J. Danilewicz, D. Sikora-Fernandez, Łódź 2019
Duffy J.E., Why biodiversity is important to the functioning of real-world ecosystems, „Frontiers in Ecology and the Environment” 2009/7(8)
Farinha-Marques P., Lameiras J.M., Fernandes C., Silva S., Guilherme F., Urban biodiversity: a review of current concepts and contributions to multidisciplinary approaches, „Innovation: The European Journal of Social Science Research” 2011/24(3)
Gerber J.D., Rissman A.R., Land-conservation strategies: the dynamic relationship between acquisition and land-use planning, „Environment and Planning A: Economy and Space” 2012/44(8)
Hausner J., Organizacje pozarządowe-trzeci sektor współczesnego społeczeństwa, „Zeszyty Naukowe/Akademia Ekonomiczna w Krakowie” 2006/714
Kamal S., Grodzińska-Jurczak M., Brown G., Conservation on Private Land: A review of global strategies with a proposed classification system, „Journal of Environmental Planning and Management” 2015/58
Korngold G., Globalizing conservation easements: Private law approaches for international environmental protection, „Wisconsin International Law Journal” 2010/28
Kowalewski A., Markowski T., Śleszyński P., Kryzys polskiej przestrzeni. Źródła, skutki i kierunki działań naprawczych, Warszawa 2020
Kronenberg J., Usługi ekosystemów – nowe spojrzenie na wartość środowiska przyrodniczego [w:] EkoMiasto#Środowisko. Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta, red. A. Rzeńca, Łódź 2016
Malhi Y., Franklin J., Seddon N., Solan M., Turner M.G., Field C.B., Knowlton N., Climate change and ecosystems: Threats, opportunities and solutions, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London” Series B 2020, Vol. 375, Issue 1794
Markowski T., Nasze najbliższe otoczenie, „ACADEMIA-Magazyn Polskiej Akademii Nauk” 2022
Markowski T., Teoria sprawiedliwości i interes publiczny jako podstawa budowania regulacyjnego systemu planowania przestrzennego: konceptualizacja problemu, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN” 2013/153
Nowak M.J., Śleszyński P., Markowski T., Kowalewski A., Studia nad chaosem przestrzennym-nowe kierunki badań i dyskusji naukowej, „Samorząd Terytorialny” 2022/7–8
Parker D.P., Land Trusts and the Choice to Conserve Land with Full Ownership or Conservation Easements, „Natural Resources Journal” 2004/44(2)
Parker D.P., Thurman W.N., Private Land Conservation and Public Policy: Land Trusts, Land Owners, and Conservation Easements, „Annual Review of Resource Economics” 2019/11(1)
Račinska I., Vahtrus S., The Use of Conservation Easements in the European Union. Report to NABU Federal Association, Berlin 2018
Rands M.R.W., Adams W.M., Bennun L., Butchart S.H.M., Clements A., Coomes D., Entwistle A., Hodge I., Kapos V., Scharlemann J.P.W., Sutherland W.J., Vira B., Biodiversity Conservation: Challenges Beyond 2010, „Science” 2010/329(5997)
Rissman A.R., Lozier L., Comendant T., Kareiva P., Kiesecker J.M., Shaw M.R., Merenlender A.M., Conservation Easements: Biodiversity Protection and Private Use, „Conservation Biology” 2007/21(3)
Sala O., Chapin III F.S., Armesto J.J., Berlow E., Bloomfield J., Dirzo R., Huber-Sannwald E., Huenneke L.F., Jackson R., Kinzig A.P., Leemans R., Lodge D., Mooney H., Oesterheld M., Poff N., Sykes M., Walker B., Walker M., Wall D., Biodiversity – Global biodiversity scenarios for the year 2100, „Science” 2000/287
Stein P., The Global Reach of Land Trust Organizations. WP14PS2A, Lincoln Institute of Land Policy 2015
Sudra P., Usługi ekosystemowe na tle wybranych koncepcji ekologii miasta, „Człowiek i Środowisko” 2015/39
Szlachetko J.H., Tezy do ustawy o samorządzie metropolitalnym. Przyczynek do dyskusji o brakującej reformie, „Samorząd Terytorialny” 2021/1–2
Tallar Deluchi F., El derecho real de conservación en Chile, un instrumento de mercado para la conservación forestal, „Ciencia & Investigación Forestal” 2017/23(2)
Tewksbury T.A., Connectivity Planning to Address Climate Change, „Conservation Biology” 2013/27(2)
Zybała A., Polityka przestrzenna i jej rezultaty w warunkach rosnącej złożoności jej problemów. „Studia z Polityki Publicznej” 2019/22(2)
Żylicz T., Opłaty za świadczenia ekosystemowe, „Aura” 2018/2
Katarzyna Cerazy
jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
ORCID: https://orcid.org/0009-0000-2604-0631
Problematyka podmiotowości w jednostkach pomocniczych gmin
W artykule przedstawione zostały wyniki badań własnych dotyczących problematyki podmiotowości występującej w ramach jednostek pomocniczych gmin. Analizie poddano między innymi kwestie istnienia wspólnoty samorządowej jednostki pomocniczej oraz zakresu podmiotowego zebrania wiejskiego. Dla zobrazowania istoty omawianych zagadnień w artykule powołano liczne przykłady postanowień ze statutów poszczególnych jednostek pomocniczych gmin.
Słowa kluczowe: jednostki pomocnicze gminy, zebranie wiejskie, wspólnota samorządowa
Katarzyna Cerazy
is a graduate of the Faculty of Law at the University of Silesia in Katowice, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0009-0000-2604-0631
The issue of subjectivity in the auxiliary units of municipalities
The article presents the results of the author’s research into the matter of subjectivity within auxiliary units of municipalities. The existence of a self-government community of an auxiliary unit and the subjective scope of a village meeting are among the topics analysed. The article refers to numerous examples of provisions from the statutes of individual auxiliary units of municipalities to illustrate the essence of the matters under review.
Keywords: auxiliary units of the municipality, village meeting, self-government community
Bibliografia / References
Augustyniak M., Dostęp do informacji publicznej [w:] M. Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Warszawa 2010
Augustyniak M., Komentarz do art. 5 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. B. Dolnicki, Warszawa 2021
Augustyniak M., Zasady i tryb wyboru [w:] M. Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Warszawa 2010
Chmielnicki P., 3.1.6. Organy uchwałodawcze w jednostkach pomocniczych gminy [w:] System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2, Ustrój samorządu terytorialnego, red. I. Lipowicz, Warszawa 2022
Dolnicki B., Komentarz do art. 1 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. B. Dolnicki, Warszawa 2021
Jaworska-Dębska B., Komentarz do art. 36 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2013
Kisiel W., Komentarz do art. 1 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2013
Korczak J., W kwestii jednostek pomocniczych gminy kilka refleksji nad stanem prawa, orzecznictwa i praktyki [w:] Administracja w demokratycznym państwie prawa. Księga jubileuszowa Profesora Czesława Martysza, red. A. Matan, Warszawa 2022
Niżnik-Dobosz I., Komentarz do art. 1 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2022
Rulka M., W sprawie prawa zebrania wiejskiego do utajnienia swojego głosowania. Glosa do wyroku WSA z dnia 28 kwietnia 2016 r., II SA/Go 227/16, „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2017/1
Szewc A., Komentarz do art. 36 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. G. Jyż, Z. Pławecki, A. Szewc, Warszawa 2012
Ulasiewicz M.I., Jawność obrad organów kolegialnych jednostek samorządu terytorialnego [w:] Zasady w prawie administracyjnym. Teoria, praktyka, orzecznictwo, red. Z. Duniewska, A. Krakała, M. Stahl, Warszawa 2018
Zimmermann J., 3.3.4. Organy i jednostki pomocnicze w gminie [w:] J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Warszawa 2022
dr Mariusz Dacko
jest pracownikiem Katedry Ekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8424-4720; udział w autorstwie tekstu – 30%
dr Aleksandra Płonka
jest pracownikiem Katedry Ekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5319-592X; udział w autorstwie tekstu – 30%
dr hab. Tomasz Wojewodzic
jest pracownik Katedry Ekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0817-4190; udział w autorstwie tekstu – 20%
dr Elżbieta Badach
jest pracownik Katedry Statystyki i Polityki Społecznej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5355-0810; udział w autorstwie tekstu – 5%
Michał Chwastek
jest dyrektorem Małopolskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
ORCID: https://orcid.org/0009-0006-0584-524X; udział w autorstwie tekstu – 5%
prof. dr hab. Michał Kopeć
jest pracownikiem Katedry Chemii Rolnej i Środowiskowej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9992-7695; udział w autorstwie tekstu – 5%
dr hab. Wojciech Szewczyk
jest pracownikiem Katedry Agroekologii i Produkcji Roślinnej Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5065-2179; udział w autorstwie tekstu – 5%
Wykorzystanie podejścia bezpośredniego w szacowaniu masy bioodpadów poddawanych recyklingowi „u źródła” poprzez ich kompostowanie
Przydomowe kompostowniki odgrywają coraz ważniejszą rolę w biologicznym przetwarzaniu odpadów w następstwie wdrażanego obiegu zamkniętego. Masa przetwarzanych w nich odpadów kuchennych i ogrodowych stała się w UE szczególnie ważna w kontekście coraz surowszych wymogów w zakresie poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych. Zarazem jednak literatura na temat bioodpadów i szacowania ich masy pozostaje dość skromna. Przyjmowane wartości średnie dla obszaru regionu, państwa lub całej UE mogą się znacząco różnić od wartości na poziomie poszczególnych gmin. Niniejszy artykuł wypełnia lukę badawczą, prezentując na przykładzie województwa małopolskiego osiągnięte przez gminy w 2022 r. poziomy recyklingu odpadów oraz podejmowane wysiłki w zakresie szacowania masy bioodpadów zagospodarowywanych „u źródła”. W pracy poddano dyskusji metody szacowania masy bioodpadów zastosowane przez samorządy lokalne, a następnie omówiono zagadnienie reprezentatywności próby i projektowania badań w bezpośrednim pomiarze masy kompostowanych bioodpadów metodą reprezentacyjną przy wykorzystaniu losowania warstwowego. Przedstawiona procedura umożliwia oszacowanie masy bioodpadów zagospodarowywanych w kompostownikach i uwzględnienie jej w oszacowaniu osiągniętego przez gminę poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych.
Słowa kluczowe: recykling organiczny, odpady komunalne, sprawozdawczość, gmina
Dr Mariusz Dacko
is an employee of the Department of Economics and Food Management at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8424-4720
Dr Aleksandra Płonka
is an employee of the Department of Economics and Food Management at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5319-592X
Dr Hab. Tomasz Wojewodzic
is an employee of the Department of Economics and Food Management at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0817-4190
Dr Elżbieta Badach
is an employee of the Department of Statistics and Social Policy at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5355-0810
Michał Chwastek
is the director of the Małopolska Regional Branch of the Agency for Restructuring and Modernization of Agriculture, Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0009-0006-0584-524X
Professor Dr Hab. Michał Kopeć
is an employee of the Department of Agricultural and Environmental Chemistry at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9992-7695
Dr Hab. Wojciech Szewczyk
is an employee of the Department of Agroecology and Plant Production at the University of Agriculture in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5065-2179
The use of a direct approach in estimating the mass of bio-waste recycled ‘at source’ through composting
Home composters are playing an increasingly important role in the biological processing of waste as a result of the closed loop that is being implemented. The mass of kitchen and garden waste processed in them has become especially important in the EU in the context of increasingly stringent requirements for levels of preparation of municipal waste for re-use and recycling. Simultaneously, however, the amount of literature on bio-waste and the estimation of its mass is quite modest. The adopted average values for a region, country or the whole of the EU may differ significantly from the values at the level of individual municipalities. This article fills the research gap using the example of the Małopolska Voivodship to present the levels of recycling of waste achieved by municipalities in 2022 and the efforts made to estimate the mass of bio-waste managed ‘at source’. It discusses the methods of estimating the mass of bio-waste used by local self-governments, after which it discusses the matter of representativeness of the sample and the design of research into the direct measurement of the mass of composted bio-waste using the representative method with stratified sampling. The procedure that is presented enables the estimation of the mass of bio-waste managed in composters, as well as enabling it to be taken into account in the estimation of the level of preparation for re-use and recycling of municipal waste achieved by the municipality.
Keywords: organic recycling, municipal waste, reporting, municipality
Bibliografia / References
Bąk J., Zarządzanie środowiskiem i zarządzanie środowiskowe, Kraków 2021
Borodo A., Opłaty i kary za korzystanie ze środowiska – aspekty finansowo-prawne, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2016/3(4)
Ciechelska A., Niespełnienie wymaganych poziomów recyklingu obciąży gminne budżety, „Przegląd Komunalny” 2020/4
Cieślak B., Istota danin publicznych stanowiących dochód budżetu gminy na tle zadań realizowanych przez samorząd gminy – wybrane zagadnienia prawne, „Krytyka Prawa” 2017/9
Dacko M., Jakubik-Grzybowska M., Łącka I., Malkowski A., Oleńczuk-Paszel A., Płonka A., Śpiewak-Szyjka M., Ochrona środowiska i przyrody – wybrane aspekty prawne i ekonomiczne dotyczące JST, Warszawa 2020
Fajfer J., Kostrz-Sikora P., Wstępna ocena opłacalności wydobycia odpadów nagromadzonych w zrekultywowanych obiektach a koncepcja gospodarki o obiegu zamkniętym, „Przegląd Geologiczny” 2022/70(3)
Infor, Kara za nieosiągnięcie wskaźnika segregacji odpadów. Gmina zapłaciła 1,3 mln zł, 2022, https://samorzad.infor.pl/sektor/zadania/srodowisko/5414269,Kara-za-nieosiagniecie-wskaznika-segregacji-odpadow.html
Kotlińska J., Żukowska H., Zadania gmin z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce i źródła ich finansowania, „Przegląd Prawno-Ekonomiczny” 2023/4
Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Sprawozdanie z realizacji Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2022 za okres od dnia 1 stycznia 2017 r. do dnia 31 grudnia 2019 r., Warszawa 2021, https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/strategie_plany_programy/DGO/Sprawozdanie_z_KPGO_2017–2019/SPRAWOZDANIE_Kpgo_2017–2019.pdf
Namieciński B., Zadania gminy w zakresie opłaty z tytułu gospodarowania odpadami komunalnymi, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2023/11(1)
Radecki W., Koncepcje prawa o odpadach w ustawodawstwie polskim, czeskim i słowackim, „Przedsiębiorstwo i Prawo” 2023/16
Rosik-Dulewska C., Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa 2020
Serwis Samorządowy PAP, Polacy wytwarzają coraz więcej śmieci, a wskaźnik recyklingu bez zmian, Warszawa 2022, https://samorzad.pap.pl/kategoria/srodowisko/polacy-wytwarzaja-coraz-wiecej-smieci-wskaznik-recyklingu-bez-zmian
Spiller J., Samorządy vs. recykling. Gminy nie podołały, więc sypią się kary pieniężne, Warszawa 2023, https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/poziom-recykling-w-gminach-w-2020-r-dane-wios-kary-pieniezne-12969.html
Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Materiały, raporty i informacje nt. gospodarki odpadami w gminach i osiąganych poziomach recyklingu odpadów za 2022 r., Kraków 2023
Wojewodzic T., Badach E., Chwastek M., Dacko M., Kopeć M., Płonka A., Szewczyk W., Metody szacowania (na poziomie gminy) masy odpadów biodegradowalnych poddanych recyklingowi „u źródła” w gospodarstwach domowych osób deklarujących ich kompostowanie. Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2023
Wojewodzic T., Barczyk-Ciuła J., Dacko M., Płonka A., Kopeć M., Badach E., Szewczyk W., Chwastek M., Dulemba K., Wykorzystanie podejścia pośredniego w szacowaniu masy bioodpadów jako narzędzia ograniczenia kosztów gospodarki komunalnej, „Finanse komunalne” artykuł przyjęty do druku
Wójtowicz-Dawid A., Skoro jest tak dobrze, czemu jest tak źle? Finansowanie gospodarki odpadami przez gminy – wybrane zagadnienia, „Samorząd Terytorialny” 2021/11
Żyga S., Kostecka J., Wybrane elementy gospodarowania odpadami w gminie Kańczuga, „Polish Journal for Sustainable Development” 2021/25(1)
dr Anna Fogel
jest pracownikiem Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8378-727X
Co zamiast studium uwarunkowań? Ochrona zabytków w polityce przestrzennej gminy w zakresie ochrony zabytków po nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Przedmiotem artykułu jest analiza, jakie skutki dla zapewnienia ochrony zabytków w polityce przestrzennej gminy wywołała nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw z 7.07.2023 r. Nowelizacja ta w istotny sposób zmieniła bowiem model aktów planistycznych poprzez usunięcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Dlatego zasadne jest ustalenie, czy wprowadzone zmiany zapewnią we właściwy sposób ochronę zabytków w planowaniu przestrzennym w zakresie zarówno treści aktów gminy, jak i uzgadniania ich przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Szczególne znaczenie ma tu możliwość wskazywania konieczności określania w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego stref ochrony konserwatorskiej, a także zapewnienia uwzględnienia gminnych programów opieki nad zabytkami.
Słowa kluczowe: ochrona zabytków, planowanie przestrzenne, plan ogólny, strategia rozwoju gminy
Dr Anna Fogel
is an employee of the National Institute of Cultural Heritage of Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8378-727X
What instead of a structure plan? The protection of monuments in the municipality’s spatial policy regarding the protection of monuments after the amendment of the Act on spatial planning and development
The article presents an analysis of the effects of the amendment to the Act on Spatial Planning and Development and certain other acts of 7 July 2023 on the protection of monuments in the municipal spatial policy. This is because the amendment significantly changed the model of planning acts by removing the structure plan. Therefore, it is reasonable to determine whether the changes that were introduced will adequately ensure the protection of monuments in spatial planning in terms of both the content of the municipality’s acts and their approval by the voivodship conservator of monuments. Of particular importance here is the ability to point out the need to specify conservation protection zones in local land use plans, as well as to ensure that municipal programmes of care for monuments are taken into account.
Keywords: protection of monuments, spatial planning, general plan, the municipality’s development strategy
Bibliografia / References
Brudnicki J., Problematyka zakresu ochrony konserwatorskiej zabytków wpisanych do rejestru zabytków, podlegających równocześnie ochronie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego [w:] Własność intelektualna a dziedzictwo kulturowe. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Kowalskiemu, red. M. Jankowska, P. Gwoździewicz-Matan, P. Stec, Warszawa 2020
Brzezińska-Rawa A., Spójność i ciągłość podstawowych aktów planowania przestrzennego gminy. Aspekty prawne, Toruń 2019
Drela M., Zabytkowe części składowe i przynależności a przedmiot wpisu do rejestru zabytków – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Roczniki Nauk Prawnych” 2017, t. 27, nr 3
Fogel A., Gminne akty planowania przestrzennego jako instrumenty ochrony zabytków nieruchomych, „Studia Biura Analiz Sejmowych” 2023/1(73)
Fogel A., Obowiązek uwzględniania ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przy wydawaniu pozwolenia konserwatorskiego, „Ochrona Zabytków” 2022/2
Fogel A., Uwarunkowania prawne ochrony wartości kulturowych – uwagi na tle zagadnień zagospodarowania przestrzeni, „Studia Prawnoustrojowe” 2017/37
Kowalewski A., Nowak M.J., Chaos przestrzenny i prawo. Uwarunkowania, procesy, skutki, rekomendacje [w:] Studia nad chaosem przestrzennym, red. A. Kowalewski, T. Markowski, P. Śleszyński, „Studia KPZK PAN” 2018/182
Myga-Piątek U., Nowak M.J., Funkcja kulturowa miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego [w:] Funkcje narzędzi polityki przestrzennej, red. M.J. Nowak, Warszawa 2020
Niewiadomski Z., Planowanie przestrzenne. Zarys systemu, Warszawa 2003
Niewiadomski Z., Wartości w planowaniu przestrzennym w świetle orzecznictwa NSA [w:] Wartości w planowaniu przestrzennym, red. A. Fogel, Z. Cieślak, Warszawa 2010
Nowak M.J., Narzędzia polityki przestrzennej jako narzędzia zarządzania dziedzictwem i wytyczania rozwoju opartego o dziedzictwo, „Ochrona Zabytków” 2020/1
Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Legalis 2023
Purchla J., Historyczny krajobraz miejski – nowe podejście do ochrony dziedzictwa kulturowego?, „Biuletyn Polskiego Komitetu do Spraw UNESCO” 2012/2012
Staniewska A., Potrzeba ochrony, zarządzania krajobrazem i racjonalnego kształtowania krajobrazu w odniesieniu do Europejskiej Konwencji Krajobrazowej i projektu ustawy prezydenckiej, „Samorząd Terytorialny” 2014/12
Joanna Mrozek
jest aplikantką radcowską w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0009-0002-1866-8351
Plan ogólny gminy – charakterystyka i zagadnienia problemowe
W dziedzinie planowania i zagospodarowania przestrzennego w ciągu ostatniego roku obserwowaliśmy wiele interesujących przekształceń. Zniknięcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, wprowadzenie w zamian planu ogólnego gminy, inne ukształtowanie relacji między instrumentami planistycznymi, nadanie nowego znaczenia partycypacji społecznej czy zmiany w ramach procedury planistycznej – to najważniejsze aspekty modyfikacji wynikających z nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2023 r. Niniejszy artykuł skupia się na regulacji dotyczącej planu ogólnego gminy. Przedstawiona analiza nowej instytucji obejmuje nie tylko porównanie jej z wcześniej funkcjonującym studium, ale przede wszystkim uwypuklenie nowych cech. Na szczególną uwagę zasługuje niewystępujące wcześniej powiązanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z planem ogólnym gminy oraz ukształtowanie go jako podstawy prawnej tych decyzji. Artykuł stanowi również próbę odpowiedzi na pytanie, jak planowanie przestrzenne zmieni się po wprowadzeniu planu ogólnego gminy i jakie ewentualne zagadnienia problemowe mogą powstać na gruncie tej regulacji.
Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, procedura planistyczna, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, plan ogólny gminy, miejscowy plan zagospodarowania gminy
Joanna Mrozek
is a legal counsel trainee at the Regional Chamber of Legal Advisers in Kraków, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0009-0002-1866-8351
A municipality’s general plan – characteristics and problem issues
Many interesting transformations have been observed in the area of spatial planning and development over the past year. The disappearance of the municipality’s structure plan, the introduction of a general plan for the municipality in its place, a different shaping of the relationship between planning instruments, giving a new meaning to public participation and changes within the planning procedure – these are the most important aspects of the modifications arising from the amendment to the Act on Spatial Planning and Development of 2023. This article focuses on the regulation regarding the municipality’s general plan. The analysis of the new institution includes not only its comparison with the previous structure plan, but primarily emphasizes the new features. Particular attention is drawn to the previous lack of connection between the outline planning permission and the municipality’s general plan and its establishment as the legal basis for these decisions. The article is also an attempt to answer the question of how spatial planning will change after the introduction of the municipality’s general plan and what possible problem issues could arise under this regulation.
Keywords: spatial planning, planning procedure, Act on spatial planning and development, a municipality’s general plan, a municipality’s land use plan
Bibliografia / References
Izdebski H., Komentarz do art. 1 [w:] Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. H. Izdebski, I. Zachariasz, Warszawa 2023
Jać M., Jać P., Planowanie przestrzenne – o potrzebie i kierunkach zmian [w:] Kierunki reformy prawa planowania i zagospodarowania przestrzennego, red. I. Zachariasz, Warszawa 2012
Szewczyk M., Tryb uchwalania planu miejscowego – fazy i etapy procedury planistycznej [w:] Z. Leoński, M. Szewczyk, M. Kruś, Prawo zagospodarowania przestrzeni, Warszawa 2019
Zachariasz I., Fogel A., Komentarz do art. 10 [w:] Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. H. Izdebski, I. Zachariasz, Warszawa 2023
dr Jacek Murzydło
jest radcą prawnym w Okręgowym Urzędzie Górniczym w Poznaniu.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2804-8319
Problematyka ochrony danych osobowych w postępowaniu administracyjnym – wybrane zagadnienia
Artykuł koncentruje się na wybranych aspektach przetwarzania przez organy administracji publicznej danych osobowych zgromadzonych w trakcie prowadzonego postępowania administracyjnego. Przybliża istotę danych osobowych oraz obowiązki informacyjne organów administracji publicznej w zakresie ich przetwarzania. Zasadnicza część artykułu koncentruje się na zagadnieniu ograniczania stronom dostępu do danych osobowych uczestników postępowania, w tym poprzez nieoznaczanie w wydawanych decyzjach i postanowieniach wszystkich stron postępowania.
Słowa kluczowe: postępowanie administracyjne, dane osobowe, decyzja administracyjna
Dr Jacek Murzydło
is a legal counsel at the Regional Mining Authority in Poznań, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2804-8319
Issues of personal data protection in administrative proceedings – selected issues
The article focuses on selected aspects of the processing by bodies of public administration of personal data collected during administrative proceedings. It explains the essence of personal data and the information duties of bodies of public administration with regard to its processing. The majority of the article focuses on the matter of limiting access of the parties to the personal data of the participants of the proceedings, including by not identifying all parties to the proceedings in the decisions and resolutions that are issued.
Keywords: administrative proceedings, personal data, administrative decision
Bibliografia / References
Fajgielski P., Komentarz do art. 6 rozporządzenia nr 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) [w:] P. Fajgielski, Ogólne rozporządzenie o ochronie danych. Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz, Warszawa 2022
Klat-Górska E., Klat-Wertelecka L., Właściwe a wadliwe oznaczenie strony w decyzji administracyjnej, „Nowe Zeszyty Samorządowe” 2007/2
Knysiak-Sudyka H., Komentarz do art. 74a [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. H. Knysiak-Sudyka, Warszawa 2023
Lubasz D., Chomiczewski W., Komentarz do art. 6 [w:] RODO. Ogólne rozporządzenie o ochronie danych. Komentarz, red. E. Bielak-Jomaa, Warszawa 2018
Przybysz P.M., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz aktualizowany, LEX 2023
Romańska M., Komentarz do art. 107 [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. H. Knysiak-Sudyka, Warszawa 2023
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) [w:] Ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych. Ustawa o ochronie danych osobowych. Wybrane przepisy sektorowe. Komentarz, red. P. Litwiński, Legalis 2021
Skóra A., Kardasz P., Madziar I., Szelągowska K., Komentarz do art. 107 [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz do art. 61–126, t. 2, red. M. Karpiuk, P. Krzykowski, Olsztyn 2020
Wegner J., Komentarz do art. 75 [w:] Z. Kmieciak, M. Wojtuń, J. Wegner, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2023
Wróbel A., Komentarz do art. 74a [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX 2023
dr Marcin Sobota
jest adiunktem na w Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu, adwokatem.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5126-7472; udział w autorstwie tekstu – 40%
Magdalena Błasik
jest absolwentką Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7564-6461; udział w autorstwie tekstu – 30%
Magdalena Golsztajn
jest studentką Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu; udział w autorstwie tekstu – 30%
Ocena skuteczności postanowień dokumentów planistycznych w zakresie ochrony powierzchni biologicznie czynnej na terenach przemysłowych (studium przypadku)
Celem niniejszego opracowania było zbadanie, czy dokumenty planistyczne są skutecznymi instrumentami kształtowania zrównoważonego rozwoju przestrzennego poprzez zagwarantowanie określonego udziału powierzchni biologicznie czynnej na danej nieruchomości. W tym celu analizie poddano cztery działki o przeznaczeniu pod zabudowę przemysłową oraz usługi w gminie Miękinia w województwie dolnośląskim, w pobliżu Wrocławia. W opracowaniu wykorzystano dane z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, katastru oraz ortofotomapy. Analiz dokonano w oprogramowaniu QGis 3.22.14 – wektoryzowania terenów w celu ustalenia powierzchni zabudowanych oraz powierzchni biologicznie czynnych. Weryfikacja zagospodarowania terenu pozwoliła ocenić, czy nieruchomości spełniają wymogi zawarte w dokumentach planistycznych w zakresie wymogu wielkości zachowania powierzchni biologicznie czynnej po zakończonej inwestycji. Wyniki pokazały, że inwestorzy podejmujący budowę zakładów przemysłowych przestrzegają wymogów w tym zakresie, natomiast pozostawiona na działkach zieleń nie pełni żadnych funkcji użytkowych. Dokonując przeglądu orzecznictwa sądów administracyjnych, autorzy podejmują próbę oceny systemu sankcji za naruszenie obowiązku zachowania powierzchni biologicznie czynnej przez pryzmat samowoli urbanistycznej lub samowoli budowlanej.
Słowa kluczowe: powierzchnia biologicznie czynna, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, teren uszczelniony, działka budowlana
Dr Marcin Sobota
Assistant professor at the Wrocław University of Environmental and Life Sciences, attorney-at-law, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5126-7472
Magdalena Błasik
Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7564-6461
Magdalena Golsztajn
Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Poland.
e-mail: [email protected]
Assessment of the effectiveness of the provisions of planning documents regarding the protection of biologically active land in industrial areas (case study)
The objective of this study was to examine whether planning documents are effective instruments for shaping sustainable spatial development by guaranteeing a specific percentage of biologically active land on a given property. In order to do this, four plots of land intended for industrial development and services in the Miękinia Municipality in the Dolnośląskie Voivodship, near Wrocław, were analysed. Data from the land use plans, the cadastre and an orthophotomap was used for the study. The analyses were conducted using the QGis 3.22.14 software – vectorization of land to determine which areas are developed and which are biologically active. The examination of the development of the land enabled the assessment to be made of whether the properties satisfy the requirements contained in the planning documents regarding the amount of biologically active area to be maintained after the completion of the investment project. The results showed that investors building industrial plants comply with the requirements in this respect, while the greenery on the plots of land does not perform any utility functions. In reviewing the rulings of the administrative courts, the authors attempt to assess the system of sanctions for breaching the obligation to maintain biologically active areas from the point of view of illegal urban planning or illegal construction.
Keywords: biologically active area, land use plan, sealed area, construction plot
Bibliografia / References
Białek M., Chojnacki D., Grabarczyk T., Opłaty za usługi wodne w nowym Prawie wodnym, Warszawa 2018
Błasik M., Wang T., Kazak J., The Effectiveness of Master Plans: Case Studies of Biologically Active Areas in Suburban Zones, „Geomatics and Environmental Engineering” 2022/16(3)
Chojecka A., Znaczenie terenów zielonych w przestrzeni publicznej oraz ich wpływ na jakość życia miejskiego, „Rynek – Społeczeństwo – Kultura” 2014/1(9)
Czochański J., Zachowanie i kształtowanie terenów zielonych na obszarach wielkich miast jako stymulantów rozwoju i jakości życia. Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Gdańsk 2010
Dessoulavy-Śliwiński J., Komentarz do art. 29 [w:] Prawo budowlane. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2013
Filipek K., Kucharski M., Michalski P., Nowe prawo wodne. Najważniejsze zmiany dla gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, Warszawa 2018
Giedych R., Zarys prawnych przemian konkretyzacji pojęcia „tereny zieleni” w II połowie XX wieku w Polsce [w:] Tereny zieleni jako przedmiot planowania miejscowego, red. R. Giedych, M. Szumański, Warszawa 2005
Jawecki B., Sobota M., Burszta-Adamiak E., The influence of new legal regulations on the method of determining the amount of fees for discharging rain water and snow water to water, „Ekonomia i Środowisko” 2019/1(68)
Kazak J., Błasik M., Świąder M., Land use change in suburban zone: European context of urban sprawl, „Journal of Water and Land Development” 2022, Special Issue: 92–98
Kazak J., Szewranski S., Decewicz P., Holistic Assessment of Spatial Policies for Sustainable Management: Case Study of Wroclaw Larger Urban Zone (Poland) [w:] Geodesign by Integrating Design and Geospatial Sciences, red. D. Lee, E. Dias, H. Scholten, Springer 2014
Maciejewska A., Krygielska B., Rola i znaczenie przestrzeni biologicznie czynnych (przykład miasta stołecznego Warszawy) [w:] Gospodarka przestrzenna w świetle wymagań strategii zrównoważonego rozwoju, red. A. Maciejewska, „Studia KPZK PAN” 2012/142
Mądry T., Słysz K., Powierzchnie biologicznie czynne w planowaniu przestrzennym, „Problemy Rozwoju Miast” 2011/3–4
Solecka I., Bothmer D., Głogowski A., Recognizing Landscapes for the Purpose of Sustainable Development – Experiences from Poland, „Sustainability” 2019/11
Szczepański P., Mrozik K., Raszka B., Wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej jako narzędzie równoważenia struktury przestrzennej gminy miejskiej Luboń, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2014/339
Szulczewska B., Giedych R., Borkowski J., Kuchcik M., Sikorski P., Mazurkiewicz A., Stańczyk T., How much green is needed for a vital neighbourhood? In search for empirical evidence, „Land Use Policy” 2014/38
Szulczewska B., Giedych R., Solarek K., Problemy stosowania wskaźnika terenów biologicznie czynnych na tle wyników badań – podsumowanie [w:] Osiedle mieszkaniowe w strukturze przyrodniczej miasta, red. B. Szulczewska, Warszawa 2015
Szulczewska B., Kaliszuk E., Koncepcja systemu przyrodniczego miasta: geneza, ewolucja i znaczenie praktyczne, „Teka Komisja Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2015/1
Zachariasz A., Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych, Kraków 2006
Zgierski K., Szulczewska B., Wskaźnik terenów biologicznie czynnych jako instrument kształtowania przestrzeni w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy, „Biuletyn KPZK PAN” 2009/240
Jakub Krzemiński
jest doktorantem w Katedrze Prawa Administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownikiem samorządowym.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2889-4013
Upoważnienie ustawowe do ustanawiania stref czystego transportu. Glosa krytyczna do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 11 stycznia 2024 r. (III SA/Kr 484/23)
Glosa stanowi komentarz do nieprawomocnego wyroku WSA w Krakowie z 11.01.2024 r. (IIISA/Kr 484/23), mocą którego stwierdzono nieważność uchwały rady gminy w sprawie ustanowienia strefy czystego transportu. Uchwały w tej materii stanowią relatywnie nowy instrument szeroko rozumianej ochrony środowiska i polityki transportowej, z których mogą korzystać organy samorządu gminnego. Ze tego względu jest to pierwsze orzeczenie w polskiej judykaturze, w którym odniesiono się do prawidłowości realizacji upoważnienia ustawowego do podjęcia zaskarżonego aktu. Sąd uznał, że analizowana uchwała naruszała prawo w sposób istotny ze względu na nieprawidłowe oznaczenie granic strefy czystego transportu, objęcie jej zasięgiem całego obszaru gminy oraz nieprawidłowe określenie sposobu organizacji ruchu w granicach strefy. Organ naruszył zatem przyznaną mu kompetencję prawotwórczą. Argumentacja użyta przez skład orzekający w wielu miejscach budzi zasadne wątpliwości. O ile należy przyznać słuszność zarzutom dotyczącym nieprawidłowego oznaczenia granic strefy – choć i tu nie w pełni – o tyle w zakresie zarówno ustalenia strefy na całym obszarze gminy, jak i uregulowania sposobu organizacji ruchu organ stanowiący nie popełnił, w ocenie autora glosy, uchybienia.
Słowa kluczowe: strefa czystego transportu, SCT, elektromobilność, uchwała, upoważnienie ustawowe, samodzielność prawotwórcza
Jakub Krzemiński
is a PhD student at the Department of Administrative Law, Faculty of Law and Administration of the Jagiellonian University in Kraków, Poland, and a self-government employee.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2889-4013
Statutory authorization to establish low emission zones. Critical commentary on the ruling of the Voivodship Administrative Court in Kraków of 11 January 2024 (III SA/Kr 484/23)
The commentary addresses the ruling of the Voivodship Administrative Court in Kraków, which declared a resolution of the municipal council on the establishment of a low emission zone to be invalid. Resolutions on such matters constitute a relatively new instrument of broadly-defined environmental protection and transport policy, which municipal authorities may use. Therefore, this is the first ruling in the Polish jurisprudence to refer to the correctness of the implementation of the statutory authorization to adopt the contested act. The court held that the resolution in question materially breached the law, because of the incorrect designation of the boundaries of the low emission zone, its coverage of the entire area of the municipality and the incorrect specification of the manner of organization of traffic within the zone. The authority therefore breached the law-making authorization granted to it. The arguments used by the adjudicating panel give rise to legitimate doubts in many places. Although it should be admitted that the allegations regarding the incorrect designation of the zone’s boundaries are correct – albeit not fully here either – according to the author, the constituting body did not commit a breach with regard to the establishment of the zone on the entire municipality or the regulation of the manner of organization of traffic.
Keywords: Low emission zone, LEZ, electromobility, resolution, statutory authorization, law-making independence
Bibliografia / References
Boć J., Przykład prawnych form działania administracji w ochronie środowiska [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 5, Prawne formy działania administracji, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2013
Dawidowicz W., Nauka prawa administracyjnego. Zarys wykładu. Zagadnienia podstawowe, t. 1, Warszawa 1965
Dolnicki B., Akty prawa miejscowego samorządu terytorialnego, „Samorząd Terytorialny” 2004/5
Filipek J., Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, część II, Kraków 2001
Hadel M., Suwaj R., Zatwierdzenie organizacji ruchu jako czynność podlegająca kognicji sądów administracyjnych. Glosa do uchwały NSA z dnia 26 czerwca 2014 r., I OPS 14/13, „Glosa” 2022/1
Jędrzejczak M., Stanowienie prawa jako wynik stosowania norm prawnych przez organy samorządu terytorialnego [w:] Prawne formy działania stosowane przez organy samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa profesora Krystiana Ziemskiego, red. M. Jędrzejczak, M. Szewczyk, Warszawa 2022
Kotowski W., Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2011
Rot H., Akty normatywne rad narodowych i ich prezydiów, Warszawa 1962
Stefański R.A., Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2008
Stelmasiak J., Instytucja obszaru specjalnego w materialnym prawie administracyjnym na przykładzie obszarów specjalnych o charakterze ekologicznym [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 7, Prawo administracyjne materialne, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2017
Szewczyk E., Szewczyk M., Generalny akt administracyjny, Warszawa 2014
