Wpływ zewnętrznych aktorów na podejmowanie decyzji w samorządach gminnych w oczach radnych europejskichprof. dr hab. Paweł Swianiewicz
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu oraz Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1890-6738
Wpływ zewnętrznych aktorów na podejmowanie decyzji w samorządach gminnych w oczach radnych europejskich
W artykule – wykorzystując wyniki międzynarodowego sondażu radnych gminnych w krajach europejskich – przeanalizowano percepcję wpływu aktorów sceny politycznej spoza urzędu na decyzje podejmowane przez władze samorządowe. Odwołując się do koncepcji teoretycznej reżimów miejskich, postawiono pytanie o wpływ osób i instytucji działających na terenie gminy, a nawiązując do koncepcji przeskalowania, także o wpływ instytucji zewnętrznych – innych gmin oraz władz wyższego szczebla. Wyniki wskazują, że opinie polskich radnych tylko w nielicznych aspektach odbiegają od poglądów wyrażanych przez radnych w innych krajach. Poddano analizie także wpływ czynników strukturalnych oraz indywidualnych cech respondentów na percepcję wpływu różnych instytucji.
Słowa kluczowe: samorząd lokalny, radni, struktura władzy lokalnej, teoria reżimów, przeskalowanie
Pobierz treść artykułu
Professor Dr Hab. Paweł Swianiewicz
Wrocław University of Environmental and Life Sciences and the National Institute of Local Government, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1890-6738
Impact of external players on decision-making in municipal self-governments in the eyes of European councillors
The article uses the results of an international survey of municipal self-government councillors in European countries to analyse the perception of the impact of players on the political scene outside the self-government office on decisions made by the self-government authorities. It refers to the theoretical concept of urban regimes to ask the question about the influence of people and institutions operating in the municipality and, with respect to the concept of rescaling, it also asks about the influence of external institutions, namely other municipalities and higher-level authorities. The results suggest that the opinions of Polish councillors only differ in a few aspects from the views expressed by councillors in other countries. It also presents an analysis of the influence of structural factors and the individual characteristics of the respondents on the perception of the influence of various institutions.
Keywords: local self-government, councillors, structure of the local authority, regime theory, rescaling
Bibliografia/References
Bartłomiejski R., Kto rządzi? Grupy interesu w konflikcie ekologicznym w mieście, „Acta Politica Polonica” 2017/41
Brenner N., Is There a Politics of ‘Urban’ Development? Reflections on the US Case [w:] The City in American Political Development, red. R. Dilworth, New York–Abingdon 2009
Brenner N., New State Spaces: Urban Governance and the Rescaling of Statehood, New York 2004
Domaradzka A., Klucze do miasta. Ruch miejski jako nowy aktor w polu polityki miejskiej, Warszawa 2021
Domaradzka A., The un-equal playground: Developers and urban activists struggling for the right to the city, „Geoforum” 2022/134(4)
Domaradzka A., Urban SocialMovements and the Right to the City: An Introduction to the Special Issue on Urban Mobilization, „Voluntas” 2018/29(4)
Gendźwiłł A., Bezpartyjni prezydenci miast i ich znaczenie dla lokalnej polityki, „Studia Regionalne i Lokalne” 2010/2
Glinka K., Przeskalowanie urban governance. Doświadczenia miast wojewódzkich w Polsce, Warszawa 2023
Guérot U., ‘Europe of the Regions’: A Genealogy of an Ambiguous Concept [w:] European Regions: Perspective, Trends and Developments in 21st Century, red. E. Donat, S. Meyer, G. Abels, Bielefeld 2020
Hirschman A.O., Exit, Voice, and Loyalty: Responses to Decline in Firms, Organizations, and States, Cambridge (MA)–London 1970
Jones B.D., Bureaucrats and Urban Politics: Who Controls? Who Benefits? [w:] Theories of Urban Politics, red. D. Judge, G. Stoker, H. Wolman, London–Thousand Oaks (CA)–New Delhi 1995
Jones-Correa M., Wong D., Whose politics? Reflections on Clarence Stone’s ‘Regime Politics’, „Urban Affairs Review” 2015/51(1)
Kulcsár L.J., Domokos T., The Post-Socialist Growth Machine: The Case of Hungary, „International Journal of Urban and Regional Research” 2005/29(3)
Lackowska M., Miejska polityka „zagraniczna”. Koncepcja przeskalowania w doświadczeniach polskich miast, Warszawa 2014
Lackowska M., Swianiewicz P., Pionowe i poziome relacje władzy a wielkość gminy, czyli którzy burmistrzowie rządzą światem?, „Samorząd Terytorialny” 2018/6
Ladner A., Baldersheim H., Hlepas N., Keufler N., Navarro C., Stayvers K., Swianiewicz P., Patterns of Local Autonomy in Europe, Cham 2019
Logan J.R., Molotch H.L., Urban Fortunes: The Political Economy of Place, Berkeley 1987
Oliver J.E., Ha S.E., Callen Z., Local Elections and the Politics of Small-Scale Democracy, Princeton (NJ) 2012
Political Leaders and Changing Local Democracy: The European Mayor, red. H. Heinelt, A. Magnier, M. Cabria, H. Reynaert, London 2018
Rast J., Urban Regime Theory and the Problem of Change, „Urban Affairs Review” 2015/51(1)
Ravazzi S., Belligni S., Explaining “Power to”: Incubation and Agenda Building in an Urban Regime, „Urban Affairs Review” 2016/52(3)
Russo A.P., Scarnato A., „Barcelona in common”: a new urban regime for the 21st century tourist city?, „Journal of Urban Affairs” 2018/40(4)
Sadowski I., Społeczna konstrukcja demokracji lokalnej. Rola kapitału społecznego w działaniu instytucji przedstawicielskich, Warszawa 2011
Sagan I., Miasto – scena konfliktów i współpracy. Rozwój miast w świetle koncepcji reżimu miejskiego, Gdańsk 200
Sagan I., Grabkowska M., Urban Regeneration in Gdańsk, Poland: Local Regimes and Tensions Between Top-Down Strategies and Endogenous Renewal, „European Planning Studies” 2012/20(7)
Stoker G., Regime Theory and Urban Policies [w:] Theories of Urban Politics, red. D. Judge, G. Stoker, H. Wolman, London–Thousand Oaks (CA)–New Delhi 1995
Stoker G., Mossberger K., Urban regime theory in comparative perspective, „Environment and Planning C: Government and Policy” 1994/12
Stone C.N., It’s More than the Economy after All: Continuing the Debate about Urban Regimes, „Journal of Urban Affairs” 2004/26(1)
Stone C.N., Reflections on Regime Politics: From Governing Coalition to Urban Political Order, „Urban Affairs Review” 2015/51(1)
Stone C.N., Regime Politics: Governing Atlanta 1946–1988, Lawrence (KS) 1989
Swianiewicz P., Kto rządzi gminą? Teorie lokalnej władzy politycznej, „Samorząd Terytorialny” 2000/3
Swianiewicz P., The Perceived Role of Non-Elected Actors in Community Power Structure in Poland: Results of a Survey Experiment, „Transylvanian Review of Administrative Sciences” 2024/71E
Swianiewicz P., Urynkowienie, prywatyzacja i rekomunalizacja. Formy dostarczania lokalnych usług publicznych w opiniach burmistrzów krajów europejskich, „Samorząd Terytorialny” 2017/5
Swianiewicz P., Klimska U., Mielczarek A., Nierówne koalicje – liderzy miejscy w poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Warszawa 2004
Swianiewicz P., Krukowska J., Czy polski burmistrz jest zbyt silny? Pozycja burmistrza w relacjach władzy – perspektywa europejska, „Studia Regionalne i Lokalne” 2018/4
Swyngedouw E., Globalisation or ‘Glocalisation’? Networks, Territories and Rescaling, „Cambridge Review of International Affairs” 2004/17(1)
Teles F., Local Governance and Inter-municipal Cooperation, London 2015
Uster A., Cohen N., Local government’s response to dissatisfaction with centralized policies: the “do-it-yourself” approach, „International Review of Administrative Sciences” 2022/89(2)
prof. dr hab. Iwona Sagan
Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, Zakład Geografii Społeczno-Ekonomicznej
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6363-3831
Czy Polska potrzebuje korekty podziału terytorialno-administracyjnego?
W artykule został podjęty temat potrzeby korekty podziału terytorialno-administracyjnego Polski, wynikającej z niedostosowania istniejącego podziału do współczesnych realiów społeczno-gospodarczych i poziomu rozwoju kraju. Analiza obejmuje zjawiska suburbanizacji, powstawania tzw. gmin obwarzankowych, funkcjonowania małych jednostek oraz niewykorzystanych możliwości prowadzenia polityki na szczeblu powiatowym. W podjętej dyskusji podkreślana jest konieczność prowadzenia polityki rozwoju w skali ponadlokalnej i wzmocnienia dla tego celu roli powiatów jako partnerów w regionalnym zarządzaniu przestrzennym. W artykule proponowane jest odejście w prowadzonej polityce terytorialnej od zasady domykania jej w granicach administracyjnych na rzecz podejścia funkcjonalnego i wspierania współpracy jednostek samorządu terytorialnego poprzez zmiany systemowe i finansowe. W artykule wskazano, że kluczową rolę w planowaniu terytorialnym powinny odgrywać samorządy regionalne, których umocowanie finansowe i legislacyjne powinno dla realizacji tych zadań ulec wzmocnieniu.
Słowa kluczowe: korekta granic, potencjał powiatów, współpraca JST, samorząd regionalny
Professor Dr Hab. Iwona Sagan
Department of Socio-Economic Geography, Faculty of Social Sciences, University of Gdańsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6363-3831
Does Poland need an adjustment of its territorial/administrative division?
The article addresses the need to adjust Poland’s territorial/administrative division because of its existing inadequacy to the contemporary socio-economic realities and the level of the country’s development. The analysis encompasses the phenomena of suburbanization, the emergence of municipalities with their seats located outside their territories, the functioning of small units and unused opportunities for pursuing policy at county level. The discussion emphasizes the need to pursue development policy on a supra-local scale and to strengthen the role of counties as partners in regional spatial management for this purpose. The article proposes a departure in the territorial policy pursued from the principle of enclosing it within administrative borders in favour of a functional approach and the support of cooperation between territorial self-government units through systemic and financial changes. The article points out that regional self-governments should play a key role in territorial planning. Their financial and legislative powers should be strengthened to implement these tasks.
Keywords: adjustment of borders, potential of counties, cooperation between self-government units, regional self-government
Bibliografia/References
Furmankiewicz M., Partnerstwa terytorialne na obszarach wiejskich w Polsce. Współzarządzanie czy ukryta dominacja sektora publicznego?, Wrocław 2018
Grossman G., Pierskalla J.H., Boswell Dean E., Government Fragmentation and Public Goods Provision, “The Journal of Politics” 2017/3
Hirschman A., Strategy of Economic Development, New Haven and London 1958
OECD, The Longstanding Geography of Inequalities, Paris 2023
Wiśniewska-Paluszak J., Sieci agrobiznesu w świetle teorii ekonomii, Wrocław 2018
dr hab. Rafał Matyja, prof. UEK
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7170-4692
W sprawie zmian liczby gmin i powiatów
Zmiana liczby gmin i powiatów jest naturalną procedurą związaną z racjonalizacją podziału administracyjnego pod kątem funkcjonalnym i finansowym, ograniczonym jednak względami ustrojowymi, politycznymi i społecznymi. Czynnikami wymuszającymi racjonalizację istniejących podziałów są zazwyczaj: zmiany demograficzne, procesy ekonomiczne, problemy finansowe i nowe idee pojawiające się w obszarze zarządzania publicznego. Ten ostatni powód był siłą sprawczą ostatniej dużej reformy podziału administracyjnego (1998 r.), połączonej z dużymi zmianami ustrojowymi, podporządkowanymi celowi, jakim po 1990 r. stała się decentralizacja władzy.
Słowa kluczowe: podział administracyjny; gmina; powiat; miejskie obszary funkcjonalne; depopulacja
Dr Hab. Rafał Matyja, professor of Kraków University of Economics
Kraków University of Economics, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7170-4692
Changes in the number of municipalities and counties
Changing the number of municipalities and counties is a natural procedure related to the rationalization of the administrative division in functional and financial terms, however limited by systemic, political and social considerations. The factors forcing the rationalization of the current divisions are usually demographic changes, economic processes, financial problems and new ideas appearing in the area of public management. This last reason was the driving force behind the last major reform of the administrative division (1998), combined with major systemic changes subordinated to the objective of decentralizing authority after 1990.
Keywords: administrative division, municipality, county, functional urban areas, depopulation
Bibliografia/References
Chruściel M., Reforma generująca konflikty? Przypadek Wałbrzycha po 1998 r. [w:] W cieniu statusu. Miasta Dolnego Śląska i Opolszczyzny po reformie administracji publicznej z 1998 r., red. A. Wołek, Kraków 2017
Gibas P., Analiza tempa rozwoju tzw. gmin obwarzankowych na tle pozostałych gmin w Polsce, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN” 2016/167
Główny Urząd Statystyczny, Wskaźniki dostępności terytorialnej mieszkańców Polski do wybranych obiektów użyteczności publicznej. Raport końcowy, Warszawa 2018
Jańczuk L., Współpraca gmin obwarzankowych na płaszczyźnie gospodarczej. Zarys problemu, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2020/4
Kozubek D., Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin w układach obwarzankowych w województwie wielkopolskim – analiza porównawcza, „Space-Society-Economy” 2023/34
Kulesza M., Budowanie samorządu. Wybór tekstów ze „Wspólnoty” 1990–2007, Warszawa 2008
Kwaśny J., Zasadność funkcjonowania powiatów obwarzankowych w świetle 20 lat doświadczeń z samorządem powiatowym w Polsce, raport Centrum Polityk Publicznych, Kraków 2023
Matyja R., Wojtas-Jarentowska K., Metropolie w przestrzeni politycznej i administracyjnej Polski, Warszawa 2023
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa, Warszawa 2000
Swianiewicz P., Ocena podziału terytorialnego państwa z uwzględnieniem efektywności funkcjonowania urzędów organów jednostek samorządu terytorialnego – wnioski i rekomendacje, raport przygotowany na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Łukomska J., Kurniewicz A., Wielkość gmin i powiatów a sprawność ich funkcjonowania. Hipotezy wielkoludów i liliputów, Warszawa 2016
Sześciło D., Jakubowski P., Samorząd powiatowy między koncepcją a realizacją [w:] Powiaty. Dwadzieścia lat służby na rzecz obywateli, red. G.P. Kubalski, Związek Powiatów Polskich, Warszawa 2018
Szmytkie R., Sikorski D., Poziom wyposażenia instytucjonalnego gmin w Polsce w 2021 roku, „Czasopismo Geograficzne” 2024/95(1)
dr hab. Łukasz Mikuła, prof. UAM
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Systemów Osadniczych i Zarządzania Terytorialnego
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9276-4574
Reforma podziału gminnego i powiatowego z perspektywy politycznego realizmu
Artykuł podejmuje temat możliwości oraz ograniczeń reformy podziału administracyjnego na poziomie gmin i powiatów w Polsce. Pomimo istotnych zmian demograficznych i gospodarczych od ostatniej reformy z 1998 r., przeprowadzenie kompleksowych zmian zawsze będzie napotykało na istotne bariery polityczne i społeczne. Z tego powodu radykalne pomysły w rodzaju zmniejszenia liczby powiatów ziemskich czy mechanicznego łączenia miast na prawach powiatu z powiatami „obwarzankowymi” będą narażone na silny opór. Bardziej realistycznym kierunkiem reformy jest stopniowe wzmacnianie poziomu subregionalnego dla planowania przestrzennego i organizacji transportu zbiorowego, a także przekazywanie zadań w drodze porozumień z mniejszych gmin do powiatów lub miast powiatowych. Skuteczna reforma wymaga szerokiego poparcia politycznego oraz dobrze ukierunkowanej ewolucji systemu zamiast nagłych i kontrowersyjnych zmian na mapie administracyjnej.
Słowa kluczowe: reforma administracyjna, samorząd terytorialny, powiaty, gminy, polityka lokalna, konsolidacja samorządowa, subregiony
Dr Hab. Łukasz Mikuła, professor of the Adam Mickiewicz University
Department of Settlement Systems and Territorial Management, Faculty of Socio-Economic Geography and Spatial Management, Adam Mickiewicz University in Poznań, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9276-4574
Reform of the division into municipalities and counties from the point of view of political realism
The article discusses the possibilities and limitations of the reform of the administrative division at municipal and county level in Poland. Despite significant demographic and economic changes since the last reform in 1998, the implementation of comprehensive changes will always encounter substantial political and social barriers. Therefore, radical ideas, such as a reduction in the number of counties that encompass several municipalities or mechanically merging cities having the rights of counties with counties having their seats outside their territories will be exposed to strong resistance. A more realistic direction of reforms is the gradual strengthening of the subregional level for spatial planning and the organization of public transport, as well as transferring tasks from smaller municipalities to counties or county towns by means of agreements. An effective reform requires broad political support and a well-directed evolution of the system rather than sudden and controversial changes on the administrative map.
Keywords: administrative reform, territorial self-government, counties, municipalities, local policy, self-government consolidation, subregions
dr hab. Marian Kachniarz, prof. UPWr
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Zakład Studiów Społeczno-Ekonomicznych
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3574-5398
Dylematy reform podziału terytorialnego Polski na poziomie lokalnym
Celem artykułu jest analiza dylematów reform podziału terytorialnego Polski na poziomie lokalnym, ze szczególnym uwzględnieniem przesłanek racjonalizujących zmiany granic oraz konsolidację jednostek samorządowych. Problem badawczy koncentruje się wokół konfliktu pomiędzy modernistycznym podejściem, które zakłada konieczność adaptacji struktur administracyjnych do współczesnych wyzwań, a tradycjonalistycznym, które podkreśla wartość trwałości historycznych układów terytorialnych. Autor analizuje dominujący paradygmat ekonomii skali, zgodnie z którym większe jednostki samorządowe są efektywniejsze. Odwołując się do licznych badań empirycznych, wskazuje jednak, że konsolidacja nie zawsze prowadzi do oczekiwanych korzyści. Znaczące okazują się czynniki społeczne, polityczne i instytucjonalne, które mogą powodować dysefekty skali, jak również pogorszenie jakości świadczonych usług publicznych oraz obniżenie aktywności obywatelskiej. Szczególną uwagę autor poświęca gminom i powiatom „obwarzankowym”, wykazując, że automatyczne podejście do ich likwidacji jest błędem. Przeprowadzone badania wskazują, że tylko 14% tych gmin rzeczywiście powinno być konsolidowanych z miastami, podczas gdy 12% posiada silne własne ośrodki funkcjonalne, co przemawia przeciwko ich konsolidacji. W pozostałych przypadkach niezbędna jest indywidualna analiza lokalnych uwarunkowań. Autor sugeruje dwie ścieżki reform: ewolucyjną, opartą na dobrowolności i współpracy samorządów, oraz rewolucyjną, obejmującą gruntowną reorganizację struktur. Podkreśla konieczność wprowadzenia mechanizmów osłonowych oraz dostosowania prawa do rzeczywistych potrzeb społeczności lokalnych, aby zmiany przyniosły optymalne efekty społeczne i gospodarcze.
Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, reformy terytorialne, konsolidacja jednostek, gminy obwarzankowe, efektywność administracyjna
Dr Hab. Mariusz Kachniarz, professor of the Wrocław University of Environmental and Life Sciences
Department of Socioeconomic Studies, Institute of Spatial Management, Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3574-5398
Dilemmas of reforms of Poland’s territorial division at local level
The objective of the article is to analyse the dilemmas of reforms of the territorial division of Poland at local level, with particular emphasis on the premises rationalizing changes in borders and consolidation of self-government units. The research problem focuses on the conflict between the modernist approach, which assumes the need to adapt the administrative structures to contemporary challenges, and the traditionalist approach, which emphasizes the value of the durability of historical territorial systems. The author analyses the main paradigm of the economies of scale, according to which larger self-government units are more efficient. However, he refers to numerous empirical studies indicating that consolidation does not always lead to the expected benefits. Social, political and institutional factors, which can cause diseconomies of scale, as well as a deterioration in the quality of public services provided and a reduction in civic activity, are significant. The author devotes special attention to the municipalities and counties which have their seats outside their territories, demonstrating that an automatic approach to their liquidation is erroneous. The research conducted only shows that 14% of these municipalities should actually be consolidated with cities, whereas 12% have their own strong functional centres, which is an argument against their consolidation. An individual analysis of local conditions is needed in the remaining cases. The author suggests two paths of reform: an evolutionary path based on voluntary cooperation between self-governments, and a revolutionary path encompassing a fundamental reorganization of the structures. He emphasizes the need to introduce protective mechanisms and adapt the law to the actual needs of the local communities so that the changes bring optimal social and economic effects.
Keywords: Territorial self-government, territorial reforms, consolidation of units, municipalities with their seats located outside their territories, administrative efficiency
Bibliografia/References
Bańka A., Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania, Poznań 2016
Bennett R.J., Administrative systems and economic spaces, „Regional Studies” 1997/31(3)
Blesse S., Roesel F., Merging county administrations – cross-national evidence of fiscal and political effects, „Local Government Studies” 2018/45(5)
Blom-Hansen J., Houlberg K., Serritzlew S., Jurisdiction size and local government effectiveness: Assessing the effects of municipal amalgamations on performance, „European Journal of Political Research” 2020/60(1)
Czyżniewski T., Gminy otaczające miasto? Ja bym je zlikwidował!, wywiad z prezydentem Lubina R. Raczyńskim, https://www.lzg24.pl/artykul/aktualnosci-rozmowy-o-polaczeniu/gminy-otaczajace-miasto-ja-bym-je-zlikwidowal
Dąmbska A., Trzyna S., Samorząd 3.0, Forum Od-nowa, Warszawa 2013
Erlingsson G.Ó., Klarin, J., Mörk, E., Does size matter? Evidence from municipal splits, „Journal of Regional Science” 2024/64(3)
Evaluating Reforms of Local Public and Social Services in Europe: More Evidence for Better Results, red. I. Koprić, H. Wollmann, G. Marcou, Cham 2018
Gendźwiłł A., Kurniewicz A., Swianiewicz, P., The impact of municipal territorial reforms on the economic performance of local governments. A systematic review of quasi-experimental studies, „Space and Polity” 2020/25(1)
Główny Urząd Statystyczny, Badanie pilotażowe zachowań komunikacyjnych ludności w Polsce, Warszawa 2015
Goleń M., Racjonalizacja systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Warszawa 2017
Grzymała Z., Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw komunalnych i ich wpływ na efektywność, Warszawa 2010
Hausner J. i in., Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności w Polsce, Kraków 2013, https://fundacjagap.pl/wp-content/uploads/2019/09/raport_dysfunkcje.pdf
Hardy P., Consolidation of City and County Governments: A Look at the History and Outcome-Based Research of These Efforts, Knoxville (TN) 2012
Kachniarz M., Efektywność usług publicznych – teoria i praktyka, Wrocław 2012
Kachniarz, M, Globalization or glocalization - global trends, local effects of territorial reforms, „EDP Sciences” 2021/92
Kachniarz M., Babczuk A., Ocena podziału terytorialnego państwa z uwzględnieniem efektywności funkcjonowania urzędów organów jednostek samorządu terytorialnego – wnioski i rekomendacje, ekspertyza przygotowana dla Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2015, https://www.nist.gov.pl/nauka-i-badania/podzial-panstwa,64.html
Kachniarz M., Hubar P., W cieniu miasta – heterogeniczność gmin obwarzankowych, „Czasopismo Geograficzne” 2025/1
Kaczmarek T., Gminny podział administracyjny w świetle 25 lat funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce, „Przegląd Politologiczny” 2016/1
Kaczmarek T., Prawo do przedmieść. Dylematy inkorporacji terenów podmiejskich na przykładzie miasta Opola, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna” 2021/54
Kubalski G.P., Powiaty – twór sztuczny czy naturalny?, „Dziennik Warto Wiedzieć” z 1.03.2015 r., https://wartowiedziec.pl/serwis-glowny/felietony/24453-powiaty-twor-sztuczny-czy-naturalny
Kuhlmann S., Wollmann H., Introduction to Comparative Public Administration: Administrative Systems and Reforms in Europe, Cheltenham–Northampton (MA) 2019
Lipowicz I., Samorząd terytorialny XXI wieku, Wolters Kluwer, Warszawa 2019
Łajewski I., Modele świadczenia usług z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi i ich efektywność, Białystok 2023
McDonnell J., Municipality size, political efficacy and political participation: a systematic review, „Local Government Studies” 2020/46(3)
Mikuła Ł., Zarządzanie rozwojem przestrzennym obszarów metropolitalnych w świetle koncepcji miękkich przestrzeni planowania, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, 2019/4
North D.C., Institutions, Ideology and Economic Performance, „Cato Journal” 1992/11(3)
Ocena sytuacji samorządów lokalnych, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2013
Najwyższa Izba Kontroli, Organizacja i warunki pracy pracowników socjalnych w gminach, Warszawa 2017, https://www.nik.gov.pl/najnowsze-informacje-o-wynikach-kontroli/organizacja-i-warunki-pracy-pracownikow-socjalnych-w-gminach.html
Polskie obwarzanki, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2013
Swianiewicz P., Ocena sytuacji samorządów lokalnych, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2015, https://www.nist.gov.pl/nauka-i-badania/podzial-panstwa,64.html (dostęp: 17.09.2024)
Swianiewicz P., Reformy konsolidacji terytorialnej – teoria i praktyka krajów Europy Środkowo-Wschodniej, „Samorząd Terytorialny” 2009/4
Swianiewicz P., Gendźwiłł A, Łukomska, A. Kurniewicz A., Wielkość gmin i powiatów a sprawność ich funkcjonowania. Hipotezy wielkoludów i liliputów, Warszawa 2016
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Houlberg K., Klausen J.E., Municipal Territorial Reforms of the 21st Century in Europe, Abingdon–New York 2022
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Zardi A., Territorial Reforms in Europe: Does Size Matter? Territorial Amalgamation Kit, Strasbourg 2017
Swianiewicz P., Łukomska J, Is small beautiful? The quasi-experimental analysis of the impact of territorial fragmentation on costs in Polish local governments, „Urban Affairs Review” 2019/55(3)
Szmigiel-Rawska K., Teorie współpracy terytorialnej. Municipium oeconomicus versus municipium reciprocans, Warszawa 2017
Tavares A.F., Municipal amalgamations and their effects: A literature review. „Miscellanea Geographica – Regional Studies on Development” 2018/22(1)
Wojciechowski E. i in. Raport o stanie samorządu terytorialnego w Polsce, Instytut Diagnoz i Analiz Społecznych IDAS, Łódź 2014
dr hab. Dawid Sześciło
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1333-7991
Założenia ustrojowego przesunięcia w samorządzie lokalnym
Artykuł stanowi wkład do dyskusji na temat kierunku systemowych zmian w samorządzie lokalnym. Wychodząc poza dominujący w dyskursie akademickim i politycznym wątek przyszłości powiatów, oferuje założenia koncepcji głębszej przebudowy samorządu lokalnego, nazwanej ustrojowym przesunięciem. Polegać ono może, w uproszczeniu, na zespoleniu obecnego samorządu gminnego i powiatowego w jednostki ulokowane na poziomie dzisiejszych powiatów (z pewnymi korektami). Za rozważeniem takiego rozwiązania przemawia zwłaszcza ewolucja zadań publicznych realizowanych przez samorząd lokalny, tj. rosnący stopień ich skomplikowania i trudności w ich skutecznej realizacji na poziomie małych jednostek terytorialnych. Coraz więcej wskazuje, że poziom obecnych powiatów może być optymalnym poziomem terytorialnym organizacji kluczowych usług publicznych.
Słowa kluczowe: podział administracyjny, samorząd gminny, samorząd powiatowy, samorząd lokalny
Dr Hab. Dawid Sześciło
Faculty of Law and Administration of the University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1333-7991
Assumptions to the systemic shift in local self-government
The article is a contribution to the discussion on the direction of the systemic changes in local self-government. Extending beyond the dominant thread in the academic and political debate on the future of the counties, it offers assumptions to the concept of a greater reconstruction of local self-government, which is referred to as a systemic shift. Simply put, it can involve combining the current municipal and county self-governments into units situated at the level of today’s counties (with some modifications). The consideration of such a solution is especially supported by the evolution of public tasks performed by the local self-government, namely the increasing degree of their complexity and difficulties in their effective implementation at the level of small territorial units. Increasingly more evidence supports the argument that the level of the current counties could be the optimal territorial level for organizing key public services.
Keywords: administrative division, municipal self-government, county self-government, local self-government
Bibliografia/References
Emilewicz J., Wołek A., Reformatorzy i politycy. Gra o reformę ustrojową 1998 r. widziana oczami jej aktorów, Warszawa 2000
Gendźwiłł A., Zmiany niezauważone? O tym, jak zadziałały jednomandatowe okręgi wyborcze w wyborach do rad gmin w 2014 roku, http://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Masz%20Glos/Adam-Gendzwill-Zmiany-niezauwazone.pdf
Hausner J. i in., Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce, Kraków 2013
Jaworska-Dębska B., Powiaty w systemie samorządu terytorialnego [w:] Między tradycją a przyszłością w nauce prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, red. J. Supernat, Wrocław 2009
Sześciło D., Łapszyński R., Zakroczymski S., Jakubowski P., Samorządowa wspólnota dobrobytu, czyli nowy ład w usługach publicznych [w:] Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo, red. D. Sześciło, Warszawa 2019
Sześciło D., Zmierzch decentralizacji? Instytucjonalny krajobraz opieki zdrowotnej w Europie po nowym zarządzaniu publicznym, Warszawa 2017
dr Arkadiusz Babczuk
Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi, zastępca głównego Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2197-0228
Czy Polska potrzebuje zmian liczby gmin i (lub) powiatów?
W opracowaniu autor analizuje podział terytorialny Polski, rozważając zasadność ewentualnych zmian liczby gmin i powiatów. Autor ocenia wpływ czynników społeczno-politycznych, ekonomicznych i demograficznych na efektywność samorządu terytorialnego, uwzględniając adaptację do zmian klimatycznych, zarządzanie kryzysowe oraz zmiany w polityce regionalnej UE. Wskazuje na kluczowe wyzwania, takie jak brak efektów skali w świadczeniu usług publicznych, rosnące trudności w pozyskiwaniu wykwalifikowanych kadr oraz zwiększone zapotrzebowanie na demokrację partycypacyjną na poziomie podgminnym. Autor podaje w wątpliwość zasadność arbitralnych korekt granic administracyjnych, sugerując zamiast tego podejście ewolucyjne, oparte na dobrowolnej współpracy jednostek samorządu terytorialnego i formowaniu funkcjonalnych struktur administracyjnych. W artykule podkreślono również rolę powiatów w zarządzaniu kryzysowym, obronie cywilnej i rozwoju regionalnym, a w podsumowaniu przedstawiono rekomendacje dotyczące optymalizacji podziału terytorialnego przy zachowaniu spójności społecznej i zaangażowania obywatelskiego.
Słowa kluczowe: konsolidacja jednostek samorządu terytorialnego, dochody samorządu terytorialnego, zarządzanie kryzysowe, demografia i migracje, polityka regionalna Unii Europejskiej
Dr Arkadiusz Babczuk
Institute of Economic and Financial Expertise in Łódź, Deputy Chief Public Finance Discipline Officer, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2197-0228
Does Poland need changes in the number of municipalities and (or) counties?
In this article, the author analyses the territorial division of Poland, considering the justification for possible changes in the number of municipalities and counties. He assesses the impact of socio-political, economic and demographic factors on the effectiveness of territorial self-government, taking into account the adaptation to climate change, crisis management and changes in EU regional policy. He highlights key challenges, such as the lack of effect of scale economies in the provision of public services, increasing difficulties in attracting qualified staff and a greater demand for participatory democracy at the sub-municipal level. The author questions the validity of arbitrary modifications to administrative borders, suggesting instead an evolutionary approach based on voluntary cooperation between territorial self-government units and the formation of functional administrative structures. The article also highlights the role of counties in crisis management, civil defence and regional development, while the summary presents recommendations for optimizing the territorial division while maintaining social cohesion and civic engagement.
Keywords: consolidation of territorial self-government units, territorial self-government revenues, crisis management, demography and migration, European Union regional policy
Bibliografia/References
Babczuk A., Kachniarz M., Czy konsolidowanie małych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce jest uzasadnione [w:] Obszary wiejskie – wiejska przestrzeń i ludność, aktywność społeczna i przedsiębiorczość, red. K. Heffner, B. Klemens, Warszawa 2016
Babczuk A., Kachniarz M., Sources of soft budget constraints in the structure of autonomous public healthcare centres, “Argumenta Oeconomica” 2012/1(28)
Budzisz M., Obywatelska armia Rzeczypospolitej, Warszawa 2024
Budzisz M., Samotność strategiczna Polski, Warszawa 2023
Byrnes J., Dollery B., Do economies of scale exist in Australian local government? A review of the empirical evidence, “University of New England Working Paper Series in Economics” 2002
Cain B., The impact of city-county consolidation on local government finances, “Capstone Paper” 2009
Caprio R., Pfeiffer M., Size may not be the issue: An analysis of cost of local government and municipal size in New Jersey, “Local Government Research Center, Edward J. Bloustein School of Planning and Public Policy” 2014/1
Dahl R., Dahl A., Tufte E.R., Size and democracy, Stanford University Press 1973
Denters B., Lander A., Mouritzen P.E., Rose L., Size and local democracy, Edward Elgar 2014
Dollery B., Crase L., Is bigger local government better? An evaluation of the economic case for Australian municipal amalgamation programs, “University of New England Working Paper Series in Economics” 2004/4
Dollery B., Crase L., Johnson A., Australian local government economics, UNSW Press 2006
Dollery B., Garcea J., Lesage E.C., Local government reform: A comparative analysis of advanced Anglo-American countries, Edward Elgar Publishing 2008
Dollery B., Keogh C., Crase L., Alternatives to amalgamation in Australian local government: Lessons from the New Zealand experience, “University of New England Working Paper Series in Economics” 2005/15
Dollery B., Public sector economics, Oxford 2005
Improving the efficiency and effectiveness of local government, “Australian Government Report of Structural Reform” 2008
Isufaj M., Decentralization and the increased autonomy in local governments mentor, “Procedia – Social and Behavioral Sciences” 2014/109
Jimenez B., Hendrick R., Is government consolidation the answer?, “State & Local Government Review” 2010/42(3)
Kachniarz M., Babczuk A., Ocena podziału terytorialnego państwa z uwzględnieniem efektywności funkcjonowania urzędów organów jednostek samorządu terytorialnego – wnioski i rekomendacje, Warszawa 2014
Kachniarz M., Czy i jak mierzyć efektywność usług publicznych? [w:] Zarządzanie finansami publicznymi a efektywność, T. Lubińska, M. Będzieszak, N. Marska-Dzioba (red.), Warszawa 2015
Kachniarz M., Efektywność usług publicznych. Teoria i praktyka, Wrocław 2012
Kachniarz M., Ekonomiczno-finansowe skutki regulacji prawnych w obszarze funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w latach 2004–2012 – zmiany w systemie ochrony zdrowia, „Biuro Analiz Sejmowych” 2013
Kachniarz M., Instytucjonalne formy współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego w zespołach miejskich, „Studia Miejskie” 2012/8
Kachniarz M., Pomiar efektywności usług publicznych – zarys koncepcji i spodziewanych rezultatów [w:] Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, R. Brol, A. Sztando (red.), Wrocław 2013
Kalisiak-Mędelska M., Partycypacja społeczna na poziomie lokalnym jako wymiar decentralizacji administracji publicznej w Polsce, Łódź 2015
Kulesza M, Transformacja ustroju administracyjnego Polski (1990–2000), „Studia Iuridica” 2000/38, s. 27–40
Pineda C., City-county consolidation and diseconomies of scale: Summary of selected literature, Harvard 2005
Swianiewicz P, Czy małe jest piękne? Czy duże jest bardziej efektywne? Wielkość gmin w teorii i praktyce, „Samorząd Terytorialny” 1995/7–8
Swianiewicz P, Reformy konsolidacji terytorialnej – teoria i praktyka krajów Europy Środkowo-Wschodniej, „Samorząd Terytorialny” 2009/4
Swianiewicz P., Czy rozmiar ma znaczenie? Zróżnicowanie opinii mieszkańców o funkcjonowaniu samorządów lokalnych w zależności od wielkości gminy, „Samorząd Terytorialny” 2014/4
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Łukomska J., Kurniewicz A., Wielkość gmin i powiatów a sprawność ich funkcjonowania. Hipotezy wielkoludów i liliputów, Warszawa 2016
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Zardi A., Territorial reforms in Europe: Does size matter?, Council of Europe 2017
Swianiewicz P., Herbst M., Korzyści i niekorzyści skali w działaniach samorządu terytorialnego, „Samorząd Terytorialny” 2002/6
Swianiewicz P., Reformy terytorialne – europejskie doświadczenia ostatniej dekady, „Samorząd Terytorialny” 2015/6
The theory and practice of local government reform, red. B. Dollery, L. Robotti. Edward Elgar Publishing 2008
dr hab. Adam Gendźwiłł, prof. UW
Uniwersytet Warszawski, Wydział Socjologii, Centrum Studiów Wyborczych
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8079-3378
Zanim pomyślimy o większych gminach, pomyślmy o współpracy. Głos w dyskusji o reformach podziału administracyjnego
Tekst prezentuje opinię w sprawie możliwych reform podziału administracyjnego Polski na szczeblach powiatowym i gminnym. Do refleksji nad potencjalnymi reformami konsolidacyjnymi skłaniają trendy demograficzne, erozja bazy fiskalnej niektórych jednostek samorządowych i deficyty w zakresie niektórych usług publicznych, a także przykłady podobnych reform w innych państwach europejskich. Niepokojące są również słabnące wskaźniki konkurencyjności wyborów. Główny argument przedstawiony w opinii zwraca uwagę na możliwe alternatywy wobec ryzykownych politycznie reform, trudnych do wdrożenia w kontekście wysokiego poziomu polaryzacji politycznej: instytucje współpracy komunalnej, warunkowość wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w programach dotacyjnych oraz decentralizację asymetryczną. Przetestowanie ich efektywności powinno poprzedzać wykorzystanie instrumentów wynikających z przymusu.
Słowa kluczowe: podział administracyjny, konsolidacja terytorialna, decentralizacja asymetryczna, współpraca międzygminna
Dr Hab. Adam Gendźwiłł, professor of the University of Warsaw
Centre for Electoral Studies, Faculty of Sociology, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8079-3378
Think about cooperation before you think about larger municipalities. A voice in the discussion on reforms of the administrative division
The article presents an opinion on possible reforms of Poland’s administrative division at county and municipal levels. Demographic trends, the erosion of the fiscal base of some self-government units and shortages of certain public services, as well as examples of similar reforms in other European countries encourage reflection on potential consolidation reforms. The weakening indicators of electoral competitiveness are also causing concern. The main argument presented in the opinion draws attention to possible alternatives to politically risky reforms, which are difficult to implement in the context of a high level of political polarization: institutions of municipal cooperation, conditionality of support for territorial self-government units in grant programmes and asymmetric decentralization. The use of instruments resulting from coercion should be preceded by a test of their effectiveness.
Keywords: administrative division, territorial consolidation, asymmetric decentralization, inter-municipal cooperation
Bibliografia/References
Gendźwiłł A., Kurniewicz A., Łukomska J., Swianiewicz P., Wielkość gmin i powiatów a sprawność ich funkcjonowania: Hipotezy wielkoludów i liliputów, Warszawa 2016
Gendźwiłł A., Kurniewicz A., Swianiewicz P., The impact of municipal territorial reforms on the economic performance of local governments. A systematic review of quasi-experimental studies, „Space and Polity” 2021/1
Gendźwiłł A., Wiszejko-Wierzbicka D., Polki i Polacy o samorządności. W poszukiwaniu obywatelskiej opowieści o samorządzie lokalnym, Warszawa 2022, https://www.batory.org.pl/publikacja/polki-i-polacy-o-samorzadnosci-w-poszukiwaniu-obywatelskiej-opowiesci-o-samorzadzie-lokalnym/
GUS, Prognoza ludności na lata 2023–2060, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-2023-2060,11,1.html
Kopańska A., Rewolucja w finansowaniu samorządów? Co zmieni ustawa uchwalona 1 października 2024 roku, Warszawa 2025, https://www.batory.org.pl/publikacja/rewolucja-w-finansowaniu-samorzadow-co-zmieni-ustawa-uchwalona-1-pazdziernika-2024-roku/.
Kurniewicz A., Swianiewicz P., Ból fantomowy czy realna strata? Wpływ utraty statusu stolicy województwa na rozwój gospodarczy i miejsce w hierarchii systemu osadniczego, „Prace i Studia Geograficzne” 2016/2
Kurniewicz A., Swianiewicz P., Łukomska J., Why regional capital status only sometimes enhances the growth of cities: Comparison of 1975 and 1998 Polish reforms, „Cities” 2024/144
Kurniewicz A., Swianiewicz P., Łukomska J., Wpływ statusu stolicy wojewódzkiej na rozwój miast – przypadek reform w latach 1975 i 1999 w Polsce, „Studia Regionalne i Lokalne” 2023/1
Swianiewicz P., Gendźwiłł A., Houlberg K., Klausen J.E., Municipal territorial reforms of the 21st century in Europe, Routledge 2022
Śleszyński P., Polska średnich miast. Zaożenia i koncepcja deglomeracji w Polsce, Kraków 2018, https://klubjagiellonski.pl/publikacje/polska-srednich-miast-zalozenia-i-koncepcja-deglomeracji-w-polsce/
Tavares A., Municipal Amalgamation Reforms: Theory, Methods and Evaluation, Basingstoke 2024
Zaborowski Ł., Korekta układu województw – ku równowadze rozwoju, Warszawa 2023
dr Aleksandra Głowacka
Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-3490-5135
Statuty gmin. Autonomia i ograniczenia. Problemy praktyczne
Słowa kluczowe: autonomia statutowa, quasi-autonomia, sesje nadzwyczajne, komisja skarg, wniosków i petycji, kworum, uchwały
W świetle ustawy o samorządzie gminnym akty określające ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego mają charakter aktów prawa miejscowego. O ustroju gminy stanowi jej statut. Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące. Sugeruje to niewątpliwie przydanie organom stanowiącym gminy pewnego spektrum autonomii w kontekście tworzenia norm statutowych. Postuluje się, aby określać ten rodzaj swobody „quasi-autonomią” wobec nieustanowienia na rzecz jednostek samorządu terytorialnego wyłączności w dziedzinie określenia ich wewnętrznego ustroju. Aktualnym problemem pozostaje zakres kompetencji i swobody, który rady gminy zagwarantować mogą sobie w treści statutu. Pojawiają się pytania, jakie kompetencje organ stanowiący może powierzyć przewodniczącemu rady czy komisjom działającym wewnątrz rady; jak zorganizować pracę rady i komisji, aby dochować terminów przewidzianych przez ustawy. Rodzi to wiele wątpliwości, w szczególności w konfrontacji z uregulowaniami prawa powszechnie obowiązującego. Opracowanie opisuje praktyczne aspekty związane z trudnościami, z którymi mierzą się rady gmin i komisje skarg, wniosków i petycji, jak również z wątpliwościami dotyczącymi tak zwanych sesji nadzwyczajnych czy też statutowej sposobności zobligowania radnego do bycia członkiem komisji. Autor porusza także aspekt podejmowania przez radę gminy decyzji w drodze uchwał – oraz konsekwencje z tym związane.
Dr Aleksandra Głowacka
The President Stanislaw Wojciechowski Calisia University, Kalisz, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-3490-5135
Statutes of municipalities. Autonomy and limitations. Practical problems
According to the Act on Municipal Self-Government, acts defining the internal system of territorial self-government units are of the nature of acts of local law. The municipal system is determined by its statutes. The internal system of territorial self-government units is determined, within the limits of the law, by their ruling bodies. This undoubtedly suggests that the ruling bodies of municipalities should be given a certain amount of autonomy in the context of laying down statutory norms. The proposal is to define freedom of this type as ‘quasi-autonomy’ in the absence of exclusivity laid down for territorial self-government units in specifying their internal system. The range of powers and freedom that municipal councils can guarantee themselves in the statutes is still a current problem. Questions arise as to what competences the ruling body can entrust to the chair of the council or to committees operating within the council; how to organize the work of the council and committees so as to meet the deadlines provided for by law. This gives rise to numerous doubts, especially in confrontation with the regulations of the generally applicable law. The article describes the practical aspects related to the difficulties faced by municipal councils and complaints committees, motions and petitions, as well as doubts regarding so-called extraordinary sessions or the statutory ability to require a councillor to be a committee member. The author also discusses the aspect of decision-making by the municipal council through resolutions – and the consequences of this.
Keywords: statutory autonomy, quasi-autonomy, extraordinary sessions, complaints committee, motions and petitions, quorum, resolutions
Bibliografia/References
Dobkowska A. Konstytucja RP jako źródło kompetencji prawotwórczych organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego?, „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2022
Martysz Cz. [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. B. Dolnicki, Warszawa 2018
Szewczyk M., Quasi-autonomia jednostek samorządu terytorialnego w zakresie określania ustroju wewnętrznego – w świetle postanowień Konstytucji RP [w:] Konstytucyjne umocowanie samorządu terytorialnego, red. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2018
Szewczyk M., Sypniewski Z., Wzorzec statutu gminy, Poznań 2018, https://bip-v1-files.idcom-jst.pl/sites/3083/wiadomosci/427521/files/zal_2_do_prot_kom_statutowej_z_12062018wzorzec_statutu_gminy_z_wokiss.pdf
Wierzbica A., Pozycja prawna komisji skarg, wniosków i petycji, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2020/1
Wojsa M., Zasady rozpatrywania przez radę gminy skarg, wniosków i petycji – aspekty praktyczne, „Ekspertyzy i Opracowania” 2020/114
Natalia Osmelak
Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-7403-7862
Granica a wykluczenie – współpraca transgraniczna w zakresie organizacji lokalnego transportu zbiorowego
Zadaniem jednostki samorządu terytorialnego jest zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych lub regionalnych, które w odniesieniu do szczególnych przypadków czy okoliczności mogą przybrać postać przeciwdziałania wykluczeniu określonych grup społecznych. Jeśli takie niekorzystne zjawisko zostanie zidentyfikowane w zakresie lokalnego transportu zbiorowego, to położenie w bezpośredniej bliskości granicy państwowej będzie stanowić dodatkowe wyzwanie. Przedmiotem artykułu jest odpowiedź na pytanie, jakie są podstawy prawne podejmowania współpracy transgranicznej jednostek samorządu terytorialnego w zakresie lokalnego transportu zbiorowego. W analizie posłużono się studium przypadku obejmującym współpracę transgraniczną pomiędzy Gminą Miejską Zgorzelec a Miastem Görlitz. Dla zrealizowania zamierzenia badawczego została wykorzystana metoda formalno-dogmatyczna oraz teoretycznoprawna, przy czym z uwagi na ograniczony zakres opracowania rozważania zawężono do analizy przepisów prawnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Słowa kluczowe: współpraca transgraniczna, współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego, zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnych, lokalny transport zbiorowy, wykluczenie transportowe
Natalia Osmelak
Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-7403-7862
The border and exclusion – cross-border cooperation in the organization of local public transport
The tasks of a territorial self-government unit include the satisfaction of the needs of local or regional communities, which, in specific cases or circumstances can assume the form of counteracting exclusion of specific social groups. If such an unfavourable phenomenon is identified in the area of local public transport, the location in the immediate vicinity of the state border will constitute an additional challenge. The article attempts to answer the question of what the legal grounds are for taking up cross-border cooperation between territorial self-government units in the area of local public transport. The analysis uses a case study encompassing cross-border cooperation between the Urban Municipality of Zgorzelec and the Town of Görlitz. The formal/dogmatic and theoretical law methods were used in the research, whereby, given the limited scope of the study, the considerations were narrowed down to the analysis of Poland’s legal regulations.
Keywords: cross-border cooperation, cooperation between territorial self-government units, meeting the collective needs of local communities, local public transport, transport exclusion
Bibliografia/References
Barbag J., Geografia polityczna ogólna, Warszawa 1987
Becker-Pestka D., Kubiński G., Łojko M., Różne obszary wykluczenia społecznego w Polsce – wybrane zagadnienia, Wrocław 2017
Błażewski M., Niepomijalność administracji samorządowej w zapewnieniu publicznego transportu zbiorowego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 2020/331
Błażewski M., Prawne uwarunkowania ograniczenia wykluczenia transportowego [w:] Spółdzielnie socjalne oraz organizacje pozarządowe wsparciem dla zagrożonych wykluczeniem, red. J. Blicharz, T. Kocowski, M. Paplicki, Wrocław 2019
Cendrowicz D., Formy prawne współpracy transgranicznej w polskim porządku prawnym, „Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne” 2010/8
Cieślak Z., Umowa administracyjna w państwie prawa, Kraków 2004
Dojazdy uczniów do szkół podstawowych i ponadpodstawowych w roku szkolnym 2022/2023, informacja sygnalna GUS z 14.12.2023 r., https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/dojazdy-uczniow-do-szkol-podstawowych-i-ponadpodstawowych-w-roku-szkolnym-20222023,23,1.html
Grzelec K., Wyszomirski O., Plan zrównoważonego rozwoju transportu publicznego, „Studia Ekonomiczne” 2013/143
Kalicka-Mikołajczyk A., Współpraca transgraniczna pomiędzy Unią Europejską i krajami sąsiedzkimi Europy Wschodniej w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa [w:] Współpraca transgraniczna w administracji publicznej, red. R. Kusiak-Winter, Wrocław 2015
Karciarz M., Gmina [w:] Vademecum wójta, burmistrza, prezydenta miasta, red. Z. Jerzmanowski, Warszawa 2019
Kenyon S., Lyons G., Rafferty J., Transport and Social Exclusion: Investigating the Possibility of Promoting Inclusion through Virtual Mobility, „Journal of Transport Geography” 2002/10(3)
Korczak J., Zadania własne [w:] System prawa administracyjnego, t. 2, Konstytucyjne podstawy działania administracji publicznej, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012
Korczak J., Lisowski P., Ostapski A., Ustrój samorządu terytorialnego Polsce, Wrocław 2020
Kusiak-Winter R., Uwagi na temat konstrukcji podstaw prawnych współpracy transgranicznej jednostek samorządu terytorialnego [w:] Współpraca transgraniczna w administracji publicznej, red. R. Kusiak-Winter, Wrocław 2015
Kusiak-Winter R., Współpraca transgraniczna gmin Polski i Niemiec – studium administracyjnoprawne, Wrocław 2011
Marak K., Ustrój, zadania samorządu terytorialnego oraz gospodarka komunalna, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2009/79
Mielczarek-Mikołajów J., Administracja świadcząca w zakresie realizacji usług publicznego transportu zbiorowego przez organy gminy – wybrane zagadnienia, „Ius et Administratio” 2023/2
Nodżak A., Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie publicznym w zakresie publicznego transportu zbiorowego w przepisach Unii Europejskiej i Prawa krajowego na przykładzie prawa polskiego, „Rocznik Administracji Publicznej” 2023/9
Orchowska J., “W ogóle autobusu nie widać”. Życie na obszarach wykluczenia transportowego, „Studia Regionalne i Lokalne” 2022/2
Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 r., tablica 21, informacja statystyczna GUS, https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/7/21/1/powierzchnia_i_ludnosc_w_przekroju_terytorialnym_w_2024_roku_tablice.xlsx
Soboń M., Możliwości przeciwdziałania wykluczeniu transportowemu na przykładzie powiatu gorlickiego, „Transport Miejski i Regionalny” 2022/9
Staniszewska L., Zagadnienia konstrukcyjne umów publicznoprawnych, „Studia Prawa Publicznego” 2019/3
Stanowisko XXX Zgromadzenia Ogólnego Związku Powiatów Polskich w sprawie konieczności wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w wykonywaniu zadań z zakresu publicznego transportu zbiorowego, Karpacz 13.03.2024 r., https://www.zpp.pl/storage/library/2024-03/1a4c332e30dc668b226161ae20af9758.pdf
Sydorów M., Poziom dostępności transportowej w małych miejscowościach w Polsce na przykładzie powiatu bydgoskiego. Płynące zagrożenia, możliwe rozwiązania, „Progress. Journal of Young Researchers” 2022/11
Szczechowicz H., Wykonywanie zadań publicznych w jednostkach samorządu terytorialnego, „Zeszyty Naukowe Zbliżenia Cywilizacyjne” 2015/11
Szczepański J., Wykluczenie komunikacyjne w opiniach uczniów szkół ponadpodstawowych – analiza zjawiska na przykładzie wybranych powiatów Województwa Dolnośląskiego, praca doktorska pod kierunkiem dr hab. Mateusza Błaszczyka, prof. UWr, oraz promotora pomocniczego dr Dawida Krysińskiego, Wrocław 2024
Wach K., Komentarz do art. 8, 15, 43 [w:] Kwiatek B., Wach A., Wach K., Publiczny transport zbiorowy. Komentarz, Warszawa 2021
Witkowski K., Starościc D., System infrastruktury społecznej w gminie, „Studia Lubuskie” 2008/4
Wykluczenie transportowe w Polsce ma się bardzo dobrze, informacja prasowa z 14.12.2023 r., https://multiconsult-polska.com/wykluczenie-transportowe-w-polsce-ma-sie-bardzo-dobrze
dr Arkadiusz Babczuk
Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi, zastępca głównego Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2197-0228
Robert Bobkier
dyrektor zarządzający (Abraham&Ben Hadar Law and Audit), audytor wewnętrzny II stopnia
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8212-6309
dr hab. Zbysław Dobrowolski, prof. UZ
Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Ekonomii i Finansów; Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1438-3324
dr Sławomir Kotylak
Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Ekonomii i Finansów, radny Sejmiku Województwa Lubuskiego
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4684-698X
Ocena dopuszczalności zawierania umów przekraczających rok budżetowy przez dyrektora instytucji gospodarki budżetowej
W opracowaniu przedstawiono problematykę zawierania umów wieloletnich przez dyrektorów instytucji gospodarki budżetowej w świetle przepisów prawa, w szczególności ustawy o finansach publicznych. Stwierdzono, że w kontekście braku jednoznacznej podstawy prawnej oraz orzecznictwa w zakresie zawierania umów, których horyzont realizacji wykracza poza rok budżetowy, praktyka zawierania takich umów może rodzić odpowiedzialność z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych i redukować zaufanie do instytucji publicznych.
Słowa kluczowe: instytucje gospodarki budżetowej, budżet, finanse publiczne, dyscyplina finansów publicznych
Dr Arkadiusz Babczuk
Institute of Economic and Financial Expertise in Łódź, Deputy Chief Public Finance Discipline Officer, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2197-0228
Robert Bobkier
Managing Director (Abraham&Ben Hadar Law and Audit), 2nd degree internal auditor, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8212-6309
Dr Hab. Zbysław Dobrowolski, professor of the University of Zielona Góra
Institute of Economics and Finance, University of Zielona Góra, Institute of Economic and Financial Expertise in Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1438-3324
Dr Sławomir Kotylak
Institute of Economics and Finance, University of Zielona Góra, councillor of the Lubuskie Voivodship Assembly, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4684-698X
Assessment of the admissibility of the director of a state budget institution to conclude contracts extending beyond the budget year
The article presents the issue of directors of state budget institutions concluding multi-annual contracts in the light of the provisions of the law, in particular the Public Finance Act. It was concluded that, in the context of the absence of a clear legal basis and case law regarding the conclusion of contracts, the implementation horizon of which extends beyond the budget year, the practice of concluding such contracts could give rise to liability for a breach of public finance discipline and reduce confidence in public institutions.
Keywords: state budget institutions, budget, public finance, public finance discipline
Bibliografia/References
Babczuk A., Bobkier R., O zamówieniach udzielanych z wyłączeniem obowiązku stosowania Pzp, czyli ile jest zamówień publicznych w zamówieniach publicznych, „Zamówienia Publiczne. Doradca” 2025/1
Bobkier R., Babczuk A., Obowiązki jednostki samorządu terytorialnego w odniesieniu do należności o charakterze cywilnoprawnym (część I), „Kontroler Info” 2024/36
Bobkier R., Babczuk A., Obowiązki jednostki samorządu terytorialnego w odniesieniu do należności o charakterze cywilnoprawnym (część II), „Kontroler Info” 2024/37
Cilak M., Komentarz do art. 9 [w:] Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, red. Z. Ofiarski, LEX 2021
Complak K., Komentarz do art. 7 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Haczkowska, Warszawa 2014
Dobrowolski Z., Metody i techniki rozwiązywania problemów zarządzania. Zarządzanie w sferze publicznej, Warszawa 2024
Florczak-Wątor M., Komentarz do art. 7 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2023
Hauser R., Preambuła Konstytucji i postanowienia ustrojowe [w:] Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016
Kosikowski C., Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2011
Kotylak S., Kontrola wewnętrzna warunkiem sprawnego zarządzania administracją publiczną [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług” 2009/45
Lipiec-Warzecha L., Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2011
Niżnik-Dobosz I., Sprawiedliwość i zaufanie do władz publicznych – zagadnienia ogólne [w:] Sprawiedliwość i zaufanie do władz publicznych w prawie administracyjnym, red. M. Kasiński, M. Stahl, K. Wlaźlak, Warszawa 2015
Niżnik-Dobosz I., Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji RP a zasady ustroju administracji publicznej – typu zasad ustroju państwa [w:] Zasady w prawie administracyjnym. Teoria, praktyka, orzecznictwo, red. Z. Duniewska, A. Krakała, M. Stahl, Warszawa 2018
Parchomiuk J., Fundamentalne determinanty wyboru formy realizacji zadań administracji publicznej [w:] Sposoby realizacji zadań publicznych, red. B. Dolnicki, Warszawa 2017
Płażek S., Przełożeni pracownika samorządowego zatrudnianego na podstawie wyboru [w:] Pozycja ustrojowa organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego, red. K. Małysa-Sulińska, M. Stec, Warszawa 2014
Przybysz P., Wartości zewnętrzne realizowane przez prawo administracyjne [w:] Instytucje prawa administracyjnego, Warszawa 2020
Rakoczy R., Komentarz do art. 7 Konstytucji RP [w:] Z. Bukowski, E. Czech, K. Karpus, B. Rakoczy, Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2013
Sawicka K., Formy prawno-organizacyjne jednostek sektora finansów publicznych [w:] System prawa finansowego, t. 2, Prawo finansowe sektora finansów publicznych, red. E. Ruśkowski, Warszawa 2010
Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013
Tuleja P., Komentarz do art. 7 [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Tyniewicki M., Komentarz do art. 9 [w:] Finanse publiczne. Komentarz, red. J.M. Salachna, M. Tyniewicki, Warszawa 2024
Wróblewska M., Komentarz do art. 9 [w:] Ustawa o finansach publicznych. Komentarz prawno-finansowy, red. H. Dzwonkowski, G. Gołębiowski, Warszawa 2014
Zubik M., Sokolewicz W., Komentarz do art. 7 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
dr inż. Dariusz Felcenloben
Wydział Geodezji, Kartografii i Katastru w Starostwie Powiatowym w Kłodzku
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9819-8710
Zniesienie współwłasności nieruchomości zabudowanej poprzez fizyczny pionowy podział budynku wraz z przynależnym gruntem – glosa krytyczna do uchwały Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2017 r. (III CZP 23/17)
Problematyka, której dotyczy glosowany wyrok Sądu Najwyższego z 22.06.2017 r., III CZP 23/17, odnosi się do zagadnienia prawnego dopuszczalności zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej poprzez fizyczny jej podział realizowany na zasadach określonych przepisami art. 93 ust. 3b ustawy o gospodarce nieruchomościami, w przypadku gdy stan techniczny budynku wchodzącego w jej skład w chwili orzekania o podziale nie spełnia wymogu wyraźnego fizycznego oddzielenia na dwie odrębne funkcjonalnie części. Wnioski wynikające z przeprowadzonej wykładni językowej i systemowej analizowanej normy prowadzą do konkluzji, że możliwość dokonania geodezyjnego i prawnego podziału budynku, na zasadach w niej określonych, uzależniona została przez ustawodawcę od zaistnienia, w dniu orzekania o podziale, przesłanek technicznych i prawnych pozwalających na wyodrębnienie w jego wyniku co najmniej dwóch osobnych konstrukcyjnie i funkcjonalnie budynków w rozumieniu art. 3 pkt 2 i 2a Prawa budowlanego usytuowanych odpowiednio na wydzielanych działkach gruntu w taki sposób, aby stanowiły one, w rozumieniu art. 48 Kodeksu cywilnego, ich części składowe (superficies solo cedit).
Słowa kluczowe: podział budynku, pionowy podział budynku, podział nieruchomości zabudowanej, wydzielenie budynku jednorodzinnego w zabudowie bliźniaczej, szeregowej, grupowej
Dr Inż. Dariusz Felcenloben
Geodesy, Cartography and Cadastre Department of the County Council in Kłodzko, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9819-8710
Abolition of joint ownership of a developed property by a physical vertical division of the building together with the accompanying land – critical commentary on the resolution of the Supreme Court of 22 June 2017 (III CZP 23/17)
The issue addressed by this judgment of the Supreme Court of 22 June 2017, III CZP 23/17, applies to the legal matter of the admissibility to remove joint ownership of a developed property by physically dividing it on the principles specified in the provisions of Article 93, para. 3b of the Act on Real Property Management, if the technical condition of the building constituting its part at the time of the ruling on the division does not satisfy the requirement of a clear physical separation into two functionally separate parts. The conclusions arising from the linguistic and systemic interpretation of the norm in question lead to the conclusion that the legislator made the possibility of dividing the building geodetically and legally on the principles specified therein dependent on the existence of technical and legal premises on the day of the ruling on the division, which enable the separation of at least two structurally and functionally separate buildings, in the meaning of Article 3, items 2 and 2a of the Construction Law, located respectively on the separated plots of land so as to constitute their component parts (superficies solo cedit), in the meaning of Article 48 of the Polish Civil Code.
Keywords: division of a building, vertical division of a building, division of a developed property, separation of a semi-detached, terraced or group house
Bibliografia/References
Bończak-Kucharczyk E., Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, LEX 2024
Felcenloben D., Ewidencja gruntów i budynków. Zagadnienia materialne i procesowe, Warszawa 2022
Felcenloben D., Prace geodezyjne realizowane na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych oraz czynności cywilnoprawnych, Warszawa 2023
Nikiforów A., Komentarz do art. 93 [w:] Klat-Górska E. (red.), Bródka A., Nikiforów A., Wilk J., Gospodarka nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2024
Wolak G., Umowny podział rzeczy wspólnej do korzystania (quoad usum), „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2021/2
Wolanin M., Podziały i scalenia nieruchomości, Warszawa 2011
Jakub Wilk
członek Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1929-0242
Dochód osoby ubiegającej się o potwierdzenie prawa do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – glosa krytyczna do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 6 października 2020 r. (III SA/Kr 201/20)
Osobom innym niż ubezpieczeni, spełniającym przesłanki ustawowe, potwierdza się prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie. Jedną z przesłanek warunkujących wydanie decyzji potwierdzającej prawo do korzystania ze świadczeń jest nieposiadanie dochodu, którego wysokość przekracza kryterium ustalone dla świadczeń z pomocy społecznej. W glosowanym orzeczeniu Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie przyjął, że dochód, który należy brać pod uwagę przy weryfikacji tej przesłanki, ma być – bez względu na to, kiedy i przez kogo wniosek o potwierdzenie prawa zostanie złożony – ustalony za miesiąc poprzedzający miesiąc złożenia wniosku. Takie stanowisko nie zasługuje na aprobatę. Rzecz w tym, że uprawnienie do złożenia wniosku posiada nie tylko świadczeniobiorca, ale także świadczeniodawca, który udzielił świadczenia opieki zdrowotnej w trybie nagłym. W sytuacji, w której złoży on wniosek po upływie miesiąca, w którym udzielił świadczenia, zastosowanie reguł wyliczania dochodu w sposób wynikający ze stanowiska Sądu może prowadzić do rezultatów rażącego sprzecznych z celem ustawy i nieurzeczywistniających zasad sprawiedliwości społecznej.
Słowa kluczowe: świadczeniach opieki zdrowotnej, dochód, stan nagły
Jakub Wilk
member of the Self-Government Board of Appeal in Wrocław, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1929-0242
Income of a person applying for confirmation of the right to benefit from healthcare services financed with public funds – critical commentary on the judgment of the Voivodship Administrative Court in Kraków of 6 October 2020 (III SA/Kr 201/20)
People other than insureds who meet the statutory requirements are confirmed as having the right to benefit from healthcare services financed with public funds on the principles specified in the Act. One of the premises for issuing a decision confirming the right to benefit from the services is not having an income that exceeds the criterion laid down for social welfare benefits. In this judgment, the Voivodship Administrative Court in Kraków accepted that, regardless of when and by whom the application for the confirmation of the right is submitted, the income to be taken into account when verifying this condition should be determined for the month preceding the month of submission of the application. This position does not deserve approval. The fact is that it is not only the beneficiary who is entitled to file an application, but so is the service provider which provided the emergency healthcare services. In a situation where the beneficiary files an application after the month in which the service was provided, the application of the rules for calculating income in a manner arising from the Court’s position can lead to results that are blatantly in conflict with the objective of the Act and do not implement the principles of social justice.
Keywords: healthcare services, income, emergency
Aleksandra Pinkas
Uniwersytet Wrocławski
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1413-0730
Sprawozdanie z VI Ogólnopolskiej konferencji naukowej „Gazy zdekarbonizowane. Prawo zdywersyfikowanego łańcucha dostaw”, Wrocław, 19 listopada 2024 r.
Aleksandra Pinkas
University of Wrocław, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1413-0730
Report on the VI national academic conference ‘Decarbonized gases. Diversified Supply Chain Law’, Wrocław, 19 November 2024
Regulamin Konkursu „Samorządu Terytorialnego” im. Profesora Michała Kuleszy na najlepszą książkę z zakresu samorządu terytorialnego
Competition Regulations of the Professor Michał Kulesza ‘Territorial Self-Government’ Competition for the best book on territorial self-government