Zdrada małżonka a ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 listopada 2023 r., II CSKP 1401/22dr Daniela Wybrańczyk
adiunkt, Instytut Prawa, Wydział Prawa w Warszawie, Katedra Prawa Prywatnego, Uniwersytet SWPS; radca prawny; ekspert ds. legislacji w Biurze Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, Warszawa, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6961-5474
Zdrada małżonka a ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 listopada 2023 r., II CSKP 1401/22
W glosie w sposób krytyczny odniesiono się do zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy stanowiska, sprowadzającego się do twierdzenia, że przypisanie małżonkowi winy w rozkładzie pożycia powinno zostać uwzględnienie przy ustalaniu nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Autorka odniosła się do powołanych przez Sąd Najwyższy argumentów i wskazała na praktyczne skutki zastosowania tezy zaprezentowanej przez Sąd Najwyższy.
Słowa kluczowe: majątek wspólny, nierówne udziały, wina, zdrada
Dr Daniela Wybrańczyk
assistant professor, Institute of Law, Faculty of Law in Warsaw, Department of Private Law, SWPS University of Social Sciences and Humanities; legal counsel; legislation expert at the Bureau of Research of the Chancellery of the Sejm, Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6961-5474
A spouse’s infidelity and determination of unequal shares of joint property. Commentary on the resolution of the Civil Chamber of the Supreme Court of 16 November 2023, II CZP 1401/22
The commentary contains a critical assessment of the position presented by the Supreme Court boiling down to the assertion that the attribution of guilt to a spouse for the disintegration of the marriage should be taken into account when determining unequal shares of the joint property of the spouses. The author referred to the arguments cited by the Supreme Court and pointed out the practical consequences of applying the thesis it presented.
Keywords: joint property, unequal shares, guilt, infidelity
Bibliografia / References
Breyer S., Gross S. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, Warszawa 1975.
Grzybowski S., Prawo rodzinne, Warszawa 1980.
Kubica B. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2023.
Pawliczak J. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, t. 5, red. K. Osajda, Warszawa 2023.
Piątowski J.S. [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, red. J.S. Piątowski, Wrocław 1985.
Pietrzykowski K. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2023.
Skowrońska-Bocian E. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, Warszawa 2014.
Słyk J. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, t. 5, red. K. Osajda, Warszawa 2023.
Stecki L., Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej majątkowej, Poznań 1968.
Sychowicz M. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2009.
Sylwestrzak A., Ustalenie nierównych działów w majątku wspólnym małżonków. Glosa do postanowienia SN z dnia 27 czerwca 2003 r., IV CKN 278/01, „Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa” 2005/1–2.
Szołdrowski P., Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w postępowaniu o podział majątku wspólnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2019/1.
Wybrańczyk D., Sytuacja prawna małoletniego dziecka rozwodzących się rodziców, Warszawa 2022.
dr hab. Anna Wilk, prof. AWSB
Katedra Prawa, Wydział Nauk Stosowanych, Akademia WSB, Dąbrowa Górnicza; radca prawny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9073-9153
Zdrada małżeńska a podział majątku wspólnego. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 listopada 2023 r., II CSKP 1401/22
Zgodnie z art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać, by ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. W glosowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro ważne powody nie zostały ograniczone odwołaniem się konkretnie do aspektów ekonomicznych, to mogą być wiązane z różnymi okolicznościami, które sąd w sprawie o podział majątku uzna za istotny czynnik odstąpienia od reguły równych udziałów małżonków w majątku wspólnym, w tym także z orzeczeniem rozwodu z wyłącznej winy drugiego współmałżonka spowodowanej naruszeniem obowiązków pozbawionych konotacji ekonomicznej. Skoro bowiem określone, zawinione zachowanie doprowadziło do rozpadu małżeństwa, a tym samym otwarło prawną możliwość i życiową potrzebę dokonania podziału majątku, to nie powinno być ono pozostawione bez adekwatnej reakcji systemu prawa.
Słowa kluczowe: małżonek, majątek wspólny, zdrada, ważne powody
Dr Hab. Anna Wilk, professor of the WSB University
Department of Law, Faculty of Applied Sciences, Dąbrowa Górnicza, legal counsel, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9073-9153
Marital infidelity and the division of marital property. Commentary on the resolution of the Civil Chamber of the Supreme Court of 16 November 2023, II CZP 1401/22
According to Article 43 § 2 of the Family and Guardianship Code, each spouse may, for important reasons, demand the determination of their shares of marital property with account taken of the extent to which each of them contributed to the emergence of that property. In the ruling in question, the Supreme Court held that, since important reasons were not limited by specific reference to economic aspects, they may be related to various circumstances which, in a case regarding the division of property, the court will consider to be an important factor in departing from the rule that the spouses have equal shares of marital property, including a decree of divorce through the sole fault of the other spouse caused by a breach of obligations that do not have an economic connotation. Therefore, since specific, culpable behaviour led to the breakdown of the marriage and thus opened up the legal possibility and vital need to divide the property, it should not be left without an adequate response from the legal system.
Keywords: spouse, marital property, infidelity, important reasons
Bibliografia / References
Dąbrowska U., Stempniak A., Rozwód i separacja, Warszawa 2021.
Gromek K., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2020.
Kułak M., Rozstrzyganie o nierównych udziałach w majątku wspólnym w ramach postępowania o rozwód albo separację, albo unieważnienie małżeństwa [w:] Doświadczenie, dyskurs, akademia. Monografia Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. A. Ścibior, Kraków 2020.
Olejniczak A., O równych udziałach małżonków w majątku wspólnym i prawie do ustalenia udziałów nierównych [w:] Srebrna księga jubileuszowa upamiętniająca XXV-lecie Wydziału Prawa i Administracji, red. R.A. Stefański, Warszawa 2022.
Osajda K. (red.), Komentarze Prawa Prywatnego. Tom V. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Przepisy wprowadzające k.r.o., Warszawa 2024.
Pietrzykowski K. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2023.
Wierciński J. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2014.
Załucki M. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2023.
dr hab. Jan Kulesza, profesor Uniwersytetu Łódzkiego
Zakład Nauki o Przestępstwie, Katedra Prawa Karnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120
Zdjęcia martwych, zakrwawionych, ludzkich płodów jako nieprzyzwoite treści. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 16 lutego 2023 r., I KK 471/22
W glosowanym wyroku Sąd Najwyższy podtrzymał wyrok skazujący za wykroczenie działacza pro-life, który dwukrotnie prezentował w miejscu publicznym wielkoformatowe bilbordy przedstawiające zdjęcia zakrwawionych, martwych, ludzkich płodów. Treści takie naruszały moralność publiczną, chronioną przez art. 141 Kodeksu wykroczeń, ponieważ nikt poza działaczami pro-life nie prezentuje w Polsce takich obrazów w miejscach publicznych lub publicznie – na samochodach, ogrodzeniach, bilbordach, plakatach. Skazanie nie naruszało wolności wypowiedzi obwinionego, ponieważ w konfrontacji z moralnością publiczną państwom przysługuje najszerszy margines swobody konieczności poddawania sankcjom, w tym z zakresu prawa karnego sensu largo, zachowań naruszających ustanowioną normę sankcjonującą. Nie jest możliwe ustalenie w porządkach prawa krajowego poszczególnych państw, jednolitego europejskiego systemu norm moralnych. Nie każdy zatem środek użyty w kampanii społecznej jest dopuszczalny w świetle Konwencji.
Słowa kluczowe: aborcja, wolność wypowiedzi, działalność pro-life, moralność publiczna, wykroczenie
Dr Hab. Jan Kulesza, professor of the University of Łódź
Institute of Crime Studies, Department of Criminal Law, Faculty of Law and Administration, University of Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120
Photographs of dead, bloody human foetuses as indecent content. Commentary on the ruling of the Criminal Chamber of the Supreme Court of 16 February 2023, I KK 471/22
In the ruling in question, the Supreme Court upheld the conviction of a pro-life activist who presented large-format billboards containing photographs of bloody, dead human foetuses in a public place on two occasions. Such content constituted a breach of public morality, which is protected by Article 141 of the Code of Misdemeanours, because no one except pro-life activists in Poland presents such images in public places or publicly – on cars, fences, billboards or posters. The conviction did not breach the defendant’s freedom of expression because, when confronted with public morality, states may apply their most extensive discretion in the imposition of sanctions, including criminal law sanctions sensu largo, for behaviour that breaches the established sanctioning norm. A common European system of moral norms cannot be established in the national law of individual countries. Therefore, not every measure used in a social campaign is permissible under the Convention.
Keywords: abortion, freedom of expression, pro-life activity, public morality, misdemeanour
Bibliografia / References
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
Garlicki L. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. T. 1. Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki Warszawa 2010.
Gliszczyńska-Grabias A., Glosa do wyroku ETPC z 8.11.2012 r., skarga nr 43481/09, PETA Niemcy v. Niemcy, „Państwo i Prawo” 2014/9.
Krajewski R., Obyczajność jako przedmiot ochrony prawnokarnej, „Palestra” 2019/1–2.
Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie z 26 lipca 2021 r., II Ka 191/21, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022/5.
Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego w Opolu z 10 grudnia 2018 r., VII Ka 956/18, „Studia Iuridica Lublinensia” 2019/2.
Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 25 lipca 2019 r., IV Ka 677/19, „Państwo i Prawo” 2021/7.
Kulesza J., Granice wolności wypowiedzi działaczy pro-life. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z 22 października 2021 r., IV KK 247/21, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2022/6.
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017.
Kulesza J., Publiczne prezentowanie zdjęć martwych płodów jako nieobyczajny wybryk (art. 140 Kodeksu wykroczeń), „Studia Prawnicze” 2019/2.
Kulesza J., Publiczne prezentowanie zdjęć martwych płodów jako wybryk zakłócenia spokoju i porządku publicznego bądź wywołania zgorszenia (art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2020/1.
Kulesza J., Publiczne prezentowanie zdjęć martwych płodów przez działaczy pro-life w orzecznictwie sądów powszechnych. Analiza krytyczna [w:] Pro dignitate legis et maiestate iustitiae. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Witolda Kuleszy, red. A. Liszewska, J. Kulesza, Łódź 2020.
Kulesza J., Wybryk nieobyczajny publicznego prezentowania zdjęć martwych płodów a ochrona wolności wypowiedzi w świetle orzecznictwa ETPC, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2020/1.
Kulesza J. [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. P. Daniluk, Warszawa 2023.
Kulesza J. [w:] Prawo karne materialne. Nauka o przestępstwie, ustawie karnej i karze, red. J. Kulesza, Warszawa 2023.
Kulesza J. [w:] Reforma prawa wykroczeń. Tom I, red. P. Daniluk, Warszawa 2019.
Kulesza J., Mrowicki M., Obraza uczuć religijnych a wolność wypowiedzi – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2022 r., 8257/13, Rabczewska przeciwko Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Lewandowski B., Majkowska M., Wadoń M., Prawne aspekty dopuszczalności prezentowania fotografii człowieka w prenatalnym okresie rozwoju pozbawionego życia w wyniku aborcji. Wystawy pro-life w świetle orzecznictwa sądów powszechnych. Raport Instytutu Ordo Iuris, Warszawa 2018.
Ploszka A., Publiczne eksponowanie banerów antyaborcyjnych w kontekście granic swobody ekspresji, „Studia Iuridica” 2021, t. LXXXVIII.
Rappaport E.S., Uzasadnienie [w:] Projekt wstępny Ustawy o wykroczeniach administracyjnych wraz z sumarycznem uzasadnieniem, oprac. E.S. Rappaport, R. Lemkin, Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Sekcja Prawa Karnego, t. 5, z. 7, Warszawa 1931.
Wala K., Wykroczenie nieobyczajnego wybryku na tle pozostałych wykroczeń przeciwko obyczajności publicznej, Warszawa 2019.
Wojtyczek K., Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999.
dr Marek Skwarcow
sędzia Sądu Okręgowego w Gdańsku, wykładowca współpracujący z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
Istota zasady dwuinstancyjności postępowania karnego. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 28 września 2022 r., II KK 599/21
Celem glosy jest ocena poglądu prawnego wypowiedzianego przez Sąd Najwyższy dotyczącego istoty dwuinstancyjności postępowania karnego. Niewątpliwie trafne rozstrzygnięcie oddalające kasację obrońcy skazanego i utrzymujące tym samym w mocy wyrok sądu drugiej instancji poprzedzone zostało jednak nietrafnym zrozumieniem konstytucyjnej zasady instancyjności postępowania, poprzez błędne wskazanie, że nie wiąże się ona z kontrolnymi uprawnieniami sądu odwoławczego. Takie rozumienie komentowanej zasady wynika z niewłaściwego zrozumienia kontrolnej funkcji postępowania przed sądem drugiej instancji. Nie budzi natomiast zastrzeżeń stwierdzenie, że dwuinstancyjność w polskim procesie karnym należy rozumieć w znaczeniu formalnym, a nie materialnym.
Słowa kluczowe: zasada kontroli, zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego, postępowanie odwoławcze, orzekanie reformatoryjne, Sąd Najwyższy
Dr Marek Skwarcow
judge of the Regional Court in Gdańsk, associate lecturer at the Faculty of Law at the University of Gdańsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
Essence of the principle of two instances in criminal proceedings. Commentary on the decision of the Criminal Chamber of the Supreme Court of 28 September 2022, II KK 599/21
The objective of the commentary is to assess the position expressed by the Supreme Court regarding the essence of two-instance criminal proceedings. The undoubtedly correct decision dismissing the cassation appeal of the convict’s lawyer and thus upholding the judgment of the second-instance court was, however, preceded by an incorrect understanding of the constitutional principle of the two-instance nature of the proceedings by incorrectly pointing out that it was not related to the review powers of the appellate court. Such an understanding of the principle in question arises from an incorrect understanding of the review function of proceedings before the second instance court. However, the statement that the two-instance nature of the Polish criminal process should be understood in a formal rather than substantive sense does not give rise to any reservations.
Keywords: principle of review, principle of the two-instance nature of judicial proceedings, appeal proceedings, overruling adjudication, Supreme Court
Bibliografia / References
Fingas M., Orzekanie reformatoryjne w instancji odwoławczej w polskim procesie karnym, Warszawa 2016.
Grajewski J., Względna dewolutywność zażalenia w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego z 1997 roku [w:] Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności, księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, red. J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll, Warszawa 2000.
Grzegorczyk P., Weitz K., Safjan M., Bosek L., Konstytucja RP. Komentarz, t. I, Warszawa 2016.
Jeż-Ludwichowska M., Klubińska M., Zasada bezpośredniości w postępowaniu odwoławczym w świetle nowelizacji k.p.k. z 27 września 2013 r. [w:] Środki zaskarżenia po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, red. A. Lach, Toruń 2015.
Kociumbiński W., Wątpliwości co do wykładni prawa odnoszące się do możliwości orzeczenia przez sąd odwoławczy surowszej kary pozbawienia wolności. Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 23 marca 2011 r. (I KZP 28/10), „Przegląd Sądowy” 2012/1.
Marszał K., Instancyjność postępowania sądowego w świetle art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, red. J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll, Warszawa 2000.
Marszał K., Problematyka względnej dewolutywności zażalenia w procesie karnym, „Studia Prawnicze” 2003/2 (156).
Marszał K., Zagrodnik J. [w:] R. Koper, K. Marszał, J. Zagrodnik, K. Zgryzek, Proces karny, red. J. Zagrodnik, Warszawa 2019.
Pojnar P., Prawo sądu odwoławczego do własnych ustaleń faktycznych a zasada kontroli procesu – rozważania de lege lata i de lege ferenda [w:] Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, red. J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll, Warszawa 2000.
Rogoziński P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26.03.2008 r., V KK 389/07, „Przegląd Sądowy” 2010/5.
Skorupka J., Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z 23.03.2011 r., I KZP 28/10, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2011/10.
Świecki D., Konstrukcja apelacji jako środka odwoławczego w procesie karnym, Warszawa 2023.
Świecki D., Rozprawa apelacyjna w polskim procesie karnym, Warszawa 2006.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny, Zarys systemu, Warszawa 2023.
Wiliński P., Proces karny w świetle Konstytucji RP, Warszawa 2011.
Zieliński M., Konstytucyjny standard instancyjności postępowania sądowego, „Państwo i Prawo” 2005/11.
Zubik M., Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w świetle Konstytucji i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sądowy” 2005/3.
dr Joanna Szyjewska-Bagińska
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Szczeciński, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7701-7597
Obliczanie kapitału początkowego oraz emerytury z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia osiągniętych w państwach członkowskich. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 stycznia 2023 r., I USKP 16/22
Wyrok Sądu Najwyższego (SN) z dnia 25 stycznia 2023 r. (I USKP 16/22) jest istotny dla emerytur przyznawanych ubezpieczonym posiadającym okresy ubezpieczenia także w innych krajach członkowskich. Stosowanie przepisów wspólnotowych z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przy obliczaniu świadczeń emerytalnych dla osób przemieszczających się między krajami Unii Europejskiej, powinno uwzględniać nadrzędność przepisów prawa unijnego nad prawem krajowym. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego jest prawem bezpośrednio obowiązującym w polskim porządku prawnym i pozostaje nadrzędne nad ustawami krajowymi. Jednak celem przepisów koordynacyjnych Rozporządzenia jest ochrona praw osób przemieszczających się przed nieuprawnionym pomniejszaniem świadczeń z zakresu ubezpieczenia społecznego. Jeżeli prawo krajowe respektuje (sumuje) wszystkie okresy ubezpieczenia (zatrudnienia w innym państwie członkowskim), i na podstawie przepisów krajowych przyznaje uprawnionemu świadczenie emerytalne, to przepisy Rozporządzenia nie mogą tak przyznanego świadczenia ograniczać lub obniżać. Cel przepisów koordynacyjnych jest zupełnie odwrotny i w żadnym przypadku prawo wspólnotowe nie może pozbawiać jednostki praw, które zostały nabyte na podstawie prawa krajowego.
Słowa kluczowe: koordynacja systemów ubezpieczenia społecznego, emerytalny kapitał początkowy, stosowanie przepisów koordynacyjnych i prawa krajowego
Dr Joanna Szyjewska-Bagińska
Faculty of Law and Administration, University of Szczecin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7701-7597
The calculation of initial capital and the pension should take into account the periods of insurance achieved in the Member States. Commentary on the ruling of the Labour and Social Insurance Chamber of the Supreme Court of 25 January 2023, I USKP 16/22
The ruling of the Supreme Court of 25 January 2023 (I USKP 16/22) is important for pensions awarded to insured persons who have completed insurance periods in other Member States. When calculating pension benefits for people moving between European Union countries, the application of Community laws on the coordination of social security systems should take into account the primacy of the provisions of EU law over national law. Regulation No. 883/2004 of the European Parliament and of the Council on the coordination of social security systems is a directly applicable law in the Polish legal order and takes precedence over national laws. However, the objective of the Regulation’s coordination provisions is to protect the rights of people who relocate before the unauthorized reduction of social security benefits. If national law respects (adds together) all periods of insurance (employment in another Member State), and grants the entitled person a retirement benefit based on national regulations, the provisions of the Regulation cannot limit or reduce the benefit awarded. The objective of the coordination rules is completely opposite and under no circumstances can Community law deprive individuals of the rights acquired under national law.
Keywords: coordination of social security systems, initial capital for determining the amount of the pension, application of the coordination regulations and national law
Bibliografia / References
Bińczycka-Majewska T., Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej, Kraków 1999.
Dzienisiuk D., Uwzględnienie okresów ubezpieczenia osiągniętych w państwach członkowskich w emerytalnym kapitale początkowym – uwagi na tle wyroku TS w sprawie C-440/09 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Nowym Sączu v. Stanisława Tomaszewska, „Europejski Przegląd Sądowy” 2012/9.
Dzienisiuk D., Zabezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej – koordynacja świadczeń, Warszawa 2004.
Florczak I., Zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących na przykładzie orzeczenia C-866/19, „Monitor Prawa Pracy” 2022/1.
Lach L.D., Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego [w:] System Prawa Pracy. Tom X. Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy europejskie, red. K.W. Baran, Warszawa 2020.
Ślebzak K., Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2012.
Uścińska G., Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2002.
Jarosław Jankowiak
sędzia Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu
Subiektywny składnik obrazu niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia jako przesłanki prawa osoby pracującej do powstrzymania się od wykonywania niebezpiecznej pracy na gruncie art. 210 § 1 k.p. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 2022 r., I PSK 1/22
W stanie faktycznym glosowanego postanowienia chodziło o kwestię przesłanki prawa osoby pracującej do uchylenia się od niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia przy pracy (prawa powstrzymania się od wykonywania niebezpiecznej pracy). Autor glosy zgadza się z nowatorskim podejściem Sądu Najwyższego do tej kwestii, w zakresie tego, czy tą przesłanką musi być obiektywnie istniejące niebezpieczeństwo, czy też wystarczy, że osoba pracująca ma uzasadnione przekonanie, iż występuje niebezpieczeństwo.
Słowa kluczowe: osoba pracująca, pracownik, obowiązek pracowniczy, prawo do uchylenia się od niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia przy pracy, prawo powstrzymania się od wykonywania niebezpiecznej pracy, obiektywnie istniejące niebezpieczeństwo
Jarosław Jankowiak
judge of the District Court for Poznań-Grunwald and Jeżyce in Poznań, Poland
Subjective component of the image of a threat to health or life as a premise for the right of a working person to refrain from performing dangerous work under Article 210 § 1 of the Labour Code. Commentary on the ruling of the Labour and Social Insurance Chamber of the Supreme Court of 17 November 2022, I PSK 1/22
The facts of this decision applied to the premise of a working person’s right to avoid a threat to his health or life at work (the right to refrain from performing dangerous work). The author of the commentary agrees with the innovative approach of the Supreme Court to this matter, regarding whether the premise has to be an objective threat, or whether it is sufficient that the working person has a justified belief that there is a danger.
Keywords: working person, employee, employee’s obligation, the right to avoid a threat to health or life at work, the right to refrain from performing dangerous work, objective threat
Bibliografia / References
Dermine E., Remouchamps S., Vogel L., Le droit de retrait face à un danger grave et immédiat pour la santé: esquisse dꞌun régime juridique, „Journal des tribunaux du travail” 2020/1365 – numéro spécial.
Dudek P.M., Małecki M., Znamiona kontratypu. Glosa do wyroku SN z dnia 17 stycznia 2013 r., V KK 99/12, „Przegląd Sądowy” 2016/2.
Fabricius N., Einstellung der Arbeitsleistung bei gefährlichen und normwidrigen Tätigkeiten, Heidelberg 1997.
International Labour Organization, Protection against biological hazards in the working environment, ILC.112/Report IV(2), Geneva 2024.
International Standard ISO 45006:2003. Occupational health and safety management-Guidelines for organizations on preventing and managing infectious diseases, Geneva 2023.
ISO/PAS 45005:2020 Occupational health and safety management – General guidelines for safe working during the COVID-19 pandemic, Geneva 2020.
Jubert-Tomasso L., La légitimite de l´exercise du droit de retrait face à lꞌépidémie de Covid-19, „Droit Ouvrier” 2021/3.
Kulesza J., Glosa do wyroku SN z dnia 17 stycznia 2013 r., V KK 99/12, „Prokuratura i Prawo” 2014/4.
Musiała A., Glosa do wyroku Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 8 lipca 2014 r., V P 2731/12, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2018/5.
Sobczak K., RPO: Nadumieralność na Covid pokazuje stan polskiej ochrony zdrowia, www.prawo.pl, 17.01.2022 r., dostęp: 20.06.2024 r.
Spieler E.A., Occupational Safety and Health, Frontline Workers, and the COVID-19 Pandemic in the U.S., ILO Working Paper 92, Geneva June 2023.
WHO Resumed Ninth Meeting of The International Negotiating Body to draft and negotiate a WHO convention, agreement or other international instrument on pandemic prevention, preparedness and response. Provisional agenda item 2, A/INB/9/3 Rev.1, 22 April 2024. Proposal for the WHO Pandemic Agreement, Geneva 2024.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002.
dr hab. Krzysztof Stefański, prof. UŁ
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6313-7387
Zaliczanie do czasu pracy czasu przejazdu pracownika między umówionymi miejscami pracy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 października 2022 r., II PSKP 11/22
Sąd Najwyższy rozstrzygnął kwestię zaliczania do czasu pracy czasu przejazdu pracownika między dwoma miejscami wykonywania pracy. Sąd uznał, że pracownik, przemieszczając się między takimi miejscami, pozostaje w dyspozycji pracodawcy, czas takiej podróży zatem należy zaliczyć do czasu pracy. Autor zgadza się z rozstrzygnięciem SN w glosowanym wyroku. Dostrzega jednocześnie w uzasadnieniu prawnym kwestie, które budzą istotne wątpliwości.
Słowa kluczowe: czas pracy, godziny nadliczbowe
Dr Hab. Krzysztof Stefański, professor of the University of Łódź
Faculty of Law and Administration, University of Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6313-7387
The treatment of the time for the employee to travel between agreed places of work as work time. Commentary on the ruling of the Labour and Social Insurance Chamber of the Supreme Court of 26 October 2022, II PSKP 11/22
The Supreme Court ruled on the issue of whether the time spent by an employee travelling between two places of work should be treated as work time. The court held that an employee travelling between such places is at the employer’s disposal, so the time spent travelling should be treated as work time. The author agrees with the Supreme Court’s ruling in the judgment in question. He simultaneously notices problems in the legal justification that give rise to serious doubts.
Keywords: work time, overtime
Bibliografia / References
Bury B., Praca w godzinach nadliczbowych jako obowiązek pracownika, Warszawa 2011.
Sobczyk A. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2023.
Stefański K., Czas pracy, Warszawa 2013.
Stefański K. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, t. II. Art. 94–3045, red. K.W. Baran, Warszawa 2022.
dr hab. Paweł Szczęśniak
Katedra Prawa Finansowego, Instytut Nauk Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9017-3444
Przywrócenie terminu do złożenia skargi w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 listopada 2023 r., II GZ 413/23
W glosowanym postanowieniu na Naczelnym Sądzie Administracyjnym spoczywał obowiązek oceny odmowy przywrócenia terminu do złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Przedmiotem skargi była decyzja Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w sprawie wszczęcia przymusowej restrukturyzacji banku. Podstawowym zagadnieniem jurydycznym, które zostało ocenione w glosie, były okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu do złożenia skargi w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego zostało ocenione krytycznie. Sąd nie rozważył w sposób poprawny przesłanek przywrócenia terminu procesowego, w tym przede wszystkim obowiązku uprawdopodobnienia okoliczności wykluczających winę w niedochowaniu tego terminu.
Słowa kluczowe: przywrócenie terminu procesowego, postępowanie sądowoadministracyjne, przymusowa restrukturyzacja, wykluczenie cyfrowe, obiektywny miernik staranności, uprawdopodobnienie
Dr Hab. Paweł Szczęśniak
Department of Financial Law, Institute of Legal Sciences, Faculty of Law and Administration, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9017-3444
Restoration of the time limit for filing a complaint in administrative court proceedings. Commentary on the ruling of the Supreme Administrative Court of 30 November 2023, II GZ 413/23
In the ruling in question, the Supreme Administrative Court was required to assess the refusal to restore the time limit for filing a complaint with the administrative court. The complaint applied to a decision of the Bank Guarantee Fund to initiate the forced restructuring of a bank. The basic juridical issue assessed in the commentary was that of the circumstances justifying the restoration of the time limit for filing a complaint in administrative court proceedings. The decision of the Supreme Administrative Court was critically assessed. The Supreme Administrative Court did not correctly consider the prerequisites for restoring the procedural time limit, including primarily the obligation to substantiate the circumstances ruling out fault in the failure to meet the time limit.
Keywords: restoration of the procedural time limit, administrative court proceedings, forced restructuring, digital exclusion, objective measure of diligence, substantiation.
Bibliografia / References
Alexy R., On The Structure of Legal Principles, „Ratio Leglis” 2000/3, vol. 13.
Baliński K., Uprawdopodobnienie braku winy strony przy obowiązku uzupełnienia braku formalnego. Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 września 2020 r., II OZ 666/20, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2022/4.
Borysiak W., Bosek L. [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998.
Dybiński J., Ochrona klienta na rynku usług inwestycyjnych [w:] System Prawa Handlowego, t. 4, Prawo instrumentów finansowych, red. M. Stec, Warszawa 2016.
Hanusz A., Uprawdopodobnienie jako środek zastępczy dowodu, „Przegląd Podatkowy” 2004/3.
Iżykowski M., Charakterystyka prawna uprawdopodobnienia w postępowaniu cywilnym, „Nowe Prawo” 1980/3.
Jagielska M., Wiktorowska A., Wajda P. [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2023.
Knysiak-Sudyka H. [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. T. Woś, Warszawa 2016.
Kordela M., Inter- and Extra-Legal Axiology, „Studia Iuridica Lublinensia” 2020/3, vol. 29.
Kuryłowicz M., Słownik terminów, zwrotów i sentencji prawniczych łacińskich oraz pochodzenia łacińskiego, Kraków 2002.
Leszczyński L., Tworzenie generalnych klauzul odsyłających, Lublin 2000.
Malinowski A., Polski tekst prawny. Opracowanie treściowe i redakcyjne, Warszawa 2012.
Mroczkowski P., Następcze sporządzenie uzasadnienia decyzji administracyjnej, „Przegląd Prawa Publicznego” 2022/11.
Shapiro S.J., The Hart-Dworkin Debate: A Short Guide for the Perplexed, „Public Law and Legal Theory Working Paper Series” 2007/77.
Szczęśniak P., Środki przymusowej restrukturyzacji banku, Warszawa 2018.
Szczęśniak P., Termin wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję o wszczęciu postępowania w sprawie przymusowej restrukturyzacji. Glosa do postanowienia NSA z dnia 11 sierpnia 2020 r., II GZ 221/20, „Glosa” 2022/1.
Torończak M., Termin na zaskarżenie decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji, „Monitor Prawniczy” 2022/7.
Wajda P., Instytucja przywrócenia uchybionego terminu w postępowaniu sądowoadministracyjnym, „Przegląd Prawa Publicznego” 2011/4.
Zieliński A., Flaga-Gieruszyńska F., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2024.
Zimmerman P. [w:] Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji. Komentarz, red. P. Zawadzka, P. Zimmerman, R. Sura, Warszawa 2017.
dr hab. Agnieszka Piskorz-Ryń, prof. UKSW
Katedra Prawa Administracyjnego i Samorządu Terytorialnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9788-0988
Nadużycie prawa do informacji Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 września 2023 r., III OSK 1166/22
Glosowany wyrok dotyczy kwestii nadużycia prawa do informacji publicznej. W glosie zwrócono uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, skomentowano sposób zdefiniowania przez sąd nadużycia prawa do informacji, a szczególnie dekodowanie wartości leżących u podstaw tego prawa. W ocenie sądu jest to przede wszystkim jawność życia publicznego. Wydaje się jednak, że jest to przede wszystkim demokratyzacja życia publicznego i partycypacja w sprawowaniu władzy publicznej. Po drugie, skomentowano stanowisko sądu, że w przypadku nadużycia prawa do informacji formą odmowy realizacji tego prawa powinna być decyzja administracyjna. Propozycja taka jest słuszna, z tym jednak zastrzeżeniem, że wymagana jest dla prawnej jej dopuszczalności ingerencja ustawodawcza i wprowadzenie przepisu dozwalającego taką odmowę. Po trzecie, odniesiono się do tego, jak powinna odbywać się diagnoza tego nadużycia z perspektywy ustawy o dostępie do informacji publicznej.
Słowa kluczowe: informacja publiczna, dostęp do informacji publicznej, nadużycie prawa do informacji
Dr Hab. Agnieszka Piskorz-Ryń, professor of the Cardinal Stefan Wyszyński University
Department of Administrative and Local Government Law, Faculty of Law and Administration, Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9788-0988
Abuse of the right to public information. Commentary on the ruling of the Supreme Administrative Court of 15 September 2023, III OSK 1166/22
The judgment in question applies to the matter of abusing the right to public information. The commentary draws attention to several issues. Firstly, it addresses the method in which the court defines abuse of the right to information, especially decoding the values underlying this right. According to the court, this is primarily transparency of public life. However, it is above all the democratization of public life and participation in the exercise of public authority. In addition, the court’s view that the form of refusal to exercise this right should be an administrative decision in the case of an abuse of the right to information was addressed. The proposition is correct but with the reservation that legislative interference and the introduction of a law allowing such refusal are required for it to be legally admissible. Thirdly, the commentary addresses how such abuse should be diagnosed from the point of view of the Act on Access to Public Information.
Keywords: public information, access to public information, abuse of the right to information
Bibliografia / References
Cieślak Z., Aksjologiczne podstawy jawności. Perspektywa nauk o administracji [w:] Jawność i jej ograniczenia, t. II, Podstawy aksjologiczne, red. Z. Cieślak, Warszawa 2013.
Drachal J., Prawo do informacji publicznej w świetle wykładni funkcjonalnej [w:] Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980–2005, red. J. Góral, R. Hauser, J. Trzciński, Warszawa 2005.
Dylus A., Aksjologiczne podstawy jawności i jej ograniczenia. Perspektywa etyki politycznej, [w:] Jawność i jej ograniczenia, t. II, Podstawy aksjologiczne, red. Z. Cieślak, Warszawa 2013.
Fajgielski P, Prawne ograniczenia dostępności informacji [w:] Główne problemy prawa do informacji w świetle prawa i standardów międzynarodowych, europejskich i wybranych państw Unii Europejskiej, red. G. Sibiga, Warszawa 2013.
Górzyńska T., Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej, Kraków 1999.
Kmita J., Etyczny aspekt koncepcji racjonalnego prawodawcy [w:] Szkice z teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Ziębińskiemu, red. S. Wronkowska, M. Zieliński, Poznań 1990.
Knopkiewicz A., O nadużyciu prawa do informacji publicznej, „Państwo i Prawo” 2004/10.
Kustra E., Racjonalny ustawodawca. Analiza teoretyczno-prawna, Toruń 1980.
Longchamps F., Założenia nauki administracji, Wrocław 1991, reprint.
Piskorz-Ryń A., Jawność i ograniczenia jawności publicznych zasobów informacyjnych [w:] Jawność i jej ograniczenia, red. G. Szpor, tom V, Dostęp i wykorzystywanie, red. A. Piskorz-Ryń, Warszawa 2015.
Piskorz-Ryń A., Nadużywanie prawa do informacji publicznej – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Kontrola Państwowa” 2012/6.
Piskorz-Ryń A., O nadużyciu prawa dostępu do informacji publicznej [w:] 20 lat ustawy o dostępie do informacji publicznej. Podsumowanie i perspektywy, red. G. Sibiga, M. Błachucki, Warszawa 2022.
Piskorz-Ryń A., Propozycje rozwiązań prawnych w zakresie dostępu do informacji publicznej i ponownego wykorzystywania [w:] Jawność i jej ograniczenia, red. G. Szpor, tom V, Dostęp i wykorzystywanie, red. A. Piskorz-Ryń, Warszawa 2015.
Przybysz P., Nadużycie prawa w prawie administracyjnym [w:] Nadużycie prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji 1 marca 2002 r., red. H. Izdebski, A. Stępkowski, Warszawa 2003.
Rudzki M., Pojęcie nadużycia prawa do informacji publicznej [w:] Jawność i jej ograniczenia, red. G. Szpor, tom V, Dostęp i wykorzystywanie, red. A. Piskorz-Ryń, Warszawa 2015.
Stawecki T., Jawność jako wartość prawna, „Studia Iuridica” 2004/43.
Zimmermann J., Aksjomaty prawa administracyjnego, Warszawa 2013.
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2014.
dr Marta Ćwiklińska
Instytut Nauk Prawnych, Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego; radca prawny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0003-1977-572X
Możliwość stosowania mediacji w sprawach z zakresu zagospodarowania przestrzennego. Glosa do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 23 października 2019 r., II SA/Po 699/19
Trafne określenie predyspozycji mediacyjnej każdej sprawy z zakresu administracji publicznej z pewnością nie jest łatwe, a być może nawet niemożliwe przy dotychczasowym braku nieomylnych narzędzi czy metodologii diagnostycznej, zważywszy na wielość możliwych aspektów podmiotowych i przedmiotowych, dynamikę sporu czy różnorodny (w tym nie do końca przewidywalny) wpływ czynników zewnętrznych. Omawiany wyrok toruje drogę do wykorzystania mediacji w sprawach z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego, tym bardziej, że w niniejszym stanie faktycznym przy antagonistycznym nastawieniu stron, mogłoby pomóc zakończyć spór, który już był przedmiotem rozstrzygnięcia w administracyjnym toku instancji. Wiedza, świadomość i chęć stosowania mediacji wśród rodzimego aparatu urzędniczego wydaje się być w wysokim stopniu niedostateczna i niezadowalająca, dlatego też wyrok ten zasługuje ze wszech miar na jak najszersze rozpowszechnienie wśród pracowników administracji publicznej. Wypracowanie porozumienia mogłoby pomóc w uzyskaniu kompromisu, szybszym załatwieniu sprawy, a w konsekwencji odciążyłoby sądy administracyjne.
Słowa kluczowe: postępowanie administracyjne, mediacja, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, warunki zabudowy
Dr Marta Ćwiklińska
Institute of Legal Studies, the President Stanisław Wojciechowski Calisia University; legal counsel, Kalisz, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0003-1977-572X
Applicability of mediation in cases regarding land development. Commentary on the ruling of the Voivodship Administrative Court in Poznań of 23 October 2019, II SA/Po 699/19
It is certainly not easy and perhaps even impossible to accurately determine the mediation possibility of any public administrative case because of the absence of precise diagnostic tools and methodologies to date, given the multiplicity of possible aspects regarding the entities and subject matter, the dynamics of the dispute and the diverse (including not fully predictable) influence of external factors. The ruling in question paves the way for the use of mediation in planning and land development cases, especially since, in this state of affairs, given the antagonistic attitude of the parties to the proceedings, it could help end a dispute that has already been resolved in administrative proceedings. The knowledge, awareness and willingness to use mediation among the domestic clerical apparatus appear to be highly inadequate and unsatisfactory, which is why this ruling should be disseminated as widely as possible among public administration employees. The development of an agreement could help forge a compromise, settle the case faster and, consequently, relieve administrative courts of some work.
Keywords: administrative proceedings, mediation, land planning and development, outline planning permission
Bibliografia / References
Adamiak B. [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2017.
Barnes J., Towards a Third Generation of Administrative Procedure [w:] Comparative Administrative Law, red. S. Rose-Ackerman, P.L. Lindseth, Cheltenham–Northampton 2010.
Jaśkowska M., Uznanie administracyjne a inne formy władzy dyskrecjonalnej administracji publicznej [w:] System prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, t. 1, Instytucje prawa administracyjnego, Z. Duniewska, R. Hauser, M. Jaśkowska, M. Matczak, Z.K. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2010.
Jendrośka J., Postępowanie administracyjne w kodyfikacjach europejskich państw socjalistycznych, Warszawa 1970.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Kompetencje mediacyjne sędziego w zakresie polubownego załatwiania spraw cywilnych, „Państwo i Prawo” 2021/10.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu, Warszawa 2014.
Kmieciak Z., Mediacja i koncyliacja, Kraków 2004.
Rubin E., It’s Time to Make the Administrative Procedure Act Administrative, “Cornell Law Review” 2003, vol. 89.
Szewczyk M., Nadzór w materialnym prawie administracyjnym. Administracja wobec wolności i innych praw podmiotowych jednostki, Poznań 1995.
Wegner J. [w:] Z. Kmieciak, M. Wojtuń, J. Wegner, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2023.
Zienkiewicz A., Mandatory Mediation – Remarks on Determininga Dispute’s Suitability for Mediation and the Parties’ Concerns Regarding Mediation, “Studia Iuridica Lublinensia” 2018/3, t. 27.