Szkoła tworzy dobro, w tym dobro wspólne ważne dla społeczności lokalnej, społeczeństwa obywatelskiego, narodu. Ale może też tworzyć zło. Tak się dzieje, gdy staje się narzędziem systemów autorytarnych i totalitarnych. W Polsce również mamy takie trudne doświadczenia.
Fragment artykułu z miesięcznika „Dyrektor Szkoły” 2022/1
W szkołach czasu zaborów była to rusyfikacja i germanizacja, w czasie okupacji opresja, w okresie PRL ideologizacja. Współczesny świat również pełen jest różnych przykładów wykorzystania szkół do celów politycznych, ideologicznych, religijnych. Rząd talibów w Afganistanie we wrześniu 2021 r. relegował ze szkół średnich i uczelni uczennice i studentki. W Korei Północnej szkoły kultywują kult jednostki – przywódcy tego kraju. W licznych miejscach Afryki i Azji możemy wskazać na różne odmiany instrumentalnego wykorzystywania placówek oświatowych dla celów politycznych. Co istotne, poza oczywistymi różnicami wynikającymi z miejsca, czasu, uwarunkowań wiele mechanizmów „zniewalania szkół” jest uniwersalnych i trwałych na przestrzeni dziejów.
Dlatego warto sięgnąć do publikacji z 1941 r., której polskie wydanie ukazało się dopiero teraz – książki Gregora Ziemera Jak wychować nazistę. Reportaż o fanatycznej edukacji (Kraków 2021). Jako dyrektorowi szkoły amerykańskiej w Berlinie w latach 30. XX wieku udało mu się uzyskać pozwolenie na wizytacje niemieckich szkół i organizacji dla młodzieży, mamy więc rzetelne informacje z pierwszej ręki. Ta książka ostrzeżenie jest ciągle aktualna, pokazuje bowiem mechanizmy, procesy oraz „niewinne” ich początki, powtarzające się dawniej i dzisiaj elementy składowe szkoły w służbie ideologii. Można przywołać słowa Mariana Turskiego: Auschwitz nie spadł nam nagle z nieba, Auschwitz tuptał, dreptał małymi kroczkami, zbliżał się, aż się stało… Niestety, to tuptanie słychać było również na korytarzach ówczesnych niemieckich szkół. Jak nazistom udało się stworzyć placówki będące częścią systemu totalitarnego, który w czasie wojny stał się zbrodniczy?
We wstępie do polskiej edycji książki Gregora Ziemera prof. dr. hab. Bogdan de Barbaro pyta, posługując się tytułem wiersza Tadeusza Różewicza Unde malum? (‘skąd zło’). Przywołuje słowa poety: Skąd się bierze zło? / jak to skąd / z człowieka (…) żadne stworzenie / poza człowiekiem / nie posługuje się słowem / które może być narzędziem / zbrodni / słowem które kłamie / kaleczy, zaraża.
