W myśl Konstytucji żyjemy w demokratycznym państwie prawnym (art. 2), które zapewnia wolności oraz prawa człowieka i obywatela (art. 5), przestrzega wiążącego je prawa międzynarodowego (art. 9), zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu (art. 14), zachowuje bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym (art. 25).
Fragment artykułu z miesięcznika „Dyrektor Szkoły” 2022/1
Niestety, korzystanie z prawa – również w szkole – bywa w wielu przypadkach problemem. Dzieje się tak dlatego, że obok publikacji przepisów formalnych jesteśmy nieustannie bombardowani informacjami, co jest właściwe, a co nie i jak bardzo niestosowne jest podejmowanie działań sprzecznych z promowanymi w ten sposób wartościami czy wręcz ideologią. W efekcie zamiast upewnić się, co jest zabronione, staramy się tego domyślić i podejmujemy decyzje mające nam przede wszystkim nie szkodzić. Tymczasem stosowanie prawa w taki sposób w zasadzie jest niedopuszczalne.
Warto mieć świadomość, że prawo budowane jest zgodnie z zasadą: „im więcej masz władzy, tym bardziej musisz przestrzegać ograniczeń wynikających z przepisów”. Dla przykładu, działania dyrektora szkoły – zwłaszcza administracyjne i zarządcze – nie mogą wynikać z faktu sprawowanej funkcji, ale każdorazowo muszą mieć odniesienie do konkretnych podstaw prawnych. Odwróceniem tego stanu rzeczy są granice działań nauczycieli czy uczniów – ci działają w obszarze wyznaczonym przez funkcję gwarancyjną prawa, która chroni jednostkę przed arbitralną ingerencją ze strony władzy publicznej, zgodnie z zasadą, iż prawo musi wyraźnie określać, jakie zachowania jednostki są zabronione. Jeżeli dane postępowanie nie jest w sposób wyraźny zakazane, jest po prostu dozwolone. Jeśli więc prawo wyraźnie nie zakazuje stosowania zajęć odwróconych czy informacji zwrotnej bądź całkowitej rezygnacji z zadań domowych lub podręcznika, nauczyciel może każde z tych rozwiązań praktykować w pracy z uczniami. Co więcej, wielu to robi na co dzień.
