30 lat członkostwa Polski w Europejskiej Konwencji Praw CzłowiekaProfesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny „EPS”
Jubileusz polskiego członkostwa w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
W czerwcu 2023 r. odbyła się w Łodzi konferencja na temat: 30 lat członkostwa Polski w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wpływ Konwencji na Polskę i wpływ Polski na Konwencję. Organizatorami konferencji byli: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, Okręgowe Izby Radców Prawnych w Gdańsku, Łodzi, Opolu i Wrocławiu oraz Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
Anniversary of Poland’s Membership of the European Convention on Human Rights
In June 2023, a conference was held in Lodz on the topic of: 30 years of Poland’s membership of the European Convention on Human Rights. The Convention’s impact on Poland and Poland’s impact on the Convention. The conference was organized by: the Faculty of Law and Administration of the University of Lodz, Poland; the Gdansk, Lodz, Opole and, Wroclaw Bar Associations of Attorneys at Law; and the [Advocates’] District Bar Association in Warsaw.
prof. dr hab. Leszek Garlicki
Autor jest profesorem wizytującym na Washington University in Saint Louis (od 2017 r.), emerytowanym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego; sędzia TK w stanie spoczynku, w latach 2002–2012 sędzia ETPC (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6590-2158).
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez sądy krajowe a podporządkowanie sędziego Konstytucji i ustawie
W artykule omawiany jest jeden z aspektów tzw. kolizyjnego stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez sądy krajowe. Chodzi w szczególności o sytuacje, gdy zachodzi kolizja pomiędzy postanowieniami Konwencji a unormowaniami przyjętymi w prawie krajowym. Trzeba przy tym pamiętać, że Konwencja znalazła szerokie rozwinięcie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, więc sędzia krajowy stosuje przede wszystkim standardy ustalone przez to orzecznictwo. W Polsce proces tego stosowania jest obecnie deformowany przez kryzys rządów prawa i degradację pozycji Trybunału Konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, Konstytucja RP z 1997 r., Trybunał Konstytucyjny, sądy krajowe, podległość sędziego Konstytucji i ustawie, kontrola „konwencyjności” ustaw
prof. dr hab. Leszek Garlicki
The author has been a visiting professor at the Washington University in Saint Louis, USA (since 2017), a professor emeritus of the University of Warsaw, Poland; a retired judge of the Polish Constitutional Tribunal; from 2002 to 2012 he was a judge at the ECtHR (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6590-2158).
Application of the European Convention on Human Rights by National Courts in the Context of Subordination of the Judge to the Constitution and Statutes
This article discusses one aspect of the so-called conflict-of-laws application of the European Convention on Human Rights by national courts. This is particularly the case when there is a conflict between the provisions of the Convention and the rules adopted in national law. In this context, it must be borne in mind that the Convention has been extensively developed in the case law of the European Court of Human Rights, so the national judge applies first and foremost the standards set in said case law. In Poland, this application process is currently being deformed by the rule of law crisis and the degradation of the Constitutional Tribunal’s position.
Keywords: European Court of Human Rights, 1997 Constitution of the Republic of Poland, Constitutional Tribunal national courts, subordination of judges to the Constitution and statutes, review of the conformity of statutes to the Convention
Bibliografia / References
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wobec prawa unijnego dawniej i dzisiaj [w:] O wolność i prawo. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Rzeplińskiego, red. B. Błońska i in., Warszawa 2022.
Derlatka M., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy w sporach o prawa socjalne funkcjonariuszy służb mundurowych, „Toruńskie Studia Polsko-Włoskie” 2022, t. 18.
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
Garlicki L., Modelowy sposób stosowania Konwencji Europejskiej i orzecznictwa strasburskiego przez sądy [w:] Dysfunkcje polskiego prawa – jak poprawić system środków prawnych w Polsce, IX Seminarium Warszawskie, Warszawa 2016.
Garlicki L., Rola sędziego krajowego w procesie wykonywania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [w:] Dysfunkcje polskiego prawa – jak poprawić system środków prawnych w Polsce, IX Seminarium Warszawskie, Warszawa 2016.
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sądowy” 2016/7–8.
Garlicki L., Stosowanie konstytucji przez sądy i trybunały, „Studia Prawnicze” 2022/2.
Garlicki L., Trybunał strasburski a kryzys polskiego sądownictwa, „Przegląd Sądowy” 2021/4.
Gudowski M., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP w praktyce sądowej, „Studia Prawnicze” 2022/2.
Harris D., O’Boyle M., Bates E., Buckley C., Harris, O’Boyle, Warbrick: The Law of the European Convention on Human Rights, Oxford 2018.
Hauser R., Trzciński J., Prawotwórcze znaczenie orzeczeń TK w orzecznictwie NSA, Warszawa 2008.
Hofmański P., Wróbel A. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz, t. 1, Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Krzyżanowska-Mierzewska M., Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, „Państwo i Prawo” 2005/4.
Podkowik J., O przyczynach, przejawach i skutkach rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw (w świetle orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego), „Studia Prawnicze” 2022/2.
Tuleja P., Wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, Poznań 2016.
Wyrozumska A., Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Zubik M., Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, Warszawa 2022.
prof. dr hab. Ewa Łętowska
Autorka jest sędzią Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku.
Dyskurs prawniczy w Polsce: miejsce i znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Wykorzystanie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wyprzedza w Polsce obowiązywanie samej Konwencji. Orzecznictwo to było bowiem świadomie lansowane jako wzorzec dla organów państwa jeszcze w okresie poprzedzającym formalną akcesję. Taką strategię obrał w latach 90. polski rzecznik praw obywatelskich, a także pojawiała się ona w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, później także w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego za sprawą sędziów widzących w tym doniosły czynnik transformacyjny, wychowawczy i legitymizacyjny. Zbadanie takiej transformacyjnej strategii utrudnia traktowanie tych orzeczeń w cyfrowych bazach danych jako zdezaktualizowanych: dotyczą bowiem zazwyczaj już nieobowiązujących przepisów tranzycyjnych. Artykuł przedstawia: mechanizm przenoszenia standardu EKPC do orzecznictwa wewnętrznego (triada: aksjologia–umiejętność–wola), a także ograniczenia i przeszkód w jego realizacji; rolę standardów EKPC w korygowaniu formalistycznej koncepcji utożsamiania prawa z tekstem, i to wykładanym redukcyjnie (niechęć do wykładni dynamicznej, systemowej i funkcjonalnej); akcentowaną przez ETPC konieczność uzyskiwania przez prawo szerszej społecznej legitymizacji. W XXI wieku kryzys praworządności w Polsce doprowadził do zakwestionowania przez Trybunał Konstytucyjny obowiązku wykonywania wyroków ETPC. Artykuł kończy przykładowe wskazanie wyroków ETPC, które wywarły wpływ na dyskurs prawniczy w Polsce.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, wpływ orzecznictwa ETPC na prawniczy dyskurs w Polsce, polski kryzys praworządności
prof. dr hab. Ewa Łętowska
The author is a retired judge of the Polish Constitutional Tribunal.
Legal Discourse in Poland: the Place and Importance of the European Court of Human Rights
The use of the case law of the European Court of Human Rights predates the validity of the Convention itself in Poland. These rulings were consciously promoted before formal accession to the Convention. This was the strategy adopted by the Polish Ombudsman in the 1990s and it also appeared in the case law of the Supreme Court, the Supreme Administrative Court, and later also in the case law of the Constitutional Tribunal through judges who saw it as a transformative, educational, and legitimizing factor. Analysing such a transformative strategy it difficult due to the treatment of this case law in digital databases: since these judgments usually relate to transitional laws no longer in force, they are treated as obsolete. The article presents: the mechanism of transferring the ECHR standard to domestic case law (triad: axiology-skill-will) and also the limitations and obstacles to its implementation; the role of the standards of the ECHR in correcting the formalist concept identifying law with the text, interpreted reductively (aversion to dynamic, systemic, and functional interpretation); the ECtHR’s emphasis on the need for the law to obtain broader social legitimacy. In the 21st century, the crisis of the rule of law in Poland led the Constitutional Tribunal to deny the obligation to implement ECtHR judgments. The article concludes with examples of ECtHR rulings that have influenced legal discourse in Poland.
Keywords: European Court of Human Rights, impact of ECtHR case law on legal discourse in Poland, Polish rule of law crisis
Bibliografia / References
Bodnar A., Od Dody do Grzegorza Brauna. 30 lat Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/bodnar-od-dody-do-brauna-30-lat-europejskiej-konwencji-praw-czlowieka/vqkkqw7 (dostęp: 30.10.2023 r.).
Garlicki L., Obowiązywanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej, „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy” 2003/3.
Grzegorczyk P., Skutki wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w krajowym porządku prawnym, „Przegląd Sądowy” 2006/6.
Guriev S., Treisman D., Spin dyktatorzy. Nowe oblicze tyranii w XXI wieku, Kraków 2023.
Hetnarowicz-Sikora J., Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 1 („Iustitia” 2022/4) oraz cz. 2 („Iustitia” 2023/1–2); https://www.kwartalnikiustitia.pl/europejski-trybunal-praw-czlowieka-w-strasburgu-wobec-kryzysu-praworzadnosci-w-polsce-cz-2,12232/10 (dostęp: 30.10.2023 r.).
Hetnarowicz-Sikora J., Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz, https://www.kwartalnikiustitia.pl/praktyczny-wymiar-naruszen-konwencyjnych-w-procesie-zmian-polskiego-wymiaru-sprawiedliwosci-przeglad-spraw-czynnych-i-zakonczonych-w-etpcz,11590 (dostęp: 30.10.2023 r.).
Jakubowska-Branicka I., Obrazy rzeczywistości, „Societas/Communitas” 2010/2.
Jurek M., Prawa człowieka czy... troska o naród i ludzi, „Sprawa Polska” 1992/12.
Klich A., Human Rights in Poland: the Role of the Constitutional Tribunal and the Commissioner for Citizens’ Rights, „Saint Louis-Warsaw. Transatlantic Law Journal” 1996.
Łętowska E., Dwadzieścia lat później [w:] Księga jubileuszowa Rzecznika Praw Obywatelskich, t. 4, red. M. Zubik, Warszawa 2008.
Łętowska E., Kilka uwag o praktyce wykładni, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2002/1.
Łętowska E., Nieporozumienie co do „społecznej roli” Rzecznika Praw Obywatelskich [w:] Prawo w zmieniającym się społeczeństwie. Księga jubileuszowa Profesor Marii Boruckiej-Arctowej, red. G. Skąpska i in., Kraków 1992.
Łętowska E., Niezależność sędziowska a trudności zyskiwania społecznego zaufania, „Kwartalnik Iustitia” 2022/2–3.
Łętowska E., O prawie i jego interpretacyjnych artefaktach [w:] Socjologiczna Agora. Wykłady mistrzowskie, red. K. Gadowska, Kraków 2022.
Łętowska E., Po pierwszej lekturze wyroku Tuleya przeciw Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/10.
Łętowska E., Zapewnienie skuteczności orzeczeniom sądów międzynarodowych [w:] Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w polskim porządku prawnym, red. A. Wróbel, Warszawa 2011.
Maćkowiak M., Instytucja wyroku pilotażowego w praktyce orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2016/2.
Mierzewska M., Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Paprocka A., Glosa do uchwały SN z dnia 30.XI.2010, III CZP 16/10, „Państwo i Prawo” 2011/7–8.
Paprocka A., Wpływ orzecznictwa ETPCz na rozumienie konstytucyjnych praw i wolności Polsce – kilka uwag na marginesie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego [w:] XV lat obowiązywania Konstytucji z 1997 r. Księga jubileuszowa dedykowana Zdzisławowi Jaroszowi, red. M. Zubik, Warszawa 2012.
Sajó A., Ruling by cheating. Governance in Illiberal Democracy, London 2021.
Winczorek J., Dostęp do prawa. Ujęcie socjologiczne, Warszawa 2020.
prof. dr hab. Anna Wyrozumska
Autorka jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Łódzkiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3310-6675).
Kilka uwag na trzydziestolecie obowiązywania konwencji o ochronie praw człowieka w Polsce
Artykuł analizuje niektóre aspekty stosowania i rozumienia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności po trzydziestu latach od jej wejścia w życie w stosunku do Polski. Skupia się na trzech kwestiach. Po pierwsze, na rozpoznaniu charakteru i sposobów powoływania Konwencji przez polskie sądy, zwracając szczególną uwagę na przypadki jej bezpośredniego stosowania. Po drugie, na niechlubnym wpływie Polski w ostatnich latach na rozwój standardów ochrony wynikających z prawa dostępu do sądu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 EKPC (utrwalenie interpretacji pojęcia „sąd ustanowiony ustawą”, włączenie sędziów do kategorii osób objętych ochroną, stosowanie środków tymczasowych). Po trzecie, artykuł wskazuje zjawisko niewykonywania niewygodnych wyroków trybunału strasburskiego i jego konsekwencje, w tym reakcję szczytu Rady Europy w Reykjavíku (maj 2023 r.).
Słowa kluczowe: EKPC, Europejski Trybunał Praw Człowieka, bezpośrednie stosowanie, niewykonywanie wyroków, szczyt Rady Europy w Reykjavíku
prof. dr hab. Anna Wyrozumska
The author is a professor emerita of the University of Lodz, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3310-6675).
Some Remarks on the Thirtieth Anniversary of the European Convention on Human Rights in Force in Poland
The article analyses some aspects of the application and understanding of the European Convention on Human Rights thirty years after its entry into force for Poland. It focuses on three issues. First, on recognizing the nature and ways in which the Convention has been invoked by Polish courts, paying particular attention to cases of its direct application. Second, on the infamous influence of Poland in recent years on the development of standards of protection arising from the right of access to a court enshrined in Article 6(1) of the ECHR (consolidation of the interpretation of the concept of ‘court established by law’, inclusion of judges in the category of protected persons, use of interim measures). Third, the article points out the phenomenon of non-implementation of inconvenient Strasbourg Court rulings and its consequences, including the reaction of the Council of Europe summit in Reykjavík (May 2023).
Keywords: ECHR, European Court of Human Rights, direct application, non-implementation of judgments, Council of Europe’s Reykjavik summit
Bibliografia / References
Bień-Kacała A., Polski przypadek judicialization of politics. Kilka słów o roli TK po 2015 roku [w:] Dookoła Wojtek... Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
Biernat S., Czas chaosu i niepewności, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/8.
Biernat S., Jak różnie można postępować w razie konfliktów państw członkowskich z sądami europejskimi, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
Biernat S., Polska w Unii Europejskiej w świetle nowego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Konstytucyjnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/10.
Borkowski G., Gajda-Roszczynialska K., Prawidłowość procesów nominacyjnych a prawo do sądu ustanowionego ustawą. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástrádsson przeciwko Islandii, cz. 1, „Przegląd Sądowy” 2021/6 oraz cz. 2, „Przegląd Sądowy” 2021/7–8.
Coli M., The judgment of the Strasburg Court in Xero Flor v. Poland: The capture of the Polish Constitutioanl Court condemned by European court, at last!, https://www.diritticomparati.it/the-judgment-of-the-strasbourg-court-in-xero-flor-v-poland-the-capture-of-the-polish-constitutional-court-condemned-by-a-european-court-at-last/ (dostęp: 30.10.2023 r.).
Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2014.
Czapliński W., Wyrozumska A., Sędzia krajowy wobec prawa międzynarodowego, Warszawa 2001.
Donald A., Leach P., The UK vs the ECtHR: Anatomy of A Politically Engineered Collision Course, VerfBlog, 5.05.2023 r.
Filipek P., Praworządność w Polsce w świetle orzecznictwa ETPC dotyczącego procesu powoływania sędziów oraz funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, księga I, wstęp, wybór i opracowanie J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2022.
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21. Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
Garlicki L., Trybunał Strasburski a kryzys polskiego sądownictwa. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástrádsson przeciwko Islandii, „Przegląd Sądowy” 2021/4.
Garlicki L. [w:] Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, t. 1, Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Górski M., The Dialogue between selected CEE Courts and the ECtHR [w:] Transnational Judicial Dialogue on International Law in Central and Eastern Europe, red. A. Wyrozumska, Łódź 2017.
Grabowska-Moroz B., Strasbourg Court entered the rule of law battlefield – Xero Flor v. Poland, https://strasbourgobservers.com/2021/09/15/strasbourg-court-entered-the-rule-of-law-battlefield-xero-flor-v-poland/, 15.09.2021 r. (dostęp: 20.10.2023 r.).
Kamiński I., Konstytucja krajowa (prawo krajowe) jako przeszkoda w wykonaniu i uwzględnieniu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – uwagi o wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 6/21, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/8.
Krzyżanowska-Mierzewska M., Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/11.
Łacny J., Pieniądze nerwem wojny? – czyli o możliwych skutkach finansowych wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 z 7.10.2021 r., „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
Masternak-Kubiak M., Przestrzeganie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji Rzeczpospolitej Polski, Kraków 2003.
Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2017.
Peters B., The Rule of Law Dimensions of Dialogues Between National Courts and Strasbourg [w:] The Rule of Law at the National and International Levels. Contestations and Deference, red. M. Kanetake, A. Nollkaemper, Oxford 2016.
Płachta M., Dopuszczalność wydania osoby ściganej państwu obcemu. Glosa do postanowienia SN z dnia 29 lipca 1997 r., II KKN 313/97, „Państwo i Prawo” 1998/2.
Półtorak N., Kilka uwag o skutkach wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 dla stosowania prawa unijnego przez polskie sądy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny a rebours, „Państwo i Prawo” 2020/5.
Sokołowski M., W stronę wspólnych wartości. Przyczynek do refleksji nad treścią wyroku TK z 7.10.2021 r., K 3/21, w związku z zapytaniem Prezesa Rady Ministrów w sprawie zgodności art. 1, 2, 4 i 19 TUE z Konstytucją RP [w:] Ius civile vigilantibus scriptum est. Księga jubileuszowa Profesora Adama Olejniczaka, red. J. Haberko, J. Grykiel, K. Mularski, Warszawa 2022.
Spano R., Zasada rządów prawa jako gwiazda przewodnia w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – trybunał strasburski a niezawisłość sądownictwa, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/5.
Suchocka H., Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz jej znaczenie w porządku prawnym państw członkowskich – kilka refleksji w przededniu 30-lecia ratyfikacji konwencji przez Polskę [w:] W poszukiwaniu dobrego prawa. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Steca, t. 1, Perspektywa publicznoprawna, red. K. Małysa-Sulińska, M. Spyra, A. Szumański, Warszawa 2022.
Szwed M., Dialog między Naczelnym Sądem Administracyjnym a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2021/1–2.
Wiśniewski A., The Interpretation of the European Convention on Human Rights, Gdańsk 2021.
Wiśniewski L., Stosowanie międzynarodowych konwencji o prawach człowieka (na tle orzecznictwa organów sądowych i działalności Rzecznika Praw Obywatelskich, „Państwo i Prawo” 1992/12.
Wyrozumska A., Gra na wyroki nieistniejące, „Monitor Konstytucyjny” z 5.12.2022 r.
Wyrozumska A., Odwracanie kota ogonem bez żadnego trybu, czyli o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w sprawach, Kpt 1/20 i U 2/20 [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), red. J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Wyrozumska A., Wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach K 3/21 oraz K 6/21 w świetle prawa międzynarodowego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
dr hab. Marcin Górski, prof. UŁ
Autor jest kierownikiem Katedry Europejskiego Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego, członkiem Centrum Badań nad Prawem Migracyjnym Polskiej Akademii Nauk, profesorem wizytującym Uniwersytetu Chandigarh w Indiach (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7658-5947).
Perspektywa prawa jednostki do sądu należycie ustanowionego: zastosowanie testu Ástráðsson w Polsce
Wyrok Wielkiej Izby ETPC w sprawie 26374/18, Ástráðsson przeciwko Islandii, usystematyzował interpretację prawa do sądu ustanowionego ustawą, czyli jednego z elementów prawa do rzetelnego procesu chronionego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wielka Izba wypracowała w tym rozstrzygnięciu trójelementowy test mający zastosowanie do oceny zarzutów naruszenia tego elementu rzetelnego procesu. Przełomowość wyroku polega na jednoznacznym oderwaniu badania zarzutu naruszenia prawa do sądu ustanowionego ustawą od powiązanych z nim funkcjonalnie wymogów odnoszących się do prawa do sądu niezależnego i bezstronnego. Recepcja standardu Ástráðsson przebiega w Polsce niesatysfakcjonująco, jeśli chodzi o praktykę sądową, zaś na poziomie środków generalnych (normatywnych) nie została w ogóle rozpoczęta. Należy jednak podkreślić, że impotencja władz politycznych państwa w odniesieniu do urzeczywistnienia prawa do sądu ustanowionego ustawą nie zwalnia judykatury z wykonania jej zadań tak dalece, jak to tylko możliwe. Tymczasem orzecznictwo sądów polskich w sprawach dotyczących skutków wadliwości sędziowskich nominacji zdaje się nienależycie recypować standard Ástráðsson. Artykuł analizuje znaczenie tego wyroku i sposób jego recepcji przez polskie sądownictwo.
Słowa kluczowe: prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do sądu ustanowionego ustawą, wyrok Ástráðsson, dialog sędziowski
dr hab. Marcin Górski, professor of the University of Lodz
The author is head of the Department of European Constitutional Law, University of Lodz, Poland, a member of the Centre for Migration Law Research of the Polish Academy of Sciences, a visiting professor at the University of Chandigarh, India (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7658-5947).
A Perspective on the Individual’s Right to a Duly Established Court: Applying the Ástráðsson Test in Poland
The judgment of the Grand Chamber of the ECtHR in case 26374/18, Ástráðsson v. Iceland, systematized the interpretation of the right to a court established by law, i.e., one of the elements of the right to a fair trial protected by Article 6(1) of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. In this judgment, the Grand Chamber developed a three-pronged test applicable to the assessment of allegations of violations of this element of due process. The groundbreaking nature of the judgment lies in the clear separation of the examination of the alleged violation of the right to a court established by law from the functionally related requirements relating to the right to an independent and impartial court. The reception of the Ástráðsson standard has been unsatisfactory in Poland as far as judicial practice is concerned, while at the level of general (normative) measures it has not even begun. However, it must be stressed that the impotence of the political authorities of the state with regard to realizing the right to a court established by law does not exempt the judicature from performing its tasks, as far as possible. Meanwhile, the Ástráðsson standard seems to be misapplied in the case law of Polish courts in cases concerning the consequences of faulty judicial appointments. The article analyses the significance of this judgment and how it has been received by Polish courts.
Keywords: right to a fair trial, right to a court established by law, Ástráðsson judgment, judicial dialogue
Bibliografia / References
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R., Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021.
Firlus J.G., Test niezawisłości i bezstronności sędziego sądu administracyjnego – aspekt procesowy, „Przegląd Sądowy” 2023/5.
Garlicki L., Trybunał Strasburski a kryzys polskiego sądownictwa. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástráđsson przeciwko Islandii, „Przegląd Sądowy” 2021/4.
Kamiński I.C., Konstytucja krajowa (prawo krajowe) jako przeszkoda w wykonaniu i uwzględnieniu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – uwagi o wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 6/21, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/8.
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki neo-sędziów są ważne? – rozważania na tle uchwały trzech połączonych izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (BSA I-41 10-1/20), „Palestra” 2020/5.
Kappes A., Skrzydło J., Jak praworządnie zlikwidować praworządność, „Rzeczpospolita” z 10.08.2022 r.
Kmieciak Z., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z dnia 4 listopada 2021 r., III FSK 3626/21, „Państwo i Prawo” 2022/4.
Lipiński K., Konsekwencje wątpliwości co do instytucjonalnej bezstronności sędziego. Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r., I KZP 2/22, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2023/2.
Łętowska E., Krzemiński M., Skutki uchwały połączonych izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. w procedurze cywilnej, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/255349/letowska_krzeminski_skutki_uchwaly_polaczonych_izb_sadu_najwyzszego_2020.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 22.08.2023 r.).
Roszkiewicz J., Indywidualny test niezawisłości sędziego powołanego z naruszeniem prawa – uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, „Przegląd Sądowy” 2022/11–12.
Spano R., Zasada rządów prawa jako gwiazda przewodnia w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – trybunał strasburski a niezawisłość sądownictwa, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/5.
Sułkowski J., O nieprzydatności testu Ástráðsson wobec prezydenckiej prerogatywy – glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 listopada 2021 r. (III FSK 3626/21), „Przegląd Konstytucyjny” 2022/4.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Agnieszka Kubal
School of Slavonic and East European Studies (SSEES), UCL 1 (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0264-7740).
Who Are the Humans Behind Human Rights in Poland? Preliminary Remarks on a Sociological Profile of Victims Before the ECtHR
This paper takes a first step at introducing the sociological profile of applicants from Poland who apply to the ECtHR, drawing on Max Weber’s concept of ideal types – operationalized here as heuristics that allow the social scientists to organize their empirical material from an exploratory study. It paints a rich empirical and historical picture of the first victim from Poland, Mrs. Proszak, and contrasts her profile with that of recent applicants in strategic LGBTQ+ litigation cases – public advocates for legal change. Analytically, this paper makes a case for treating these two profiles of victims as opposite ends of a spectrum, with many in-between cases yet to be introduced through further sustained sociological investigation.
Keywords: human rights, ECtHR, victims, sociology, ideal types, Proszak v. Poland (1997)
Agnieszka Kubal is Associate Professor at SSEES, UCL. Funding acknowledgment: This work was funded by Senior Research Fellowship at the Pilecki Institute, in Warsaw, Poland between April and June 2021.
Agnieszka Kubal
Szkoła Studiów Słowiańskich i Wschodnioeuropejskich (SSEES), University College London (UCL), Zjednoczone Królestwo (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0264-7740).
Kto stoi za prawami człowieka w Polsce? Uwagi wstępne na temat profilu socjologicznego skarżących, których skargi trafiły przed Europejski Trybunał Praw Człowieka
Niniejszy artykuł stanowi pierwszy krok w kierunku przedstawienia profilu socjologicznego skarżących z Polski przed ETPC, w oparciu o koncepcję typów idealnych Maxa Webera – zoperacjonalizowanych tutaj jako heurystyki, które pozwalają przedstawicielom nauk społecznych uporządkować materiał empiryczny z badania eksploracyjnego. Artykuł przedstawia bogaty empiryczny i historyczny obraz pierwszej ofiary z Polski, pani Proszak, i kontrastuje jej profil z profilem niedawnych skarżących w strategicznych postępowaniach osób LGBTQ+, społecznych rzeczników zmian prawnych. Z analitycznego punktu widzenia, niniejszy artykuł przedstawia argumenty za traktowaniem tych dwóch profili ofiar jako przeciwległych krańców spektrum, między którymi w wyniku dalszych badań socjologicznych można jeszcze umieścić wiele przypadków pośrednich.
Słowa kluczowe: prawa człowieka, ETPC, ofiary, socjologia, typy idealne, sprawa Proszak
Agnieszka Kubal jest prof. nadzw. w SSEES, UCL. Niniejsza praca została sfinansowana w ramach stypendium badawczego w Instytucie Pileckiego w Warszawie w okresie od kwietnia do czerwca 2021 r.
Bibliography
Alter, Karen J., Private Litigants and the New International Courts, 39 Comparative Political Studies, 22–49 (2006).
Bianku, Leidi & Kempees, Peter, The European Court of Human Rights, in Legitimacy of Unseen Actors in International Adjudication (Baetens, Freya ed., Cambridge University Press 2019).
Braun, Victoria & Clarke, Virginia, Using Thematic Analysis in Psychology, 3 Qualitative Research in Psychology, 77–101 (2006).
Çalı, Basak, Koch, Anne, & Bruch, Nicola, The Social Legitimacy of Human Rights Courts: A Grounded Interpretivist Analysis of the European Court of Human Rights, 35(3) Human Rights Quarterly, 955–984 (2013).
Cichowski, Rachel A., Civil Society and the European Court of Human Rights, in The European Court of Human Rights between Law and Politics (Christoffersen, Jonas & Madsen, Mikael Rask eds., Oxford University Press 2011).
Conant, Lisa, Hofmann, Andreas, Soennecken, Dagmar, & Vanhala, Lisa, Mobilizing European Law, 25 Journal of European Public Policy 9, 1376–1389 (2018).
Cunningham, Sarah, The 51st State: Al Nashiri v. Poland and Husayn (Abu Zubaydah) v. Poland, 26 King’s Law Journal, 1–7 (2015).
Dâmboeanu, Cristina, Pricopie, Valentina, & Thiemann, Alina, The Path to Human Rights in Romania: Emergent Voice(s) of Legal Mobilization in Prisons, 81(1) European Journal of Criminology, 120–139 (2020).
Dembour, Marie-Benedicte & Krzyżanowska-Mierzewska, Magda, Ten Years on: The Popularity of the Convention in Poland, 4 European Human Rights Law Review, 400–423 (2004).
Dembour, Marie-Benedicte, Who Believes in Human Rights? (Cambridge University Press 2010).
Drzemczewski, Andrzej & Nowicki, Marek Antoni, The Impact of the ECHR in Poland: A Stock-Taking after Three Years, 3
European Human Rights Law Review, 261–286 (1996).
Dudai, Ron, The Study of Human Rights Practice: State of the Art, 11 Journal of Human Rights Practice 2, 273–295 (2019).
ECtHR Registrar of the Court, Group of abortion rights cases against Poland declared inadmissible, Press Release ECHR 173(2023) (8 June 2023), https://hudoc.echr.coe.int/eng-press?i=003–7669327–10574929, accessed on 17 July 2023.
ECtHR, Pending applications allocated to a judicial formation, https://www.echr.coe.int/Documents/Stats_pending_2023_BIL.pdf, accessed on 19 June 2023.
Follesdal, Andreas, Survey Article: The Legitimacy of International Courts, 28 Journal of Political Philosophy, 476–499 (2020).
Frezzo, Mark, The Sociology of Human Rights (John Wiley and Sons 2014).
Gliszczyńska-Grabias, Aleksandra & Sadurski, Wojciech, The Judgment That Wasn’t (but Which Nearly Brought Poland to a Standstill): ‘Judgment’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K1/20, 17 European Constitutional Law Review, 130–153 (2021).
Godzisz, Piotr & Mole, Richard, To Geneva and Back: Externalising Anti-LGBT Hate Crime as a Policy Issue, 27 The International Journal of Human Rights, 710–733 (2023).
Goldhaber, Michael D., A People’s History of the European Court of Human Rights, 9 (Rutgers University Press 2007).
Goodale, Mark, Introduction to ‘Anthropology and Human Rights in a New Key’, 108 American Anthropologist, 1-8 (2006).
Greer, Steven, The European Convention on Human Rights: Achievements, Problems and Prospects (Cambridge University Press, 2006), 150–151.
Greer, Steven, Towards a Socio-Legal Analysis of the European Convention on Human Rights, in Making Human Rights Intelligible: Towards a Sociology of Human Rights (Madsen, Mikael Rask & Verschraegen, Gert eds., Hart/Bloomsbury 2013).
Haddad, Heidi N., The Hidden Hands of Justice: NGOs, Human Rights, and International Courts (Cambridge University Press 2018).
Horowitz, Shale, Human Rights in the Post-Communist World: The Roles of National Identity, Economic Development and Ethnic Conflict, 8 The International Journal of Human Rights, 325–343 (2004).
Hynes, Patricia, Lamb, Michele Short, Damien & Waites, Matthew, Sociology and Human Rights: Confrontations, Evasions and New Engagements, 14 The International Journal of Human Rights, 811–832 (2010).
Johnson, Paul J., Going to Strasbourg: An Oral History of Sexual Orientation Discrimination and the European Convention on Human Rights (Oxford University Press 2016).
Katsoni, Sissy, ‘Dangerous’ Abortion Cases and the Dangers of Misportraying ECtHR’s Inadmissibility Decisions, EJIL: Talk! Blog of the European Journal of International Law (20 June 2023), https://www.ejiltalk.org/dangerous-abortion-cases-and-the-dangers-of-misportraying-ecthrs-inadmissibility-decisions/, accessed on 30 October 2023.
Kocemba, Karolina & Stambulski, Michał, Czym jest strategiczna litygacja? [What is strategic litigation?], 41 Student Journal of Law, Administration and Economics, 13–29 (2022).
Krzyżanowska-Mierzewska, Magda, The Reception Process in Poland and Slovakia, in A Europe of Rights: The Impact of the ECHR on National Legal Systems, edited by Helen Keller and Alec Stone Sweet, 531–602 (Oxford University Press, 2008).
Kubal, Agnieszka, Conceptualizing Semi-Legality in Migration Research, 47 Law & Society Review, 555–587, 562 (2013).
Kubal, Agnieszka, Dissenting Consciousness: A Socio-Legal Analysis of Russian Migration Cases before the European Court of Human Rights, 18 International Journal of Interdisciplinary Civic and Political Studies, 57–77 (2023a).
Kubal, Agnieszka, The Women’s Complaint: Sociolegal Mobilization Against Authoritarian Backsliding Following the 2020 Abortion Law in Poland, 31 Journal of Contemporary Central and Eastern Europe 3, 1–21 (2023b).
Landman, Todd, Studying Human Rights (Routledge 2006).
Lavrysen, Laurens, ‘Strasbourg Was Something New, It Was an Adventure’: A History of the Belgian Cases before the European Court of Human Rights in the 1960s, 1970s and 1980s, 86 Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis / Revue d’Histoire du Droit / The Legal History Review, 482–547 (2018).
Lavrysen, Laurens, Remembering Paula Marckx, Strasbourg Observers Blog (1 July 2020), https://strasbourgobservers.com/2020/07/01/remembering-paula-marckx/.Lemmens, Koen, (S)electing Judges for Strasbourg: A (Dis)appointing Process?, in Selecting Europe’s Judges: A Critical Review of the Appointment Procedures to the European Courts (Bobek, Michal ed., Oxford University Press 2015).
Madsen, Mikael Rask & Verschraegen, Gert, Making Human Rights Intelligible: Towards a Sociology of Human Rights (Hart/Bloomsbury 2013).
Madsen, Mikael Rask, La genèse de l’Europe des droits de l’Homme. Enjeux juridiques et stratégies d’Etat (France, Grande-Bretagne et pays scandinaves, 1945–1970) (University of Strasbourg 2010).
Moravcsik, Andrew, The Origins of Human Rights Regimes: Democratic Delegation in Postwar Europe, 54 International Organization, 217–252 (2000).
Morgan, Rhiannon & Turner, Bryan, Interpreting Human Rights: Social Science Perspectives (Routledge 2009).
Stammers, Neil, A Critique of Social Approaches to Human Rights, 17 Human Rights Quarterly, 488–508 (1995).
Stammers, Neil, Human Rights and Social Movements (Pluto Press 2009).
Swedberg, Richard, How to Use Max Weber’s Ideal Type in Sociological Analysis, 18 Journal of Classical Sociology, 181–196, 184 (2018).
van der Vet, Freek & Lyytikäinen, Laura, Violence and Human Rights in Russia: How Human Rights Defenders Develop Their Tactics in the Face of Danger, 2005–2013, 19 The International Journal of Human Rights, 979–998 (2015).
van der Vet, Freek, ‘When They Come for You’: Legal Mobilization in New Authoritarian Russia, 52 Law & Society Review, 301–336 (2018).
van der Vet, Freek, Holding on to Legalism: The Politics of Russian Litigation on Torture and Discrimination before the European Court of Human Rights, 23 Social & Legal Studies, 361–381 (2014).
Vincze, Attila, Dismissal of the President of the Hungarian Supreme Court: ECtHR Judgment Baka v. Hungary, 21 European Public Law, 445–456 (2015).
Wallace, Stuart & Mallory, Conall, Applying the European Convention on Human Rights to the Conflict in Ukraine , 6(3) Russian Law Journal, 8–78 (2018).
Weber, Max, Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology, 19 (University of California Press 1978).
Weber, Max, The ‘Objectivity’ of Knowledge in Social Science and Social Policy, in Max Weber. Collected Methodological Writings, 133 (Hans Henrik Bruun & Sam Whimster eds., Routledge 2012).
Wilson, Richard Ashby, Afterword to ‘Anthropology and Human Rights in a New Key’: The Social Life of Human Rights, 108(1) American Anthropologist, 77–83, at 77 (2006).
dr hab. Agnieszka Grzelak, prof. ALK
Autorka jest profesorką w Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5867-8135).
Ochrona praw podstawowych jako warunek wykonania europejskiego nakazu aresztowania – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 5.04.2016 r. w sprawach połączonych C-404/15 i C-659/15 PPU, Postępowania karne przeciwko Pálowi Aranyosiemu i Robertowi Căldăraru
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawach połączonych C-404/15 i C-659/15 PPU, Aranyosi i Căldăraru, jest kluczowy nie tylko w kontekście interpretacji przepisów decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania (ENA), lecz także ma znacznie szersze, systemowe. Trybunał Sprawiedliwości wypowiedział się bowiem na temat możliwości odmowy wykonania ENA w przypadku naruszenia praw podstawowych osoby ściganej. Przesłanka ta nie jest expressis verbis wymieniona w decyzji ramowej w sprawie ENA, jednak od lat była obecna w części ustawodawstw oraz praktyce orzeczniczej państw członkowskich Unii Europejskiej. Trybunał odniósł się również szerzej do znaczenia wzajemnego zaufania, będącego podstawą dla wzajemnego uznawania orzeczeń stanowiącego podstawę systemu współpracy państw członkowskich w sprawach karnych. Bez nadmiernej przesady można powiedzieć, że wyrok rzutuje na wykładnię przepisów regulujących wydawanie osób ściganych w Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: europejski nakaz aresztowania, zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, wzajemne zaufanie, decyzja ramowa, Karta praw podstawowych
dr hab. Agnieszka Grzelak, professor of the Kozminski University
The author is an associate professor at the College of Law, Kozminski University in Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5867-8135).
Protection of Fundamental Rights as a Condition for the Execution of a European Arrest Warrant. Introduction and Judgment of the Court of Justice of 5 April 2016 in Joined Cases C-404/15 and C-659/15 PPU, Criminal proceedings against Pál Aranyosi and Robert Căldăraru
Not only is the judgment of the Court of Justice in the joined cases of Aranyosi and Căldăraru crucial in the context of interpreting the provisions of the Framework Decision on the European Arrest Warrant (EAW), but it also has a much broader, systemic significance. The Court of Justice commented on the possibility of refusing to execute an EAW in the event of a violation of fundamental rights of the person being prosecuted. This premise is not expressly mentioned in the Framework Decision on the EAW, but it has been present in some legislations and in case law of EU Member States for years. The Court of Justice also referred more broadly to the importance of mutual trust, which is the basis for mutual recognition of judgments, on which the system of cooperation between Member States in criminal matters is based. Without excessive exaggeration, it can be said that the judgment affects the interpretation of the provisions governing the extradition of wanted persons in the European Union.
Keywords: European arrest warrant, prohibition of inhuman or degrading treatment, mutual trust, Framework Decision, Charter of Fundamental Rights
Bibliografia / References
Anagnostaras G., Mutual Confidence Is Not Blind Trust: Fundamental Rights Protection and the Execution of the European Arrest Warrant: Aranyosi and Caldararu, „Common Market Law Review” 2016/6.
Gáspár Szilágyi S., Joined Cases Aranyosi and Caldararu: Converging Human Rights Standards, Mutual Trust and a New Ground for Postponing a European Arrest Warrant, „European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice” 2016/2–3.
Grzelak A., Wzajemne zaufanie jako podstawa współpracy sądów państw członkowskich UE w sprawach karnych (uwagi na marginesie odesłania prejudycjalnego w sprawie C-216/18 PPU Celmer), „Państwo i Prawo” 2018/10.
Hofmański P., Opinia na temat sprawozdania Komisji Nadzwyczajnej (druk nr 876) oraz poprawek zgłoszonych podczas drugiego czytania w dniu 23 sierpnia 2006 r. [w:] Nowelizacja art. 55 Konstytucji RP przez Sejm V kadencji, red. T. Muś, Warszawa 2006.
Kierzynka R., Regres wzajemnego zaufania we współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych w Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/3.
Michalik M., Nowe granice wzajemnego zaufania w Unii Europejskiej, „Przegląd Zachodni” 2020/1.
Mitsilegas V., The Symbiotic Relationship Between Mutual Trust and Fundamental Rights in Europe’s Area of Criminal Justice, „New Journal of European Criminal Law” 2015/4.
Nita B., Europejski nakaz aresztowania – europeizacja prawa karnego a standardy konstytucyjne państw członkowskich UE, „Państwo i Prawo” 2007/5.
Ostropolski T., Naruszenie praw podstawowych jako przesłanka odmowy wykonania ENA – uwagi do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 5.04.2016 r. w sprawach połączonych C-404/15 Aranyosi i C-659/15 PPU Căldăraru, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016/11.
Ostropolski T., Zasada proporcjonalności a europejski nakaz aresztowania, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/3.
Rogan M., What constitutes evidence of poor prison conditions after Aranyosi and Căldăraru? Examining the role of inspection and monitoring bodies in European Arrest Warrant decision-making?, „New Journal of European Criminal Law” 2019/3.
Weyembergh A., Critical Assessment of the Existing European Arrest Warrant Framework Decision, Bruksela 2014, www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/510979/IPOL-JOIN_ET(2013)510979(ANN01)_EN.pdf (dostęp: 15.11.2023 r.).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is an assistant professor in the Department of European Law at the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences and a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Zamów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma
