Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, a co za tym idzie możliwość strajkowania, statuuje art. 59 Konstytucji RP. Wynika z niego prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu. Nie jest to prawo absolutne, lecz ograniczone podmiotowo – mogą z niego korzystać związki zawodowe i przedmiotowo – ustawa może go zakazać w odniesieniu do określonych kategorii pracowników bądź w konkretnych dziedzinach.
Fragment artykułu z miesięcznika "Dyrektor Szkoły" 2019/3
Zorganizowanie legalnego protestu lub akcji wymaga inicjatywy pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych. Cały proces rozpoczyna się od wszczęcia sporu zbiorowego z pracodawcą w kwestiach ściśle określonych w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, czyli takich jak: warunki pracy, płacy lub świadczeń socjalnych oraz prawa i wolność związkowa pracowników bądź innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach (art. 1 u.r.s.z.). W zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich może reprezentować pracowników w takim sporze.
Spór zbiorowy może wszcząć i prowadzić tylko związek zawodowy (bez względu na liczbę członków), jeżeli spełnia warunki do uznania go za zakładową organizację związkową. Nie można tworzyć reprezentacji pozazwiązkowych ani komitetów. Pracownicy mogą jedynie na podstawie obowiązującego statutu związku doprowadzić do wyboru nowych władz, które będą realizować postulaty załogi (art. 2 u.r.s.z.).
