Nazizm a określenie „nazistka” jako zniesławienie osoby domagającej się prawa do aborcjiProf. dr hab. Witold Kulesza
Uniwersytet Łódzki
Prof. dr hab. Jan Kulesza
Uniwersytet Łódzki
Nazizm a określenie „nazistka” jako zniesławienie osoby domagającej się prawa do aborcji
W trwającej współcześnie w Polsce dyskusji wokół prawnej dopuszczalności aborcji, osoby występujące o prawo kobiety do decyzji odnośnie do przerwania ciąży, są niekiedy określane „nazistkami/ami” lub „neonazistkami/ami”, a „czarne marsze”: „spędem neonazistek”. W pracy zbadano czy uzasadnione jest naruszanie czci osób wyrażających żądanie rozszerzenia prawa do aborcji w Polsce, poprzez zrównywanie ich z nazistami/nazistkami. Przedstawiony został kontekst, w którym dokonano takiego porównania i ukazane ramy prawne oraz realia panujące w nazistowskich Niemczech w kwestiach karalnego przerwania ciąży, a także przymusowej sterylizacji oraz zbrodniczej eutanazji, jako odzwierciedlających jedną ideę. Wskazano równie zakres stosowania odpowiednich przepisów na anektowanych i okupowanych terenach II Rzeczypospolitej. Skonstatowano, że to właśnie naziści negowali prawo kobiet do podejmowania decyzji o przerwaniu ciąży, karząc je drakońsko za nieposłuszeństwo zakazowi, skazując także kobiety, które próbowały pomóc tym nieszczęsnym, w ich tragicznej sytuacji. Pominięcie historycznego kontekstu prowadziłoby do paradoksalnej zamiany ról - antyaborcyjne dyrektywy nazistów byłyby faktycznie realizowane współcześnie wobec kobiet bezpodstawnie nazywanych „nazistkami”.
Słowa kluczowe: aborcja, eutanazja, sterylizacja, III Rzesza, nazizm, faszyzm
Nazism and the Term ‘Nazi’ as Defamation of Individuals Demanding Abortion Rights
In the current ongoing debate in Poland regarding the legal permissibility of abortion, individuals advocating for a woman's right to decide on terminating a pregnancy are sometimes labelled as ‘Nazis’ or ‘neo-Nazis’, and ‘black march’ protects are referred to as a ‘gathering of neo-Nazis’. This paper examines whether it is justified to defame individuals demanding the expansion of abortion rights in Poland by equating them with Nazis. The context in which such comparisons have been made is presented, along with the legal framework and reality in Nazi Germany concerning the criminalization of abortion, forced sterilization, and criminal euthanasia, reflecting a unified ideology. The scope of application of the relevant regulations in the annexed and occupied territories of the Second Polish Republic is also discussed. It is concluded that it was the Nazis who denied women the right to decide to terminate a pregnancy, punishing them severely for disobeying the prohibition, and also sentencing women who tried to assist those in dire situations. Ignoring the historical context would lead to a paradoxical role reversal: the Nazis' anti-abortion directives would be effectively implemented today against women unjustly labelled as ‘Nazis’.
Keywords: abortion, euthanasia, sterilization, Third Reich, Nazism, fascism
Bibliografia
Achrainer M., Ebner P., „Es gibt kein unwertes Leben”. Die Strafverfolgung der „Euthanasie“ –Verbrechen, [w:] Holocaust und Kriegsverbrechen vor Gericht. Der Fall Österreich, red. T. Albrich, W.R. Garscha, M.F. Polaschek, Innsbruck 2006
Cyprian T., Sawicki J., Nieznana Norymberga. Dwanaście procesów norymberskich, Warszawa 1965
Dalcke A., Strafrecht und Strafverfahren, Berlin und München 1940
David H.P., Fleischhacker J., Hohn Ch., Abortion and eugenics in Nazi Germany, Population and Development Review 1988, nr 1
Eckart W.U., „Ein Feld der rationalen Vernichtungspolitik“. Biopolitische Ideen und Praktiken vom Malthusianismus bis zum nationalsozialistischen Sterilisationsgesetz, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ – Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Eichmüller A., Prawnokarne ściganie zbrodni narodowosocjalistycznych w Republice Federalnej Niemiec – bilans i punkty zwrotne, [w:] Odpowiedzialność państwa za zbrodnie międzynarodowe. Refleksje wokół wystawy „Rosenburg”, red. M. Bainczyk, A. Kubiak-Cyrul, Poznań 2021
Frank N., Dunkle Seele, Feiges Maul. Wie absurd, komisch und skandalös sich die Deutschen beim Entnazifizieren reinwaschen, Bonn 2017
Frevert U., Frauen, [w:] Enzyklopädie des Nationalsozialismus, red. W. Benz, H. Graml, H. Weiβ, München 1998
Görtemaker M., Safferling Ch., Die Akte Rosenburg. Das Bundesministerium der Justiz und die NS-Zeit, München 2016
Gruchmann L., Justiz im Dritten Reich 1933–1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ära Gürtner, München 1988
Harms I., Die Meldebogen und Ihre Gutachter, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ – Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Hinz-Wessels A., Neue Dokumentenfunde zur Organisation und Geheimhaltung der „Aktion T4“, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ – Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Hoffmann U., Normale Leute? Kollektivbiografische Anmerkungen zu den Tӓtern der NS-„Euthanasie“, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ –- Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Klee E., Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945?, Frankfurt am Main 2003
Kulesza J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. J. Kulesza, Warszawa 2025 (w druku)
Kulesza J., Przestępstwo nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie. Art. 162 k.k. na tle uwag dotyczących § 323c niemieckiego kodeksu karnego, Łódź 2008
Kulesza W., „Euthanasie“ – Morde an polnischen Psychiatriepatient/innen wӓhrend des Zweiten Weltkriegs, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ – Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Kulesza W., „Polskie obchody” urodzin Hitlera w świetle prawa karnego III Rzeszy, Republiki Federalnej Niemiec i Polski, PiP 2018, nr 7
Kulesza W., Karanie za zbrodnię „zhańbienia rasy” (Rassenschande) i odpowiedzialność karna sędziów za zbrodnicze skazania, [w:] Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, Toruń 2012
Kulesza W., Kulesza J., „Bezprawna siła przed bezsilnym prawem”. Sędziowie w narodowosocjalistycznym „podwójnym państwie”, [w:] O wolność i prawo. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Rzeplińskiemu, red. B. Błońska, Ł. Chojniak, B. Gruszczyńska, A. Kosyło, K. Witkowska-Rozpara, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2022
Kulesza W., Kulesza J., Bezprawie w Auschwitz w oczach „fanatyka sprawiedliwości” z SS, [w:] Wierna Polsce – Księga jubileuszowa w 100. rocznicę urodzin Pani Profesor Krystyny Paluszyńskiej-Daszkiewicz, red. J. Piskorski, M. Paszko, M. Błaszczak, Łódź 2024
Kulesza W., Kulesza J., Denuncjatorzy w narodowosocjalistycznym „podwójnym państwie”, Studia Iuridica Toruniensia 2023, nr 1
Kulesza W., Kulesza J., Zbrodnia sądowa na księdzu Gebhardzie Heyderze i odpowiedzialność karna jej sprawców, Studia Prawnoustrojowe 2023, nr 4, t. 62
Kulesza W., Odpowiedzialność karna za zbrodnie sądowe sędziów III Rzeszy w Niemczech Zachodnich i Wschodnich, Czasopismo Prawno-Historyczne 2021, t. LXXIII, nr 2
Kulesza W., Rozdział VI. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, [w:] System Prawa Karnego, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016
Kulesza W., Sąd Specjalny (Sondergericht) w Łodzi, [w:] Gmach i jego tajemnice. Sąd Okręgowy w Łodzi, Łódź 2017
Langbein H., Auschwitz przed sądem. Proces we Frankfurcie nad Menem 1963–1965. Dokumentacja, Wrocław–Warszawa–Oświęcim 2011
Lemiesz W., Paragraf i zbrodnia, Warszawa 1963
Lisiewicz P., Zbrodnie na dzieciach i młodzieży popełnione w szpitalu psychiatrycznym w Lublińcu, [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1980
Łuczak Cz., Polscy robotnicy przymusowi w Trzeciej Rzeszy podczas II Wojny Światowej, Poznań 1974
Merkel R., [w:] Strafgesetzbuch (NomosKommentar), t. 2, red. U. Kindhӓuser, U. Naumann, H.-U. Paeffgen, Baden-Baden 2005
Mikulski J., Medycyna hitlerowska w służbie III Rzeszy, Warszawa 1981
Müller I., Furchtbare Juristen. Die unbewӓltigte Vergangenheit unserer Justiz, München 1989
Roszkiewicz J., Glosa do wyroku SN z dnia 13 października 2021 r, sygn. I NSNk 1/21, Prokuratura i Prawo 2023, nr 10
Rotzoll M., Hohendorf G., Fuchs P., Eine Einführung, [w:] Die nationalsozialistische „Euthanasie“ – Aktion „T 4“ und Ihre Opfer. Geschichte und ethische Konsequenzen für die Gegenwart, red. M. Rotzoll, G. Hohendorf, P. Fuchs, P. Richter, Ch. Mundt, W.U. Eckart, Paderborn–München–Wien–Zürich 2010
Rüter C.F., de Mildt D.W., Die Westdeutschen Strafverfahren wegen nationalsozialistischer Tötungsverbrechen 1945–1997, München 1998
Schefczyk M., Verantwortung für historisches Unrecht. Eine philosophische Untersuchung, Berlin–New York 2011
Schenk D., Kulesza W., Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty, Łódź 2023
Schlüter H., „… für die Menschlichkeit im Strafmaß bekannt…”. Das Sondergericht Litzmannstadt und sein Vorsitzender Richter, Juristische Zeitgeschichte Nordrhein-Westfalen, t. 14, Recklinghausen 2005
Vasold M., Medizin, [w:] Enzyklopädie des Nationalsozialismus, red. W. Benz, H. Graml, H. Weiβ, München 1998
Zientarski A., Mord policyjny (Sonderbehandlung) na polskich robotnikach przymusowych na przykładzie praktyki zachodniopomorskich placówek gestapo, Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, t. XXIX, Warszawa 1979
Prof. dr hab. Łukasz Pisarczyk
Uniwersytet Zielonogórski
Dr Jakub Rumian
Uniwersytet Warszawski
Zatrudnianie pracowników w niedziele i święta w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
Prawo do dni wolnych od pracy stanowi element pracowniczego prawa do wypoczynku. O ile wspólnotowy wymiar świąt wynika z ich istoty, o tyle analiza norm konstytucyjnych prowadzi do wniosku, że również cotygodniowy dzień wolny od pracy powinien być wspólnym dniem wolnym dla ogółu pracujących. Tradycja i kontekst kulturowy przesądzają, że dniem tym powinna być niedziela. Zapewnienie efektywnego korzystania z prawa do dni wolnych wymaga zastosowania mechanizmów prawnych adekwatnych do warunków, w jakich praca jest wykonywana. Jednocześnie ustawodawca dopuszcza pracę w niedziele i święta, jeśli bez jej świadczenia realizacja innych wartości konstytucyjnych nie byłaby możliwa.
Słowa kluczowe: prawo pracy, kodeks pracy, zatrudnienie w niedzielę, prawo do odpoczynku, kontekst kulturowy
Employing Workers on Sundays and Bank Holidays in the Light of Constitutional and International Standards
The right to days off from work is an element of the employee's right to rest. While the community dimension of bank holidays results from their essence, the analysis of constitutional norms leads to the conclusion that a weekly day off from work should also be, as a rule, a common day off for all workers. Tradition and cultural context determine that Sunday should be such a day. Ensuring effective use of the right to days off requires the use of legal mechanisms adequate to the conditions in which work is performed. At the same time, the legislator allows work on Sundays and bank holidays if without it the implementation of other constitutional values would not be possible.
Keywords: labor law, labor code, employment on Sunday, right to rest, cultural context
Bibliografia
Arlighaus A., Bohle P., Iskra- Golec I., Jansen N., Jay, Rotenberg S.L., Working Time Society consensus statements: Evidence-based effects of shift work and non-standard working hours on workers, family, and community, Industrial Health 2019, vol. 57
Auzerro G., Baugard D., Dockès E., Droit du travail, Dalloz 2017
Beck R., Esprit et genèse de la loi du 13 juillet 1906 sur le repos hebdomadaire, Histoire, économie & société 2009, nr 3
Furmanek W., Świętowanie w systemie problematyki humanistycznej pedagogiki pracy, Edukacja ustawiczna dorosłych 2014, nr 4
Jamal M., Burnout, stress, and health of employees on non-standard work schedules: a study of Canadian workers, Stress and Health 2004, vol. 20, nr 3
Garlicki L., Zubik M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Krzywoń A., Konstytucyjna ochrona pracy i praw pracowniczych, Warszawa 2017
Kulig K., Aksjologia „zakazu pracy” w niedziele i święta w kontekście nowelizacji Kodeksu pracy, Monitor Prawa Pracy 2014, nr 6
Liszcz T., Kiedy pracownik nie powinien pracować, [w:] Prawo pracy. Między gospodarką a ochroną pracy. Księga jubileuszowa Profesora Ludwika Florka, red. M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Warszawa 2016
Liszcz T., Aksjologiczne podstawy prawa pracy, [w:] System Prawa Pracy, t. I, Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017
Liszcz T., Prawo pracy, Warszawa 2019
Lyonette C., Clark M., Unsocial Hours: Unsocial Families? Working Time and Family Wellbeing, March 2009
Mączyński A., Konstytucyjne podstawy ochrony konsumentów, [w:] Prawa człowieka – społeczeństwo obywatelskie – państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor, S. Kubas, Warszawa 2010
Mielczarek M.A., Święta wolne od pracy a równouprawnienie związków wyznaniowych, PiP 2014, nr 8
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Oniszczuk J., Konstytucyjne źródła prawa pracy, [w:] System Prawa Pracy, t. I, Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017;
Rumian J., Zakaz handlu w niedziele i święta na przestrzeni stu lat niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Między tradycją a nowoczesnością. Prawo polskie w 100-lecie odzyskania niepodległości, red. Ł. Pisarczyk, Warszawa 2019
Rumian J., Zakaz pracy w niedzielę, [w:] Dorobek i rozwój myśli polskiej nauki prawa pracy w świetle wyzwań XXI wieku. Księga dedykowana pamięci Profesora Bogusława Cudowskiego red. P. Nowik, I. Sierocka, W. Witoszko, K. Żywolewska, Białystok 2022
Rumian J., Praca w niedziele i święta, Warszawa 2024
Rycak M., Pisarczyk Ł., Prawo do wypoczynku, [w:] System prawa pracy, t. IX, Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy globalne, red. K.W. Baran, Warszawa, 2019
Sobczyk A., Prawo pracy w świetle Konstytucji RP, t. I, Teoria publicznego i prywatnego indywidualnego prawa pracy, Warszawa 2013
Spinoza B., Traktat teologiczno-polityczny, [w:] Traktaty, tłum. I Halpern-Myślicki, Kęty 2003
Stefański K., Problem pracy w dni świąteczne, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2007, nr 12
Szadura J., Segmentacja tygodnia w świadomości współczesnych Polaków, Etnolingwistyka 2013, nr 25
Szczurowski B., [w:] Konstytucja RP, t. II, Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Weston G., Zilanawala A., Webb E., Carvalho L.A., McMunn A., Long work hours, weekend working and depressive symptoms in men and women: findings from a UK population-based study, Journal of Epidemiology and Community Health 2019, vol. 73
Wiącek A., Prawo pracownika do wypoczynku a regulacja prawna czasu pracy, Lublin 2015
Wirtz A., Nachreiner F., Rolfes K., Working on Sundays–effects on safety, health, and work-life balance. The Journal of Biological and Medical Rhythm Research 2011, vol. 28
Zöllner W., Loritz K.G., Hergenröder C.W., Arbeitsrecht, C.H. Beck 2015
Prof. dr hab. Lech Żukowski
WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa
Próby regulacji prawnej psychoterapii w Polsce
W tekście przedstawiono przegląd regulacji prawnych dotyczących psychoterapii. Zaprezentowane zostały kluczowe zmiany prawne, które na przestrzeni ostatnich trzech dekad współkształtowały system opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Wskazano na brak konsekwencji prawodawcy w zakresie wybranych nowelizacji statusu prawnego zawodu psychoterapeuty w Polsce. W pierwszej części tekstu przedstawiony został zarys historii regulacji psychoterapii i zawodu psychoterapeuty w Polsce począwszy od lat osiemdziesiątych XX wieku. Część druga dotyczy aktualnych nowelizacji jakie w drodze ustawy miały teoretycznie usystematyzować status zawodowy psychoterapeutów ale zdaniem autora w praktyce pogłębiły głównie chaos prawny. W części trzeciej omówione zostały skutki ostatnich zmian prawnych. Zaprezentowano też możliwe alternatywne rozwiązania dla istniejących regulacji zawodu psychoterapeuty w Polsce. Główna teza artykułu sprowadza się do twierdzenia, że w aktualnym stanie prawnym, regulacje zawodu psychoterapeuty i psychoterapii nie przyczyniają do tworzenia spójnego systemu opieki zdrowotnej nad osobami zaburzonymi psychicznie.
Słowa kluczowe: psychoterapia, psychiatria, regulacja administracyjna, legislacja, opieka zdrowotna
Attempts at Legal Regulation of Psychotherapy in Poland
The text presents an overview of legal regulation of psychotherapy in Poland. Key legal amendments that have contributed to the shape of the healthcare system for people with mental disorders over the last three decades are presented. The lack of consistency of the legislator in selected amendments affecting the legal status of the profession of psychotherapist in Poland is pointed out. The first part of the article presents an outline of the history of regulation of psychotherapy and the profession of psychotherapist in Poland since the 1980s. The second part concerns the current amendments, which were supposed to theoretically systematize the professional status of psychotherapists by means statutory law but, according to the author, in practice they mainly caused greater legal chaos. The third part discusses the effects of recent legal amendments. Possible alternative solutions to the existing regulations of the profession of psychotherapist in Poland are also presented. The main thesis statement of the article comes down to the proposition that, as the law stands now, regulations on the profession of psychotherapist and on psychotherapy do not contribute to the creation of a coherent healthcare system for people with mental disorders.
Keywords: psychotherapy, psychiatry, administrative regulation, legislation, healthcare
Bibliografia
Baniewska J., Gutowski M., Memorandum informacyjne w przedmiocie określenia możliwych form prawnych ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej w ramach wykonywania zawodu psychoterapeuty i prawnych skutków ich implementacji do systemu prawnego, Poznań 2023
Hermanowski M., Psychoterapeutki i psychoterapeuci w Polsce. Analiza cech populacji, Poznań 2021
Karkowska D., Zawody medyczne, Warszawa 2012
Krakowska D., [w:] Prawa Pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz, red. D. Krakowska, Warszawa 2021
Lach D., Koszyk świadczeń gwarantowanych w systemie opieki zdrowotnej, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009, nr 12
Reber A.S., Reber E.S., Słownik psychologii, polskie wydanie, red. I. Kucz, K. Skarżyńska, Warszawa 2005
Sajfan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. 1. Komentarz do art. 1– 86, Warszawa 2016
Suszek H., Grzesiuk L., Styła R., Krawczyk K., Kto i w jaki sposób prowadzi psychoterapię w Polsce, cz. II, Wyniki ogólnopolskiego badania, Psychiatria 2017, nr 14
Widłak T., Interpretacja klauzuli „aktualna wiedza medyczna” w polskim prawie – zarys zagadnień epistemologicznych i metodologicznych, Gdańskie Studia Prawnicze 2017, nr 38
Żukowski L., Zawód psychologa w ochronie zdrowia. Reglamentacja prawno– administracyjna, Warszawa 2017
Prof. dr hab. Aneta Łazarska
Uczelnia Łazarskiego w Warszawie
Kurator procesowy dla pozwanego nieznanego z miejsca pobytu a zasada równouprawnienia stron
Zakres kompetencji kuratora w postępowaniu cywilnym ustanowionego dla strony nieznanej z miejsca pobytu powinien obejmować przewidziane w art. 143 k.p.c. i 144 k.p.c. czynności związane z odbiorem korespondencji i czynnościami procesowymi. Nie ma jednak podstaw aby utożsamiać instytucję kuratora z instytucją pełnomocnika z urzędu i wymagać od kuratora zawodowej obrony interesów pozwanego oraz posiadania wykształcenia prawniczego. Kuratorem powinna zostać ustanowiona w pierwszej kolejności zawsze osoba bliska osobie nieznanej z miejsca pobytu lub obeznana ze stanem jej sprawy. Dopiero gdyby ustanowienie kuratorem takiej osoby było niemożliwe sąd powinien poszukiwać innych możliwości. Wykształcenie prawnicze nie powinno być warunkiem przesądzającym dla wyboru kuratora. Sąd może ustanowić kuratorem zawodowego pełnomocnika jeśli faktycznie zachodzi potrzeba skorzystania z usług pełnomocnika w rozumieniu art. 117 k.p.c. Pozwany, którego miejsce pobytu jest nieznane powinien być tak samo traktowany jak powód i nie ma jakichkolwiek podstaw do jego uprzywilejowania tylko z uwagi na fakt, że nie jest znane jego miejsce pobytu. Ustanawiając kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu sąd powinien baczyć aby nie naruszać zasady równouprawnienia stron poprzez uprzywilejowanie pozycji, a tym samym i szans procesowych pozwanego nieznanego z miejsce pobytu (art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Słowa kluczowe: kurator, rzetelny proces, prawo do obrony, doręczenia, równość stron, równouprawnienie, zawodowy pełnomocnik
Guardian ad Litem for a Defendant Whose Wherebouts Is Unknown in the Context of the Principle of Equality Between the Parties
The scope of competencies of a guardian ad litem in civil proceedings established for a party whose wherebouts is unknown should include the activities mentioned in Articles 143 and 144 of the Code of Civil Procedure, related to the receipt of correspondence and procedural activities. However, there are no grounds to equate the institution of a guardian ad litem with that of a court-assigned attorney and to require the guardian to professionally defend the interests of the defendant or to have legal education. In the first place an attempt should always be made to appoint as guardian ad litem a person closely linked to the person whose wherebouts is unknown or someone familiar with the state of their case. Only if it is impossible to appoint such a person as a guardian should the court explore other options. Legal education should not be a precondition for the selection of a guardian ad litem. The court may appoint a professional attorney as a guardian at litem if there is a real need to use the services of an attorney within the meaning of Article 117 of the Code of Civil Procedure. A defendant whose whereabouts is unknown should be treated in the same way as the plaintiff, and there are no grounds for favouring them just because their whereabouts is unknown. When appointing a guardian for a person of unknown whereabouts, the court should be careful not to violate the principle of equal rights of the parties by favouring the position, and thus the chances of winning, of the defendant of unknown whereabouts (Article 32(1) in conjunction with Article 45(1) of the Constitution).
Keywords: guardian, fair trial, right to defence, service (of documents), equality of parties, equal rights, professional attorney
Bibliografia
Barczak M., Kurator ustanowiony na podstawie art. 42 KC, Prawo Spółek 2010, nr 2
Broniewicz W., W kwestii stanowiska kuratora procesowego, Palestra 1968, nr 12
Dziurda M., Wynagrodzenie kuratorów procesowych, Monitor Prawniczy 2022, nr 23
Ereciński T., Weitz K., Prawda i równość stron w postępowaniu cywilnym a orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego, Serock k. Warszawy, 24–26.09.2009 r., Warszawa 2010
Gajda-Roszczynialska K., [w:] Podmioty w postępowaniu cywilnym, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2018
Gołąb S., O pełnomocnikach w procesie cywilnym, Warszawa 1938
Góra-Błaszczykowska A., Zasada równości stron w procesie cywilnym, Warszawa 2008
Hofmański P., Wróbel A., [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz, Warszawa 2010
Jakimiec D., Ustanowienie kuratora absentis a prawo strony do obrony jej praw. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 412/15, Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury 2020, nr 2
Jodłowski J., [w:] J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Jodłowski J., Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958
Korzan K., Kurator w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1966
Korzan K., Postępowanie nieprocesowe, Cześć ogólna, Katowice 1983
Kościółek A., Obowiązki kuratora procesowego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, PiP 2015, nr 10
Kościółek A., Z problematyki ustanowienia kuratora procesowego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, Przegląd Sądowy 2015, nr 5
Kotłowski D., Piaskowska O.M., Sadowski K., Kurator procesowy dla osoby nieznanej z miejsca pobytu w postępowaniu cywilnym – osoba zapewniająca stronie prawo do obrony, czy figurant?, Monitor Prawniczy 2010, nr 12
Łazarska A., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012
Markiewicz K., Postępowanie w sprawach depozytowych, LEX 2007
Nowak C., Zasada równości broni w europejskim i polskim postępowaniu karnym, PiP 1999, nr 3
Pietrzkowski H., Zarys metodyki sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2005
Politowicz K.A., Kurator „procesowy” czy kurator „dla doręczeń” – uwagi na tle art. 143–144 KPC, Monitor Prawniczy 2014, nr 3
Rydlichowska D., Rola kuratora do doręczeń w postępowaniu cywilnym w kontekście zabezpieczenia interesu reprezentowanej strony, Palestra 2016, nr 3
Stefańska E., Manowska M. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany, t. I, Art. 1–47716, LEX 2022
Tabernacka, M. Pojęcie zawodu zaufania publicznego, Przegląd Prawa i Administracji 2004, t. LXII
Vollkommer M., Der Grundsatz der Waffengleichheit im Zivilprozeß – eine neue Prozeßmaxime?, Festschrift für Karl Heinz Schwab zum 70. Geburtstag, München 1990
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1930
Wengerek E., Zasada równości stron w procesie cywilnym, PiP 1955, nr 11
Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1973
Wróblewski J., Wartości a decyzja sądowa, Warszawa 1973
Żyznowski T., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Wiśniewski, LEX 2021
Dr Aleksandra Nowosad
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Stealthing i podobne praktyki a podstęp w zgwałceniu
Artykuł ma charakter naukowy. Zastosowano w nim metodę dogmatyczną z elementami studium przypadku. Celem jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy stealthing, niekonsensualna ejakulacja oraz wprowadzenie w błąd co do własnej płodności stanowią zgwałcenie przez podstęp na gruncie polskiego ustawodawstwa Aby odpowiedzieć na to pytanie w pracy poddano analizie znamiona podstępu, zezwolenia dysponenta dobra prawnego oraz przedmiotu ochrony. Autorka uważa, że opisane praktyki stanowią przestępstwo z art. 197 § 1 k.k. Problematyka ta rzadko była przedmiotem szczegółowych analiz naukowych. Artykuł może mieć wartość poznawczą zarówno dla nauki, jak i praktyki.
Słowa kluczowe: zgwałcenie, podstęp, zezwolenie uprawnionego, stealthing, wolność seksualna, autonomia seksualna
Stealthing and Similar Practices as Rape by Deception
The article is of a scholarly nature. It employs the dogmatic method with elements of case study. The aim of the study is to answer the question whether stealthing, nonconsensual ejaculation, and misrepresentation as to one's fertility constitute rape by deception under Polish law. To answer this question, the paper analyses statutory features of deception, victim’s consent, and the protected value. The author believes that the described practices constitute an offence under Article 197(1) of the Criminal Code. This issue has rarely been the subject of detailed scientific analysis. The article can be of cognitive value for both scholarship and practice.
Keywords: rape, deception, victim’s consent, stealthing, sexual freedom, sexual autonomy
Bibliografia
Adetunji J., Sherwood H., Arab guilty of rape after consensual sex with Jew, The Guardian z 21.07.2010 r.
Bielski M., [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Bocheński M., Żebracki M., Stealthing as a form of rape – findings to date and future prospects for research, Problem of Forensic Sciences 2021, vol. 125
Brodsky A., “Rape-Adjacent”: Imagining Legal Responses to Nonconsensual Condom Removal, Columbia Journal of Gender and Law 2017, vol. 32, nr 2
Budyn-Kulik M., Kulik M., [w:] Kodeks karny. Komentarz. Część szczególna, t. I, art. 117–221, M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017
Chiesa L.E., Solving the Riddle of Rape-by-Deception, Yale Law & Policy Review 2017, nr 35
Cieślik S., Zgoda dysponenta dobra prawnego na wkroczenie w sferę wolności seksualnej (analiza prawnoporównawcza modelu przyjętego w polskim Kodeksie karnym oraz koncepcji Yes Means Yes), Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2019, nr 3
Czechowski K., Courtice E.L., Samosh J., J. Davies, Shaughnessy K., “That’s not what was originally agreed to”: Perceptions, outcomes, and legal contextualization of non-consensual condom removal in a Canadian sample, PLoS ONE 2019, nr 14
Daniluk P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 8 września 2005 r., Palestra 2007, nr 11–12
Daniluk P., Warunki determinujące skuteczność zgody uprawnionego w prawie karnym, Palestra 2005, nr 1–2
Davis K.C., “Stealthing”: Factors associated with young men’s nonconsensual condom removal, Health Psychology 2019, nr 38
Davis K.C., Stappenbeck C.A., Masters N.T., George W.H., Young Women's Experiences with Coercive and Noncoercive Condom Use Resistance: Examination of an Understudied Sexual Risk Behavior, Womens Health Issues 2019, nr 29
Douthard R.A., Martin I.K., Chapple-McGruder T., Langer A., Chang S., U.S. Maternal Mortality Within a Global Context: Historical Trends, Current State, and Future Directions, Journal of Women’s Health 2021, nr 30
Dowds E., Redefining consent: rape law reform, reasonable belief, and communicative responsibility, Journal of Law and Society 2022, nr 49
Estrich S., Rape, The Yale Law Journal 1986, t. 95, nr 6
Estrich S., Real Rape. How the Legal System Victimizes Women Who Say No, Harvard University Press 1988
Filar M., Przestępstwa seksualne w polskim prawie karnym, Toruń 1985
Filar M., Przestępstwo zgwałcenia w polskim prawie karnym, Warszawa–Poznań 1974
Głuchowski M., Stealthing – karalność zdjęcia prezerwatywy bez wiedzy partnerki, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2022, nr 3
Górecki O., Autonomia i wolność – korelacja pojęć w doktrynach polityczno-prawnych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 2023, nr 105
Górski E., Krzyżanowski S., Zgwałcenie i jego sprawca, Warszawa 1973
Grudecki M., Podstęp jako znamię przestępstwa zgwałcenia a uboczne motywy podjęcia decyzji o obcowaniu płciowym, Studia Prawnoustrojowe 2022, nr 55
Jasiński W., Kremens K., Poland, [w:] Consent and Sexual Offenses. Comparative Perspectives, red. E. Hoven, T. Weigend, Baden-Baden 2022
Krajewski R., Podstęp przy przestępstwie zgwałcenia, Studia Prawnoustrojowe 2018, nr 40
Latimer R.L., Vodstrcil L.A., Fairley C.K., Cornelisse V.J., Chow E.P.F., Read T.R.H., Bradshaw C.S., Non-consensual condom removal, reported by patients at a sexual health clinic in Melbourne, Australia, PLoS ONE 2018, nr 13
Leszczyński J., Przestępstwo zgwałcenia w Polsce, Warszawa 1973
Licea R., How to Expand Rape by Deception and Protect Consent, University of Massachusetts Law Review 2022, vol. 17, nr 2
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938
Makowski W., Kodeks karny 1932. Komentarz, Warszawa 1937
Michalska-Warias A., Podstęp przy zgwałceniu w prawie polskim oraz angielskim i amerykańskim, Studia Iuridica Lublinensia 2014, nr 21
Michalska-Warias A., Ustawowe znamiona przestępstwa zgwałcenia, [w:] Przestępstwo zgwałcenia, red. M. Mozgawa, Warszawa 2012
Michalska-Warias A., Zgwałcenie w małżeństwie. Studium prawnokarne i kryminologiczne, Warszawa 2016
Mozgawa M., [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX 2023
Myśliwiec H., Podstęp jako znamię przestępstwa zgwałcenia, Prokuratura i Prawo 2012, nr 11
Płatek M., Zgwałcenie. Gdy termin nabiera nowej treści. Pozorny brak zmian i jego skutki, Archiwum Kryminologii 2018, t. XL
Romańczuk-Grącka M., Pojęcie i funkcje przymusu psychicznego w prawie karnym, Warszawa 2020
Rubenfeld J., The Riddle of Rape-by-Deception and the Myth of Sexual Autonomy, Yale Law Journal 2013, vol. 20, nr 6
Scheidegger N., Balancing Sexual Autonomy, Responsibility, and the Right to Privacy: Principles for Criminalizing Sex by Deception, German Law Journal 2021, nr 22
Spotowski A., Zezwolenie uprawnionego i zgoda pokrzywdzonego a odpowiedzialność karna, PiP 1972, nr 3
Staroń M., Stealthing, Prokuratura i Prawo 2023, nr 5
Świda W., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1970
Szczucki K., Rola zgody w strukturze przestępstwa na przykładzie przestępstwa zgwałcenia, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2011, nr 1
Tarapata S., Podstęp jako jedna z form przestępstwa zgwałcenia –zagadnienia wybrane, PDz Sprawy Karne 2022, nr 51
Warylewski J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2020
Warylewski J., Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Rozdział XXV Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001
Warylewski J., Przestępstwa seksualne, Gdańsk 2001
Warylewski J., [w:] System Prawa Karnego, t. X, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016
Widacki J., Szuba-Boroń A., Przestępstwo zgwałcenia w Polsce w latach 1999–2007, Archiwum Kryminologii 2019, t. XLI, nr 2
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, red. A. Zoll, Kraków 2007
Dr Jolanta Zozula
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie
Prawa i obowiązki pełnoletniego rodzeństwa wobec małoletnich brata i siostry
Pełnoletniemu rodzeństwu przysługują określone prawa i obowiązki względem małoletniej siostry lub małoletniego brata. Ich praktyczną realizację warunkuje zazwyczaj śmierć rodziców albo niewłaściwe realizowanie przez nich funkcji opiekuńczo – wychowawczych. W takich sytuacjach pełnoletni brat lub pełnoletnia siostra może objąć pieczę nad osobą małoletnią w ramach instytucji opieki prawnej, pieczy zastępczej albo przysposobienia. Może także zapewnić rodzeństwu bezpieczeństwo w sytuacji, gdy doświadcza ono przemocy w rodzinie. Na płaszczyźnie majątkowej pomiędzy rodzeństwem istnieje obowiązek alimentacyjny oraz prawo do dziedziczenia. Rodzeństwo ma również prawo i obowiązek do utrzymywania ze sobą kontaktów.
Słowa kluczowe: rodzeństwo, małoletni, prawa i obowiązki
Rights and Obligations of Adult Siblings Towards Minor Brothers and Sisters
Adult siblings have certain rights and obligations towards their minor sisters or brothers. Their practical implementation is usually determined by the death of parents or their improper discharge of care and upbringing duties. In such situations, an adult brother or an adult sister may take care of the minor using the institution of legal guardianship, foster care or adoption. They can also ensure safety for siblings when they experience domestic violence. In terms of property, there is an obligation to provide maintenance and the right to inheritance between siblings. Siblings also have the right and obligation to maintain contact with each other.
Keywords: siblings, minor, rights and obligations
Bibliografia
Andrzejewski M., Sytuacja prawna wychowanka pieczy zastępczej, [w:] Status osób małoletnich – piecza zastępcza, kontakty, przysposobienie, red. M. Andrzejewski, Warszawa 2020
Gajda J., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2023
Gajda J., Stosunki prawne pomiędzy rodzicami a dziećmi w świetle uregulowań współczesnego prawa adopcyjnego, [w:] Status osób małoletnich – piecza zastępcza, kontakty, przysposobienie, red. M. Andrzejewski, Warszawa 2020
Gurba E., Franc T., Z rodzeństwem przez życie, [w:] Rodzeństwo i jego odsłony, red. G. Godawa, Kraków 2021
Haak H., A. Haak-Trzuskawska, [w:] Opieka i kuratela. Komentarz do art. 145–184 KRO oraz związanych z nimi regulacji KPC (art. 516, 518, 520, 573–574, 590–598, 599–602, 604–605), red. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Warszawa 2021
Haak H., Haak-Trzuskawska A., [w:] Pokrewieństwo i powinowactwo (pochodzenie dziecka, stosunki między rodzicami a dziećmi, przysposobienie). Komentarz do art. 617–127 KRO oraz związanych z nimi regulacji KPC (art. 453–458, 579–589), red. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Warszawa 2019
Haak H., Haak-Trzuskawska A., [w:] Pokrewieństwo i powinowactwo (pochodzenie dziecka, stosunki między rodzicami a dziećmi, przysposobienie). Komentarz do art. 617–127 KRO oraz związanych z nimi regulacji KPC (art. 453–458, 579–589), red. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Warszawa 2019
Haberko J., Rozstrzyganie konfliktów między członkami rodziny a dobro dziecka, Consilium Iuridicum, Krajowa Rada Sądownictwa 2023, nr 5
Holewińska-Łapińska E., Kontakty z dziećmi innych osób niż ich rodzice (art. 1136 k.r.o.), Warszawa 2017
Holewińska-Łapińska E., Nadzór sądu opiekuńczego nad sprawowaniem opieki dotyczącej małoletniego podopiecznego, Warszawa 2019
Kociucki L., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Osajda, M. Domański, J. Słyk, Warszawa 2023
Królak B., [w:] Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz, red. B. Królak, M. Rączka, Warszawa 2017
Królikowski M., Uprawnienia majątkowe przysługujące małoletniemu w związku ze śmiercią rodzica, [w:] Wybrane zagadnienia polskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Doktora Józefa Kremisa i Doktora Jerzego Strzebinczyka, red. J. Jezioro, K. Zagrobelny, Wrocław 2019
Kurniewicz A., Odebranie osoby małoletniej podlegającej władzy rodzicielskiej w związku z przemocą w rodzinie, Biuletyn Kryminologiczny 2019, nr 26
Łapińska E., Ustawa jako tytuł powołania do spadku rodzeństwa spadkodawcy w razie braku jego zstępnych, Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały 2022, nr 1
Pietrzykowski J., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2003
Pietrzykowski K., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2023
Radwański Z., Miejsce prawa rodzinnego w systemie prawa, PiP 2008, nr 1
Słyk J., Odbieranie dzieci rodzicom na podstawie art. 12a ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne 2015, nr 24
Wrona G., Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Komentarz, Warszawa 2021
Zozula J., Zasada nierozdzielania rodzeństwa w polskim systemie prawa, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2022, nr 10
Prof. dr hab. Jan Wawrzyniak
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Rola Prezydenta RP w powoływaniu premiera w kontekście art. 154 ust. 1 i 2 Konstytucji
Opracowanie dotyczy konstytucyjnych problemów związanych z desygnacją przez Prezydenta RP kandydata na Prezesa Rady Ministrów, ze szczególnym uwzględnieniem decyzji podjętej przez prezydenta A. Dudę po wyborach parlamentarnych z 15 października 2023 r. Desygnowanie Prezesa Rady Ministrów przez Prezydenta RP może być decyzją prostą, ale może też być decyzją skomplikowaną. Wiele zależy od wyników wyborów parlamentarnych. Wybory z 15 października 2023 r. przyniosły dość niecodzienny rezultat. Wygrała je partia, która nie była – ze względu na brak większości mandatów oraz brak zdolności koalicyjnej – zdolna do utworzenia rządu. Równocześnie istniała koalicja partii, które deklarowały chęć stworzenia wspólnego rządu, posiadającego większość mandatów w Sejmie. Prezydent desygnował na premiera członka partii, która wygrała wybory, ale nie zdobyła większości mandatów. Misja desygnowanego premiera nie powiodła się. Decyzja prezydenta była dopuszczalna biorąc pod uwagę literę Konstytucji. Gdyby jednak wziął także pod uwagę ducha ustawy zasadniczej zapewne jego decyzja byłaby zupełnie inna. A jest rzeczą oczywistą, że w sytuacjach trudnych, niejednoznacznych, skomplikowanych istnieje konieczność interpretacji Konstytucji nie tylko z punktów widzenia jej litery ale także ducha (otoczenia normatywnego, aksjologicznego, doktrynalnego).
Słowa kluczowe: wybory, desygnacja prezesa rady ministrów, litera i duch konstytucji, Konstytucja, prawo konstytucyjne
The role of the President of the Republic of Poland in the Appointment of the Prime Minister in the Context of Article 154(1) and (2) of the Constitution
The study concerns constitutional problems related to the nomination of the candidate for Prime Minister by the President of the Republic of Poland, with particular emphasis on the decision taken by President A. Duda after the parliamentary election of 15 October 2023. Nomination of a Prime Minister by the President of the Republic may be a simple decision, but it may also be a complicated one. Much depends on the results of the parliamentary election. The election of 15 October 2023 had a rather unusual result. They party that won it was unable to form a government due to failure to achieve a parliamentary majority and lack of coalition capacity. At the same time, there was a coalition of parties that declared their willingness to create a joint government, holding the majority of seats in the Sejm. The President named a member of the party that won the election but not a majority of seats as the Prime Minister-designate. The Prime Minister-designate failed in his mission. The President's decision was permissible considering the letter of the Constitution. However, if he had also considered the spirit of the fundamental law, his decision would probably have been completely different. And it is obvious that in difficult, ambiguous, and complicated situations there the Constitution needs to be interpreter not only from the point of view of its letter but also that of its spirit (normative, axiological, and doctrinal environment).
Keywords: elections, nomination of the Prime Minister, letter and spirit of the constitution, Constitution, constitutional law
Bibliografia
Chorążewska A., Model prezydentury w praktyce politycznej po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r., Warszawa 2008
Ciapała J., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (pozycja konstytucyjna oraz wybrane zagadnienia z praktyki instytucjonalnej), PiP 2022, nr 10
Dudek D., [w:] Konstytucja RP, t. II, Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Garlicki L., Parlament a rząd: powoływanie – kontrola – odpowiedzialność, [w:] Założenia ustrojowe, struktura i funkcjonowanie parlamentu, red. A. Gwiżdż, Warszawa 1997
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2014
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2003
Garlicki L., Trybunał Strasburski a kryzys polskiego sądownictwa. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020r., Ástráđsson przeciwko Islandii, Przegląd Sądowy 2021, nr 4
Jaskiernia J., Funkcja Konstytucji RP w dobie integracji europejskiej i radykalnych przemian politycznych, Warszawa 2020
Kranz J., Nadrzędność nad pierwszeństwem…? Uwagi na tle kontrowersji prawnych Polska – Unia Europejska (2015–2023), PiP 2024, nr 4
Kruk M., O wartościach Konstytucji, PiP 2020, nr 10
Maciuk M., Mojak R., Stosowanie Konstytucji RP w działalności Prezydenta, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. K. Działocha, Warszawa 2005
Matczak M., Ani III, ani IV. Proponuję V RP, Gazeta Wyborcza z 27–28.01.2024 r.
Piotrowski R., Konstytucjonalizm „dobrej zmiany”, PiP 2022, nr 10
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, PiP 2020, nr 5
Rydlewski R., Rządy i rządzenie w Polsce 1918–2018, Warszawa 2018
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Sokolewicz W., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 1999
Tuleja P., Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2022, nr 10
Tuleja P., Podstawowe problemy związane z interpretacją Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006
Wawrzyniak J., Systemowa deprecjacja praworządności (kontekst ustrojowy), PiP 2021, nr 9
Witkowski Z., Konstytucja pisana a konstytucja faktyczna w Polsce – garść refleksji, [w:] Prawa człowieka, społeczeństwo obywatelskie, państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor,
S. Kubas, Warszawa 2010
Woleński J., Niesprawiedliwe prawo nie obowiązuje, Gazeta Wyborcza z 27–28.07.2024 r.
Wronkowska S., O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji, [w:] Wykładnia Konstytucji. Aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016
Dr Daniel Knaga
Pszczyna
Pozakonstytucyjność plemion indiańskich – odległa wizja sprawiedliwości dla rdzennej ludności Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej
Niniejszy artykuł analizuje koncepcję „pozakonstytucyjności” w kontekście rdzennych plemion w Stanach Zjednoczonych. Opracowanie wskazuje w jaki sposób Konstytucja USA i prawo federalne wpływa na suwerenność plemion północnoamerykańskich i czy jest ono skuteczne w zapewnieniu sprawiedliwości dla rdzennej ludności Ameryki Północnej. W tym celu analizie poddane zostały kluczowe dla ludności rdzennej orzeczenia Sądu Najwyższego USA i akty Kongresu. Następnie zostały poczynione wnioski dotyczące sytuacji, w której prawa i potrzeby rdzennych plemion amerykańskich są pomijane lub lekceważone, co prowadzi do niesprawiedliwości społecznej. Artykuł prezentuje odległą perspektywę osiągnięcia pełnej sprawiedliwości dla ludności rdzennej, zwracając uwagę na istniejące wyzwania i potrzebę reformy systemu prawnoustrojowego w celu zabezpieczenia praw i godności rdzennych plemion amerykańskich.
Słowa kluczowe: traktaty, trylogia Marshalla, jurysdykcja, suwerenność, poprawka Pommersheima
‘Extraconstitutionality’ of Native American Tribes. A Distant Vision of Justice for the Indigenous People of the United States of America
This article analyses the concept of ‘extralegality’ in the context of Native American tribes in the United States. The study examines how the US Constitution and federal law impact the sovereignty of Native American tribes and whether they are effective in ensuring justice for the indigenous population of North America. To achieve this objective, key Supreme Court decisions and Congressional acts relevant to the indigenous population are analysed. Conclusions are drawn regarding the situations in which the rights and needs of Native American tribes are overlooked or disregarded, leading to social injustice. The article presents a distant perspective on achieving full justice for the indigenous population, emphasising existing challenges and the need for legal and systemic reforms to secure the rights and dignity of Native American tribes.
Keywords: treaties, Marshall’s trilogy, jurisdiction, efficiency, sovereignty, Pommersheim’s amendment
Bibliografia
Anaya S.J., Keynote Address: Indigenous Peoples and Their Mark on the International Legal System, American Indian Law Review 2007, nr 31
Blansett K., [w:] The Settlement of America: An Encyclopedia of Westward Expansion from Jamestown to the Closing of the Frontier, red. J. Crutchfield, C. Moutlon, T. Del Bene, Routledge 2015
Boller P.F., George J.H., They Never Said It: A Book of False Quotes, Misquotes, & False Attributions, New York 1989
Bruyneel K., Challenging American Boundaries: Indigenous People and the ”Gift” of U.S. Citizenship, Studies in American Political Development 2004, nr 1
Canby Jr. W., American Indian Law in a Nutshell, Saint Paul 2004
Chemerinsky E., Constitutional law-principles and policies, New York 2015
Cruz Ch.Z., Tribal Law as Indigenous Social Reality and Separate Consciousness [Re]Incorporating Customs and Traditions into Tribal Law, Tribal Law Journal 2001, nr 1
Deloria V., The Indian Reorganization Act: Congresses and Bills, Oklahoma 2002
Dussias A.M., Geographically-Based and Membership-Based Views of Indian Tribal Sovereignty: The Supreme Court’s Changing Vision, University of Pittsburgh Law Review 1993, nr 1
Duthu B., American Indians and the Law, New York 2008
Fletcher M., The Supreme Court and Federal Indian Policy, Nebraska Law Review 2006, nr 85
Frickey P.P., A Common Law for Our Age of Colonialism: The Judicial Divestiture of Indian Tribal Authority over Nonmembers, The Yale Law Journal 1999, nr 58
Frickey P.P., Marshalling Past and Present: Colonialism, Constitutionalism, and Interpretation in Federal Indian Law, Harvard Law Review 1993, nr 107
Goldberg C., Unraveling Public Law 280: Better Late than Never, Human Rights 2017, nr 1
Miller R.J., The Most Significant Indian Law Decision in a Century, The Regulatory Review, Pennsylvania 2022
Miller R.J., Cross F., The Legal Environment Today Fifth Edition, Chula Vista (California) 2007
Newton N.J., Memory and Misrepresentatin: Representing Crazy Horse in Tribal Courts, [w:] Borrowed Power. Essays on Cultural Appropriation, red. B.H. Ziff, P.V. Rao, New Jersey 1997
Peterson H., American Indian Political Participation, American Academy of Political and Social Science 1957, nr 1
Pommersheim F., Broken Landscape: Indians, Indian Tribes, and the Constitution, Oxford 2012
Riley A.R., (Tribal) Sovereignty and Illiberalism, California Law Review 2010, nr 95
Sturgis A.H., The Trail of Tears and Indian removal, Wesport (Connecticut) 2007
Tebben C., An American Trifederalism Based upon the Constitutional Status of Tribal Nations, University of Pennsylvania Journal of Constitutional Law 2003, nr 5
Tennant B, ”Excluding Indians Not Taxed”: ”Dred Scott, Standing Bear, Elk” and The Legal Status of Native Americans in The Latter Half of The Nineteenth Century, International Social Science Review 2011, nr 1–2
Wilkinson Ch., Blood Struggle: The Rise of Modern Indian Nations, Boston 2006
White G.E., Law in Maerican History, t. 2, Oxford 2012
Dr hab. Jan Podkowik
Uniwersytet Warszawski
Konstytucyjne pojęcie wywłaszczenia a odszkodowania z tytułu szkody legalnej. Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12.12.2023 r., P 20/19
Artykuł stanowi krytyczny komentarz do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2023 r. (P 20/19), w którym Trybunał badał konstytucyjność przepisu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym regulującego obowiązek usunięcia tablic i innych nośników reklamowych, niezgodnych z zasadami ładu przestrzennego określonymi w uchwale rady gminy. W ocenie Trybunału nałożenie obowiązku usunięcia tablic i nośników reklamowych stanowi wywłaszczenie w rozumieniu konstytucyjnym, wymagające przyznania właścicielom zobowiązanym do usunięcia tych urządzeń słusznego odszkodowania, którego jednak badany przepis nie przewidywał. W komentarzu do wyroku autor krytycznie ocenia to stanowisko. W jego ocenie nie ma podstaw do utożsamiania każdego ograniczenia własności i innych praw majątkowych z wywłaszczeniem, jak uczynił Trybunał. W rezultacie nie ma konstytucyjnych podstaw do przyznania odszkodowania za tego rodzaju ograniczenia. Konstytucja dopuszcza bowiem wprowadzanie proporcjonalnych ograniczeń własności, które nie wymagają kompensacji. Nie istnieją bowiem podstawy do wyprowadzania z Konstytucji ogólnego obowiązku wyrównania wszystkich szkód legalnych.
Słowa kluczowe: Konstytucja, odpowiedzialność odszkodowawcza, wywłaszczenie, szkody legalne
Commentary on the Constitutional Tribunal’s Judgment of 12 December 2023 (P 20/19)
The article provides a critical commentary on the Constitutional Tribunal’s judgment of 12 December 2023 (P 20/19). In this judgment, the Tribunal examined the constitutionality of a provision in the Act on Spatial Planning which provides for the obligation to remove advertising media devices inconsistent with the spatial order principles stipulated by the municipal council resolution. According to the Tribunal, the obligation to remove advertising media devices constitutes expropriation in the constitutional sense. This would necessitate awarding fair compensation to their owners, obliged to remove these devices. The author critically assesses this stance in the commentary on the judgment. In his view, there is no basis for equating every limitation on property rights with expropriation, as the Tribunal did. Consequently, there are no constitutional grounds to grant fair compensation for such limitations. The Constitution permits proportional limitations on the owner’s rights that do not require compensation. There are no grounds to infer a general obligation to compensate for all legal damages from the Constitution.
Keywords: Constitution, liability for damages, expropriation, legal damages
Bibliografia
Garlicki L., Zubik M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolite Polskiej. Komentarz, t. I, Warszawa 2016
Podkowik J., Legalna ingerencja w prawa majątkowe a odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej (przyczynek do dyskusji na tle tzw. uchwał krajobrazowych), [w:] Uchwała krajobrazowa. Zagadnienia konstytucyjne, red. J. Jaworski, B. Szmulik, Warszawa 2023
Zelewski D., Bochentyn A., Konopczyńska P., Muza M., Jak wykorzystać potencjał „ustawy krajobrazowej”? Instrumenty prawne i propozycje. Przewodnik dla samorządu gminnego, Gdańsk 2016
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej, Warszawa 2021
Zamów prenumeratę
