Wyzwania w pracy prawnika: stres, wypalenie zawodowe i work-life balance

Szybkie tempo życia zawodowego sprawia, że prawnicy często stają przed licznymi wyzwaniami, które nieodłącznie wiążą się z duży stresem. Nie brakuje też przypadków wypalenia zawodowego, które pojawia się u coraz młodszych radców prawnych i adwokatów. W obecnych czasach dużym problemem jest utrzymanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, zwłaszcza w przypadku wspólników i partnerów kancelarii. Jak można radzić sobie z tymi problemami?

Stres z togą w tle

Rygorystyczne terminy, nieprzewidywalne sytuacje, wymagający klienci, trudne negocjacje, a do tego presja konkurencji i ciągła konieczność podnoszenia kwalifikacji zawodowych prowadzą prawników do chronicznego stresu. A ten znacząco wpływa na obniżenie wydajności, powoduje problemy z koncentracją i zwiększa prawdopodobieństwa popełnienia błędu. Ciągłe narażenie na stresujące sytuacje nie jest obojętne zdrowia – tak fizycznego, jak i psychicznego.

Stres objawia się na trzech płaszczyznach:

• Fizjologicznej, gdzie często mamy do czynienia z podwyższeniem ciśnienia krwi, przyspieszeniem pracy serca, wzmożoną potliwością, rozszerzaniem się naczyń krwionośnych (powodując zaczerwienienie skóry) czy chociażby napięciem mięśni, czy uciskiem w gardle.
• Psychologicznej, objawiającej się zmniejszeniem uwagi i koncentracji, rozdrażnieniem, apatią, napadami lęku czy obniżeniem samooceny.
• Behawioralnej, skutkującej np. trudnością z wysławianiem się, pojawieniem się tików nerwowych, problemami ze snem czy zaburzeniami łaknienia.

Co stresuje pracowników?

Jak wynika z raportu „Dobrostan psychiczny w pracy” opracowanego przez Smartscope na zlecenie Nationale-Nederlanden, aż 76% ankietowanych pracowników oraz pracodawców twierdzi, że „stres w pracy jest jednym z głównych wyzwań w zachowaniu równowagi psychicznej” ¹ . Będąc aktywnym zawodowo, nie da się łatwo uciec od sytuacji stresujących. Aż 67% pracowników uczestniczących w międzynarodowym badaniu „People at Work 2022: A Global Workforce View” przyznało, że stres w pracy odczuwa co najmniej raz w tygodniu, natomiast 15% badanych wskazało, że pracą stresuje się codziennie ² . Respondenci najczęstsze przyczyny stresu wiążą między innymi następującymi czynnikami:

• zwiększonym w związku z pandemią zakresem odpowiedzialności (41%),
• długością dnia pracy (28%),
• problemami z używaniem technologii (26%),
• obawą o bezpieczeństwo zatrudnienia (25%),
• koniecznością pracy w obecności innych domowników (9%).

Z kolei raport HRK „Stres w pracy” wymienia bardziej szczegółowe przyczyny stresowych sytuacji, z jakimi stykają się polscy pracownicy ³. Respondenci najczęściej wskazywali na:

• niejasny podział zadań (49%),
• niejasną komunikację kierownictwa z pracownikami (39%),
• napięty termin realizacji zadań (38%),
• nadmiar obowiązków (37%),
• zachowanie bezpośredniego przełożonego (35%),
• złą atmosferę w zespole (26%),
• niezadowalający poziom wynagrodzenia (21%),
• brak premii pomimo zasług (21%),
• pracę na open space (19%).

Chwilowe niezadowolenie czy już wypalenie zawodowe?

Przewlekły stres wywołany pracą stanowi pierwszy krok do wypalenia zawodowego. Zjawisko to pierwszy raz opisał psychiatra Herbert Freudenberger w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, podając, że jest to „stan wyczerpania spowodowany nadmiernymi oczekiwaniami stawianymi przez środowisko i samą osobę”, objawiający się m.in. zniechęceniem, znużeniem, zmęczeniem, zmiennym nastrojem czy bólami głowy ⁴. Początkowo badacze kojarzyli to zjawisko głównie z przedstawicielami zawodów związanych z niesieniem pomocy i wsparcia (jak np. służby medyczne), jednak obecnie pojawia się ono w każdej grupie zawodowej.

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje wypalenie zawodowe poprzez „syndrom konceptualizowany jako wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy, który nie został skutecznie opanowany”. I choć obecnie nie jest klasyfikowane jako stan chorobowy, to jest uwzględnione w 11. rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) jako zjawisko zawodowe ⁵.

Zawód o podwyższonym ryzyku

Szczególnie na tzw. burnout syndrom narażeni są specjaliści, których praca wiąże się z zaangażowaniem emocjonalnym, poznawczym i społecznym. Wśród zawodów narażonych na duże ryzyko wypalenia zawodowego najczęściej wymieniani są prawnicy.

Jak wynika z badania „Life in the law” przeprowadzonego przez organizację charytatywną LawCare z Wielkiej Brytanii, szczególnie wysoki poziom wypalenia zawodowego odnotowano w odniesieniu do wyczerpania. Większość ankietowanych prawników (69%) doświadczyła złego stanu zdrowia psychicznego w ciągu 12 miesięcy przed wypełnieniem ankiety, a wypalenie zawodowe dotyczyło najczęściej grupy wiekowej mieszczącej się w przedziale od 26 do 35 roku życia ⁶.

 Jak sobie poradzić ze stresem?

Rozpoznanie objawów wypalenia zawodowego i podjęcie działań w celu przeciwdziałania temu zjawisku jest kluczowe. Nie tylko dla utrzymania wydajności w pracy, ale przede wszystkim dla zdrowia psychicznego. Z wypaleniem zawodowym prawnik może poradzić sobie m.in. poprzez:

1. Zidentyfikowanie źródła lub źródeł stresu – czy są to nadmierne obciążenia pracą, brak uznania przełożonych, monotonia czy może nieprzyjazne środowisko pracy.
2. Zarządzanie stresem i wdrożenie technik relaksacyjnych, takich jak ćwiczenia oddechowe, medytacja czy joga, mogą pomóc w obniżeniu poziomu stresu i napięcia.
3. Wprowadzenie do swojego kalendarza regularnej aktywności fizycznej, która wspomaga uwalnianie endorfin, poprawia nastrój i redukuje stres.
4. Przywrócenie równowagi między pracą a życiem prywatnym.
5. Dbanie o rozwój zawodowy, określenie realistycznych celów zawodowych i planowanie dalszych kroków kariery mogą pomóc przywrócić motywację.
6. Poszerzanie kompetencji i rozwój umiejętności pozwala na świeże spojrzenie na pracę i otwiera nowe perspektywy.
7. Korzystanie ze wsparcia społecznego, zarówno w postaci najbliższych, jak też kolegów z pracy lub mentora dostarczy cennych perspektyw i rady.
8. Naukę regularnego odpoczynku, niezapominanie o przerwach w ciągu dnia oraz o zdrowym odpoczynku po intensywnych okresach pracy.
9. Korzystanie z pomocy profesjonalistów. W przypadku poważnych objawów wypalenia zawodowego, warto skonsultować się z psychoterapeutą.

Work-life balance czyli po pracy też jest życie

Rzadko kiedy prawnikom udaje się zamknąć laptopa o godzinie 17 i w pełni poświęcić swoim sprawom osobistym. Sprawy sądowe mają sztywne terminy, których przekroczenie jest niemożliwe. Wymagający klienci zgłaszają się z projektami „na wczoraj”. A właściciele kancelarii prawnych oprócz zadań merytorycznych mają na głowie zarządzanie zespołem, działania sprzedażowe oraz formalności wiązane z prowadzeniem biznesu, przez co praca po godzinach staje się często niechlubną normą. Powoduje to nie tylko ciągłe zmęczenie i prowadzi do omawianego wyżej wypalenia zawodowego, ale też do zachwiania szeroko rozumianego work-life balance.

Work-life balance, czyli równowaga między pracą a życiem osobistym, to koncepcja odnosząca się do harmonijnego podziału czasu i energii między obowiązkami zawodowymi a sferą prywatną. Jest to dążenie do osiągnięcia równowagi między pracą a życiem osobistym w calu zapewnienia pełniejszego i bardziej zadowalającego życia.

Osoba utrzymująca zdrowy work-life balance umiejętnie zarządza swoim czasem w taki sposób aby zadbać o aspekty zawodowe przy jednoczesnym znalezieniu czasu na odpoczynek, rodzinę, hobby czy inne działania, które przynoszą satysfakcję poza obszarem zawodowym.

Równowaga ta może przyjmować różne formy w zależności od indywidualnych preferencji i celów życiowych. Dla jednej osoby może oznaczać elastyczne godziny pracy, dla innej – regularne przerwy i odpoczynek, a jeszcze innej – aktywność społeczną czy rozwijanie pasji.

Wartością work-life balance jest świadomość, że sukces zawodowy nie musi iść w parze z rezygnacją z życia osobistego, a harmonia między obiema sferami życia przyczynia się do ogólnego dobrostanu jednostki.

Autorzy:
Dorota Grzelińska - wspólnik Innovative Lawyers' Consultants
Ewa Gajewska - wspólnik Innovative Lawyers' Consultants

_{---
  1-  https://media.nn.pl/249232-stres-w-pracy-dotyka-34-polakow
  2 - https://images.adpinfo.com/Web/ADPEmployerServices/%7Bec27b5e1-b039-4510-ba8c-60ac7d938a87%7D_PaW_Global_2022_EU_pl_PL.pdf
  3 - https://portalprzemyslowy.pl/wp-content/uploads/2020/05/Raport-Stres-w-pracy-2020-PL.pdf
  4 - Freudenberger H.J., 1974, Staff Burn-Out, Journal of Social Issues, vol. 30, issue 1, s. 1–7.
  5 - https://www.who.int/news/item/28-05-2019-burn-out-an-occupational-phenomenon-international-classification-of-diseases
  6 - https://www.lawcare.org.uk/media/14vhquzz/lawcare-lifeinthelaw-v6-final.pdf}