Przegląd Sądowy 7-8/2022

Przewlekłość postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w świetle art. 6 i art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowiekadr Marcin Szwed 
adiunkt, Katedra Prawa Konstytucyjnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski; prawnik w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7692-7043

Przewlekłość postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w świetle art. 6 i art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Jednym z elementów przewidzianego w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka prawa do sądu jest prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W pewnych sytuacjach prawo to może zostać naruszone także w związku z przewlekle prowadzonym postępowaniem przed sądem konstytucyjnym. W tej sytuacji, zgodnie z art. 13 europejskiej Konwencji Praw Człowieka , jednostka, której prawa zostały naruszone wskutek przewlekłości postępowania przed sądem konstytucyjnym, powinna mieć dostęp do skutecznych środków ochrony prawnej. Co istotne, również postępowanie przed polskim Trybunałem Konstytucyjnym, pomimo ograniczonych jego kompetencji, nie jest wyłączone spod zakresu art. 6 wspomnianej Konwencji. Polski ustawodawca jest więc zobowiązany do ustanowienia skutecznych środków odwoławczych w sprawie przewlekłości przed Trybunałem Konstytucyjnym. W obecnym ustawodawstwie takich środków brakuje, co może doprowadzić do stwierdzenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka naruszenia przez Polskę Konwencji. Zasadne byłoby zatem dokonanie stosownej nowelizacji ustawy o skardze na przewlekłość.

Słowa kluczowe: art. 6 EKPC, przewlekłość, skuteczne środki, sądy konstytucyjne

Dr Marcin Szwed 
Assistant Professor, Department of Constitutional Law, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw; lawyer at the Helsinki Foundation for Human Rights, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7692-7043

Protracted proceedings before the Constitutional Tribunal in the light of Article 6 and Article 13 of the European Convention on Human Rights

One of the elements of the right to a trial provided for in Article 6 (1) of the European Convention on Human Rights is the right to have a case heard within a reasonable time. This right may also be breached in certain situations because of protracted proceedings before a constitutional court. In this situation, according to Article 13 of the European Convention on Human Rights, an individual whose rights have been breached because of protracted proceedings before a constitutional court should have access to effective legal remedies. Importantly, despite its limited competences, proceedings before the Polish Constitutional Tribunal are not ruled out from the scope of Article 6 of the Convention. The Polish legislator is therefore required to establish effective remedies in cases of protracted proceedings before the Constitutional Tribunal. The current legislation is lacking such remedies, which can lead the European Court of Human Rights to declaring that Poland is breaching the Convention. It would therefore be appropriate to amend the Act on the complaint regarding protracted proceedings accordingly.

Keywords: Article 6 ECHR, protracted proceedings, effective remedies, constitutional courts

Bibliografia / References
Czarny P., Przewlekłość postępowania przed sądami konstytucyjnymi (wybrane problemy) [w:] Państwo demokratyczne, prawne i socjalne: księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Antoniemu Maciągowi, t. 1, Studia konstytucyjne, red. M. Grzybowski, P. Tuleja, Warszawa 2014.
Kłopocka-Jasińska M., Przewlekłość postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – przyczynek do dyskusji [w:] Transformacja systemów wymiaru sprawiedliwości, t. 2, Proces transformacji i dylematy wymiaru sprawiedliwości, red. J. Jaskiernia, Toruń 2011.
Syryt A., Oddziaływanie prawa międzynarodowego na sądownictwo konstytucyjne – perspektywa konstytucyjna, Warszawa 2019.
Szwast M., Skuteczność skargi na przewlekłość postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (w świetle orzecznictwa), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2021/4.
Szwed M., Orzekanie przez wadliwie powołanych sędziów jako naruszenie prawa do sądu w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.03.2019 r., 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/7.
Wiącek M., Pytanie prawne sądu do Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011.
Wiśniewski A., Polska skarga konstytucyjna a Europejska Konwencja Praw Człowieka, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2004/12.

dr Patrycja Bróżek 
niezależny badacz, Waganiec, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3968-6594

Kolejność zaspokojenia roszczeń pokrzywdzonego przestępstwem – uwagi de lege lata i de lege ferenda

W doktrynie dostrzega się problem, że różnego rodzaju trudności związane z egzekucją obowiązku naprawienia szkody są poważnym mankamentem legislacji karnej. Kwestię kolejności zaspokojenia roszczeń przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji reguluje art. 196 § 2 k.k.w., w świetle którego przy podziale takiej sumy, należności z tytułu obowiązku naprawienia szkody, nawiązki lub świadczenia pieniężnego podlegają zaspokojeniu w kolejności przewidzianej dla należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję, według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ze względu na rodzaj należności podlegają zaspokojeniu w kolejności wyższej. Należy jednak zauważyć, iż w obecnym stanie prawnym przyjęto zasadę, że doprowadzenie do ewentualnego przymusowego wykonania przez sprawcę obowiązku naprawienia szkody należy do samodzielnej kompetencji pokrzywdzonego. W konsekwencji tego ze względu na treść art. 1025 § 1 pkt 9 k.p.c. w większości przypadków należności te będą na przedostatnim miejscu (w kategorii dziewiątej) pod względem kolejności zaspokojenia przed innymi należnościami (jako należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję). Ponadto dla kolejności zaspokojenia roszczeń wynikających z obowiązku naprawienia szkody nie ma w zasadzie większego znaczenia to, czy sami wszczęli ich egzekucję, bowiem i tak nie będą oni mieli pierwszeństwa względem tych, którzy takiej egzekucji nie wszczęli, i ich roszczenia (należności z tego tytułu) będą zaliczane do tej samej kategorii. Trzeba przy tym stwierdzić, iż aktualna treść art. 25 § 3 k.k.w. właściwie niewiele zmieniła w tej kwestii z punktu widzenia interesu pokrzywdzonego. Na tym tle powstają więc pytania: czy wskazane byłoby jednoznaczne podniesienie do wyższej kategorii niż zajmują obecnie (np. trzeciej lub czwartej) należności pokrzywdzonych (roszczeń dochodzonych przez pokrzywdzonych), które ulegają zaspokojeniu z kwoty uzyskanej z egzekucji (przyznania im pierwszeństwa względem innych roszczeń)?; czy egzekucja takich roszczeń powinna się odbywać w trybie administracyjnym prowadzonym przez państwo (z urzędu), a nie w trybie cywilnym (regulowanym przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego)?; czy należałoby wprowadzić jakieś specjalne środki, które miałyby na celu zabezpieczenie wykonania przez sprawcę nałożonego na niego obowiązku naprawienia szkody? Próba odpowiedzi między innymi na takie pytania jest przedmiotem pogłębionych rozważań w artykule.

Słowa kluczowe: postępowanie egzekucyjne, prawo karne, pokrzywdzony, obowiązek naprawienia szkody, dłużnik, wierzyciel

Dr Patrycja Bróżek 
Independent researcher, Waganiec, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3968-6594

The order in which the claims of a victim of a crime are satisfied – de lege lata and de lege ferenda comments 

A problem is noticed in the legal doctrine that various difficulties related to the enforcement of the duty to redress damage constitute a serious shortcoming of criminal legislation. The matter of the order in which claims are satisfied when distributing the amount obtained from enforcement is regulated by Article 196 § 2 of the Executive Criminal Code, in the light of which, when distributing such an amount, the receivables from the obligation to redress the damage, compensation or a monetary performance are satisfied in the order envisaged for the receivables of the creditors who conducted the enforcement, in accordance with the provisions of the Civil Procedures Code, unless they are to be satisfied with a higher priority because of the type of receivables. However, it should be pointed out that, in the current legal situation, the principle has been adopted that bringing about a possible compulsory performance of the obligation to redress the damage by the perpetrator lies within the victim’s independent competence. Consequently, in view of the wording of Article 1025 § 1, item 9 of the Civil Procedures Code, in most cases, these receivables will be in the penultimate position (in the ninth category) in terms of the order of payment before other receivables (as they are receivables of the creditors who conducted the enforcement). Furthermore, whether they initiate their enforcement themselves makes little difference to the order in which the claims arising from the obligation to remedy the damage are satisfied because they will not have priority over those who do not initiate such enforcement and their claims (receivables from this) will be included in the same category. It should similarly be noted that the current wording of Article 25 § 3 of the Executive Criminal Code has not changed much in this respect from the point of view of the victim’s interests. In this light, the following questions arise: would it be recommended to unequivocally raise the victim’s claims (claims being asserted by the victims) to a higher category than that in which they currently are (e.g. to the third or fourth category), which are satisfied from the amount obtained from enforcement (giving them priority over other claims)? Should the enforcement of such claims take place in the administrative procedure conducted by the state (ex officio) instead of the civil procedure (governed by the provisions of the Civil Procedures Code)? Should any special measures be introduced to secure the perpetrator’s fulfilment of the obligation imposed on him to redress the damage? The in-depth considerations in the article constitute an attempt to answer such questions, among others.

Keywords: enforcement proceedings, criminal law, victim, obligation to remedy damage, debtor, creditor

Bibliografia / References
Bulsiewicz A., Kala D., Zabezpieczenie majątkowe jako środek służący wykonalności przyszłego orzeczenia o przedmiocie procesu, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2003, t. 11.
Citowicz R., Pieszczek M., Obowiązek naprawienia szkody jako środek karny a roszczenia cywilnoprawne, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2012/28.
Gadomska-Radel A., Malinowska-Krutul K., Problematyka wykonania obowiązku naprawienia szkody [w:] Karnomaterialne i procesowe aspekty naprawienia szkody: w świetle kodyfikacji karnych z 1997 r. i propozycje ich zmian, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2010.
Giętkowski R., Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę [w:] Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne w znowelizowanym kodeksie karnym, red. P. Daniluk, Warszawa 2017.
Gostyński Z., Karnoprawny obowiązek naprawienia szkody, Katowice 1984.
Gostyński Z., Obowiązek naprawienia szkody w nowym ustawodawstwie karnym, Kraków 1999.
Jakubowska-Hera J., O lepsze zabezpieczenie interesów pokrzywdzonego w prawie karnym [w:] Zmiany w polskim prawie karnym po wejściu w życie kodeksu karnego z 1997 r., red. T. Bojarski, K. Nazar, A. Nowosad, M. Szwarczy, Lublin 2006.
Janiszewski B., Naprawienie szkody a cele wymiaru kary, „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2002/2.
Jaworska-Wieloch A., Sprawiedliwość naprawcza w postępowaniu wykonawczym [w:] Idea sprawiedliwości naprawczej a zasada kontynentalnego prawa karnego, red. T. Dukiet-Nagórska, Katowice 2016.
Jaworska-Wieloch A., Przymusowa egzekucja karnoprawnego orzeczenia o naprawieniu szkody [w:] Konsensualizm i kompensacja a podstawy odpowiedzialności karnej, red. I. Sepioło-Jankowska, Warszawa 2016.
Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2015.
Lelental S., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2001.
Maksymowicz K., Kilka uwag o obowiązku naprawienia szkody w prawie karnym [w:] Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, t. 8, red. L. Bogunia, Wrocław 2001.
Marek A., Oczkowski T. [w:] System prawa karnego, t. 6, Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, red. M. Melezini, Warszawa 2010.
Samborski E., Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym, Warszawa 2008.
Siedlecki W., Nieważność procesu cywilnego, Warszawa 1965.
Siwek M., Glosa do orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 września 2000 r. (sygnatura: II Aka 180/00), „Palestra” 2003/7–8.
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998.
Szrymer S., Wybrane zagadnienia związane z orzekaniem obowiązku naprawienia szkody jako środka karnego, „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2005/1.
Wangerek E., Przeciwegzekucyjne powództwa dłużnika, Warszawa 1967.
Wdzięczna E., Warunkowe umorzenie postępowania w świetle koncepcji sprawiedliwości naprawczej, Toruń 2010.
Zalewski W., Sytuacja pokrzywdzonego przestępstwem w świetle ostatnich nowelizacji prawa karnego [w:] Zagadnienia współczesnej polityki kryminalnej, red. T. Dukiet-Nagórska, Bielsko-Biała 2006.
Zalewski W., Skarbek R., Funkcja kompensacyjna prawa karnego oraz wybrane zagadnienia egzekucji roszczeń zasądzonych w postępowaniu karnym [w:] Profesor Marian Cieślak – osoba, dzieło, kontynuacje, red. W. Cieślak, S. Steinborn, Warszawa 2013.
Zalewski W., Tak zwany kompleks cywilnoprawny w prawie karnym po nowelizacjach [w:] Problemy współczesnego prawa karnego i polityki kryminalnej: księga jubileuszowa Profesor Zofii Sienkiewicz, red. M. Bojarski, J. Brzezińska, K. Łucarz, Wrocław 2015.

dr Krzysztof Stasiak 
adiunkt, Katedra Prawa Karnego Materialnego i Kryminologii, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Gdański, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5669-5583

Skarga na kuratora sądowego oraz tryb jej rozpoznania

Artykuł został poświęcony trybowi składania skarg na kuratora sądowego, zasadom ich rozpatrywania i udzielania na nie odpowiedzi. Zwrócono uwagę, że tego rodzaju skargi należy rozpatrywać na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego, a organem uprawnionym do ich rozstrzygnięcia i udzielenia odpowiedzi jest kurator okręgowy. Tryb skargowy jest jednoinstancyjny, dlatego skarżącemu nie przysługuje odwołanie od decyzji kuratora okręgowego.

Słowa kluczowe: skarga, kurator sądowy, postępowanie dyscyplinarne, tryb rozpatrywania skarg, odpowiedź na skargę

Dr Krzysztof Stasiak 
assistant professor, Department of Substantive Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Administration, University of Gdańsk, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5669-5583

Complaint against a probation officer and the procedure for examining it

The article addresses the procedure of filing complaints about a probation officer, as well as the principles of examining them and responding to them. It is noted that complaints of this type should be examined on the basis of the Administrative Procedures Code, while the body authorized to resolve them and respond to them is the regional probation officer. The complaints procedure is a single-instance procedure, so the complainant does not have the right to appeal against the regional probation officer’s decision.

Keywords: complaint, probation officer, disciplinary proceedings, complaints procedure, response to a complaint

Bibliografia / References
Adamiak B., Borkowski J., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2009.
Jedynak T., Stasiak K., Ustawa o kuratorach sądowych. Komentarz, Warszawa 2014.
Kalisz T., Kwieciński A., Instytucja skargi w postępowaniu wykonawczym. Rozważania na tle pojęcia statusu prawnego skazanego [w:] Profesor Marian Cieślak – osoba, dzieło, kontynuacja, red. W. Cieślak, S. Steinborn, Warszawa 2013.
Kalisz T., Skarga skazanego w kodeksie karnym wykonawczym, „Prokuratura i Prawo” 2013/5.
Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, red. J. Lachowski, Warszawa 2018.
Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. H. Knysiak-Molczyk, Warszawa 2015.
Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2018.
Kołecki B., Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa 2016.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 2, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Lang J., Współdziałanie administracji ze społeczeństwem, Warszawa 1985.
Lelental S., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2010.
Łaszczyca G., Martysz C., Matan A., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, t. 2, Warszawa 2007.
Niemiec T. M., Tryb rozpatrywania skarg i wniosków, „Iustitia” 2013/2.
Postulski K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2017.
Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz, red. J. Gudowski, Warszawa 2009.
Rzepniewski, A., Organizacja kuratorskiej służby sądowej [w:] Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, red. K. Stasiak, Warszawa 2018.
Słownik Języka Polskiego PWN, opracowanie L. Drabik, A. Kubiak-Sokół, E. Sobol, L. Wiśniakowska, Warszawa 2016.
Stasiak K., Kurator sądowy jako organ postępowania wykonawczego [w:] Kuratela sądowa w Polsce. Analiza systemu. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi Tadeuszowi Jedynakowi, red. K. Stasiak, Toruń 2018.
Stasiak K., Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna kuratora zawodowego i aplikanta kuratorskiego [w:] Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, red. K. Stasiak, Warszawa 2018.
Stasiak K., Udział kuratora sądowego w wykonywaniu prawa do kontaktu z dzieckiem [w:] Prawa dziecka w przestrzeni edukacyjno-społecznej, red. I. Sumina, A. Babicka-Wirkus, Kraków 2016.
Stasiak K., Udział kuratora w ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dzieckiem [w:] Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, red. K. Stasiak, Warszawa 2018.
Stasiak K., Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, Warszawa 2018.
Stasiorowski, S., Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna sądowego kuratora zawodowego – o potrzebie zmian, „Probacja” 2012/3.

dr Hanna Mardo 
radca prawny, Poznań, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9186-4888

Rozszerzenie katalogu podmiotów pełniących funkcję reprezentanta grupy jako szansa na zwiększenie popularności postępowania grupowego w Polce

Dyrektywa 2020/1828/UE z 25.11.2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE w silniejszym stopniu niż obowiązujące dotąd prawo unijne zobowiązała państwa członkowskie do wypracowania skutecznego mechanizmu prowadzenia postępowań przedstawicielskich. Tego typu postępowanie w Polsce wprowadzono już w 2010 r., jednak efektywność tego rozwiązania pozostaje jak dotąd dyskusyjna. Jedną ze słabości polskiego postępowania grupowego jest wąski katalog podmiotów mogących pełnić rolę reprezentanta grupy, a zatem powoda w postępowaniu grupowym. Ustawodawca polski zdecydował się na uregulowanie tej kwestii w sposób odmienny od większości państw członkowskich, uprawniając do pełnienia roli reprezentanta grupy miejskich (powiatowych) rzeczników konsumentów oraz samych członków grupy. Takie rozwiązanie wydaje się nie tylko nieszczególnie skuteczne w świetle dotychczasowych doświadczeń, ale też niezgodne z dyrektywą w sprawie powództw przedstawicielskich. Prawodawca unijny w treści tej dyrektywy wyraził oczekiwanie umożliwienia wnoszenia powództw w postępowaniu przedstawicielskim w szczególności organizacjom konsumenckim. Analiza zmian w polskim systemie prawnym od czasu wprowadzenia do niego postępowania grupowego pozwala na przyjęcie, że obecnie możliwość reprezentacji grupy mogłaby zostać zagwarantowana również innym rzecznikom wspierającym słabsze strony sporu.

Słowa kluczowe: postępowanie grupowe, postępowanie przedstawicielskie, reprezentant grupy

Dr Hanna Mardo 
legal counsel, Poznań, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9186-4888

Increasing the list of entities holding the function of group representative as an opportunity to increase the popularity of class actions in Poland

Directive 2020/1828/EU of 25 November 2020 on representative actions for the protection of the collective interests of consumers and repealing Directive 2009/22/EC obligates the Member States to a greater extent than the EU law in force to date, to develop an effective mechanism of handling class actions. Proceedings of this type were introduced into the Polish legal system in 2010 but the effectiveness of this solution is still debatable. One of the weaknesses of the Polish class action is the small list of entities that can act as a representative of the group and therefore a plaintiff in a class action. The Polish legislator decided to regulate this issue in a manner that differs from most Member States, entitling city (county) consumer ombudsmen and the group members themselves to act as representatives of a group. Such a solution appears to be hardly effective given the experience to date, but is also inconsistent with the Directive on representative actions. In this Directive, the EU legislator expressed the expectation that consumer organizations, in particular, would be enabled to file representative actions. The analysis of how the Polish legal system has changed since the introduction of the class actions leads to the conclusion that other representatives supporting weaker parties to the dispute may also be guaranteed the possibility of representing the group.

Keywords: class action, representative action, group representative 

Bibliografia / References
Boratyńska M., Odpowiedzialność kontraktowa za osoby trzecie posiadające fachowe kwalifikacje – na przykładzie lekarza i umowy o leczenie [w:] Prawo kontraktowe, red. Z. Kuniewicz, D. Sokołowska, Warszawa 2017.
Borysiak W., Charakter prawny umowy o leczenie, [w:] System prawa medycznego, t. 1, Instytucje prawa medycznego, red. L. Bosek, M. Safjan, Warszawa 2017.
Gajda-Roszczynialska K., Między prokuratorem a organizacjami pozarządowymi – udział podmiotów innych niż materialnie uprawnione [w:] Podmioty w postępowaniu cywilnym, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2018.
Gapska E., Koszty postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2018.
Gnela B., Umowa konsumencka w polskim prawie cywilnym i prywatnym międzynarodowym, Warszawa 2013.
Hadfield G.K., Howse R., Trebilcock M.J., Information-Based Principles for Rethinking Consumer Protection Policy, „Journal of Consumer Policy” 1998/1.
Kasprzycki D., Mika I.B., Class action a ochrona interesów konsumentów, „Przegląd Prawa Handlowego” 2000/12.
Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
Mardo H., Postępowania grupowe w sprawach konsumenckich. Studium prawnoporównawcze, Gdańsk 2021.
Pietkiewicz P., Rejdak M., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2011.
Sługocka-Krupa E., Ryzyka w usługach finansowych i ich wpływ na bezpieczeństwo ekonomicznych interesów konsumentów – wybrane aspekty [w:] Ochrona klienta na rynku usług finansowych w świetle aktualnych problemów i regulacji prawnych, red. E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2017.
Välimäki M., Introducing Class Actions in Finland: an Example of Lawmaking without Economic Analysis, „POLIS Working Papers” 2010/175.

Mateusz Janicki
doktorant, Katedra Prawa Handlowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski; asesor sądowy w I Wydziale Cywilnym Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6786-6309

Charakter prawny regresu nietypowego

Artykuł przedstawia powszechnie przyjęte spojrzenie na charakter prawny regresu nietypowego oraz proponuje nowe spojrzenie na tę instytucję. Ogranicza się do przedstawienia instytucji regresów nietypowych w ogólności, nie wdając się w egzegezę przesłanek konkretnego, przewidzianego w którymś z przepisów albo postanowień umownych regresu nietypowego. Autor nie zgadza się z poglądem, że regres nietypowy stanowi „nowe, autonomiczne, wynikające z ustawy roszczenie powstające z chwilą wypłaty przez ubezpieczyciela OC odszkodowania poszkodowanemu”. Autor uzasadnia, wskazując argumenty dogmatyczne, systemowe oraz funkcjonalne, że omawiana instytucja oparta jest na konstrukcji subrogacji ustawowej, w wyniku której roszczenie poszkodowanego do ubezpieczonego sprawcy szkody o zapłatę odszkodowania przechodzi na ubezpieczyciela z chwilą wypłaty przez niego odszkodowania. Zmiana spojrzenia na instytucję regresu nietypowego skutkuje odmiennym niż stosowane powszechnie w orzecznictwie rozstrzygnięciem wielu problemów prawnych.

Słowa kluczowe: regres nietypowy, subrogacja, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Mateusz Janicki 
doctoral student, Department of Commercial Law, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw; court assessor in the 1st Civil Division of the District Court for the Capital City of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6786-6309

Legal nature of recourse against an insured

The article presents the commonly accepted view of the legal nature of recourse against an insured and proposes a new view of this institution. It is limited to the presentation of the institution of recourse against an insured in general, without going into the exegesis of the premises of a specific recourse against an insured provided for in some legal or contractual provisions. The author disagrees with the view that recourse against an insured is ‘a new, autonomous claim arising from an Act at the time of payment of the compensation to the injured party by the civil liability insurer’. The author presents dogmatic, systemic and functional arguments when justifying that this institution is based on the structure of statutory subrogation, as a result of which the injured party’s claim against the insured perpetrator of the damage for the payment of compensation shifts to the insurer at the time it makes payment of the compensation. The change in the view of the institution of the recourse against the insured results in the resolution of a number of legal problems in a way that differs from that commonly applied in judgments.

Keywords: recourse against the insured, subrogation, civil liability insurance

Bibliografia / References
Cudna-Wagner A., Odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela, Warszawa 2002.
Janiszewska B., Przedawnienie roszczenia zwrotnego ubezpieczyciela przeciwko ubezpieczonemu sprawcy szkody komunikacyjnej, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2007/1.
Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021.
Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, W. Borysiak, Legalis 2021.
Krajewski M., Umowa ubezpieczenia. Art. 805–834 KC. Komentarz, Warszawa 2016.
Miaskowski J., Niezgoda K., Skawiński P., Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Komentarz, Warszawa 2012.
Misztal-Konecka J., Regres nietypowy w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Monitor Prawniczy” 2010/15.
Raczyński A., Instytucja regresu nietypowego (szczególnego) na tle konstrukcji ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej [w:] Ubezpieczenia gospodarcze. Wybrane zagadnienia prawne, red. B. Gnela, Warszawa 2011.
Sangowski T., Regres ubezpieczeniowy, Warszawa 1977.
Szpunar A., O roszczeniach regresowych zakładu ubezpieczeń, „Nowe Prawo” 1990/7.
Szpunar A., Roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń przeciw kierowcy pojazdu, „Palestra” 1993/7–8.
Szpunar A., Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela, Kraków 2000.
Warkałło W., Zbieg roszczeń, regres i subrogacja w polskich ubezpieczeniach gospodarczych i społecznych, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 1974/3.
Wolak G., Czy regres nietypowy w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje przeciwko spadkobiercom kierującego pojazdem?, „Prawo Asekuracyjne” 2012/4.
Wolszczak P., Nowelizacja przepisów a instytucja regresu nietypowego w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Glosa do uchwały SN z dnia 28 marca 2019 r., III CZP 95/18, „Studia Iuridica Toruniensia” 2020/2.

Sandra Hadrowicz 
doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0967-9529
udział w autorstwie tekstu – 50%
Piotr Ratusznik
doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4045-7051
udział w autorstwie tekstu – 50%

O tak zwanej „restytucji pieniężnej” – przyczynek do rozważań na temat zakresu ochrony poszkodowanego

Tak zwana restytucja pieniężna jest uznawana w orzecznictwie oraz nauce prawa za jeden ze sposobów naprawienia szkody. Znajduje ona zastosowanie w odniesieniu do spraw związanych z naprawą samochodu uszkodzonego w wyniku wypadku. Rozwiązanie to budzi jednak poważne wątpliwości natury dogmatycznej. Restytucja pieniężna pozwala bowiem na naprawianie przyszłych uszczerbków o jedynie hipotetycznym charakterze oraz wiąże się z ryzykiem bezzasadnego wzbogacenia wierzyciela kosztem dłużnika. Ponadto prowadzi do zanegowania płynnego charakteru szkody, gdy chodzi o jej rozmiar, co m.in. uniemożliwia dochodzenie naprawienia ubytku wartości handlowej oraz stanowi wyraz dążenia do obejścia monopolu egzekucyjnego państwa. Nie sposób, inaczej niż dominująca część judykatury oraz doktryny, pominąć tego, że polski porządek prawny – odmiennie niż np. niemiecki – nie dopuszcza restytucji pieniężnej. Ponadto w jej ramach wysokość odszkodowania ustala się za pomocą tzw. metody kosztorysowej, która jest przykładem wadliwej obiektywizacji szkody.

Słowa kluczowe: restytucja pieniężna, metoda kosztorysowa, ubezpieczenie OC, metoda dyferencyjna, sposoby naprawienia szkody, restytucja naturalna, odszkodowanie pieniężne

Sandra Hadrowicz 
doctoral student at the Doctoral School of Social Sciences, University of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0967-9529
commitment to the preparation of the article – 50%
Piotr Ratusznik 
doctoral student at the Doctoral School of Social Sciences, University of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4045-7051
commitment to the preparation of the article – 50%

The so-called ‘pecuniary restitution’ – contribution to the considerations regarding the scope of protection of the injured party

So-called pecuniary restitution is recognized in case law and legal studies as one of the ways of compensating for damage. It is applicable in cases involving the repair of a car that was damaged in an accident. However, this solution gives rise to serious doubts of a dogmatic nature. This is because pecuniary restitution allows for the redress of future damage of a merely hypothetical nature and involves the risk of groundless enrichment of the creditor at the expense of the debtor. Furthermore, it leads to the negation of the fluid nature of the damage in terms of its extent. This, in turn, makes it impossible to claim compensation for the loss of the commercial value while leading to a circumvention of the State’s monopoly on execution. Contrary to the vast majority of case law and the legal doctrine, the fact that the Polish legal system – unlike, for instance, German law – does not allow for pecuniary restitution cannot be ignored. Furthermore, within its framework, the level of compensation is set with the so-called estimation method, which is an example of the defective objectivization of damage.

Keywords: pecuniary restitution, estimation method, third party liability insurance, difference method, methods of compensation for damage, natural restitution, monetary compensation

Bibliografia / References
Balas-Noszczyk B., Malinowska K., W sprawie dopuszczalności świadczenia z umowy ubezpieczenia w formie restytucji naturalnej (przywrócenia stanu poprzedniego), „Prawo Asekuracyjne” 1998/4.
Brzozowski A., Jastrzębski J., Kaliński M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2016.
Czachórski W., Ustalenie wysokości odszkodowania według przepisów kodeksu zobowiązań. (Przyczynek do art. 158 § 1 kodeksu), „Nowe Prawo” 1958/4.
Diupero T., Pawelec K.J., Roszczenia z ubezpieczenia OC w razie uszkodzenia lub zniszczenia samochodu, „Monitor Prawniczy” 2000/1.
Duży A., Dyferencyjna metoda ustalania wysokości szkody, „Państwo i Prawo” 1993/10.
Fuchs D., Kowalewski E., Wałachowska M., Ziemiak M., Odszkodowanie za szkodę w pojazdach mechanicznych a kwestia cen części oryginalnych oraz amortyzacji i urealnienia wartości. Rozważania na kanwie obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego OC, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2012/3.
Golat R., Przywrócenie stanu poprzedniego – istota i zakres roszczenia, „Nieruchomości” 2019/4.
Grobel S., Stwierdzenie szkody i obliczanie jej wysokości, „Studia Iuridica Silesiana” 1985/10.
Hadrowicz S., Nieodpłatna opieka jako koszt w świetle art. 444 § 1 KC, „Studia Prawa Prywatnego” 2021/2.
Jakob O., Ersatz fiktiver Kosten nach Allgemeinem Schadensrecht? Eine Untersuchung zu § 249 Satz 2 BGB, Berlin 1998
Janiszewska B., Nadmierne koszty restytucji a odpowiedzialność ubezpieczyciela za tzw. szkody komunikacyjne, „Studia Iuridica” 2007/47.
Janiszewska B., O zakresie odpowiedzialności ubezpieczyciela w razie uszkodzenia pojazdu, „Monitor Prawniczy” 2012/15.
Janiszewska B., Uwagi o ustaleniu „szkody całkowitej” w obowiązkowych ubezpieczeniach komunikacyjnych, „Studia Iuridica” 2007/47.
Kaliński M., Glosa do wyroku SN z 12.1.2006 r., II CK 327/05 w sprawie: podatek VAT a odszkodowanie, „Prawo Asekuracyjne” 2009/1.
Kaliński M., Odpowiedzialność odszkodowawcza [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Kaliński M., O wadliwej obiektywizacji szkody, „Studia Iuridica” 2007/47.
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2014.
Kaliński M., Szkoda na osobie i jej naprawienie, Warszawa 2021.
Kaliński M., Tak zwany ubytek wartości handlowej jako składnik odszkodowania ubezpieczeniowego, „Przegląd Sądowy” 2012/10.
Kaliński M., Glosa do uchwały SN z 17.5.2007 r., III CZP 150/06, „Prawo Asekuracyjne” 2008/2.
Kaliński M., Zasada odszkodowania w ubezpieczeniach gospodarczych (cz. 1), „Prawo Asekuracyjne” 2002/1.
Kaliński M., Zasada odszkodowania w ubezpieczeniach gospodarczych (cz. 2), „Prawo Asekuracyjne” 2002/2.
Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowsk, Warszawa 2021.
Kowalewski E., Odszkodowanie za ubytek wartości handlowej pojazdu po naprawie, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2011/3.
Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Ewolucja i kierunki przemian, Toruń 1992.
Krajewski M., Szkoda na mieniu wynikająca z wypadków komunikacyjnych, Warszawa 2017.
Krajewski M., Dochodzenie roszczeń o naprawienie szkody w postaci kosztów najmu pojazdu zastępczego w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych: możliwości ograniczenia liczby lub usprawnienia postępowań sądowych, „Prawo w Działaniu” 2017/31.
Ludwichowska-Redo K., Odszkodowanie za ubytek wartości handlowej pojazdu po wypadku komunikacyjnym (na tle prawnoporównawczym), „Państwo i Prawo” 2012/11.
Łazarska A., Szacowanie szkody za utratę możliwości korzystania z uszkodzonego pojazdu, „Przegląd Sądowy” 2014/5.
Mróz T., Kilka uwag w kwestii wykonania zastępczego [w:] Rozprawy z prawa cywilnego, własności intelektualnej i prawa prywatnego międzynarodowego księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Bogusławowi Gawlikowi, red. F. Zoll, J. Pisuliński, Warszawa 2012.
Münchener Kommentar zum BGB, red. W. Krüger, Legalis.de 2019.
Olędzka A., Obniżenie wartości handlowej pojazdu po naprawie a odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego OC, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2012/1.
Ostrzechowski B., Szkoda przyszła w rozumieniu metody dyferencyjnej – glosa – II CSK 172/15, „Monitor Prawniczy” 2018/1.
Pawelec K., Ubezpieczenie OC i AC w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Cz. I, „Radca Prawny” 2000/5.
Piwowar M., O sposobach naprawienia szkody, „Państwo i Prawo” 2013/4.
Rzecznik Finansowy, Wytyczne nadzorcze w sprawie likwidacji szkód komunikacyjnych a praktyki zakładów ubezpieczeń. Raport Rzecznika Finansowego, Warszawa 2017.
Riehm T., Der Grundsatz der Naturalerfuellung, Tübingen 2015.
Reps J., Naprawienie szkody wynikłej ze zniszczenia lub uszkodzenia pojazdu w ubezpieczeniu AC i w obowiązkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – podstawowe różnice, „Prawo Asekuracyjne” 2006/1.
Reps S., Reps J., Wpływ podatku VAT i akcyzy na wysokość świadczenia ubezpieczeniowego, „Prawo Asekuracyjne” 1995/3.
Sinkiewicz A., Pojęcie i rodzaj szkody w polskim prawie cywilnym, „Rejent” 1998/2.
Szpunar A., Dochodzenie roszczeń z obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnych, „Prawo Asekuracyjne” 2000/3.
Szpunar A., Glosa do wyroku SN z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1998/1.
Szpunar A., Naprawienie szkody na mieniu, „Nowe Prawo” 1971/11
Szpunar A., Odszkodowanie w ramach ubezpieczeń komunikacyjnych OC, „Nowe Prawo” 1982/7–8.
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i na osobie, Bydgoszcz 1998.
Szpunar A., O sposobach naprawienia szkody na mieniu, „Nowe Prawo” 1971/11.
Szpunar A., Perspektywy dalszego rozwoju odpowiedzialności cywilnej, „Państwo i Prawo” 1979/8–9.
Szpunar A., Restytucja naturalna jako sposób naprawienia szkody, „Nowe Prawo” 1985/1.
Szpunar A., Ubezpieczenia obowiązkowe a odpowiedzialność cywilna za wypadki samochodowe, „Studia Prawne Ekonomiczne” 1969/2.
Szpunar A., Ustalenie odszkodowania według przepisów kodeksu cywilnego, „Nowe Prawo” 1965/4.
Szpunar A., Ustalenie odszkodowania z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1993/1.
Szpunar A., Zakres obowiązku naprawienia szkody, „Państwo i Prawo” 1960/1.
Szpunar A., Zasada pełnego odszkodowania w prawie cywilnym, „Państwo i Prawo” 1973/5.
Sepełowski M., Stosowanie tzw. metody kosztorysowej przy ustalaniu wysokości odszkodowania z ubeczenia OC za szkodę na mieniu, „Monitor Prawniczy” 2018/11.
Warkałło W., Ubezpieczenie a odpowiedzialność odszkodowawcza, „Studia Cywilistyczne” 1970/16.
Warkałło W., Zasada odszkodowania w ubezpieczeniach, „Studia Cywilistyczne” 1969/13–14.
Wąsiewicz A., Orlicki M., Koszt usługi likwidacji szkody jako element odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Prawo Asekuracyjne” 1999/3.
Wąsiewicz A., Odszkodowanie w razie szkody w pojeździe mechanicznym, „Prawo Asekuracyjne” 1996/3.
Wilk A., Współpraca poszkodowanego z ubezpieczycielem przy likwidacji szkody w pojeździe mechanicznym – zagadnienia praktyczne, „Edukacja Prawnicza” 2021/2.
Wojtkowiak M., Problemy w likwidacji szkody w pojeździe z ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2010/1.
Żak J., Szczypiński W., VAT przy wypłacie odszkodowania metodą kosztorysową, „Prawo Asekuracyjne” 2007/3.
Żółtko M., Odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody komunikacyjne powstałe w związku z OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (zagadnienia praktyczne), „Palestra” 2018/7–8.

Monika Katarzyna Gardziel 
sędzia Sądu Rejonowego w Zamościu, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5855-9622

Prawo dziecka do wyrażania własnych poglądów

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na problematykę związaną z prawem dziecka do wyrażania własnych poglądów z punktu widzenia praktyki stosowania przepisów prawa. Założeniem Autorki jest kompleksowe ujęcie zagadnienia poszanowania tego podmiotowego prawa dziecka. W części teoretycznej artykuł obejmuje omówienie standardów międzynarodowych, konstytucyjnej ochrony prawa oraz ustawodawstwa zwykłego – w kontekście prawa dziecka do bycia wysłuchanym. W części empirycznej Autorka dokonuje pracy badawczej z perspektywy przedmiotowego zagadnienia. Podkreśla konieczność uwzględnienia stanowiska dziecka i jego woli w rozstrzyganych przez sądy sprawach opiekuńczych. Studium wybranych przypadków wskazuje na dobre i złe praktyki stosowania przepisów w kontekście omawianego prawa dziecka. Wykorzystując narzędzia w postaci poglądów doktryny, dorobku orzecznictwa, analizując materiał badawczy, Autorka opracowuje standardy wysłuchania małoletniego dziecka w cywilnym postępowaniu sądowym. Żywi przy tym nadzieję, że artykuł będzie stanowił podstawę warsztatu pracy sędziego rodzinnego oraz przyczyni się do częstszego sięgania po instytucję wysłuchania dziecka przez praktyków uczestniczących w postępowaniu cywilnym, w którym podmiotem praw jest małoletni. Autorka uświadamia, jak doniosłe jest dla dziecka prawo do wyrażania własnych poglądów i jak ważna jest rola sądu opiekuńczego w ochronie omawianego prawa dziecka. Opracowując zasady wysłuchania małoletniego, nie zapomina o ujęciu psychologicznym zagadnienia. Stworzony wzorzec czynności procesowej wysłuchania dziecka podkreśla warsztatowy aspekt artykułu. Autorka dostrzega potrzebę edukowania sędziów rodzinnych, organizowania szkoleń z udziałem specjalistów i wychodzenia naprzeciw zasadom przyjaznego dzieciom wymiaru sprawiedliwości. 

Słowa kluczowe: wysłuchanie dziecka, wola dziecka, podmiotowość dziecka, sąd opiekuńczy

Monika Katarzyna Gardziel 
judge of the District Court in Zamość, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5855-9622

A child’s right to express its own views

The objective of the article is to draw attention to the issues related to a child’s right to express its own views regarding the practice of applying the provisions of the law. The author’s assumption is a comprehensive approach to the issue of respecting this personal right of the child. In the theoretical part, the article contains a discussion of the international standards, the constitutional protection of the law and ordinary legislation – in the context of the child’s right to be heard. In the empirical part, the author presents research from the point of view of the issue in question. She emphasizes the need to take into account the child’s position and its will in custody cases being settled by the courts. The study of selected cases presents good and bad practices of applying the regulations in the context of the child’s right regarding respecting its will. The author uses the tools of the views of the legal doctrine and the line of judgments, as well as analysing the research data to develop standards for hearing the minor in civil proceedings in court. She also hopes that the article will constitute a form of workshop for the family judge and will contribute to the more frequent use of the institution of hearing the child by practitioners taking part in civil proceedings, where the bearer of the rights is the minor. The author explains how significant the right of expressing views is to the child and how important the role of the custodial court is in protecting the child’s right in question. While preparing the principles of hearing a minor, the author does not forget about the psychological approach to the matter. The model of the procedural activity of hearing a child that is developed emphasizes the workshop aspect of the article. The author emphasizes the need to educate family judges, organize training with for specialists and address the principles of a child-friendly justice system. 

Keywords: hearing the child, the will of the child, a child’s subjectivity, custodial court

Bibliografia / References
Bąk A., „Bo Sąd jest taki ważny”. Doświadczenia dzieci uczestniczących w czynności wysłuchania. Raport z badania jakościowego, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2015/4, vol. 14.
Brzozowska M., Ryba, która ma głos. Prawo dziecka do partycypacji, „Dziecko krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2017/2, vol. 16.
Cieśliński M., Wysłuchanie dziecka w procesie cywilnym (art. 2161 k.p.c.), „Przegląd Sądowy” 2012/6.
Cieśliński M., Praktyka sądowa wysłuchiwania małoletnich w postępowaniach cywilnych w kontekście idei przyjaznego wysłuchiwania dziecka (komunikat o wynikach badania), „Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne” 2015/24.
Cieśliński M., Stanowisko sędziów na temat wysłuchiwania małoletnich w postępowaniu cywilnym, „Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne” 2017/29.
Czerederecka A., Psychologiczne kryteria wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, „Rodzina i Prawo” 2010/14–15.
Figura-Góralczyk E., Wysocka-Bar A., Materiały, odpowiedzialność rodzicielska, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2018/3.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2012.
Markiewicz K., Dowodzenie w postępowaniu nieprocesowym [w:] Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, E. Rudkowska-Ząbczyk, Warszawa 2010.
Michalak M., Jaros P.J., Prawo dziecka do obojga rodziców, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2014/3, vol. 13.
Piechowiak M., Preambuła [w:] Konwencja o Prawach Dziecka: analiza i wykładnia, red. T. Smyczyński, Poznań 1999.
Skierkowska M., Szredzińska R., Perspektywa praw dziecka w działaniach organizacji, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2017/2, vol. 16.
Stadniczeńko S.L., Prawo dziecka do wychowania w rodzinie [w:] Konwencja o Prawach Dziecka, Wybór zagadnień (Artykuły i komentarze), red. S.L. Stadniczeńko, Warszawa 2015.
Stojanowska W., Kosek M., Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie Ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz, Warszawa 2011.

Adam Szymacha 
Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Uniwersytet Łódzki, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9372-9647
wkład w autorstwo tekstu – 60%
dr n. med. Kamila Szymacha
lekarz dentysta, adiunkt, Zakład Chorób Błony Śluzowej Jamy Ustnej i Przyzębia, Oddział Stomatologiczny, Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9667-1551
wkład w autorstwo tekstu – 40%

Obowiązek przekazywania danych o zdarzeniach medycznych do systemu informacji medycznej jako zagrożenie dla ochrony tajemnicy lekarskiej i prawa prywatności w kontekście standardów ochrony praw fundamentalnych

Nałożony od 1.07.2021 r. obowiązek przekazywania informacji o zdarzeniach medycznych przez osoby wykonujące zawody medyczne wywołał kontrowersje w środowisku medycznym. Może on bowiem naruszać tajemnicę lekarską wynikającą z prawa do prywatności. Minister, pomimo braku przygotowania infrastruktury w tym zakresie, wydał rozporządzenie, którego treść obejmuje szeroki wachlarz informacji medycznych. Wprawdzie sam obowiązek wynika z ustawy, jednak zasadnicze elementy tego obowiązku zawarto w rozporządzeniu. W artykule zestawiono taką praktykę ze standardami ochrony praw fundamentalnych. Odwołano się do standardu wypracowanego przez Trybunał Konstytucyjny, a także do standardu wynikającego z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Kontrowersyjny obowiązek raportowania zdarzeń medycznych wpisuje się w szerszą tendencję ustawodawcy do tworzenia centralnych baz danych naruszających tajemnice zawodowe. W tym jednak przypadku nie chodzi o ograniczenie tajemnicy lekarskiej, a właściwie doprowadzenie do jej unicestwienia. Może to z kolei doprowadzić do uniemożliwienia poprawnego leczenia pacjentów, szczególnie w sytuacji braku gwarancji zebrania wyczerpującego wywiadu. Pacjent, mając świadomość przekazywania informacji do bazy danych, może nie być skłonny do wyjawienia wszystkich istotnych dla leczenia informacji. W artykule postawiono tezę, że opisywany obowiązek narusza zasadę proporcjonalności, którą powinien kierować się ustawodawca podczas ograniczania praw fundamentalnych.

Słowa kluczowe: raportowanie zdarzeń medycznych, tajemnica lekarska, prawa człowieka, zasada proporcjonalności, bazy danych, prawo do prywatności

Adam Szymacha 
Doctoral School of Social Sciences, University of Łódź, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9372-9647
commitment to the preparation of the article – 60%
Dr n. med. Kamila Szymacha dentist, assistant professor
Department of Oral Mucosal and Periodontal Diseases. School of Dentistry, Medical University of Łódź, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9667-1551
commitment to the preparation of the article – 40%

The obligation to send data on medical events to the medical information system as a threat to the protection of medical privacy and the right to privacy in the context of standards for the protection of fundamental rights

The obligation of healthcare professionals to provide information on medical events, which has been in force since 1 July 2021, has caused controversy in the medical community. This is because it can breach medical privacy arising from the right to privacy. Despite the lack of infrastructure in this area, the Minister issued a regulation, the wording of which covers a wide range of medical information. Although the obligation itself arises from the law, the fundamental elements of this obligation have been included in the regulation. The article compares such practice with the standards of protection of fundamental rights. Reference is made to the standard developed by the Constitutional Tribunal, as well as to the standard arising from the case law of the European Court of Human Rights. The controversial obligation to report medical events is part of a broader tendency of the legislator to create central databases that breach professional secrecy. However, in this case, the objective is not to limit medical privacy, but to actually bring about its annihilation. In turn, this can lead to the prevention of the correct treatment of patients, especially in the absence of a guarantee of gathering an exhaustive history. Being aware of the information being transferred to the database, the patient may not be willing to disclose all the information that is of relevance to the treatment. The article presents the argument that this obligation breaches the principle of proportionality, which should guide the legislator in restricting fundamental rights.

Keywords: reporting medical events, medical privacy, human rights, principle of proportionality, databases, right to privacy

Bibliografia / References
Borysiak W., Gąska M., Janiszewska B., Kubiak R., Pielak A., Roszkiewicz J., Sałbut K., Sobolewski P., Syska M., Szczucki K., Ustawa o prawach pacjeta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, red. L. Bosek, Legalis 2020.
Budzik M., Nowak A., Chowaniec C., Tajemnica lekarska w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 10.06.2016 r., „Państwo i Prawo“ 2019/9.
Cygan B., Dyszlewska-Tarnawska A., Ogieło L., Rączka G., Zgryzek K., Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, red. L. Ogieło, Legalis 2015.
Czarny P., Florczak-Wątor M., Naleziński, P. Radziewicz B., Tuleja P., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2021.
Drywa A., Uszczelnianie systemu podatkowego a problemy, których nie możemy tracić z pola widzenia. Rozważania na przykładzie prawa podatnika do prywatności [w:] Uszczelnienie systemu podatkowego w Polsce, red. D.J. Gajewski, Warszawa 2020.
Folak Ł., Zasada proporcjonalności w tworzeniu prawa administracyjnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017/4.
Garlicki L., Przegląd orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego za 2014 rok, „Przegląd Sądowy” 2015/9.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2011.
Madej K., Tajemnica dr Poliszynela, „Gazeta Lekarska“ 2012/7–8.
Mariański A., Michalak A., Wprowadzenie, obowiązku raportowania schematów podatkowych. Analiza prawno-konstytucyjna, „Przegląd Podatkowy“ 2020/8.
Michalak A., Konstytucyjne zasady tworzenia prawa podatkowego w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Monitor Podatkowy“ 2017/7.
Mrowicki M., Dopuszczalność wykorzystania przez prokuratora dokumentów mogących zawierać tajemnicę lekarską w trybie art. 226 k.p.k. w świetle Konstytucji RP oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Przegląd Sądowy“ 2020/10.
Sobczak J., Tajemnica lekarska, „Medyczna Wokanda“ 2016/8.
Wąsik D., Tajemnica lekarska w procesie karnym, „Prokuratura i Prawo“ 2018/1.
Zaremba J., Tajemnica Medyczna a RODO, „Białostockie Studia Prawnicze“ 2020/2, vol. 25.

Daniel Kwiatkowski 
doktorant, Katedra Prawa Karnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0253-6194

Problematyka wydawania przez sąd karny postanowień o zatarciu skazania z mocy prawa

Artykuł przedstawia problematykę wydawania przez sądy karne postanowień stwierdzających zatarcie skazania z mocy samego prawa. Praktyka wydawania takich orzeczeń ma ugruntowaną historię w orzecznictwie, choć stanowi przedmiot sporu. Problem powrócił po 2017 r., na skutek nowelizacji przestępstwa niealimentacji. Wydawać by się mogło, że wydawanie takich orzeczeń może usprawnić procedurę usunięcia wpisu o zatartym skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego, jednak w rzeczywistości nic takiego nie ma miejsca, a ponadto wydanie takiego orzeczenia jest niezgodne z prawem.

Słowa kluczowe: zatarcie skazania, Krajowy Rejestr Karny, art. 13 § 1 k.k.w.

Daniel Kwiatkowski 
doctoral student, Department of Criminal Law, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Cracow, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0253-6194

The issue of ordering the erasure of a conviction ex lege by a criminal court

The article presents the issue of criminal courts issuing decisions confirming the erasure of a conviction ex lege. The practice of issuing such judgments has an established history in Polish case law, although it is the subject of disputes. The problem returned after 2017, as a result of the amendment to the non-alimony offence. It would seem that such judgments could improve the procedure of removing an entry on an erased conviction from the National Criminal Register, although, in reality, this is not the case, and it is illegal to issue such a ruling.

Keywords: erasure of a conviction, National Criminal Records, Article 13 § 1 of the Executive Criminal Code

Bibliografia / References
Augustyniak A., Eichstaedt K., Kurowski M., Świecki D., Kodeks postępowania karnego, t. 2, Komentarz aktualizowany, LEX 2020.
Bafia J., Pawela S., Amnestia. Komentarz do ustawy z dnia 21 lipca 1969 r., Warszawa 1969.
Borodziuk M., Zakres kryminalizacji przestępstwa niealimentacji po nowelizacji w 2017 r., „Prokuratura i Prawo” 2018/4.
Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2018.
Duda A., Sokołowska D., Nowe granice kryminalizacji przestępstwa niealimentacji oraz mechanizmy redukcji karania według znowelizowanego brzmienia art. 209 k.k., „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2017/4.
Hołda Z., Postulski K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Sopot 2008.
Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–116 Kodeksu karnego, red. K. Buchała, A. Zoll, Kraków 1998.
Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, cz. 2, Komentarz do art. 53–116, wyd. V, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016.
Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 1, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Kraków 2017.
Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020.
Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2016.
Kodeks karny. Komentarz, red. T. Bojarski, Warszawa 2016.
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2020.
Komentarz aktualizowany do art. 425–673 Kodeksu postępowania karnego, red. L.K. Paprzycki, Sopot 2015.
Kwiatkowski D., Obowiązek usunięcia z rejestrów wpisu o zatartym skazaniu, „Palestra” 2020/3.
Lemkin R., Amnestia 1932 r., Warszawa 1932.
Małecki M., Przestępstwo niealimentacji w perspektywie zmian (uwagi do rządowego projektu nowelizacji art. 209 k.k. z 28 października 2016 r.), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016/4.
Medyński W.J., Ustawa o amnestii z dnia 2 stycznia 1936 r. Obszerny komentarz, orzecznictwo SN oraz aktualne okólniki ministerialne, Lwów 1936.
Pohl Ł., Zakres i skutki depenalizacji wywołanej nowelizacją przepisu określającego znamiona przestępstwa niealimentacji, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017/4.

Jarosław Matras 
sędzia Sądu Najwyższego, Polska

Właściwość Sądu Najwyższego do rozpoznania zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 16.11.2021 r., III KZ 46/21

Glosowane orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczy problemu zaskarżalności zarządzenia prezesa sądu o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania oraz określenia właściwego sądu do rozpoznania zażalenia. Potrzeba wypowiedzi komentatorskiej wynikała z odstąpienia przez Sąd Najwyższy od dotychczasowej linii orzeczniczej, aprobowanej zresztą w piśmiennictwie prawniczym. Zważywszy na doniosłość problematyki, wiążącej się z prawem do rozpoznania środka odwoławczego przez właściwy sąd, zachodziła potrzeba przeanalizowania argumentów, które doprowadziły do odmiennych wniosków co do właściwości Sądu Najwyższego, a także zestawienie ich z przepisami określającymi ten etap postępowania wznowieniowego. Konkluzja wywodu prowadzi do stwierdzenia, że komentowane orzeczenie nie jest trafne, a Sąd Najwyższy jest sądem rozpoznającym zażalenie na zarządzenie prezesa sądu apelacyjnego o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania.

Słowa kluczowe: odmowa przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania, rozpoznanie zażalenia, właściwość Sądu Najwyższego

Jarosław Matras 
judge of the Supreme Court, Poland 

Jurisdiction of the Supreme Court in examining a complaint against an order refusing to accept a motion for the resumption of proceedings. Commentary on the decision of the Supreme Court of 16 November 2021, III KZ 46/21

The ruling of the Supreme Court in question applies to the problem of appealability of an order of the court president regarding the refusal to accept the motion for the resumption of proceedings and specifying the court with jurisdiction for considering the complaint. The need for the commentary arose from the Supreme Court abandoning the previous line of judgments, which was, after all, approved in the legal literature. Given the importance of the issue related to the right to have an appeal examined by a competent court, the need arose to analyse the arguments that led to different conclusions as to the jurisdiction of the Supreme Court, and to compare them with the provisions defining this stage of the resumption proceedings. The conclusion of the argument leads to the finding that the judgment in question is incorrect, while the Supreme Court is the court examining the complaint against the order of the president of the court of appeal refusing to accept the motion for the resumption of proceedings.

Keywords: refusal to accept a motion for the resumption of proceedings, examination of a complaint, jurisdiction of the Supreme Court

Bibliografia/ References
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003.
Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2014.
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Warszawa 2018.
Kodeks postępowania karnego, t. 2, Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX 2022.
Malinowski A., Redagowanie tekstu prawnego. Wybrane wskazania logiczno-językowe, Warszawa 2008.
Nowacki J., Odpowiednie stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964/3.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2018.
Wiliński P. [w:] System prawa karnego procesowego, t. 1, cz. 1, Zagadnienia ogólne, t. 1, cz. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2013.
Wróblewski J., Pisma wybrane, Warszawa 2015.
Żbikowska M., Właściwość funkcjonalna Sądu Najwyższego do rozpoznawania zażaleń w postępowaniu okołokasacyjnym, „Prokuratura i Prawo” 2016/6.

Bartosz Łukowiak 
doktorant, Katedra Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, aplikant adwokacki – Izba Adwokacka we Wrocławiu, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3993-2182

Właściwość funkcjonalna do rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa sądu apelacyjnego o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 16.11.2021 r., III KZ 46/21

W omawianym orzeczeniu Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zażalenie na zarządzenie prezesa sądu apelacyjnego o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania powinien rozpoznawać sąd apelacyjny, a nie – jak przyjmowano dotychczas – Sąd Najwyższy. W glosie starano się wykazać błędność tego stanowiska, zwracając szczególną uwagę na kwestię braku możliwości rozwiązania analizowanego problemu w oparciu o art. 545 § 3 Kodeksu postępowania karnego, wnioski płynące z podobieństw i różnic pomiędzy postępowaniem wznowieniowym a postępowaniem kasacyjnym, a także okoliczności, w których odpowiednie stosowanie danego przepisu prawnego może polegać na jego zmodyfikowaniu.

Słowa kluczowe: wznowienie postępowania, nadzwyczajne środki zaskarżenia, zażalenie, środki zaskarżenia, właściwość sądu, odpowiednie stosowanie przepisów prawnych, Sąd Najwyższy, proces karny

Bartosz Łukowiak 
doctoral student, Department of Criminal Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, trainee attorney-at-law – Bar Association in Wrocław, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3993-2182

Functional jurisdiction for examining a complaint against an order of the president of the court of appeal refusing to accept a motion for the resumption of proceedings. Commentary on the decision of the Supreme Court of 16 November 2021, III KZ 46/21

In the judgment in question, the Supreme Court expressed the view that an appeal against an order of the president of the court of appeal refusing to accept a motion for the resumption of proceedings should be examined by the court of appeal and not, as has been accepted to date, by the Supreme Court. The commentary attempts to demonstrate that this view is erroneous by referring in particular to the inability to solve the problem on the basis of Article 545, § 3 of the Criminal Procedures Code, the conclusions drawn from the similarities and differences between the resumption proceedings and the cassation proceedings, and the circumstances in which the appropriate application of the given provision of the law can involve its modification.

Keywords: resumption of proceedings, extraordinary remedies, appeal, remedies, jurisdiction of the court, appropriate application of the provisions of the law, Supreme Court, criminal proceedings

Bibliografia / References
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2001.
Hauser M., Odpowiednie stosowanie przepisów prawa – uwagi porządkujące, „Przegląd Prawa i Administracji” 2005/65.
Hofmański P., Zabłocki S., Wybrane zagadnienia postępowania kasacyjnego w świetle nowego kodeksu postępowania karnego, „Palestra” 1997/11–12.
Korzeniowska-Lasota A., Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego w postępowaniu w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów. Część I. Zagadnienia ogólne, „Palestra” 2013/9–10.
Kozielewicz W. [w:] Kodeks postępowania karnego, t. 2, Komentarz. Art. 425–682, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020.
Łukowiak B., Właściwość funkcjonalna sądu do rozstrzygania sporów kompetencyjnych w sprawach karnych w świetle nowelizacji z 19 lipca 2019 roku, „Ius Novum” 2021/3.
Matras J. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2020.
Nowacki J., „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964/3.
Sakowicz A. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Warszawa 2020.
Stefański R.A., Wykładnia przepisów prawa karnego [w:] System Prawa Karnego, t. 2, Źródła prawa karnego, red. T. Bojarski Warszawa 2011.
Świecki D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2021.
Świecki D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 2, Art. 425–673, red. D. Świecki, Warszawa 2018.
Waltoś S., Nowa kasacja w procesie karnym, „Palestra” 1996/1–2.

prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz 
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7952-9211
udział w autorstwie tekstu – 50%
dr hab. Kinga Bączyk-Rozwadowska, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 
Wydział Prawa i Administracji, Toruń, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6545-2671
udział w autorstwie tekstu – 50%

Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latac 2019–2020 – wybrane orzeczenia)

Autorzy przedstawiają najistotniejsze z punktu widzenia praktycznego i jurydycznego wyroki w tzw. sprawach medycznych, rozstrzygane przez sądy krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w latach 2019–2020. Analizie poddano takie zagadnienia, jak w szczególności błąd lekarski, odpowiedzialność odszkodowawcza, zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, informacja medyczna, klauzula sumienia pielęgniarki i położnej, ochrona danych medycznych, chirurgia plastyczna, medycznie wspomagana prokreacja oraz transkrypcja aktu urodzenia w umowach o macierzyństwo zastępcze.

Słowa kluczowe: odpowiedzialność za szkodę (szpitala, lekarza, pielęgniarki), zadośćuczynienie, informacja medyczna a odpowiedzialność cywilna, klauzula sumienia pielęgniarki (położnej), ochrona danych medycznych, roszczenia z tytułu wrongful birth, chirurgia plastyczna, prokreacja medycznie wspomagana, uznanie surogacji zagranicznej, szczepienia ochronne, odpowiedzialność za produkt medyczny

Professor Dr Hab. Mirosław Nesterowicz 
Faculty of Law and Administration, Nicholaus Copernicus University of Toruń, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7952-9211
commitment to the preparation of the article – 50%
Dr Hab. Kinga Bączyk-Rozwadowska, professor of the Nicholaus Copernicus University of Toruń 
Department of Law and Administration, Toruń, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6545-2671
commitment to the preparation of the article – 50%

Review of European case law in medical liability cases (in 2019-2020 – selected judgments)

The authors present the most important judgments in medical liability cases, from the practical and juridical point of view, which were issued by the courts of the EU Member States and the European Court of Human Rights in 2019–2020. The following issues, in particular were analysed: medical malpractice, liability for damages, compensation for non-monetary loss, medical information, conscience clause of a nurse and midwife, protection of medical data, plastic surgery, medically assisted procreation and transcription of a birth certificate in surrogacy agreements.

Keywords: liability for damages (of a hospital, a doctor and a nurse), redress, medical information and civil liability, conscience clause of a nurse (midwife), protection of medical data, wrongful birth action, plastic surgery, medically assisted procreation, recognition of foreign surrogacy, protective vaccination, liability for a medical product

Bibliografia / References
Adrych-Brzezińska I. [w:] System Prawa Medycznego, t. 5, Odpowiedzialność prywatnoprawna, red. E. Bagińska, Warszawa 2021.
Bacache M., Pour une indemnisation au-delà de la perte de chance, „Recueil Dalloz” 2008/28.
Bacache M., Responsabilité médicale: évolution ou régresion, „Recueil Dalloz” 2012/34.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu, Toruń 2013.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w następstwie szczepień ochronnych, „Studia Prawa Prywatnego” 2021/2.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w związku z porodem, „Przegląd Prawa Medycznego” 2019/1.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem wadliwego sprzętu medycznego [w:] System Prawa Medycznego, t. 5, Odpowiedzialność prywatnoprawna, red. E. Bagińska, Warszawa 2021.
Bączyk-Rozwadowska K., Prawo pacjenta do informacji według przepisów polskiego prawa medycznego, „Studia Iuridica Toruniensia” 2011/9.
Bączyk-Rozwadowska K., Prokreacja medycznie wspomagana. Studium z dziedziny prawa, Toruń 2018.
Jagielska M., Odpowiedzialność za produkt, Kraków 1999.
Jasudowicz T., Orzecznictwo Sztrasburskie, t. 2, Toruń 1998.
Karczewska-Kamińska N., Przymus leczenia i inne interwencje medyczne bez zgody pacjenta, Warszawa 2018.
Krupa-Lipińska K., Odpowiedzialność z tytułu zabiegów chirurgii estetycznej [w:] System Prawa Medycznego, t. 5, Odpowiedzialność prywatnoprawna, red. E. Bagińska, Warszawa 2021.
Lambert-Faivre Y., La loi no 2002-303 du 4 mars 2002 relative aux droits des malades et à la qualité du systéme de santé. Les droits des malades, usagers du systéme de santé, „Recueil Dalloz” 2002/16.
Laude A., Panorama. Droit de la santé, „Recueil Dalloz” 2011/1.
Nesterowicz M., Ewolucja odpowiedzialności lekarza w prawie francuskim [w:] Rozprawy z prawa cywilnego, własności intelektualnej i prawa prywatnego międzynarodowego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogumiłowi Gawlikowi, red. J. Pisuliński, P. Tereszkiewicz, F. Zoll, Warszawa 2012.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność za produkt we Francji, „Gdańskie Studia Prawnicze” 1999/5.
Nesterowicz M., Prawo cywilne USA, Toruń 1999.
Nesterowicz M., Prawo medyczne, Toruń 2019.
Nesterowicz M., Prawo pacjenta do informacji medycznych (w świetle orzecznictwa), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2021/1.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2016–2017 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2019/9.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2015–2016 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2018/4.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2014–2015 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2017/1.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2010–2013 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2014/7–8.
Nesterowicz M., Zadośćuczynienie pieniężne na rzecz poszkodowanych w stanie wegetatywnym na skutek śpiączki mózgowej (na tle wyroku Sądu Najwyższego z 16.04.2015 r., I CSK 434/14), „Przegląd Sądowy” 2016/6.
Quétand-Finet C., Mise en pratique des orientations données par la Cour de Cassation dans le contentieux relatif à Distilbène, „Recueil Dalloz” 2012/42.
Quézel-Ambrunaz Ch., La fiction de causalité alternative. Fondement et perspectives de la jurisprudence „Distilbène”, „Recueil Dalloz” 2010/19.
Świderska M., Cywilny pakt solidarności w prawie cywilnym Francji, „Państwo i Prawo” 2001/1.