Nadrzędność nad pierwszeństwem...? Uwagi na tle kontrowersji prawnych Polska – Unia Europejska (2015–2023)Prof. dr hab. Jerzy Kranz
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Nadrzędność nad pierwszeństwem...? Uwagi na tle kontrowersji prawnych Polska – Unia Europejska (2015–2023)
Naruszanie praworządności w Polsce (2015-2023) wiązało się z kwalifikowaniem relacji między prawem krajowym, zwłaszcza konstytucyjnym, a prawem międzynarodowym, szczególnie prawem Unii. Niniejsze rozważania koncentrują się na kontroli konstytucyjności w kontekście takich pojęć jak suwerenność, powierzenie kompetencji, a także nadrzędność konstytucji oraz pierwszeństwo stosowania reguł i zasad międzynarodowych. Suwerenność, czyli jakościowa cecha państwa, funkcjonuje w ramach prawa, a nie poza nim. Prawo Unii (międzynarodowe) nie ogranicza suwerenności, a suwerenny charakter państwa nie może uzasadniać naruszeń prawa. Sytuowanie relacji prawa międzynarodowego (unijnego) z krajową konstytucją w perspektywie nadrzędności jednego porządku nad drugim prowadzi w praktyce do kolizji lub sytuacji patowej. Należy się raczej kierować zasadą pierwszeństwa jako „wymogiem egzystencjalnym” funkcjonowania Unii, a szerzej prawa międzynarodowego. Z zasady pierwszeństwa stosowania nie wynika nadrzędność prawa unijnego nad prawem krajowym, ani derogacja norm prawa krajowego. Nadrzędność konstytucyjna jest natomiast zasadą prawa krajowego, która nie wywołuje skutków prawnych w płaszczyźnie zewnętrznej i nie zwalnia z międzynarodowoprawnej odpowiedzialności. Pojęcia pierwszeństwa oraz nadrzędności współegzystują, lecz spełniają różne funkcje i wyrażają różne perspektywy – primacy nie przesądza o supremacy, a supremacy nie wyklucza primacy. Problematyczna jest nie tyle sama kontrola zgodności z konstytucją, ile zakres tej kontroli i jej skutki. Czy po stwierdzeniu przez sąd krajowy kolizji prawa Unii z konstytucją akceptować skutek w postaci selektywnej odmowy stosowania prawa Unii uzasadnionej nadrzędnością konstytucji i suwerennością? Odpowiedź na to pytanie jest negatywna.
Słowa kluczowe: prawo UE, prawo konstytucyjne, prawo międzynarodowe, nadrzędność, pierwszeństwo, suwerenność, reforma sądownictwa
Supremacy over primacy...? Reflections on legal controversies between Poland and the European Union (2015-2023)
The violation of the rule of law in Poland (2015-2023) was intricately intertwined with the intricate qualification of the relationship between national law, especially constitutional law, and international law, particularly EU law. Sovereignty, a qualitative feature of the state, operates within the law, not outside it. EU (international) law does not limit sovereignty, and the state's sovereign nature cannot justify violations of the law. Placing the relationship between international (EU) law and the national constitution in the context of the supremacy of one order over the other often leads to a collision or a stalemate. However, we should be guided by the principle of primacy, which is not just a legal concept but an "existential requirement" for the functioning of the Union and, more broadly, international law. The primacy of application does not imply the supremacy of EU law over national law or the derogation of national law norms. On the other hand, constitutional supremacy is a principle of domestic law that does not have external legal effects and does not exempt one from international legal responsibility. The concepts of priority and supremacy coexist, but they fulfil different functions and express different perspectives – primacy does not prejudge supremacy, and supremacy does not exclude primacy. What is problematic is not so much the review of constitutionality per se but the scope of that review and its effects. Once a national court has found a conflict between Union law and the constitution, should we accept the effect of selective refusal to apply Union law on the grounds of constitutional supremacy and sovereignty? The answer to this question is in the negative.
Keywords: EU law, constitutional law, international law, supremacy, priority, sovereignty, judicial reform
Bibliografia
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle dokumentów Komisji Europejskiej. Okres „dialogu politycznego” 2016–2017, Warszawa 2020
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2021), Warszawa 2022
Barcz J., Kranz J., Niedobry wyrok w niefortunnym czasie (uwagi na tle wyroku Federalnego Trybunału Konstytucyjnego RFN z 5.05.2020 r.), PiP 2020, nr 9
Barcz J., Od lizbońskiej do post-lizbońskiej Unii Europejskiej. Główne kierunki reformy ustrojowej procesu integracji europejskiej, Warszawa 2020
Besson S., Sovereignty in Conflict, European Integration online Papers 2004, t. 8, nr 15
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wypowiada posłuszeństwo prawu Unii Europejskiej, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Búrca G. de, The European Court of Justice and the International Legal Order After Kadi, Harvard International Law Journal 2010, t. 51
Calliess Ch., Primacy of Union Law and Control of Competences: Challenges and Reforms in the Light of the German Constitutional Courts PSPP-Ruling and the EU Commission’s Treaty Infringement Proceeding, Berliner Online-Beiträge zum Europarecht z 11.10.2021 r.
Crawford J., Chance, Order, Change: The Course of International Law. General Course on Public International Law (2013), Recueil des cours de l’Académie de droit international (RCADI) 2014, t. 365
Czaplińska A., Czapliński W., Czy art. 9 Konstytucji RP jest sprzeczny z Konstytucją?, [w:] Rządy prawa jako wartość uniwersalna. Księga jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza, Wrocław 2022
Ehrlich L., Prawo narodów, Kraków 1947
Eleftheriadis P., The Primacy of EU Law: Interpretive, not Structural, European Papers 2023, t. 8, nr 3
Garlicki L., Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez sądy krajowe a podporządkowanie sędziego Konstytucji i ustawie, Europejski Przegląd Sądowy 2023, nr 11
Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2012
Kowalik-Bańczyk K., Zasada kompetencji powierzonych i kategorie kompetencji, [w:] System Prawa Unii europejskiej, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020
Kranz J. (red.), Suwerenność i ponadnarodowość a integracja europejska, Warszawa 2006;
Kranz J., Jak postrzegać Unię Europejską? Kilka podstawowych pojęć i problemów, Warszawa 2013
Kranz J., Pojęcie suwerenności we współczesnym prawie międzynarodowym, Warszawa 2015
Kranz J., Polska i Unia Europejska w epoce „dobrej zmiany”, czyli jak wygrać trzecią wojnę światową, Warszawa 2023
Kranz J., Przekazanie kompetencji na rzecz organizacji międzynarodowej w świetle praktyki Polski, Niemiec i Francji, Łódź 2013
Kranz J., Verfassung über alles oder wohin uns die Gralshüter führen…, Archiv des Völkerrechts 2022, t. 60, nr 4
Kranz J., W sprawie zasady pierwszeństwa stosowania prawa Unii Europejskiej, [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle, red. J. Barcz, A. Gzelak, R. Szyndauer, Warszawa 2021
Kwiecień R., Does the State Still Matter? Sovereignty, Legitimacy and International Law, Polish Yearbook of International Law 2013
Kwiecień R., General Principles of Law: The Gentle Guardians of Systemic Integration of International Law, XXXVII Polish Yearbook of International Law 2017
Kwiecień R., Suwerenność państwa. Rekonstrukcja i znaczenie idei w prawie międzynarodowym, Kraków 2004
Kwiecień R., Teoria i filozofia prawa międzynarodowego, Warszawa 2011
Kwiecień R., The Court of Justice, the National Courts and the Controversy Over the ‘Ultimate Arbiter’ of the Constitutionality of Law in the European Union, Polish Review of International and European Law 2019, t. 8, nr 1
Kwiecień R., The Permanent Court of International Justice and the Constitutional Dimension of International Law: From Expectation to Reality, [w:] Legacies of the Permanent Court of International Justice, red. Ch.J. Tams, M. Fitzmaurice, Leiden 2013
Kwiecień R., The Primacy of European Union Law Over National Law Under the Constitutional Treaty, German Law Journal 2005, nr 11;
Lindeboom J., Is the Primacy of EU Law Based on the Equality of the Member States? A Comment on the CJEU’s ress Release Following the PSPP Judgment, German Law Journal 2020, nr 5
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, nr 4
Mańko R., Tacik P., Sententia non existens: A new remedy under EU law?: Waldemar Zurek (W.Z.) (Case C-487/19), Common Market Law Review 2022, nr 59
Mayer F., Supremacy – Lost? Comment on Roman Kwiecień, German Law Journal 2005, nr 11
Mik C., Powierzenie Unii Europejskiej władzy przez państwa członkowskie i jego podstawowe konsekwencje prawne, [w:] Suwerenność i ponadnarodowość a integracja europejska, red. J. Kranz, Warszawa 2006
Pernice I., Multilevel constitutionalism and the Treaty of Amsterdam: European constitution-making revisited, Common Market Law Review 1999, t. 36, nr 4
Pernice I., The Treaty of Lisbon: Multilevel Constitutionalism in Action, The Columbia Journal of European Law 2009, t. 15, nr 3
Rousseau Ch., Droit international public, t. II, Paris 1974
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020
Schmitt M.N., The Law of Cyber Conflict, [w:] The Future Law of Armed Conflict, red. M.C. Waxman, Th.W. Oakley, Oxford 2022
Simma B., Universality of International Law from the Perspective of a Practitioner, 20(2) European Journal of International Law 2009, t. 20, nr 2
Simma B., Pulkowski D., Of Planets and the Universe: Self-contained Regimes in International Law, European Journal of International Law 2006, t. 17 nr 3
Sołtys A., Cechy i charakter prawa unijnego oraz problem jego konstytucjonalizacji, [w:] System Prawa Unii europejskiej, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020
Sołtys A., Cechy i charakter prawa unijnego oraz problem jego konstytucjonalizacji, [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. I, Podstawy i źródła prawa UE, red. S. Biernat, Warszawa 2020
Walker N., Late Sovereignty in the European Union, [w:] Sovereignty in Transition, red. N. Walker, Oxford 2003
Wojtyczek K., Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym, Kraków 2007
Wyrozumska A., Conflict between the Polish Constitutional Tribunal and the CJEU with regard to the reforms of the judiciary, Archiv des Völkerrechts 2022, t. 60
Wyrozumska A., Kilka uwag na trzydziestolecie obowiązywania Konwencji o ochronie praw człowieka w Polsce, Europejski Przegląd Sądowy 2023, nr 11
Wyrozumska A., Odwracanie kota ogonem bez żadnego trybu, czyli o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w sprawach Kpt 1/20 i U 2/20, [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018-2020), red. J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021
Wyrozumska A., Wet za wet, czyli wyroki „Trybunału Konstytucyjnego” w sprawach P 7/20 oraz K 3/21, [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, red. J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2022
Wyrozumska A., Wyrok FTK z 5.05.2020 r. w świetle podobnych orzeczeń sądów innych państw członkowskich Unii Europejskiej, PiP 2020, nr 9
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, Europejski Przegląd Sądowy 2023, nr 2
Wyrozumska A., Wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach K 3/21 oraz K 6/21 w świetle prawa międzynarodowego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Zawidzka-Łojek A., Ogólne zasady prawa, [w:] System Prawa Unii europejskiej, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020
Ziółkowski M., Tożsamość konstytucyjna jako wzorzec i kryterium kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (uwagi na marginesie wyroków K 32/09 i P 7/20), [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Ziółkowski M., Zachariasiewicz M., Rule of Law in Poland, [w:] Mutual Trust, Mutual Recognition and the Rule of Law, vol. 1, FIDE National Reports, red. A. Kornezov, Ciela Norma 2023
Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
Jaki model skodyfikowanej procedury prawnej w administracji?
Obowiązujący od 1961 r. Kodeks postępowania administracyjnego spotyka się na ogół z pochlebnymi ocenami. Mimo tego, od dłuższego czasu wysuwane są postulaty znaczącego rozszerzenia zakresu przedmiotowego tej ustawy. Potrzebę dokonania tego zabiegu uzasadnia się między innymi faktem, że znaczna część działań administracji publicznej nie podlega reżimowi przepisów Kodeksu o postępowaniu jurysdykcyjnym, co znacząco obniża standard ochrony udzielanej jednostce. Dostrzegając nieuchronność zjawiska ewolucji regulacji kodeksowej, w artykule sceptycznie odniesiono się do pomysłu radykalnej zmiany modelu postępowania administracyjnego. W opinii Autora, zakładane cele można osiągnąć prostszymi środkami, które z powodzeniem zastosowano w innych systemach prawnych. Za taki instrument uznał on wprowadzenie (wzorem ustawy serbskiej) klauzuli umożliwiającej wniesienie sprzeciwu wobec czynności organu administracji albo jej zaniechania. Sprawa byłaby wtedy „przenoszona” na drogę w pełni sformalizowanego postępowania administracyjnego i załatwiana ostatecznie w formie decyzji administracyjnej.
Słowa kluczowe: Kodeks postępowania administracyjnego, nowy model postępowania administracyjnego, postępowania odformalizowane, wymagania rzetelnego procesu, czynności faktyczne administracji
What Model of Codified Legal Procedure in Administration?
The Code of Administrative Procedure, in force since 1961, is generally judged favourably. In spite of this, postulates have been put forward for a long time to significantly extend the substantive scope of the Code. The need for such extension is justified, inter alia, by the fact that a substantial part of public administration activities is not regulated by provisions of the Code on proceedings before administrative authorities, which greatly reduces the standard of protection granted to an individual. Realizing the inevitability of evolution of the Code regulation, the article is skeptical about the idea of a radical change in the model of administrative procedure. In the author's opinion, the assumed goals can be achieved with simpler measures that have been successfully applied in other legal systems. The author considers that such an instrument is introduction of the clause (following the example of Serbian law) which allows for challenging an action or omission of an administrative authority. The case would then be ‘transferred’ to fully formalized administrative procedure and finally settled in the form of an administrative decision.
Keywords: Code of Administrative Procedure, new model of administrative procedure, deformalized proceedings, requirements of due proces, physical acts of administration
Bibliografia
Adamiak B., Zagadnienie domniemania formy decyzji administracyjnej, [w:] Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania. Studia i materiały z konferencji jubileuszowej Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005
Barnes J., Towards a Contemporary Understanding of Administrative Procedure, [w:] Contemporary Concepts of Administrative Procedures. Between Legalism and Pragmatism, red. Z. Kmieciak, Łódź–Warszawa 2023
Bąkowski T., Transkodeksowa migracja regulacji administracyjnoprawnych, [w:] Idea kodyfikacji w nauce prawa administracyjnego procesowego. Księga pamiątkowa Profesora Janusza Borkowskiego, red. Z. Kmieciak, W. Chróścielewski, Warszawa 2018
Bogusz M., Kodyfikacja postępowania administracyjnego a pojęcie postępowania administracyjnego, [w:] Idea kodyfikacji w nauce prawa administracyjnego procesowego. Księga pamiątkowa Profesora Janusza Borkowskiego, red. Z. Kmieciak, W. Chróścielewski, Warszawa 2018
Borkowski J., Adamiak B. [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019
Britvić Vetma B., Staničić F., Ten Years of the General Administrative Procedure Act in Croatia, [w:] New Challenges for Administrative Procedure in Europe. A Comparative Perspective, red. P. Duret, G. Ligugnana, Napoli 2021
Cananea della G., Due Process of Law Beyond the State. Requirements of Administrative Procedure, Oxford 2016
Dawidowicz W., Propozycje przebudowy systemu postępowania administracyjnego w K.P.A., PiP 1990, nr 2
Gamero-Casado E., Purposes and Regulatory Structure of Administrative Procedures in Spain, [w:] Contemporary Concepts of Administrative Procedures. Between Legalism and Pragmatism, red. Z. Kmieciak, Łódź–Warszawa 2023
Janowicz Z., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1999
Jaśkowska M., Kodeks postępowania administracyjnego w perspektywie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, [w:] Procedura administracyjna wobec wyzwań współczesności, Profesorowi zwyczajnemu dr hab. Januszowi Borkowskiemu przyjaciele i uczniowie, Łódź 2004
Jaśkowska M., Kodyfikacja administracyjnych postępowań uproszczonych – postulaty de lege ferenda, [w:] Idea kodyfikacji w nauce prawa administracyjnego procesowego. Księga pamiątkowa Profesora Janusza Borkowskiego, red. Z. Kmieciak, W. Chróścielewski, Warszawa 2018
Jendrośka J., Potrzeba nowego modelu procedury prawnej w administracji, PiP 2003, nr 3
Kijowski D.R., Problematyka regulacji prawnej stosowania form alternatywnych wobec aktu administracyjnego, [w:] Koncepcja systemu prawa administracyjnego. Zjazd Katedr Prawa Zimmermann J. (red.), Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego. Zakopane 24–27 września 2006 r., Kraków 2007
Kmieciak Z. (red.), Raport zespołu eksperckiego z prac w latach 2012–2016. Reforma prawa o postępowaniu administracyjnym, Warszawa 2017
Kmieciak Z., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów NSA z 4.02.2008 r., I OPS 3/07, OSP 2008, nr 5
Kmieciak Z., Idea kodyfikacji postępowania administracyjnego z perspektywy państw postsocjalistycznych, PiP 2017, nr 9
Kmieciak Z., Klauzula ”procedural due proces” w amerykańskim prawie administracyjnym, PiP 1999, nr 4
Kmieciak Z., Polska kodyfikacja postępowania administracyjnego a technika prawotwórstwa, PiP 2020, nr 6
Kmieciak Z., Postępowanie administracyjne w Norwegii – dowód uniwersalizmu czy separatyzmu idei kodyfikacyjnych?, Administracja. Teoria–Dydaktyka–Praktyka 2011, nr 4
Kmieciak Z., Prawotwórstwo sędziowskie w sferze jurysdykcji sądów administracyjnych, PiP 2006, nr 12
Kmieciak Z., Węgierska ustawa o ogólnych zasadach postępowania w sprawach administracyjnych – koegzystencja dwóch wizji porządku prawnego?, PiP 2017, nr 4
Mashaw J., Due Process in the Administrative State, Yale University Press 1985
Masternak M. Kontrola czynności materialno-technicznych administracji publicznej przez sąd administracyjny, [w:] Prawo do dobrej administracji. Materiały ze Zjazdu Katedr Prawa i Postępowania Administracyjnego, Warszawa–Dębe, 23–25 września 2002 r., red. Z. Niewiadomski, Z. Cieślak, Warszawa 2003
Ochendowski E., Kodeks procedury prawnej w administracji czy kodeks postępowania administracyjnego?, [w:] Procedura administracyjna wobec wyzwań współczesności, Profesorowi zwyczajnemu dr hab. Januszowi Borkowskiemu przyjaciele i uczniowie, Łódź 2004
Poklewski-Koziełł K., Due Process of Law, [w:] Instytucje i doktryny prawnopolityczne Stanów Zjednoczonych Ameryki, Ossolineum 1974
Prawo do dobrej administracji, Biuletyn RPO. Materiały, Warszawa 2008, z. 60
Przybysz P., Przesłanki kodyfikacji postępowania administracyjnego (uwagi wstępne), [w:] Kodyfikacja postępowania administracyjnego. Na 50-lecie K.P.A., red. J. Niczyporuk, Lublin 2010
Smith E., Norway, [w:] Codification of Administrative Procedure, red. J.-B. Auby, Bruxelles 2014
Stroink F., Introduction, [w:] Judicial Lawmaking and Administrative Law, red. F. Stroink, E. van der Linden, Antwerpen–Oxford 2005
Vučetić D., Is Serbian Administrative Procedure Red, Green, or Forever Amber?, [w:] Contemporary Concepts of Administrative Procedures. Between Legalism and Pragmatism, red. Z. Kmieciak, Łódź–Warszawa 2023
Vučetić D., Serbia, [w:] Administrative Proceedings in the Habsburg Succession Countries, red. Z. Kmieciak, Łódź–Warszawa 2021
Wróbel A., [w:] A. Wróbel, M. Jaśkowska, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2018
Mgr Dominik Wzorek
Instytut Nauk Prawnych PAN
Polityka karna w Polsce w latach 2008–2020. Ucieczka od racjonalności?
Celem artykułu jest omówienie polskiej polityki karnej w latach 2008-2020 oraz wpływu jej przemian na politykę wykonywania kar, a w szczególności na politykę penitencjarną. Przeanalizowane zostały dane statystyczne dotyczące liczby skazań oraz opisany został wpływ procesów kryminalizacyjnych i dekryminalizacyjnych na nią. Ukazane zostały zmiany w strukturze orzekanych kar, na które największy wpływ wywarła nowelizacja kodeksu karnego z 2015 r. Zidentyfikowane zostały również powody utrzymywania się dużych rozmiarów populacji więziennej. Przeanalizowano strukturę populacji więziennej, ze szczególnym uwzględnieniem osób pozbawionych wolności z tytułu orzeczonych kar zastępczych. Przeprowadzone analizy wykazały, że osiągnięte zostały bezpośrednie cele nowelizacji kodeksu karnego z 2015 r., które zakładały zmianę struktury orzekanych kar poprzez zmniejszenie częstotliwości orzekania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na rzecz kar grzywny oraz ograniczenia wolności. Nie zmniejszyły się za to rozmiary populacji więziennej, a to w związku z częstszym orzekaniem zastępczych kar pozbawienia wolności i ich wydłużeniem.
Słowa kluczowe: polityka karna, populacja więzienna, nowelizacja kodeksu karnego, kara zastępcza
Criminal policy in Poland in 2008–2020. Escape from rationality?
The aim of the article is to describe the Polish criminal policy from 2008 to 2020 and the influence of its transformations on the policy of punishment enforcement, particularly on penitentiary policy. Statistical data concerning the number of convictions have been analysed, along with the described impact of criminalisation and decriminalisation processes on it. Changes in the structure of imposed sentences have been shown, with the greatest impact exerted by the amendment to the criminal code in 2015. Reasons for maintaining large sizes of the prison population have also been identified. The structure of the prison population has been analysed, with particular attention to individuals deprived of liberty due to imposed alternative sentences. The analyses have shown that the direct goals of the amendment to the criminal code in 2015 have been achieved. These goals aimed to change the structure of imposed sentences by reducing the frequency of imposing conditionally suspended custodial sentences in favour of fines and restrictions of liberty. However, the size of the prison population has not decreased due to the more frequent imposition of alternative custodial sentences and their elongation.
Keywords: criminal policy, prison population, amendment of the criminal code in 2015, alternative custodial sentence
Bibliografia
Błachut J., Przestępczość rejestrowana, stwierdzana i wykrywana w latach 2008–2017, PiP 2020, nr 11
Błachut J., Kilka refleksji na tle projektowanych zmian instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary, [w:] Zagadnienia teorii i nauczania prawa karnego. Kara łączna. Księga jubileuszowa Profesor Marii Szewczyk, red. W. Górowski, P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2013
Błachut J., Stan przestępczości, [w:] System Prawa Karnego, t. 1, Zagadnienia Ogólne, red. A. Marek, Warszawa 2010
Czarnecka-Dzialuk B., Kary kombinowane – kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności orzekane na podstawie art. 37b k.k. Zagadnienia teoretyczne i praktyka orzecznicza, Warszawa 2017
Fair H., Walmsley R., World Prison Population List. Thirteenth edition, Institute for Crime and Justice Policy Research 2021
Filipkowski W., Guzik-Makaruk E.M., § 1 Nauka kryminologii, [w:] Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju, E. Glińska i in., Warszawa 2019
Gruszczyńska B., Marczewski M., Siemaszko A., Atlas przestępczości w Polsce 4, Warszawa 2009
Gruszczyńska B., Marczewski N., Siemaszko A., Ostaszewski P., Włodarczyk-Madejska J., Klimczak J., Atlas przestępczości w Polsce 6, Warszawa 2021
Klaus W., Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości?, [w:] Karierowicze kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich, red. W. Klaus, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2021
Klaus W., Wzorek D., Kara pozbawienia wolności w zawieszeniu i jej dolegliwość a ustawowy katalog kar, [w:] W kręgu kryminologii. Księga jubileuszowa prof. Krzysztofa Krajewskiego, red. J. Błachut, M. Bocheński, E. Drzazga, M. Grzyb, M. Powszedniak, D. Wzorek, Kraków 2024 (w druku)
Krajewski K., Przemiany polityki karnej po nowelizacji Kodeksu karnego z 2015 roku, [w:] Polityka kryminalna: między teorią a praktyką: księga jubileuszowa profesor Janiny Błachut, red. M. Grzyb, K. Krajewski, Kraków 2022
Krukowski A., Wybrane zagadnienia nauki polityki kryminalnej, Warszawa 1977
Leśko T., System środków karnych, Warszawa 1974
Majewski J. (red.), Środki reakcji na czyn zabroniony po reformie Kodeksu karnego z lutego 2015 r: pierwsze doświadczenia: pokłosie XIII Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego, Warszawa 2017
Małecki M., Ustawowe zagrożenie karą i sądowy wymiar kary, [w:] Nowelizacja prawa karnego 2015: komentarz, red. W. Wróbel, Kraków 2015
Melezini M., Tendencje w polityce karnej po reformie prawa karnego z 2015 r., [w:] Racjonalna sankcja karna w systemie prawa, red. P. Góralski, A. Muszyńska, Warszawa 2019
Mycka K., Kozłowski T., Paradoksy polskiej polityki karnej, czyli jak zapełniamy więzienia nadużywając środków probacji, Probacja 2013, t. II
Nawój-Śleszyński A., Rola środków penalnych związanych z poddaniem sprawcy próbie w kształtowaniu rozmiarów populacji więziennej w Polsce, Probacja 2014, t. II
Ostaszewski P., Między przemocą ekonomiczną a karaniem za długi: kryminologiczne studium przestępstwa niealimentacji, Warszawa 2022
Ostaszewski P., Transition in offences of not paying maintenance in Poland, Archiwum Kryminologii 2020, nr XLII/1
Ostaszewski P., Klimczak J., Włodarczyk-Madejska J., Przestępczość i wymiar sprawiedliwości w pierwszym roku pandemii COVID-19, Warszawa 2021
Siemaszko A., Kogo biją, komu kradną: przestępczość nie rejestrowana w Polsce i na świecie, Warszawa 2001
Skupiński J., Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, [w:] Alternatywy pozbawienia wolności w polskiej polityce karnej, red. J. Jakubowska-Hara, J. Skupiński, Warszawa 2009
Stańdo-Kawecka B., Niepożądane skutki fragmentarycznych reform systemu karania na przykładzie kary zastępczej za ograniczenie wolności, [w:] Polityka kryminalna: między teorią a praktyką: księga jubileuszowa profesor Janiny Błachut, red. M. Grzyb, K. Krajewski, Kraków 2022
Szczygieł G.B., Czy zaostrzać sankcje? Kilka refleksji na tle programu reform „Sprawiedliwość i bezpieczeństwo”, [w:] Racjonalna sankcja karna w systemie prawa, red. P. Góralski, A. Muszyńska, Warszawa 2019
Szymanowski T., Skazania na bezwzględne kary pozbawienia wolności jako następstwo nieefektywnej polityki karnej, PiP 2014, nr 4
Szymanowski T., Polityka karna w Polsce współczesnej w świetle przepisów prawa i danych empirycznych, [w:] System Prawa Karnego, t. 1, Zagadnienia Ogólne, red. A. Marek, Warszawa 2010
Szymanowski T., Przestępczość ujawniona w Polsce w latach 1997 oraz 2000–2005, PiP 2006, nr 10
Szymanowski T., Orzecznictwo w sprawach karnych w Polsce w świetle statystyki sądowej za rok 1997 oraz lata 1999–2001, PiP 2002, nr 10
Szymanowski T., Polityka kryminalna w świetle danych statystyki sądowej za lata 1997, 1999 i 2000, PiP 2001, nr 9
Szymanowski T., Polityka karna sądów u progu nowej kodyfikacji, PiP 2000, nr 1
Szymanowski T., Kary orzekane przez sądy powszechne na podstawie kodeksów karnych z 1969 i 1997 r. (Wstępna analiza porównawcza), PiP 2000, nr 12
Tonry M., Why Crime Rates Are Falling throughout the Western World, Crime and Justice 2014 t. 43, nr 1
Utrat-Milecki J., Penologia ogólna: perspektywa integralnokulturowa, t. 2: Podstawy teoretyczne polityki karnej, Warszawa 2022
Witkowska-Rozpara K., Polityka kryminalna, karna, penitencjarna oraz kary kryminalne w Polsce, [w:] Kryminologia. Teoria i praktyka, red. P. Chomczyński, P. Frąckowiak, D. Woźniakowska, Warszawa 2024
Włodarczyk-Madejska J., Ostaszewski P., Klimczak J., Siemaszko A., Nękani, oszukiwani, hakowani. Nowe i tradycyjne wymiary wiktymizacji, Warszawa 2021
Włodarczyk-Madejska J., Wzorek D., Jak długo i jak dużo? Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych, [w:] Karierowicze kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich, red. W. Klaus, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2021
Wzorek D., Zielińska E., Klimczak J., Kara ograniczenia wolności i jej rola w resocjalizacji sprawców przestępstw, Warszawa 2022
Zakrzewski P., Zagadnienie prognozy kryminologicznej, Warszawa 1964
Prof. dr hab. Magdalena Wilejczyk
Uniwersytet Wrocławski
Skutki prawne naruszenia wzajemnego charakteru umowy o dożywocie
Punktem wyjścia rozważań zawartych w artykule jest stwierdzenie, zgodnie z którym umowa o dożywocie jest umową losową, ale tylko w pewnym zakresie. W odróżnieniu bowiem od typowych, właściwych umów losowych, takich jak umowa ubezpieczenia, czy gra lub zakład, spełnienie świadczeń przez obie strony umowy o dożywocie jest pewne, a element losowości dotyczy jedynie globalnego rozmiaru świadczeń obciążających nabywcę nieruchomości. Z tych właśnie powodów umowa o dożywocie, mimo że jest umową losową, jest jednocześnie umową wzajemną. W dalszej kolejności w artykule wykazano, że wzajemny charakter umowy o dożywocie, wbrew rozpowszechnionej opinii, nie powinien być rozumiany czysto subiektywnie. Przeciwnie, granicę subiektywnego pojmowania wzajemności świadczeń stron w umowie o dożywocie stanowi konieczność ochrony uzasadnionych praw i interesów osób trzecich, którymi są osoby najbliższe dożywotnikowi uprawnione do zachowku. Jednocześnie wzajemny charakter umowy o dożywocie uprawnia do oceny tej umowy z punktu widzenia sprawiedliwości kontraktowej i ewentualnej kwalifikacji tej umowy jako nacechowanej wyzyskiem (art. 388 k.c.). Ograniczona losowość umowy o dożywocie powoduje również, że dopuszczalna jest sądowa ingerencja w treść stosunku zobowiązaniowego wynikającego z umowy o dożywocie w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 3571 k.c.).
Słowa kluczowe: umowa o dożywocie, zachowek, wzajemność, umowy losowe
Legal Consequences of a Breach of Reciprocity in a Lifetime Maintenance Agreement
The article analyses the lifetime maintenance agreement. This kind of contract is a reciprocal one because the owner undertakes to transfer their property to the other party, who reciprocally undertakes to provide the lifetime maintenance. Unfortunately, in real life reciprocity can be disturbed. For example, the value of the transferred property can be much higher than the global value of maintenance of the person who has transferred the property. In my opinion, in case of gross imbalance of these performances the contract should be qualified as a donation. The reason for this lies in the interests of close relatives of the person who transferred their property because if we treat such an agreement as a donation, the value of the property will be added to the value of the inheritance. On the other hand, if we treat such an agreement with gross imbalance as a lifetime maintenance agreement, the value of the property will not be added to the value of the inheritance and the legitims due to close relatives will be diminished. Another important thesis of the article is that the lifetime maintenance agreement is only partly an aleatory contract. In typical fully aleatory contracts both the existence and the scope of the performances under the contract depends on uncertain factors but in case of a lifetime maintenance agreement the existence of a performance is certain and uncertainty concerns only the scope of the performance of the person who received the property.
Keywords: lifetime maintenance agreement, legitim, reciprocity, aleatory contracts
Bibliografia
Biały A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 5, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018
Bielska-Sobkowicz T., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 5, red. J. Gudowski, Warszawa 2017
Bieranowski A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2019
Blicharski R., Konstrukcja prawna zobowiązań wzajemnych, Transformacje Prawa Prywatnego 2020, nr 2
Bławat M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3A, red. K. Osajda, W. Borysiak, Warszawa 2023
Dmowski S., [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, red. G. Bieniek, Warszawa 2011
Doliwa A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2023
Gutowski M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Gutowski, t. 2, Warszawa 2022
Hans W., Dożywocie w nowym kodeksie cywilnym, Nowe Prawo 1965, nr 4
Księżak P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4A, red. K. Osajda, W. Borysiak, Warszawa 2019
Księżak P., Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012
Lackoroński B., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3B, red. K. Osajda, W. Borysiak, Warszawa 2017
Machnikowski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021
Mularski K., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, red. M. Gutowski, Warszawa 2022
Ohanowicz A., Wymowa (wymiar) w projekcie polskiego Kodeksu cywilnego, [w:] A. Ohanowicz, Wybór prac, Warszawa 2007
Policzkiewicz-Zawadzka Z., Umowa o dożywocie, Warszawa 1971
Popiołek W., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2021
Pyziak-Szafnicka M., [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018
Radwański Z., [w:] System prawa cywilnego, t. 3, cz. 2, red. S. Grzybowski, Wrocław 1976
Radwański Z., [w:] System prawa prywatnego, t. 8, Prawo zobowiązań – część szczególna, red. J. Panowicz-Lipska, Warszawa 2011
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2020
Rejman S., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1972
Skowrońska-Bocian E., Kilka uwag o wykonaniu umowy o dożywocie, [w:] Wykonanie zobowiązań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Adamowi Brzozowskiemu, red. K. Bilewska, W.J. Kocot, D. Krekora-Zając, Warszawa 2020
Skowrońska-Bocian E., Warciński M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2021
Strugała R., Dopuszczalność stosowania klauzuli rebus sic stantibus (art. 3571 KC) do umów losowych, [w:] Wykonanie zobowiązań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Adamowi Brzozowskiemu, red. K. Bilewska, W.J. Kocot, D. Krekora-Zając, Warszawa 2020
Tenenbaum-Kulig M., Obowiązki nabywcy wynikające z umowy o dożywocie, [w:] Ius est ars boni et aequi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Frąckowiakowi, red. A. Dańko-Roesler, M. Leśniak, M. Skory, B. Sołtys, Wrocław 2018
Tereszkiewicz P., [w:] Zobowiązania. Komentarz, t. 2, red. P. Machnikowski, Warszawa 2023
Trzaskowski R., Granice swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych. Art. 3531 KC, Kraków 2005
Węgrzynowski Ł., Ekwiwalentność świadczeń w umowie wzajemnej, Warszawa 2011
Wiśniewski A., Umowy losowe w prawie polskim, Warszawa 2009
Woźniak Z., Umowa o dożywocie w prawie polskim, Warszawa 2019
Zabagło W., Treść dożywocia w kodeksie cywilnym, Nowe Prawo 1966, nr 9
Zakrzewski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018
Dr Emil Śliwiński
Uniwersytet Warszawski
Istota i znaczenie konstytucyjnej gwarancji z art. 34 ust. 2 Konstytucji (zakaz utraty obywatelstwa polskiego)
Artykuł omawia istotę i znaczenie konstytucyjnej gwarancji z art. 34 ust. 2 Konstytucji RP, który zakazuje utraty obywatelstwa polskiego. Wykładnia tego przepisu (systemowa, intencjonalna, porównawcza i systemowa) dowodzi, że polskie obywatelstwo, które raz zostało nabyte, nie może zostać utracone, poza przypadkiem zrzeczenia się. Autor dokonuje analizy zgodności ustawy o obywatelstwie polskim oraz praktyki administracyjnej w sprawach dotyczących obywatelstwa z art. 34 ust. 2 Konstytucji RP. Na szczególną uwagę zasługuje stosowanie trybów nadzwyczajnych do decyzji uznających za obywatela polskiego. Chociaż praktyka wznawiania postępowań została zaakceptowana przez sądy administracyjne, wydaje się, że nie jest to zgodne z Konstytucją RP. Ponadto przepisy prawa materialnego odnoszące się do obywatelstwa dzieci budzą wątpliwości co do zgodności z art. 34 ust. 2 Konstytucji RP. Przeprowadzona analiza pozwala autorowi na stwierdzenie, że art. 34 ust. 2 Konstytucji RP przewiduje szeroką ochronę przeciwko utracie obywatelstwa polskiego.
Słowa kluczowe: uznanie za obywatela polskiego, wznowienie postępowania, nieważność decyzji, zakaz utraty obywatelstwa polskiego, art. 34 ust. 2 Konstytucji RP
The Essence and Significance of the Constitutional Guarantee in Article 34(2) of the Constitution of the Republic of Poland (Prohibition of Loss of Polish Citizenship)
The article discusses the essence and significance of the constitutional guarantee in Article 34(2) of the Constitution of the Republic of Poland, which prohibits loss of Polish citizenship. Any (historical, intentional, comparative, systemic) interpretation of this provision demonstrates that Polish citizenship, once it has been acquired, cannot be lost otherwise than by its renunciation by the individual. The author examines the compliance of Polish law on citizenship and administrative practice in citizenship cases with Article 34(2) of the Constitution. Although the practice of resuming proceedings in such cases was accepted by administrative courts, it seems that it is not consistent with the Polish Constitution. Moreover, also substantive law provisions on determining children’s citizenship can raise doubts as to their compatibility with Article 34(2) of the Constitution. The analysis carried out in this article allows the author to claim that Article 34(2) of the Constitution provides broad protection against loss of Polish citizenship.
Keywords: acknowledgment of Polish citizenship, resumption of proceedings, nullity of decision, prohibition of loss of Polish citizenship, Article 34(2) of the Polish Constitution
Bibliografia
Alexy R., Teoria praw podstawowych, Warszawa 2010
Boekenstein T., Deprivation of Nationality as a Counter-Terrorism Tool: a Comparative Analysis of Canadian and Dutch Legislation, The Transnational Human Rights Review 2018, t. 5
Dąbrowski M., Ustawa o obywatelstwie polskim z dnia 2 kwietnia 2009 r. – wybrane problemy, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2012, nr 4
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 2021
Gałka J., Możliwość pozbawienia obywatela polskiego obywatelstwa w świetle prac Komisji Kodyfikacyjnej Zgromadzenia Narodowego nad Konstytucją RP, Przegląd Prawa Publicznego 2022, nr 4
Garlicki L., Zubik M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Jagielski J., Obywatelstwo polskie. Komentarz do ustawy, Warszawa 2016
Jaśkowska M., [w:] M. Jaśkowska, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2020
Kozłowski K., [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. II, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Kozłowski K., Popełnienie przestępstwa jako podstawa wznowienia szczególnych postępowań o nabycie obywatelstwa, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2020, nr 4
Kozłowski K., Uprawnienie Prezydenta RP do wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, Przegląd Prawa Publicznego 2019, nr 4
Kuś B., [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz do art. 127–269, red. M. Karpiuk, P. Krzykowski, A. Skóra, Olsztyn 2021
Lewicki M., Pochodzenie dziecka a jego obywatelstwo, Przegląd Prawa Publicznego 2009, nr 7–8
Dr Maria Niełaczna
Uniwersytet Warszawski
Status prawny skazanego – geneza i ewolucja
Status prawny osoby skazanej pozbawionej wolności ma stosunkowo krótką historię. Zarówno na świecie, jak i w Polsce kształtował się w związku z powszechnym ruchem na rzecz praw człowieka. Władze państwowe musiały nauczyć się, co w praktyce oznacza dla więźnia posiadanie własnej podmiotowości prawnej, zwłaszcza w zakresie praw gwarantowanych mu przez prawo. Status ma charakter dynamiczny i dlatego podlega ciągłej ewolucji – zarówno poprzez działania podejmowane przez więźniów, jak i rzeczników ich interesów, do których muszą należeć ich obrońcy, a także sądy krajowe i organy międzynarodowe. Ewolucja statusu wiąże się oczywiście także z koncepcją i praktyką tzw. dyskrecji administracyjnej, która może w uzasadniony sposób ograniczyć lub rozszerzyć prawa osoby skazanej.
Słowa kluczowe: status prawny skazanego, prawa i obowiązki, władza dyskrecjonalna, uznanie administracyjne
The Legal Status of a Prisoner: Origins and Evolution
The legal status of a convicted person deprived of liberty has a relatively short history. Both around the world and in Poland it was shaped in connection with the general movement for fundamental human rights. The state authorities have had to learn what it means in practice for a prisoner to have their own legal subjectivity, especially in terms of the rights guaranteed to them by law. The titular status is dynamic in nature and therefore continues to evolve - through the actions taken by both prisoners and the advocates of their interests, which must include their defence counsels as well as national courts and international bodies. The evolution of this status is naturally also linked to the concept and practice of so-called administrative discretion, which can legitimately limit or expand the rights of a convicted person.
Keywords: legal status of a convicted person, rights and obligations, discretionary power, administrative discretion
Bibliografia
Bottoms A., Tankebe J., Beyond Procedural Justice: A Dialogic Approach to Legitimacy in Criminal Justice, The Journal of Criminal Law & Criminology 2012, t. 102, nr 1
Burdziej S., Legitymizacja władzy a sprawiedliwość proceduralna, Studia Socjologiczne 2016, t. 4, nr 223
Chauvin T., Prawa stają się prawem: demokratyczne procedury w służbie wartości, [w:] Prawa stają się prawem. Status jednostki a tendencje rozwojowe prawa, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2006
Czepek J., Zobowiązania pozytywne państwa w sferze praw człowieka pierwszej generacji na tle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Olsztyn 2014
Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy: komentarz, Warszawa 2013
DiIulio J.J., Understanding Prisons: The New Old Penology, Law & Social Inquiry 1991, t. 16, nr 1
Dziedziak W., O dyskrecjonalności administracji publicznej w procesach stosowania prawa, Studia Iuridica Lublinensia 2017, t. 26, nr 3
Easton S.M., Prisoners’ rights: principles and practice, Abingdon–New York 2011
Easton S.M., The politics of the prison and the prisoner: zoon politikon, London–New York 2018
Gałęziowska M., Cechy instytucji totalnej na przykładzie kultury organizacyjnej Więzienia Progresywnego w Jaworznie (1951–1956), Kraków 2019
Geszprych M., Kozińska P., Dyskrecjonalna władza organów administracji publicznej przy określaniu zakresu raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko – w świetle wybranych orzeczeń sądowo-administracyjnych, Studia Prawnicze KUL 2019, nr 3
Goffman E., Instytucje totalne: o pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych, Sopot 2011
Hołda Z., Europejski Komitet Zapobiegania Torturom (kilka uwag na dwudziestolecie działalności), Archiwum Kryminologii 2008.2007, t. XXIX–XXX
Hołda Z., Europejski Komitet Zapobiegania Torturom: z problematyki instytucji kontrolnych w obszarze Rady Europy, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 2008, t. XV, nr 2
Hołda Z., Postulski K., Kodeks karny wykonawczy: komentarz, Gdańsk 2007
Hołda Z., Status prawny skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności (ze szczególnym uwzględnieniem statusu zakładowego), Lublin 1988
Jędrzejczak M., Elementy dyskrecjonalności organu administracyjnego na poszczególnych etapach stosowania prawa, Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny 2013, nr 2
Kipnis K., Health Care in the Corrections Setting, [w:] Discretion, community, and correctional ethics, red. J. Kleinig, M.L. Smith, Lanham Md 2001
Koncewicz T., Poszukując modelu sprawiedliwości proceduralnej w prawie wspólnotowym. Mit, czy rzeczywistość?, Warszawa 2009, t. 30
Kuć M., Prawo karne wykonawcze, Warszawa 2017
Lasocik Z., Prawa więźniów, [w:] Szkoła Praw Człowieka. Teksty wykładów, Warszawa 1998
Lelental S., Kodeks karny wykonawczy: komentarz, Warszawa 2014
Niełaczna M., Przyznany pakiet praw czy wolności wypracowane? Status prawny więźnia, [w:] Zmiany w prawie karnym wykonawczym w latach 2009–2014, red. A. Kwieciński, Warszawa 2014
Pawela S., Kodeks karny wykonawczy: praktyczny komentarz z indeksem rzeczowym, Warszawa 1999
Pawela S., Prawo karne wykonawcze: zarys wykładu, Warszawa–Kraków 2007
Pomiankiewicz J., Stres i wypalenie zawodowe funkcjonariuszy Służby Więziennej – uwarunkowania, przejawy, konsekwencje – zarys problemu, Przegląd Więziennictwa Polskiego 2010, nr 67–68
Porowski M., Ludzkie prawa więźniów, Ethos 1992, nr 17
Porowski M., Rzepliński A., Granice reformy więziennictwa, Archiwum Kryminologii 1986, t. XIII
Porowski M., Rzepliński A., Uwięzienie a wartości, Studia Prawnicze 1987, t. 3, nr 93
Postulski K., [w:] Kodeks karny wykonawczy: komentarz, red. J. Lachowski, Warszawa 2015
Postulski K., Kodeks karny wykonawczy: komentarz, Warszawa 2014
Postulski K., Status skazanego przed sądem, Prokuratura i Prawo 2010, nr 1–2
Rejman J., Resocjalizacyjny model zakładu karnego w świetle teorii organizacji. Zagadnienia wybrane, [w:] Problemy organizacji i zarządzania więzieniem: materiały II Krajowego Sympozjum Penitencjarnego, red. W. Ambrozik, P. StępniakPoznań 1999
Rzepliński A., Wilamowski K. (red.), Zapobieganie torturom w instytucjach izolacyjnych Europy Centralnej i Wschodniej: wybrane zagadnienia: raport z działalności Programu Grupa Polska, Warszawa 2006
Sparks R., Bottoms A.E., Hay W., Prisons and the problem of order, Oxford–New York 1996
Stańdo-Kawecka B., Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach dotyczących złego traktowania osób pozbawionych wolności przez funkcjonariuszy, [w:] Problemy penologii i praw człowieka na początku XXI stulecia: księga poświęcona pamięci profesora Zbigniewa Hołdy, red. B. Stańdo-Kawecka, K. Krajewski, P. Hofmański, Warszawa 2011
Stańdo-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kraków 2000
Stępniak P., Resocjalizacja (nie)urojona: o zawłaszczaniu przestrzeni penitencjarnej, Warszawa 2017
Szot A., Swoboda decyzyjna w stosowaniu prawa przez administrację publiczną, Lublin 2016
Zyl-Smit D. van, Snacken S., Prawa więźniów w perspektywie europejskiej ostatnich lat, Archiwum Kryminologii 2009, nr XXXI
Grzegorz Gworys
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Alicja Krok
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Karol Obłoza
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Karolina Somerlik
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Piotr Stokłosa
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Tomasz Waltoś
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Paweł Wiese
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Mateusz Wiktorek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Sebastian Woźniak
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Prof. dr hab. Mikołaj Małecki
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Medyczne fake-newsy a prawo karne
Artykuł porusza problem dezinformacji w obszarze wiedzy medycznej i zwalczania medycznych fake-newsów za pomocą prawa karnego. W artykule zwrócono uwagę na problemy kryminalizacji medycznych fakenewsów. Zostały omówione dwie propozycje legislacyjne obejmujące kryminalizację rozpowszechniania informacji sprzecznych z aktualną wiedzą medyczną. Omówiono znamiona zaproponowanych przepisów oraz zagrożenia związane z ich wykładnią w praktyce sądowej, w tym znamię „rozpowszechnia”, wymóg oczywistej sprzeczności fake-newsa z wiedzą medyczną, społeczną szkodliwość czynu oraz stosunek mentalny sprawcy do czynu. Wskazano, iż i prawo karne może pomóc w zwalczaniu najbardziej karygodnych działań obejmujących szerzenie dezinformacji w obszarze medycyny.
Słowa kluczowe: fake news, medyczny fake news, infodemia, dezinformacja, media społecznościowe, odpowiedzialność karna, rozpowszechnianie fake newsów
Medical Fake News in the Context of Criminal Law
The article discusses the problem of disinformation in the field of medical knowledge and the possibility of combating medical fake news by means of criminal law. The article highlights the problems of criminalizing medical fake news. Two legislative proposals involving the criminalization of dissemination of information contrary to current medical knowledge are discussed. The discussion concerns elements of offences in the proposed regulations and the dangers connected with interpreting them in court practice, including the element of ‘dissemination’, the requirement of fake news evidently contradicting medical knowledge, the social harmfulness of the act, and the mental attitude of the perpetrator to the act. It is pointed out that criminal law can help combat the most reprehensible actions involving the spread of disinformation in the medical field.
Keywords: fake news, medical fake news, infodemic, disinformation, social media, criminal responsibility, dissemination of fake news
Bibliografia
Barańska M., The Subjective Dimension of Fake News, Studia Iuridica Lublinensia 2021, t. 30, nr 5
Bielski M., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. I, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Bielski M., Kryteria obiektywnego przypisania skutku na tle współczesnej polskiej dogmatyki prawa karnego, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. II, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012
Bogdan G., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. I, Komentarz do art. 117––211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Borek G., Internetowy „trolling” – analiza kryminologiczna, Studia Iuridica 2011, nr 53
Büchi M., Festic N., Latzer M., The Chilling Effects of Digital Dataveillance: A Theoretical Model and an Empirical Research Agenda, Big Data & Society 2022, t. 9
Demenko A., Przestępstwa popełniane przez wypowiedź, Warszawa 2021
Duplaga M., The Determinants of Conspiracy Beliefs Related to the COVID-19 Pandemic in a Nationally Representative Sample of Internet Users, International Journal of Environmental Research and Public Health 2020, nr 17
Gardocki L., Zagadnienia teorii kryminalizacji, Warszawa 1990
Giezek J., Przyczynowość oraz przypisanie skutku w prawie karnym, Wrocław 1994
Gruszecka D., Ochrona dobra prawnego na przedpolu jego naruszenia. Analiza karnistyczna, Warszawa 2012
Jaskuła L.K., Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji dotyczących epidemii COVID-19– czy prawo radzi sobie z rzeczywistością? (wybrane uwagi de lege lata, de lege ferenda i propozycja działań), PiP 2023, nr 2
Karkowska D., [w:] Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz, red. E. Bielak-Jomaa, G. Błażewicz, R. Bryzek, B. Chmielowiec, M. Ćwikiel, P. Grzesiewski, B. Kmieciak, A. Nowak, D. Karkowska, Warszawa 2021
Karnat J., [w:] Kodeks karny. Art. 1–316. Komentarz, red. B. Gadecki, Warszawa 2023
Krajewski R., Przestępstwo utrwalania i rozpowszechniania wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, Prokuratura i Prawo 2012, nr 5
Krzyżanowska A., Fake news –– jak z nim walczyć i czy da się wygrać, Rzeczpospolita, 29.04.2020 r.
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji, Łódź 2017
Kulesza J., Wybór przez ustawodawcą reżimu odpowiedzialności prawnej (karny, wykroczeniowy, administracyjny) w świetle teorii kryminalizacji, [w:] Reforma prawa wykroczeń, t. 2, red. P. Daniluk, Warszawa 2020
Kulik M., [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2023
Łabuda G., [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021
Lipiński K., Wzorce osobowe w prawie karnym, Warszawa 2020
Majewski J., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. III, Komentarz do art 278–363 k.k., red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2021
Majewski J., Prawnokarne przypisanie skutku przy zaniechaniu. Zagadnienia węzłowe, Kraków 1997
Małecki M., Wojna w Ukrainie a przestępstwa w Polsce (wybrane problemy), [w:] Polityka kryminalna: między teorią a praktyką. Księga jubileuszowa Profesor Janiny Błachut, red. M. Grzyb, K. Krajewski, Kraków 2022
Małecki M., Z problematyki obiektywnego przypisania skutku (przypadek płonącego anioła), Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2013, nr 2
Mamak K., Categories of Fake News from the Perspective of Social Harmfulness, [w:] Integrity of Scientific Research, red. J. Faintuch, S. Faintuch, Springer 2022
Mamak K., Do we need the criminalization of medical fake news?, Medicine, Health Care and Philosophy 2021, nr 24
Mamak K., Prawnokarne sposoby walki z fake newsami, Warszawa 2020
Niedbała M., Odpowiedzialność prawna z tytułu rozpowszechniania fake newsów w polskim porządku prawnym, Warszawa 2023
Penney J.W., Chilling Effects: Online Surveillance and Wikipedia Use, Berkeley Technology Law Journal 2016, t. 31
Popiołek M., Hapek M., Barańska M., Infodemia – an Analysis of Fake News in Polish News Portals and Traditional Media During the Coronavirus Pandemic, Communication & Society 2021, t. 34, nr 4
Sroka T., Odpowiedzialność karna za niewłaściwe leczenie. Problematyka obiektywnego przypisania skutku, Warszawa 2013
Tarapata S., Przypisanie sprawstwa skutku w sensie dynamicznym w polskim prawie karnym, Kraków 2019
Wąsik D., Metodyka prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach o błędy medyczne, Warszawa 2021
Widłak T., Interpretacja klauzuli ‘aktualna wiedza medyczna’ w polskim prawie – zarys zagadnień epistemologicznych i metodologicznych, Gdańskie Studia Prawnicze 2017, nr 38
Wiktorek M., Hejt i przestępstwa popełniane słowem – ŁĄCZY NAS KARNE z dr hab. Anną Demenko, Karne24.com, 21.11.2022 r.
Wróbel W., Czy powrót do racjonalizmu? Projekty nowelizacji Kodeksu karnego w perspektywie zmian dokonanych w prawie karnym w latach 2005–2007, [w:] Populizm penalny i jego przejawy w Polsce, red. Z. Sienkiewicz, R. Kokot, Wrocław 2009
Wróbel W., O domniemaniach w zakresie przesłanek odpowiedzialności karnej, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ 2006, nr 96
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2012
Zielińska E., Namysłowska-Gabrysiak B., [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, red. E. Barcikowska-Szydło, A. Dąbek, R. Kubiak, K. Majcher, M. Malczewska, K. Sakowski, K. Syroka-Marczewska, E. Zielińska, B. Namysłowska-Gabrysiak, wyd. III, Warszawa 2022
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, cz. I,. Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, Warszawa 2016
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. I, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, Warszawa 2017
Zoll A., Karalność i karygodność czynu jako odrębne elementy struktury przestępstwa, [w:] Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym, red. T. Kaczmarek, Wrocław 1990
Zoll A., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, Warszawa 1982
Dr Krzysztof J. Kaleta
Uniwersytet Warszawski
Przyszłość sądownictwa konstytucyjnego w Polsce
Artykuł dotyczy przyszłości sądownictwa konstytucyjnego po kryzysie konstytucyjnym w Polsce. Autor wskazuje na proces podwójnej delegitymizacji Trybunału Konstytucyjnego w ostatnich latach: prawnej oraz społecznej. Zdaniem Autora punktem wyjścia w debacie nad przyszłością Trybunału Konstytucyjnego powinno być zrozumienie doświadczenia kryzysu konstytucyjnego. Nie tylko jego bezpośrednich, politycznych przyczyn, ale także strukturalnych uwarunkowań tkwiących w dotychczasowej praktyce konstytucyjnej. Autor argumentuje, że obecne regulacje konstytucyjne, powielające kelsenowski model sądownictwa konstytucyjnego, są zbyt wąskie by uczynić zadość postulatom uczynienia sądu konstytucyjnego instytucją refleksyjnego konstytucjonalizmu zorientowanego na ochronę praw i wolności człowieka w demokratycznym społeczeństwie. Dlatego odrodzenie sądownictwa konstytucyjnego wymaga zmiany konstytucyjnych podstaw działania Trybunału Konstytucyjnego w kierunku pogłębienia jego społecznej legitymizacji.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjny kryzys, prawa człowieka, Konstytucja, prawo konstytucyjne, filozofia prawa
The future of constitutional court in Poland
The article deals with the future of the constitutional review after the constitutional crisis in Poland. The author identifies the process of double–legal and social – delegitimization of the Constitutional Court in recent years. According to the Author, the starting point in the debate on the future of the Constitutional Tribunal should be an understanding of the experience of the constitutional crisis. The author argues that the current constitutional regulations, based on the Kelsenian model of the constitutional review, are too narrow to meet the demands of making the constitutional court an institution of reflexive constitutionalism oriented towards protecting human rights and freedoms in a democratic society. Therefore, the revival of the constitutional review requires changing the constitutional foundations of the Constitutional Tribunal to deepen its social legitimacy.
Keywords: Constitutional Tribunal, constitutional crisis, human rights, Constitution, constitutional law, philosophy of law
Bibliografia
Arendt H., Essays in Understanding 1930–1954: Formation, Exile and Totalitarianism, red. J. Kohn New York 1994
Bień-Kacała A., Informal Constitutional Change. The Case of Poland, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2017, t. 40, nr 6
Dębska H., Trybunał Konstytucyjny w poszukiwaniu legitymizacji. Szkic z socjologii prawa, Studia Prawnicze 2015, nr 4
Dixon R., Responsive Judicial Review. Democracy and Dysfunction in the Modern Age, Oxford University Press 2023
Joński K., The sources of legitimisation: negotiated transitions and constitutional courts, International Journal of Human Rights and Constitutional Studies 2022, t. 9, nr 4
Kaleta K.J., Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm. (Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość), [w:] red. S. Biernat, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych, Wydawnictwo Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2013
K.J. Kaleta, M. Pichlak, A. Nawacka, Wyjaśnianie polskiego kryzysu konstytucyjnego. Raport z systematycznej analizy piśmiennictwa, Warszawa 2024
Mojski W., Kryzys konstytucyjny. Zagadnienia teorii konstytucji, Lublin 2023
Moskalewicz M., Totalitaryzm, narracja, tożsamość, Toruń 2013
Pichlak M., Polskie spory między populistycznym a prawnym konstytucjonalizmem wobec refleksyjności konstytucji, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2022, nr 1
Skuczyński P., Pojęcie kryzysu w filozofii i naukach społecznych a kryzysy prawne, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018, t. 7, nr 1
Sulikowski A., Współczesny paradygmat sądownictwa konstytucyjnego wobec kryzysu nowoczesności, Wrocław 2008
Sulikowski A., Trybunał Konstytucyjny a polityczność. O konsekwencjach upadku pewnego mitu, PiP 2016, nr 4
Szwed M., Wyroki TK wydane w nieprawidłowych składach. Analiza orzecznictwa TK w latach 2017–2022 oraz możliwych sposobów prawnej regulacji skutków wyroków TK w składach z udziałem nieprawidłowo wybranych osób, Warszawa 2023
Ziółkowski M., Constitutional Moment and the Polish Constitutional Crisis 2015–2018 (a few Critical Remarks), Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 4
Mgr Bartłomiej Dziedzic
Uniwersytet Łódzki
Złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem a dopuszczalność zażalenia. Glosa do uchwały SN z 13.04.2022 r., III CZP 85/22
W omawianej uchwale Sąd Najwyższy orzekł, że złożenie wniosku o uzasadnienie i doręczenie postanowienia nie jest przesłanką dopuszczalności zażalenia na postanowienie wydane w trybie niejawnym w postępowaniu egzekucyjnym. Choć konkluzja i argumentacja Sądu Najwyższego odnosząca się do celu regulacji zasługuje na aprobatę, kilka z postawionych przez sąd tez dotyczących dopuszczalności skargi wymaga uwag krytycznych. W komentarzu poruszono także kwestię wpływu dopuszczalnych granic formalizmu procesowego na wykładnię przepisów regulujących wymagania co do formy czynności procesowych.
Słowa kluczowe: wniosek o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, dopuszczalność zażalenia, formalizm procesowy, nowelizacja k.p.c. z 2019 r., postępowanie egzekucyjne
The Impact of Filing a Request for a Statement of Reasons and Service of a Reasoned Order on the Admissibility of Appeal. Commentary on Resolution of the Supreme Court of 13 April 2022, III CZP 85/22
In the discussed resolution, the Supreme Court ruled that the filing of a request for a statement of reasons and service of a reasoned order is not a prerequisite for the admissibility of an appeal against an order issued in camera in enforcement proceedings. Although the conclusion and reasoning of the Supreme Court referring to the purpose of the regulation are worthy of approval, several of the theses expressed by the court concerning the admissibility of interlocutory appeal call for critical remarks. The commentary also addresses the issue of the impact of permissible limits of procedural formalism on the interpretation of rules governing the requirements as to the form of procedural acts.
Keywords: request for service of a reasoned order, admissibility of an interlocutory appeal, procedural formalism, 2019 amendment to the Code of Civil Procedure, enforcement proceedings
Bibliografia
Borodziuk M., Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji w postępowaniu cywilnym, Prokuratura i Prawo 2021, nr 2
Cieślak S., Aksjologiczna ocena projektu z dnia 26 sierpnia 2021 r. nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie przepisów ogólnych dotyczących postępowania egzekucyjnego (Ud 156), Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2021, nr 12
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008
Kamieński G., Różnice w uzasadnianiu postanowień wydanych na posiedzeniu niejawnym na zasadach ogólnych i w postępowaniu egzekucyjnym, Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2021, nr 3
Marcewicz O., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do wybranych przepisów nowelizacji 2019, red. A. Jakubecki, LEX/el. 2019
Michalska-Marciniak M., Termin do wniesienia zażalenia w postępowaniu cywilnym (uwagi na tle nowelizacji z 7.11.2019 r.), [w:] Symbolae Andreae Marciniak dedicatae, red. J. Jagieła, R. Kulski, Warszawa 2022
Żyznowski T., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Zamów prenumeratę
