The Strategic Validity of Norms
Prof. dr hab. Wojciech Załuski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
The Strategic Validity of Norms
To what extent does the fact that most people infringe upon a given norm N release ‘me’ from the duty to follow N? Or, in other words, to what extent does the validity of N hinge upon the fact that it is generally followed? The answer to these questions will depend on whether one assumes what in this paper is referred to as the conception of ‘strategic’ or the conception of ‘non-strategic’ validity. The former, unlike the latter, makes validity dependent on general compliance. The article introduces the distinction between these two conceptions and aims at answering the question which of them is adequate for various types of norms (moral, social, and legal ones). It is argued in the article that the validity of moral norms is non-strategic, although in some moral contexts the strategic conception may be the proper one. The type of validity characteristic of social norms is deeply strategic: general compliance is not only the necessary but also the sufficient condition of their validity. Finally, it can be plausibly argued that both the validity of particular legal norms and the validity of the legal system as a whole can be interpreted in line with the strategic conception.
Keywords: strategic validity, non-strategic validity, social norms, conventions, moral norms, legal norms, effectiveness
Obowiązywanie strategiczne norm
Czy fakt, iż większość obywateli narusza daną normę, zwalnia ‘mnie’ z obowiązku jej przestrzegania? Alternatywnie rzecz ujmując: czy obowiązywanie danej nomy zależy od faktu, że jest ona (niemal) powszechnie przestrzegana? Odpowiedź na te pytania zależy od tego, czy przyjmuje się, ‘strategiczną’ czy też ‘niestrategiczną’ (jak nazywane są one w tym artykule) koncepcję obowiązywania normy: pierwsza z nich, inaczej niż druga, zakłada, że (niemal) powszechne przestrzeganie danej normy jest warunkiem (koniecznym lub koniecznym i wystarczającym) jej obowiązywania. Celem artykułu jest rozwinięcie obu koncepcji oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, która z nich jest właściwa dla różnych typów norm (moralnych, społecznych i prawnych). W artykule bronione są dwie główne tezy: koncepcja strategiczna jest właściwa dla norm społecznych, a niestrategiczna dla norm moralnych (choć w pewnych szczególnych przypadkach ich zastosowania właściwa może być koncepcja strategiczna). Trudno natomiast jednoznacznie rozstrzygnąć, w jakim stopniu koncepcja strategiczna jest właściwa dla norm prawnych, niemniej można podać przekonujące argumenty za tym, że jest ona właściwa zarówno w odniesieniu do poszczególnych norm prawnych, jak i systemu prawnego jako całości.
Słowa kluczowe: obowiązywanie strategiczne, obowiązywanie nie-strategiczne, normy społeczne, konwencje, normy moralne, normy prawne, efektywność
Bibliography
Bicchieri, C., Norms, Conventions, and the Power of Expectations, in Philosophy of Social Science. A New Introduction (N. Cartwright, E. Montuschi eds., Oxford 2014).
Elster, J., Explaining Social Behaviour (Cambridge 2007).
Feinberg, J., Social Philosophy (New York 1973).
Grabowski, A., Prawnicze obowiązywanie prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa (Kraków 2009).
Hart, H.L.A., The Concept of Law (Oxford 1994 [1961]).
Hobbes, T., On the Citizen (De Cive) (Cambridge (1998 [1641]).
Hume, D., An Enquiry Concerning the Principles of Morals (Oxford 1998 [1751].
Kalinowski, J., Le problème de la vérité en morale et en droit (Lyon 1967).
Kelsen, H., Pure Theory of Law (New Jersey 2005 [1967]).
Lewis, D., Convention. A Philosophical Study (Oxford 1986 [1969]).
Marmor, A., Social Conventions. From Language to Law (Princeton 2009).
Machiavelli, N., The Prince (Indianapolis 1976).
Pojman, L., Reiman, J., The Death Penalty: For and Against (Lanham, Maryland, and Oxford 1998).
Posner, E., Law and Social Norms (Cambridge, Mass., London, England 2002).
Ross, A., On Law and Justice (Berkeley 1958).
Searle, J., Rationality in Action (Cambridge, Mass., London, England 2001).
Thomas Aquinas, Summa Theologiae, translated by Fathers of the English Dominican Province (Westminster, Md. 1981).
Turiel, E., Distinct Conceptual and Developmental Domains: Social Convention and Morality, in Nebraska Symposium on Motivation, 1977: Social Cognitive Development (H. Howe, C. Keasey eds., Lincoln, NE 1979).
Walzer, M., Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations (New York 2000).
Załuski, W., The Concept of Convention: Its Evolution and Relevance for the Understanding of the Nature of Law, 4 Państwo i Prawo (2023).
Prof. dr hab. Grzegorz Kuca
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Prof. dr hab. Urszula K. Zawadzka-Pąk
Uniwersytet w Białymstoku
Istota, funkcje i naruszenia budżetowej zasady powszechności
Celem artykułu jest analiza zasady powszechności jako jednej z podstawowych zasad budżetowych rozumianej jako postulat włączenia do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach, czyli finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą brutto. W szczególności omówiono istotę, funkcje i naruszenia zasady powszechności, w tym rolę i znaczenie funduszy funkcjonujących w Banku Gospodarstwa Krajowego. Przeprowadzona analiza pozwoliła na wykazanie, że konieczne pozostaje przywrócenia znaczenia zasadzie powszechności, które będzie niemożliwe bez dokonania konsolidacji finansów publicznej polegającej na ograniczeniu gospodarki pozabudżetowej poprzez włączenie funduszy BGK do ustawy budżetowej. Tylko w ten sposób stanie się możliwe przywrócenie należytej rangi budżetowi państwa oraz zapewnienie właściwej realizacji funkcji kontrolnej parlamentarnej, a w dalszej perspektywie odpowiedzialności władzy publicznej w dziedzinie finansów publicznych.
Słowa kluczowe: zasada powszechności, zasady budżetowe, budżet państwa, ustawa budżetowa, konsolidacja finansów publicznych, Bank Gospodarstwa Krajowego, fundusze
The Essence, Functions, and Infringements of the Budgetary Principle of Universality
The aim of the article is to analyse the principle of universality as one of the basic budgetary principles, which is understood as a postulate to include in the budget full amounts of all state revenues and expenditures, i.e. gross financing of all units of the public finance sector. In particular, this article discusses the essence, functions, and infringements of the principle of universality, including the role and importance of the funds operating within Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). The conducted analysis shows that it remains necessary to restore the importance of the principle of universality, which will be impossible without a consolidation of public finances by means of reduction of the off-budget economy through the inclusion of BGK funds in the budget statute. Only in this way will it become possible to restore the due prominence of the state budget and ensure proper implementation of the parliamentary supervision function and, in the long term, the accountability of public authorities in the field of public finances.
Keywords: universality principle, budgetary principles, state budget, budget statute, consolidation of public finances, Bank Gospodarstwa Krajowego, funds
Bibliografia
Bobes F., The Applicability of the Principles that Govern the Budgetary Activity, Studies in Business and Economics 2013, nr 1
Borodo A., Gospodarka budżetowa państwa. Zagadnienia prawne, Toruń 2004
Borodo A., Zupełność budżetu w Polsce Ludowej, Toruń 1979
Brzeziński B., Kalinowski M., Morawski W., Olesińska A., Lasiński-Sulecki K., Prejs E., Matuszewski W., Zalasiński A., Prawo finansów publicznych, Toruń 2017
Chojna-Duch E., Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne, Warszawa 2004
Cyman D., Zasady budżetowe, [w:] Podstawy finansów i prawa finansowego, red. A. Drwiłło, Warszawa 2018
Dębowska-Romanowska T., [w:] Konstytucja RP, t. II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Dudek S., Kotecki L., Majszczyk H., Niezbędne zmiany zwiększające przejrzystość do projektu ustawy budżetowej na rok 2023. Podstawowe wielkości, Warszawa 2022
Gail N., Gospodarka budżetowa w świetle prawa porównawczego, Warszawa 1993
Gliniecka J., Harasimowicz J., Zasady polskiego prawa budżetowego, Bydgoszcz 2000
Głuchowski J., Charakterystyka budżetu państwa, [w:] J. Głuchowski, R. Huterski, B. Kołosowska, J. Patryk, J. Wiśniewski, Finanse publiczne, Toruń 2005
Gorgol A., Fundusze celowe, [w:] Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, red. W. Wójtowicz, Warszawa 2020
Guziejewska B., Wybrane problemy strukturalne i instytucjonalne finansów publicznych w warunkach kryzysu wywołanego COVID-19: refleksje nad ewolucją paradygmatu, [w:] Finanse publiczne, red. M. Zioło, Warszawa 2021
Hanusz A., Budżet państwa, [w:] Prawo finansowe, red. A. Hanusz, Warszawa 2022
Harasimowicz J., Finanse i prawo finansowe, Warszawa 1988
Hjalmarsson Å., A Good Enough Budget. Speaking Notes, Tunezja, 15.11.2012 r.
Jaśkiewiczowa J., Prawo finansowe, Gdańsk 1988
Jaśkiewiczowa J., Jaśkiewicz Z., Zarys nauki finansów publicznych, Warszawa 1968
Juchniewicz J., Absolutorium jako realizacja funkcji kontrolnej Sejmu, Olsztyn 2010
Kaleta J., Gospodarka budżetowa, Warszawa 1977
Komar A., Łączkowski W., Finanse i prawo finansowe, Warszawa 1985
Kornberger-Sokołowska E., Budżet państwa, [w:] M. Bitner i in., Prawo finansowe. Prawo finansów publicznych. Prawo podatkowe. Prawo bankowe, Warszawa 2017
Kosikowski C., Naprawa finansów publicznych w Polsce, Białystok 2011
Kosikowski C., Zasady budżetowe na tle projektowanych zmian w prawie budżetowym, Finanse 1967, nr 5
Kowalczyk R., Budżet państwa, [w:] Prawo finansowe, red. R. Fojcik-Mastalska, R. Mastalski, Warszawa 2011
Kuca G., Parlamentarna kontrola budżetu państwa jako mit kontroli fiskalnej, Studia Politologiczne 2023, nr 3
Kuca G., Procedura budżetowa we współczesnym prawie konstytucyjnym. Analiza porównawcza na przykładzie państw UE, Warszawa 2008
Lipiec-Warzecha L., Komentarz do ustawy o finansach publicznych, Warszawa 2011
Majchrzycka-Guzowska A., Finanse i prawo finansowe, Warszawa 1996
Mikos-Sitek A., Budżet państwa i budżet jednostek samorządu terytorialnego, [w:] Finanse publiczne i prawo finansowe, red. A. Nowak-Far, Warszawa 2020
Pietrewicz M., Budżet. Zasady budżetowe, [w:] Wybrane problemy finansów publicznych, red. W. Michna, Warszawa 2003
Russel P., Zasady budżetowe, [w:] Leksykon budżetowy, red. G. Gołębiowski, K. Marchewka, Warszawa 2015
Rutkowska-Tomaszewska E., Jednostki sektora finansów publicznych, [w:] Prawne aspekty prywatyzacji, red. J. Blicharz, Wrocław 2012
Rybarski R., Nauka skarbowości, Warszawa 2015
Stankiewicz J., Debudżetyzacja finansów państwa, Białystok 2007
Stourm R., Cours de finances: Le budget, Paris 1896
Swatler L., Finanse, Warszawa 1985
Szołno-Koguc J., Zasady gospodarki budżetowej w ujęciu teoretycznym, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 2005, t. 39
Tuleja P., Zasady konstytucyjne, [w:] Konstytucjonalizacja zasad i instytucji ustrojowych, red. P. Sarnecki, Warszawa 1997
Walesiak A., Stosowanie doktrynalnych zasad budżetowych w polskim prawie budżetowym, PiP 1999, nr 1
Weralski M., Budżet państwowy, [w:] System instytucji prawno-finansowych PRL, t. II, red. M. Weralski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982
Wójtowicz W., Podstawy prawa budżetowego i gospodarki budżetowej państwa, [w:] Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, red. W. Wójtowicz, Warszawa 2020
Dr Radosław P. Puchta
Uniwersytet w Białymstoku
Francuska Karta Środowiska jako prawny instrument ochrony prawa do życia w środowisku zrównoważonym i przyjaznym dla zdrowia
Niniejszy artykuł stanowi próbę uchwycenia, na przykładzie francuskim, możliwych następstw „zakotwiczenia” w tekście aktu o mocy konstytucyjnej norm prawnych odnoszących się do materii ochrony środowiska. Przeanalizowano praktykę stosowania postanowień Karty Środowiska z 2004 r. w postępowaniach przed Radą Konstytucyjną. Celem analizy było poczynienie wstępnych ustaleń badawczych na temat normatywnego charakteru (normativité) tego aktu, a także zakresu i warunków dopuszczalności powoływania się jego postanowienia (invocabilité) przez strony postępowań sądowych w celu uzyskania ochrony konstytucyjnej. Zasadniczy wywód poprzedzono uwagami na temat genezy uchwalenia Karty, a przede wszystkim założeń reformy konstytucyjnej z 2005 r. Przedstawiono następnie podstawową oś sporu doktrynalnego o normatywność i stosowalność nowego aktu konstytucyjnego, a także pierwsze wypowiedzi orzecznicze Rady na gruncie jego postanowień. Istotna zmiana dynamiki sporów konstytucyjnych w sprawach środowiskowych nastąpiła jednak dopiero po 2010 r., gdy otworzono stronom postępowań sądowych dostęp do Rady Konstytucyjnej. Niemniej, do czego prowadzi analiza orzecznictwa tego organu, o ile konstytucjonalizacja problematyki ochrony środowiska w Karcie dała Radzie możliwość odegrania roli aktywnego aktora w tej dziedzinie, o tyle – przynajmniej jak dotąd – Rada przyjmuje zdecydowanie ostrożne podejście, czuwając nad tym, aby parlament nie „wydrążył” z treści nowych konstytucyjnych praw i obowiązków lub nie przyjął rozwiązań rażąco nieadekwatnych do zakładanych efektów w zakresie ochrony środowiska.
Słowa kluczowe: ochrona środowiska, prawo do życia w środowisku zrównoważonym i przyjaznym dla zdrowia, Konstytucja V Republiki Francuskiej, Karta Środowiska, Rada Konstytucyjna
French Environmental Charter as a Legal Instrument for Protection of the Constitutional Right to Live in a Sustainable and Healthy Environment
This article discusses the Environmental Charter as a legal instrument for protection of the right to live in a sustainable and healthy environment in the French constitutional order. Both the Constitutional Council’s case law and relevant literature are analysed to draw conclusions concerning the normative content of the provisions of this constitutional act. Particular attention is paid to the question of the extent to which a legal subject (i.e, an individual, an environmental organization) can invoke the Charter to seek protection of their environmental rights before the Constitutional Council. After the 2008 Constitutional Reform, a dynamic jurisprudential evolution took place in this field. Thereafter, the Charter is being seen by legal subjects as a useful and effective legal instrument for bringing about further developments in the French environmental legislation.
Keywords: environmental protection, right to live in a sustainable and healthy environment, Constitution of the Fifth French Republic, Environmental Charter, Constitutional Council
Bibliografia
Aguila Y., Les acteurs face à la constitutionnalisation du droit de l’environnement, Les Nouveaux Cahiers du Conseil constitutionnel 2014, nr 2
Bétaille J., Le principe de précaution, un droit garanti par la Constitution?, Revue française de Droit constitutionnel 2016, nr 105 (supl.)
Boyd D.R., The Environmental Rights Revolution. A Global Study of Constitutions, Human Rights, and the Environment, Vancouver–Toronto 2012
Capitani A., La Charte de l’environnement, un leurre constitutionnel?, Revue française de droit constitutionnel 2005, nr 3(63)
Champeil-Desplats V., La Charte de l’environnement prend son envol aux deux ailes du Palais-Royal. Commentaire croisé de la décision no 2008-564 DC du 19 juin 2008 du Conseil constitutionnel et de l’arrêt du Conseil d’État du 3 octobre 2008, Commune d’Annecy, Revue juridique de l’Environnement 2009, nr 2
Chevalier É., Makowiak J. (red.), Dix ans de QPC en matière «environnementale» : quelle (r)évolution?, Titre VII 2020, nr spec.
Cohendet M.-A., La Charte et le Conseil constitutionnel: point de vue, Revue Juridique de l’Environnement 2005, nr spec. La charte constitutionnelle de l’environnement
Cohendet M.-A., Les effets de la réforme, Revue Juridique de l’Environnement 2003, nr spec. La charte constitutionnelle en débat
Cohendet M.-A. (red.), Droit constitutionnel de l’environnement, Paris 2021
Cohendet M.-A., Fleury M., Chronique de droit constitutionnel sur la Charte de l’environnement, Revue Juridique de l’Environnement 2018, nr 4(43)
Collin P., Fiscalité environnementale et Constitution, Le Nouveaux Cahiers du Conseil constitutionnel 2014, nr 2(43)
Crottet B., L’ambivalence du Conseil constitutionnel sur la portée du droit à participer à la prise de décision environnementale, Revue Juridique de l’Environnement 2013, nr 2
Deffairi M., La portée constitutionnelle des dispositions de la Charte de l’environnement, Titre VII 2022, nr 8
Fodil-Cherif S., Les perspectives des générations futures sur le droit de vivre dans un environnement sain, Droit de l’Environnement nr 328 z 16.01.2024 r.
Foucher K., Les normes de référence de la QPC en matière environnementale, Cahiers du GRIDAUH 2011, nr 3(22)
Gaïa P. i in., Les grandes décisions du Conseil constitutionnel, Dalloz –Paris 2013
Gay L., Environnement et changement climatique: le Conseil constitutionnel fait entre en scène les générations futures, Revue française du droit constitutionnel 2023, nr 134
Gay L., Première QPC environnementale: vigilance en défaut du Conseil constitutionnel sur la théorie de la préoccupation, Revue française du droit constitutionnel 2011, nr 88
Huglo Ch., La QPC: quelle utilisation en droit de l’environnement?, Les Nouveaux Cahiers du Conseil constitutionnel 2014, nr 2(43)
Jegouzo Y., La genèse de la Charte constitutionnelle de l’environnement, Revue Juridique de l’Environnement 2003, nr spec. La charte constitutionnelle en débat
Jegouzo Y., Le rôle constituant de la commission Coppens, Revue Juridique de l’Environnement 2005, nr spec. La charte constitutionnelle de l’environnement
Jegouzo Y., Quelques réflexions sur le projet de la Charte de l’environnement, Les Cahiers du Conseil constitutionnel z 2003, nr 15
Jolivet S., La Charte de l’environnement devant le juge administratif: une appropriation inachevée, [w:] Droit constitutionnel de l’environnement, red. M.-A. Cohendet, Paris 2021
Kubuj K., Priorytetowe pytania prawne francuskich sądów o zgodność z konstytucją, Przegląd Sejmowy 2014, nr 1
Magnon X., La constitutionnalisation de la protection de l’environnement dans le monde. D’une ontologie de la protection de l’environnement à ses concrétisations positives en droit constitutionnel comparé, La Revue des juristes de Sciences Po” 2020
Mathieu B., La Charte et le Conseil constitutionnel: point de vue, Revue Juridique de l’Environnement 2005, nr spec. La charte constitutionnelle de l’Environnement
Mathieu B., Observations sur la portée normative de la Charte de l’environnement, Les Cahiers du Conseil constitutionnel 2003, nr 15
Petit V., Guillaume B., Quelle «démocratie écologique»?, Raisons Politiques 2016, nr 4(64)
Prieur M., La charte de l’environnement: droit dur ou gadget politique, Pouvoirs 2008, nr 4(127)
Prieur M., Promesses et réalisation de la Charte de l’environnement, Les Nouveaux Cahiers du Conseil constitutionnel 2014, nr 2(43)
Prieur M., Vers un droit de l’environnement renouvelé, Les Cahiers du Conseil constitutionnel 2003, nr 15
Puchta R., O modernizacji instytucji V Republiki w świetle ustawy konstytucyjnej z 23 lipca 2008 r., Przegląd Sejmowy 2008, nr 6
Sikora A., Constitutionalisation of Environmental Protection in EU Law, Zupthen 2020
Sikora A., Konstytucjonalizacja ochrony środowiska w prawie Unii Europejskiej, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 2
Steichen P., La Charte de l’environnement et les troubles anormaux de voisinage, Revue Juridique de l’Environnement 2011, nr 3
Van Lang A., Le principe de participation: un succès inattendu, Les Nouveaux Cahiers du Conseil constitutionnel 2014, nr 43
Prof. dr hab. Tadeusz Wiśniewski
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Ochrona sądowa tzw. strony słabszej na gruncie przepisów kodeksu postępowania cywilnego (zagadnienia wybrane)
W procesie cywilnym wynikająca z zasady równości (niedyskryminacji) szeroko pojmowana ochrona „słabszej strony” realizowana jest przez wiele instytucji proceduralnych. Na czoło wysuwają się instytucje zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (pełnomocnika z urzędu). Pod rządem przepisów kodeksu postępowania cywilnego z 1964 r. przez stronę słabszą rozumieć trzeba nie tylko osobę fizyczną, lecz także osobę prawną i każdą inną jednostkę organizacyjną, która korzysta ze zdolności sądowej. Obojętne jest obywatelstwo osoby fizycznej. Ze „statusu” strony słabszej mogą korzystać wszystkie osoby podlegające jurysdykcji sądów polskich. W obowiązującym stanie prawnym, inaczej niż w przeszłości, ustanowienie zawodowego pełnomocnika z urzędu nie jest uwarunkowane korzystaniem przez stronę ze zwolnienia od kosztów sądowych. Ustanowienia adwokata lub radcy prawnego nie można dokonać z urzędu. Obowiązuje zasada skargowości, stąd też konieczny jest wniosek strony. Konsekwencją błędnej odmowy ustanowienia pełnomocnika z urzędu może być w pewnych sytuacjach nieważność postępowania ze względu na pozbawienie strony możności obrony jej praw. Istotne jest jedynie kryterium w postaci potrzeby udziału adwokata (radcy prawnego) w rozpatrywanej sprawie. Pouczenie strony powinno być ukierunkowane na wskazanie jej czasu, miejsca i sposobu dokonania danej czynności procesowej.
Słowa kluczowe: postępowanie cywilne, pełnomocnik, ustanowienie adwokata, pouczanie strony, zasada równości, zwolnienie od kosztów sądowych, kaucja aktoryczna
Judicial Protection of the So-Called Weaker Party in the Code of Civil Procedure (Selected Issues)
In civil procedure, the broadly understood protection of the 'weaker party', required by the principle of equality (non-discrimination), is implemented through a number of procedural institutions. The main such institutions are exemption from court costs and the appointment of a court-assigned attorney (an advocate or an attorney at law). As understood in the 1964 Code of Civil Procedure, the weaker party does not have to be a natural person: it can also as a legal person or any other organizational unit that has the capacity to be a party in court proceedings. In case of natural persons, nationality does not matter. The 'status' of the weaker party may be granted to any persons subject to the jurisdiction of Polish courts. As the law current stands, unlike in the past, the appointment of a professional court-assigned attorney is not conditional on the party being entitled to exemption from court costs. The attorney cannot be appointed ex officio. It is a rule that the court acts upon motion of the party concerned, hence a request from the party is needed. An erroneous refusal to appoint a court-assigned attorney may, in certain situations, result in invalidity of the proceedings due to the party being deprived of the opportunity to defend their rights. Only the criterion of the need for an advocate (attorney at law) to be involved in the case at hand is relevant. The instruction for the party should indicate the time, place and manner in which the procedural act in question is to be performed.
Keywords: civil procedure, attorney, appointment of an advocate, instructing a party, principle of equality, exemption from court costs, security deposit for the costs of proceedings
Bibliografia
Błystak L., Kazek M., Sądowe Komentarze Tematyczne. Koszty postępowania sądowoadministracyjnego, Warszawa 2015
Boratyńska M. (red.), Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, Warszawa 2016
Bukowski T., Rozstrzyganie o kosztach procesu cywilnego, Warszawa 1971
Dolecki H., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2015
Dolecki H., Radkiewicz T., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Feliga P., Sprawiedliwe załatwienie sprawy gospodarczej jako cel odrębności postępowania w sprawach gospodarczych, [w:] Reforma czy kolejna nowelizacja? Uwagi na tle ustawy z 4.7.2019 r. zmieniającej kodeks postępowania cywilnego, red. P. Rylski, Warszawa 2020
Flejszar R., Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016
Gajda-Roszczynialska K., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. I, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020
Gołaczyński J., Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2007
Goździaszek Ł., Zwolnienie cudzoziemca od kosztów sądowych, [w:] Meritum. Postępowanie cywilne (red. E. Marszałkowska-Krześ), Warszawa 2017
Góra-Błaszczykowska A., Zasada równości stron w procesie cywilnym, Warszawa 2008
Grochowski M., Venire contra factum proprium a zaufanie i „słabość sytuacyjna”, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016
Gromska-Szuster I., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Gudowski I., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016
Gudowski J., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. II, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020
Iwulski J., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Art. 367–50539, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Jagielska M., Środki ochrony słabszej strony umowy w umowach zawieranych na odległość (uwagi na tle ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumentów), [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016
Jakubecki A., Naczelne zasady postępowania cywilnego w świetle nowelizacji kodeks postępowania cywilnego, [w:] Czterdziestolecie kodeksu postępowania cywilnego. Zjazd katedr postępowania cywilnego w Zakopanem (7–9.10.2005 r.), Kraków 2006
Jodłowski J. (po aktualizacji K. Weitza), [w:] J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2014
Łętowska E., Wirtualizacja sądowej ochrony słabszych, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016
Marciniak A., [w:] W. Broniewicz, A. Marciniak, I. Kunicki, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020
May J., Celowość utrzymania postępowania w sprawach prawa pracy jako postępowania odrębnego, [w:] Między jednolitością a odrębnościami – rodzaje i tryby postępowania cywilnego, Gdańskie Studia Prawnicze 2022, nr 5
Misiurek G., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Orecki M., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. V, Art. 1096–1217, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Piaskowska O.M., [w:] M. Anaszkiewicz, M. Eysymontt, D. Horodyski, E. Jaceczko, M. Kuchnio, A. Majchrowska, K. Panfil, J. Parafianowicz, A. Partyk, T. Partyk, A. Rutkowska, D. Rutkowski, K. Sacharuk, A. Turczyn, O.M. Piaskowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–50539, Warszawa 2024
Redlichwski M., Wetoszka D., Ustawa o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych. Komentarz, Warszawa 2013
Rudkowska-Ząbczyk E., [w:] Meritum. Postępowanie cywilne, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2017
Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Cześć ogólna, Warszawa 1958
Stefańska E., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–47716, red. M. Manowska, Warszawa 2021
Studzińska J., Prawo czy konieczność posiadania pełnomocnika profesjonalnego dla ochrony strony słabszej w postępowaniu cywilnym. Kilka uwag praktycznych, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, Warszawa 2016
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1933
Wiśniewski T., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Art. 367–50539, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005
Wyporska-Frankiewicz J., Zasada informowania stron, [w:] System Prawa administracyjnego Procesowego, red. G. Łaszczyca, A. Matan, Zasady ogólne postępowania administracyjnego, t. II, cz. 2, red. J.P. Tarno, W. Piątek, Warszawa 2018
Zembrzuski T., Pouczanie strony występującej w procesie cywilnym bez zawodowego pełnomocnika co do wnoszenia środków zaskarżenia, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, Warszawa 2016
Zembrzuski T., Pozbawienie możności obrony praw strony w orzecznictwie Sądu Najwyższeg,o [w:] Ius est a iustitia appellatum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, Warszawa 2017
Zieliński A., Uprzywilejowanie niektórych rodzajów roszczeń w postępowaniu cywilnym, [w:] Studia z prawa postępowania cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, red. M. Jędrzejewska, Warszawa 1985
Dr Ewa M. Kwiatkowska
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Rozprawy hybrydowe a wykluczenie cyfrowe
Przeniesienie wielu aktywności do przestrzeni wirtualnej stało się faktem w czasie pandemii. Nieuchronna cyfryzacja nabrała tempa. Dla biegle posługujących się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi jest to niesprawiająca problemów ewolucja, lecz dla osób niemających takich umiejętności może stać się powodem społecznego lub prawnego wykluczenia. Udział we wprowadzonych w okresie pandemii rozprawach zdalnych mógł stanowić dla nich problem. W artykule podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytania: czy wobec powszechnego w społeczeństwie polskim zjawiska wykluczenia cyfrowego rozprawy hybrydowe są właściwym rozwiązaniem? Czy pozycja stron biorących w nich udział zdalnie i stacjonarnie jest równa? Czy występujące w trakcie rozpraw hybrydowych problemy techniczne mogą wpływać na równość stron? Badania dotyczące rozpraw hybrydowych przeprowadzone przez studencką grupę badawczą stanowią materiał empiryczny obrazujący mogące występować podczas takich rozpraw problemy techniczne i te związane z wykluczeniem cyfrowym. Wydaje się, że rozprawy hybrydowe pozwalające na wybór sposobu udziału – zdalny lub na sali sądowej – mogą stanowić dla wykluczonych cyfrowo rozwiązanie tych problemów.
Słowa kluczowe: rozprawy hybrydowe, wykluczenie cyfrowe, równość, pandemia, internet, technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)
Hybrid Court Hearings and Digital Exclusion
The transfer of many activities to virtual spaces became a pandemic reality. The inevitable digitization accelerated. For those fluent in ICT, this is a non-problematic evolution. However, for individuals lacking such skills, it may lead to social or legal exclusion. Participation in remote court hearings introduced during the pandemic period could have been problematic for them. Given the widespread phenomenon of digital exclusion in Polish society, this article attempts to answer the questions: Are hybrid hearings the right solution? Is the position of the remote and stationary participants equal? Can technical problems that occur during hybrid hearings affect the equality of participating parties? The research on hybrid hearings carried out by a student research group provides empirical material demonstrating both technical and digital exclusion problems that may occur during such hearings. It seems that hybrid court hearings, allowing participants to choose between remote or in-person presence in the courtroom, may offer a solution for the digitally excluded.
Keywords: hybrid court hearings, digital exclusion, equality, pandemic, Internet, Information and Communication Technologies (ICT)
Bibliografia
Batorski D., Wykluczenie cyfrowe w Polsce, [w:] Społeczeństwo informacyjne, red. D. Grodzka, Studia BAS 2009, nr 3
Begier A., Wypych-Knieć A., Małecki-Tepicht Ł., Sądownictwo w czasie COVID-19 – raport z badania oceny wpływu pandemii COVID-19 na wymiar sprawiedliwości w Polsce, Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA, Warszawa 2021
Behr J., Blicharz J., Ochrona prawna przed wykluczeniem społecznym, Wrocław 2018
Chen W., Wellman B., Minding the Cyber-gap: the Internet and Social Inequality, [w:] The Blackwell Companion to Social Inequalities, red. M. Romero, E. Margolis, Blackwell Publishing 2005
Churchill G.A., Badania marketingowe. Podstawy metodologiczne, Warszawa 2002
Denvir C., Assisted Digital Support for Civil Justice System Users: Demand, ¬Design, & Implementation, UCL Centre for Access to Justice 2018
Dijk J.A.G.M. van, The Network Society (Second edition), London 2006
Jabłońska-Bonca J., Remote hearings and judicial symbolism. A draft, Krytyka Prawa 2022, t. 14, nr 2
Jasińska K., E-rozprawa w postępowaniu cywilnym a prawo do sądu i możliwość obrony swoich praw, Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały 2021, nr 2
Klimas K., Posiedzenie zdalne według art. 15 zzs1 KoronawirusU, [w:] Postępowanie cywilne w czasie pandemii. E-doręczenia, rozprawa zdalna, posiedzenia niejawne, składanie pism procesowych, red. J. Gołaczyński, Warszawa 2022
Kurosz K., Matysiak W.P., Refleksje na temat rozprawy zdalnej w postępowaniu cywilnym i zasady suwerenności terytorialnej, [w:] Nowoczesne technologie. Szansa czy zagrożenie dla funkcjonowania przedsiębiorców w obrocie prawnym i postępowaniach sądowych, red. A. Kidyba, A. Olejniczak, Warszawa 2022
Kwiatkowska E.M., Analfabetyzm cyfrowy – czy stanowi problem?, Referat na XVII Zjazd Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Gdańsk 24–26 czerwca 2021 r.
Kwiatkowska E.M., Kujawska-Danecka H., Lange A. i in., Wykluczenie cyfrowe, [w:] PolSenior2. Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem, red. P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, T. Zdrojewski, Gdańsk 2021
Lewandowski P., Rozprawy sądowe on-line w czasach pandemii COVID-19, [w:] Sądy dostępne przez Internet. Szanse i zagrożenia, Fundacja Court Watch Polska, Toruń 2020
Litowski J., Zakres zmian art. 15 zzs1 ustawy z 2.3.2020 r. – uwagi na tle stanu prawnego obowiązującego od 3.7.2021 r., Monitor Prawniczy 2022, nr 2
Łazarska A., Zdalne rozprawy cywilne – wyzwanie czy zagrożenie dla rzetelnego procesu?, [w:] Nowoczesne technologie. Szansa czy zagrożenie dla funkcjonowania przedsiębiorców w obrocie prawnym i postępowaniach sądowych, red. A. Kidyba, A. Olejniczak, Warszawa 2022
Marolla C., Information and Communication Technology for Sustainable Development, London–New York 2019
Michór A., Postępowanie cywilne w okresie epidemii COVID-19, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2021, nr 9
Neto A.P., Flynn M.B., The Internet and Health in Brazil: Trends and Challenges, [w:] The Internet and Health in Brazil: Challenges and Trends, red. A.P. Neto, M.B. Flynn, Springer 2019
Staśkiewicz W., Wykluczenie prawne w procesie tworzenia prawa, [w:] Prawo i wykluczenie społeczne. Studium empiryczne, red. A. Turska, Warszawa 2010
Stawicka A., Wykluczenie cyfrowe w Polsce, Kancelaria Senatu, Warszawa 2015
Susskind R., Online Courts and the Future of Justice, Oxford 2019
Szwed M., Standardy międzynarodowe a granice wdrażania innowacyjnych rozwiązań w wymiarze sprawiedliwości, [w:] Nowe technologie. Nowa sprawiedliwość. Nowe pytania. Wdrażanie nowych technologii w wymiarze sprawiedliwości, red. P. Kładoczny, K. Wiśniewska, Warszawa 2021
Turner J.H., Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Poznań 1994
Wiśniewski T., O niektórych teoretycznych i praktycznych dylematach rozpraw zdalnych w świetle standardów rzetelnego procesu cywilnego, Krytyka Prawa 2023, t. 15, nr 1
Zdrojewski T., Wierucki Ł., Kujawska-Danecka H. i in., Organizacja, zakres i przebieg badania, [w:] PolSenior2. Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem, red. P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, T. Zdrojewski, Gdańsk 2021
Ziembiński Z., Elementy socjologii, Poznań 1994
Prof. dr hab. Wojciech J. Kocot
Uniwersytet Warszawski
Podmiotowość sztucznej inteligencji w nowym kodeksie cywilnym
Tradycyjne, antropocentryczne rozumienie podmiotowości prawnej, kształtowane w poprzednich wiekach, obecnie budzi wiele wątpliwości, wywołanych osiągnięciami innych nauk, zwłaszcza informatyki, robotyki i biotechnologii. Uznanie idei podporządkowania sztucznej inteligencji to jedno z doniosłych wyzwań, z jakimi mamy obecnie do czynienia. Podmiotowość, szeroko rozumiana, to cecha normatywna umożliwiająca bierny lub aktywny udział w procesie stosowania prawa. W naszej europejskiej kulturze prawnej dotyczy zarówno podmiotów naturalnych (osób fizycznych), jak i sztucznych, społecznych podmiotów (organizacji, osób prawnych). Zjawisko, struktura lub specyfika może być uznana za podmiot stosunków prawnych tylko na podstawie norm prawa stanowionego. Osobowość nie powinna być domniemywana ani nadawana przez sądy. W prawie prywatnym substytutem podmiotowości jest zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Ta zdolność nie musi być kompletna i wszechstronna; może być ograniczona do konkretnych praw i obowiązków. Podmiotowość uzasadnia przede wszystkim istnienie interesu prawnego lub zbioru interesów, niekoniecznie własnych, które nie mogą być zaspokojone w ramach dostępnych instytucji prawa cywilnego, a także możność stosowania prawa i nabywania składników majątku. W rewizji projektu Kodeksu Cywilnego z 2015 roku nie ma bezpośrednich przepisów dotyczących upodmiotowienia sztucznej inteligencji (SI). Pomysł dereifikacji inteligentnego oprogramowania w polskiej doktrynie wciąż spotyka się z ogólną krytyką. Sztuczna inteligencja ma niejednoznaczny charakter, na który składają się zarówno cechy osób naturalnych, jak i prawnych, co prawdopodobnie stanowi główne źródło zastrzeżeń aksjologicznych. Artykuł przedstawia odmienny pogląd zarówno na akceptację samej idei, jak i zasadności upodmiotowienia SI. Podstawowym założeniem tej pozytywnej koncepcji jest bardziej wszechstronna ochrona podmiotów współdziałających prawnie z SI przed zagrożeniami związanymi z niekontrolowalnymi i nieprzewidywalnymi działaniami zaawansowanych algorytmów. Tylko algorytmy SI o stałym, rzeczywistym istnieniu, technicznej kompetencji do niezależnego funkcjonowania w transakcjach, samoświadomości, samokontroli nad bodźcami wewnętrznymi i zewnętrznymi, umiejętności społecznego zachowania oraz rozpoznawania błędów spełniają wymagania podmiotowości niezbędne do budowania wiarygodności i zaufania obywateli w SI. Istniejące instytucje prawa cywilnego lub UE nie zapewniają odpowiedniej ochrony przed szkodliwymi następstwami działania autonomicznego oprogramowania. Znaczne trudności wiążą się z przypisywaniem roszczeń odszkodowawczych za szkody spowodowane jego niewłaściwym funkcjonowaniem i udowadnianiem przesłanek odpowiedzialności. Sposobem na uniknięcie tych i innych zagrożeń jest pomysł nadania podmiotowości sztucznej inteligencji. Wielu badaczy common law twierdzi, że skoro SI jest inteligentna, posiada wystarczający stopień autonomii w podejmowaniu decyzji, jest odpowiednio świadoma, by uczyć się z własnej praktyki i współdziałać z innymi podmiotami prawnymi mającymi własność w swoim posiadaniu, może uzyskać status podmiotu prawa. Należy podzielić taki punkt widzenia.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, zaawansowane algorytmy, podmiotowość, upodmiotowienie, odprzedmiotowienie, przedmiot, zdolność prawna, osoby fizyczne, osoby prawne, mieszany charakter
The Subjectivity of Artificial Intelligence in a New Civil Code
The traditional, anthropocentric understanding of legal subjectivity that was shaped in previous centuries currently gives rise to many doubts. The recognition of the idea of subjectification of artificial intelligence is one of the major challenges we have been confronting nowadays. Subjectivity, broadly speaking, is a normative feature enabling passive or active participation in the process of law application. A phenomenon, structure, or feature might be recognized as a subject of legal relations only by virtue of a norm of statutory law. Subjectivity can be restricted to specific rights and obligations and it is justified primarily by the existence of a legal interest or a set of interests. In the revised 2015 draft of Book I of the Civil Code, there is no direct provision for the subjectification of Artificial Intelligence (AI). Artificial intelligence has an ambiguous character, composed of both the features of natural and legal persons, which is probably the main source of axiological reservations. The article presents a different view on both the acceptance of the very idea and the need for subjectifying AI. The fundamental assumption of this positive idea is a more comprehensive protection of subjects interacting legally with AI against threats associated with uncontrollable and unpredictable actions of sophisticated algorithms. Only AI algorithms with a permanent, real existence, self-awareness, self-control over internal and external stimuli, meet the subjectification requirements necessary for building credibility and trust of citizens in AI. Existing civil-law or EU institutions do not provide adequate protection against harmful actions of autonomous software. Leading scholars from the common law area argue that since AI is intelligent, has sufficient levels of autonomy in making decisions, and is adequately aware to learn from its own practice and to interact with other legal subjects holding property, it may be granted legal personhood. This point of view should be sided with. (In the preparatory works on this summary ChatGPT’s support was invaluable).
Keywords: artificial intelligence, sophisticated algorithms, subjectivity, subjectification, dereification, object, legal capacity, natural persons, legal persons, hybrid character
Bibliografia
Abbott R., Sarch A.F., Punishing Artificial Intelligence: Legal Fiction or Science Fiction, University of California Davis Law Review 2019, t. 53
Alaieri F., Vellino A., Ethical Decision Making in Robots: Autonomy, Trust and Responsibility, [w:] Social Robotics, red. A. Agah i in., The Conference Paper: The Eight International Conference on Social Robotics, Kansas City, USA, Springer International Publishing AG 2016
Banteka N., Artificially Intelligent Persons, The Houston Law Review 2021, t. 58
Bar G., [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020
Bathaee Y., The Artificial Intelligence Black Box and the Failure of Intent and Causation, Harvard Journal of Law & Technology 2018, t. 31
Bostrom N., Yudkowsky E., The Ethics of Artificial Intelligence, [w:] The Cambridge Handbook of Artificial Intelligence, red. K. Frankish, W.M. Ramsey, Cambridge University Press 2014
Bruckner M.A., The Promise and Perils of Algorithmic Lenders’ Use of Big Data, Chicago-Kent Law Review 2018, t. 93
Brzozowski A., Kocot W.J., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2022
Buiten M.C., Towards Intelligent Regulation of Artificial Intelligence, European Journal of Risk Regulation 2019, t. 10, nr 1
Čerka P., Grigienė J., Sirbikytė G., Liability for Damages Caused by Artificial Intelligence, Computer Law & Security Review, June 2015, t. 31
Čerka P., Grigienė J., Sirbikytė G., Is It Possible to Grant Legal Personhood to Artificial Intelligence Software Systems?, Computer Law & Security Review 2017, t. 33
Chłopecki A., Sztuczna inteligencja – szkice prawnicze i futurologiczne, Warszawa 2021
Czub K., Sztuczna inteligencja jako podmiot praw własności intelektualnej, PiP 2023, nr 10
Darling K., “Who’s Johnny?”. Anthropomorphic Framing in Human-Robot Interaction, Integration and Policy, [w:] Robot Ethics 2.0: From Autonomous Cars to Artificial Intelligence, red. P. Lin, G. Bekey, K. Abney, R. Jenkins, Oxford University Press 2017
Delcker J., Europe divided over robot “personhood”, Politico z 11.04.2018 r.
Deway J., The Historic Beckground of Corporate Legal Personality, Yale Law Journal 1926, t. XXXV, nr 6
Fosberg A., From Siri to Sci-Fi: Are Lethal Robots People Too?, Penn State Law Review 2020, t. 124
Frąckowiak J., Jednostka organizacyjna jako substrat osoby prawnej i ustawowej, [w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005
Frąckowiak J., Górski A., Gromska-Szuster I., Osoby w projekcie Kodeksu cywilnego, Przegląd Sądowy 2010, nr 3
Frąckowiak J., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Frąckowiak J., Zasada jedności prawa cywilnego czy prawa prywatnego a optymalna regulacja prawa handlowego, Przegląd Prawa Handlowego 2022, nr 12
Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997
Grzybowski S., [w:] System Prawa Cywilnego, t. 1, red. S. Grzybowski, Ossolineum 1985
Hacker P., The European AI Liability Directives – Critique of a Half-Hearted Approach and Lessons for the Future, SSRN Papers, 20.01.2023 r.
Hoven van Genderen R. van den, Robot as a Legal Entity, Legal Dream or Nightmare?, [w:] Tagungsband des 20. Internationalen Rechtsinformatik Symposions IRIS 23–25.2.2017, red. E. Schweighofer, Wien 2017
Iszkowski W., Internet of Things. Systemy wbudowane, [w:] Internet rzeczy. Bezpieczeństwo w Smart City, red. G. Szpor, Warszawa 2015
Jagielska M., [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020
John U., Die organisierte Rechtsperson, Mannheim 1977
Kaplan J., Sztuczna inteligencja. Co każdy powinien wiedzieć, Warszawa 2019
Kappes A., Podmiotowość prawna sztucznej inteligencji. Rzeczywista potrzeba czy kreacjonizm prawniczy, [w:] Non omne quod licet honestum est. Studia z prawa cywilnego i handlowego w 50-lecie pracy naukowej Profesora Wojciecha Jana Katnera, red. S. Byczko, A. Kappes, B. Kucharski, U. Promińska, Łódź–Warszawa 2022
Katner W.J., Podwójna czy potrójna podmiotowość w prawie cywilnym?, [w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005
Klein A., Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i inne zdolności a klasyfikacja zdarzeń prawnych, Studia Cywilistyczne 1969, t. 13–14
Klein A., Ewolucja instytucji osoby prawnej, [w:] Tendencje rozwoju prawa cywilnego – zbiór studiów, red. E. Łętowska, Ossolineum 1983
Kocot W. J., Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004
Koops B.-J., Hildebrandt M., Jaquet-Chiffelle D.-O., Bridging the Accountability Gap: Right for New Entities in the Information Society?, Minnesota Journal of Law, Science & Technology 2010, t. 11
Księżak P., Zdolność prawna sztucznej inteligencji (AI), [w:] Czynić postęp w prawie. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, red. W. Robaczyński, Łódź 2017
Lang W., Podmiotowość prawna, [w:] Prawo – władza – społeczeństwo – polityka. Księga pamiątkowa Profesora Krzysztofa Pałeckiego, red. M. Borucka-Arctowa, Toruń 2006
Lohsse S., Schulze R., Staudenmayer D., Introduction, [w:] Liability for Artificial Intelligence and the Internet of Things. IV Münster Colloquia on EU Law and the Digital Economy, red. S. Lohsse, R. Schulze, D. Staudenmayer, Baden-Baden 2019
Longchamps de Berier R., Studya nad istotą osoby prawniczej, Lwów 1911
Łętowska E., Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1993
Machnikowski P., Kontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza de lege ferenda, [w:] rawo kontraktów, red. Z. Kuniewicz, D. Sokołowska, Warszawa 2017
Machnikowski P., Pisuliński J., Strugała R., Trzaskowski R., Zoll F., Kodeks cywilny. Księga I. Część ogólna. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przyjęty w 2015 r. z objaśnieniami opracowanymi przez członków zespołu problemowego KKPC, Warszawa 2017
Machnikowski P., Perspektywa uregulowania odpowiedzialności cywilnej związanej z nowymi technologiami, [w:] Ius est Ars Boni et Aequi, Księga dedykowana Profesorowi Józefowi Frąckowiakowi, red. A. Dańko-Roesler, M. Leśniak, M. Skory, B. Sołtys, Wrocław 2018
Machnikowski P., Podmiotowość w prawie prywatnym jako problem legislacyjny, PiP 2023, nr 6
Machnikowski P., [w:] Prawo deliktowe wobec nowych technologii, red. P. Machnikowski, Warszawa 2023
Markiewicz R., Sztuczna inteligencja i własność intelektualna, Kraków 2018
Markiewicz R., ChatGPT i prawo autorskie Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej 2023, nr 2
Martsenko N., Determining the Place of Artificial Intelligence in Civil Law, Studia Prawnoustrojowe 2020, nr 47
Matuszczyk K.J., Zagadnienie ułomnych osób prawnych w świetle art. 331 § 1 k.c., [w:] Wybrane zagadnienia prawa cywilnego, red. P. Kubiński, A. Wołoszko, Warszawa 2006
Moskwa P., Ułomne osoby prawne – czy koniec zadawnionego sporu?, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2002, nr 11
Nowacki J., Tabor Z., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 1993
Nowakowski M., Ostatnie zmiany w ramach prawnych dla sztucznej inteligencji w Unii Europejskiej – krytyczna analiza, Prawo Nowych Technologii 2021, nr 2
Obermeyer Z., Powers B., Vogeli Ch., Mullainathan S., Dissecting racial bias in an algorithm used to manage the health of populations, Science 2019, t. 366, nr 6464
Pazdan M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Pazdan M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020
Pietrzykowski T., Ludzkie, niezbyt ludzkie. Esej o podmiotowości prawnej i wyzwaniach XXI wieku, Katowice 2016
Radwański Z., Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian kodeksu cywilnego przeprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r., Prawo Spółek 2003, nr 7–8
Radwański Z., Safjan M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2023
Różański I., Prawo osobowe. Komentarz, Kraków 1946
Scherer M.U., Regulating Artificial Intelligence Systems: Risks, Challenges, Competencies and Strategies, Harvard Journal of Law & Technology 2016, t. 29, nr 2
Sokołowski T., Zakres pojęć ułomnych i niezupełnych osób prawnych, [w:] Czterdzieści lat kodeksu cywilnego. Materiały ogólnopolskiego zjazdu cywilistów w Rzeszowie (8–10 października 2004 r.), red. M. Sawczuk, Kraków 2006
Staszczyk P., Czy unijna regulacja odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję jest potrzebna?, Europejski Przegląd Sądowy 2022, nr 6
Stefanicki R., Sztuczna Inteligencja tworzona przez człowieka, ukierunkowana na osobę ludzką i przez nią kontrolowana, Przegląd Prawa Handlowego 2023, nr 1
Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984
Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998
Szer S., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1962
Till E., Osoby prawne. Projekt rozdziału kodeksu cywilnego z uwagami, Poznań 1921
Uliasz M., Sztuczna inteligencja jako sztuczna osoba prawna, [w:] Sztuczna inteligencja, blockchain, cyberbezpieczeństwo oraz dane osobowe, red. K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019
Wach M., Status ułomnych osób prawnych w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2008
Wagner G., Robot Liability, [w:] Liability for Artificial Intelligence and the Internet of Things. IV Münster Colloquia on EU Law and the Digital Economy, red. S. Lohsse, R. Schulze, D. Staudenmayer, Baden-Baden 2019
Wałachowska M., [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020
Wendehorst Ch., Strict liability for AI and other emerging technologies, Journal of European Tort Law 2020, t. 11
Wiśniewski A.W., Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. 1, Wiadomości ogólne – spółki osobowe, Warszawa 1991
Wojtczak S., Endowing Artificial Intelligence with Legal Subjectivity, AI & Society 2022, t. 37
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2018
Yoo S., Comparison of Artificial Intelligence and Human Motivation, Technium Social Sciences Journal 2021, t. 25
Zalewski T., [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020
Zech H., Liability for AI: Public Policy, Considerations, ERA Forum 2021
Prof. dr hab. Mateusz Błachucki
Instytut Nauk Prawnych PAN
Dopuszczalność udzielania ochrony tymczasowej przez sąd powszechny przy rozpatrywaniu zażaleń od postanowień Prezesa UOKiK o ograniczeniu prawa wglądu. Glosa do postanowienia SOKiK z 28.11.2018 r., XVII Amz 15/18
Glosowane orzeczenie dotyka problemu kompetencji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i sądów powszechnych do udzielenia ochrony tymczasowej powodowi, który złożył zażalenie na postanowienie wydane przez Prezesa UOKiK w postępowaniu administracyjnym. Orzeczenie to warte jest omówienia, z co najmniej czterech powodów. Po pierwsze, ma ono charakter nowości orzeczniczej. Po jego wydaniu podobne podejście można znaleźć w kolejnych orzeczeniach Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jednocześnie to właśnie w tym orzeczeniu SOKiK szerszej uzasadnił swoje stanowisko, które wytyczyło sposób rozpatrywania podobnych spraw. Po drugie, dotyczy ona złożonego zagadnienia ograniczenia dostępu do akt sprawy administracyjnej. Złożoność tego zagadnienia wynika, z tego, że u jego istoty jest konflikt interesu indywidualnego i interesu publicznego, który musi być wyważony w procesie stosowania prawa. Przekłada się on na wiązkę problemów jurysdykcyjnych, materialnoprawnych i formalnoprawnych. Jednocześnie zagadnienie udzielenia ochrony tymczasowej w tych sprawach nie było nigdy przedmiotem szerszych rozważań doktrynalnych. Analiza wybranego orzeczenia SOKiK przekonuje Autora, że taka naukowo refleksja jest ze wszech miar zasadna, gdyż kształtująca się linia orzeczenia sądów powszechnych budzi poważne i uzasadnione wątpliwości.
Słowa kluczowe: postępowanie odrębne z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, ograniczenie prawa wglądu do akt, ochrona tymczasowa, zawieszenie postępowania administracyjnego, wstrzymanie wydania decyzji, jurysdykcja SOKiK
Admissibility of Civil Courts Granting Interim Protection When Considering Appeals Against Orders of the President of the Office of Competition and Consumer Protection to Limit Access to Files. Interim Order of the Court for Competition and Consumer Protection of 28 November 2018, XVII Amz 15/18
The commentary deals with the problem of the admissibility of interim protection granted by a civil court when considering an appeal against orders of the President of the Office of Competition and Consumer Protection (OCCP) to limit the right of access to files. The analysed ruling initiated a new line of case law allowing the granting of such protection, which may even consist in suspending administrative proceedings or suspending the issuance of a decision ending the proceedings in a case. However, it seems that this view is not supported by the currently applicable law and is rather based on a narrow and formalistic understanding of the concept of a civil case and the Court's desire to strengthen a party's procedural position. The Court also disregards key provisions of the Civil Procedure Code by introducing special regulations for granting interim protection in distinct proceedings in competition and consumer protection cases. The Court's interpretation overlooks the substantive administrative nature of cases examined by the President of the OCCP and does not comply with the provisions of the Civil Procedure Code. This makes the commented ruling unworthy of approval.
Keywords: distinct proceedings in the field of competition and consumer protection, restriction of access to case files, interim protection, suspension of administrative proceedings, suspension of issuance of decision, jurisdiction of the Court of Competition and Consumer Protection
Bibliografia
Błachucki M., Dopuszczalność zaskarżenia postanowienia podjętego przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w ramach ochrony tymczasowej. Glosa do postanowienia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 kwietnia 2021 r., XVII Amo 1/21, OSP 2024, nr 3
Błachucki M., Dostęp do akt sprawy (administracyjnej) na podstawie kpa, Konstytucji RP i ustaw o dostępie do informacji publicznej oraz otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, [w:] 20 lat ustawy o dostępie do informacji publicznej – podsumowanie i perspektywy ustawowej regulacji prawa do informacji publicznej, red. M. Błachucki, G. Sibiga, Warszawa 2022
Błachucki M., System postępowania antymonopolowego w sprawach kontroli koncentracji przedsiębiorców, Warszawa 2012
Błachucki M., Właściwość sądów administracyjnych i sądów powszechnych w sprawach antymonopolowych, [w:] Aktualne problemy rozgraniczania właściwości sądów administracyjnych i sądów powszechnych, red. M. Błachucki, T. Górzyńska, Warszawa 2011
Błachucki M., Zawieszenie postępowania antymonopolowego i kontrola sądowa czynności Prezesa UOKiK w tym zakresie, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 2022, nr 4101
Brol J., [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz do art. 1–50514, red. K. Piasecki, Warszawa 2006
Ereciński T., [w:] J. Gudowski, K. Weitz, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. III, Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016
Jędrejek G., Orecki M., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Artykuły 367–50539, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Kmieciak Z., [w:] J. Wegner, M. Wojtuń, Z. Kmieciak, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, LEX 2023
Korycińska-Rządca P., Ochrona tajemnic strony postępowania antymonopolowego w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, Warszawa 2020
Kowalik-Bańczyk K., Prawo do obrony w unijnych postępowaniach antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, Warszawa 2012
Materna G., Ograniczenie prawa wglądu do materiału dowodowego w postępowaniach przed Prezesem UOKiK, Przegląd Prawa Handlowego 2008, nr 4
Rząsa G., [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. M. Wierzbowski i A. Wiktorowska, Legalis 2023
Stefańska E., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Art. 478–1217, red. M. Manowska, Warszawa 2021
Waligórski M., Proces cywilny. Funkcja i struktura, Warszawa 1947
Weitz K., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze. Artykuły 1–124, red. T. Ereciński, LEX 2023
Woś T., Glosa do wyroku SN z dnia 26 listopada 1993 r., III CZP 63/93, PiP 1995, nr 5
Zamów prenumeratę
