Wyzwania dla immunitetu państwa czy dla rządów prawa?Profesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny „EPS”
Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej
Od 1.01. do 30.06.2025 r. Polska sprawuje prezydencję w Radzie UE. Funkcję tę przejęła od Węgier, a odda Danii. Niekiedy nieściśle mówi się o przewodnictwie Polski w Unii. Polska będzie w tym półroczu przewodniczyć we wszystkich składach Rady UE, z udziałem ministrów państw członkowskich. Wyjątkiem jest tylko Rada do Spraw Zagranicznych. Przewiduje się, że w czasie prezydencji Polski odbędą się 22 nieformalne posiedzenia Rady; przypomnijmy: instytucji stanowiącej lub współstanowiącej prawo unijne. Ponadto odbędzie się w Polsce ponad 300 spotkań na szczeblu politycznym lub urzędniczym, a także 200 imprez towarzyszących w całej Europie. W organizacji i obsłudze prezydencji będą uczestniczyć 3 tysiące osób.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
Polish Presidency of the Council of the European Union
Poland is holding the Presidency of the Council of the European Union from 1 January to 30 June 2025. Poland took over this function from Hungary and will be succeeded by Denmark. Poland’s leadership of the EU is often talked about incorrectly. During these six months, Poland will chair meetings of the different configurations and bodies of the Council with the participation of ministers of member states, with the exception of the Foreign Affairs Council. It is expected that 22 informal meetings of the Council are will be held during Poland’s presidency – just to reiterate, this is one of the legislative bodies of the European Union. Additionally, more than 300 expert and official meetings will take place in Poland together with 200 other events all over Europe. The presidency will be organised and supported by three thousand people.
prof. dr hab. Anna Wyrozumska
Autorka jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Łódzkiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3310-6675).
Wyzwania dla immunitetu państwa czy dla rządów prawa?
Artykuł pokazuje wyzwania wobec konstrukcji immunitetu państwa w prawie międzynarodowym, jakie pojawiły się w związku z roszczeniami odszkodowawczymi za zbrodnie wojenne, terroryzmem oraz wojną w Ukrainie. Znamienne jest, że w pierwszym przypadku, gdy Niemcy wniosły kolejną skargę do MTS, Włochy w swoisty sposób zaakceptowały wyrok tego Trybunału z 2012 r. Niemniej uznały immunitet jurysdykcyjny Niemiec i przejęły na siebie wypłatę odszkodowań w sprawach indywidualnych. W drugim przypadku kontrowersyjne ustawy kanadyjska i pośrednio amerykańska czekają na ocenę MTS w sprawie przeciwko Kanadzie. Z kolei w trzecim przypadku wyraźna jest obawa grupy G-7 przed naruszeniem immunitetu państwa w związku z wykorzystaniem zamrożonych aktywów rosyjskiego Banku Centralnego na pomoc Ukrainie. Aktualne jest pytanie, czy immunitet państwa powinien przetrwać w obecnym kształcie.
Słowa kluczowe: immunitet państwa, terroryzm, prawa człowieka, zbrodnie wojenne, aktywa banku centralnego, wojna w Ukrainie
prof. dr hab. Anna Wyrozumska
The author is a retired professor of the University of Łódź, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3310-6675).
Challenges to state immunity or to the rule of law?
The article describes challenges to the structure of state immunity in the international law that emerged in relation to claims for compensation for war crimes, terrorism and the war in Ukraine. It is significant that in the first case when Germany filed another application to the ICJ, Italy in some way accepted this Court’s judgment of 2012. Nevertheless, Italy acknowledged that Germany has jurisdictional immunity, and accepted the responsibility for paying compensation in individual cases. In the second case, the controversial Canadian and indirectly US acts are waiting for an opinion of the ICJ in the proceedings against Canada. In turn, in the third case, the G-7’s concern about violating state immunity in connection with the use of the Russian central bank’s assets to support Ukraine is evident. The question remains whether state immunity should be upheld in its current form.
Keywords: state immunity, terrorism, human rights, war crimes, assets of a central bank, war in Ukraine
Bibliografia/References
Badanova I., Jurisdictional Immunities v Grave Crimes: Reflections on New Developments from Ukraine, 8.09.2022, EJIL: Talk!
Bogdanova I., Unilateral Sanctions in International Law and the Enforcement of Human Rights. The Impact of the Principle of Common Concern of Humankind, Leiden–Boston 2022.
Brunk I., Does Foreign Sovereign Immunity Apply to Sanctions on Central Banks?, 7.03.2022, https://www.lawfaremedia.org/article/does-foreign-sovereign-immunity-apply-sanctions-central-banks (dostęp: 2.01.2025 r.).
Brunk I.W., Central Bank Immunity, Sanctions, and Sovereign Wealth Funds, „The George Washington Law Review” 2023/6.
Currie R.J., Hampson F.O., Rock A., Canada’s Approach to Seizing Frozen Assets and Holding Corrupt Leaders to Account, Working Paper. Canadian Task Force Against Global Corruption, June 2023.
Desierto D., The International Court of Justice’s 2022 Reparations Judgment in DRC v. Uganda: „Global Sums” as the New Device for Human Rights-Based Inter-State Disputes, 14.02.2022, EJIL: Talk!
Dodge W., Why Terrorism Exceptions to State Immunity Do Not Violate International Law, Just Security, 10.08.2023, https://www.justsecurity.org/87525/why-terrorism-exceptions-to-state-immunity-do-not-violate-international-law/ (dostęp: 2.01.2025 r.).
Fox H., Webb P., The Law of State Immunity, Oxford 2013.
Franchini D., Immobilised Assets, Extraordinary Profits: The EU Council Decision on Russia’s Central Bank Reserves and Its Legal Challenges, 1.03.2024, EJIL: Talk!
Franchini D., State Immunity as a Tool of Foreign Policy. The Unanswered Question of Certain Iranian Assets, „Virginia Journal of International Law” 2020/2.
Greco D., Italy and the Enforcement of Foreign Judgments on Third States’ Tort Liability for Sponsoring Terrorism: The Conundrum of Jurisdictional Immunity of Foreign States in the Presence of Serious Violations of Human Rights, „The Italian Review of International and Comparative Law” 2022/1.
Lim P., Canada’s Special Economic Measures Act under International Law, 27.02.2024, https://www.justsecurity.org/91736/canadas-special-economic-measures-act-under-international-law/ (dostęp: 2.01.2025 r.).
Lima L.C., Saliba A.T., The Immunity Saga Reaches Latin America. The Changri-la Case, 2.12.2021, EJIL: Talk!
Mandell D., Another Blow to the Sovereign Shield: South Korean Court Rejects Japan’s Sovereign Immunity Defense in „Comfort Women” Case, https://www.asil.org/insights/volume/28/issue/5 (dostęp: 2.01.2025 r.).
Mizani A., The Need for Greater Immunity from Execution for Central Banks: The Case of Da Afghanistan Bank, 25.4.2023, https://tlblog.org/the-need-for-greater-immunity-from-execution-for-central-banks-the-case-of-da-afghanistan-bank/ (dostęp: 2.01.2025 r.).
Moiseienko A., Seizing Foreign Central Bank Assets: A Lawful Response to Aggression?, 17.04.2023, http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4420459 (dostęp: 2.01.2025 r.).
Moulin T., A (Sovereign) License to Kill? The Boundaries of Jurisdictional Immunities for State-Sponsored Crimes, „Emory International Law Review” 2024/2(38), https://scholarlycommons.law.emory.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1328&context=eilr (dostęp: 2.01.2025 r.).
Ostrander R., Economic Sanctions and the Law of Central Bank Immunity in the United States, https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/newsevents/speeches/2023/ostrander-paper-economic-sanctions-law-central-bank-immunity.pdf (dostęp: 2.01.2025 r.).
Ruys T., Immunity, Inviolability and Countermeasures – A Closer Look at Non-UN Targeted Sanctions (June 19, 2018), https://ssrn.com/abstract=3198688 (dostęp 7.01.2025 r.).
Ruys T., Non-UN Financial Sanctions against Central Banks and Heads of State: in breach of international immunity law?, 12.05.2017, EJIL: Talk!
Somani K., Iran’s Tryst With the Terrorism Exception and State Immunity, 20.9.2023, EJIL: Talk!
Thomas K.R., The Commercial Activity Exception to State Immunity, Cheltenham 2024.
von Arnauld A., Deadlocked in Dualism: Negotiating for a Final Settlement [w:] Remedies against Immunity?, red. V. Volpe, A. Peters, S. Battini, Berlin 2021.
Webb P., Legal options for confiscation of Russian state assets to support the reconstruction of Ukraine, European Parliamentary Research Service, Brussels 2024.
Wyrozumska A., Can Human Rights Overcome State Immunity? National Courts at the Crossroads [w:] Sovereign Immunity Under Pressure, red. R. Bismuth, V. Rusinova, V. Starzhenetskiy, G. Ulfstein, Cham 2022.
Wyrozumska A., Wyzwania dla immunitetu państwa czy dla rządów prawa? [w:] Prawo międzynarodowe w służbie ludzkości. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Menkesa. Warszawa 2024.
Ewelina Tomczyk
Autorka jest doktorantką w Zakładzie Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
(ORCID: https://orcid.org/0009-0000-2233-080X).
Regulacje prawne dotyczące strategicznego powództwa zmierzającego do stłumienia debaty publicznej (SLAPP) jako nowy instrument ochrony prawnej w postępowaniu cywilnym
W postępowaniu cywilnym obowiązuje nakaz uczciwego, lojalnego i rzetelnego zachowania zarówno w stosunku do przeciwnika procesowego, jak i sądu. Jednakże na przestrzeni ostatnich lat pojawił się w Europie rodzaj pozwów określanych mianem SLAPP (ang. strategic lawsuit against public participation), tj. strategicznych powództw zmierzających do stłumienia debaty publicznej, które z istoty swej stoją w sprzeczności z podstawowymi wartościami i zasadami procesu cywilnego. Stanowią one narzędzie do osiągania niewłaściwych, całkowicie pozaprawnych celów. W Polsce przyjmują one w większości przypadków postać pozwów o ochronę dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.) oraz prywatnych aktów oskarżenia o przestępstwo zniesławienia (art. 212 k.k.) lub zniewagi (art. 216 k.k.). W reakcji na to zjawisko w kwietniu 2024 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły dyrektywę 2024/1069 w sprawie ochrony osób, które angażują się w debatę publiczną, przed oczywiście bezzasadnymi roszczeniami lub stanowiącymi nadużycie postępowaniami sądowymi. Celem artykułu jest analiza pojęcia i rodzajów pozwów SLAPP, skali ich występowania, a także (dla celów porównawczych) przepisów prawa Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz prawa brytyjskiego chroniących powodów przed pozwami SLAPP oraz – finalnie – wskazanie, na ile obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania cywilnego zapewniają minimalny standard ochrony wyznaczony w dyrektywie, a w konsekwencji, czy konieczna jest ich zmiana, a jeśli tak, to w jakim zakresie.
Słowa kluczowe: SLAPP, postępowanie cywilne, powództwo oczywiście bezzasadne, nadużycie prawa procesowego
Pobierz treść artykułu
Ewelina Tomczyk
The author is a PhD Student at the Department of Civil Procedure, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0009-0000-2233-080X).
Legal Regulations on Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) as a New Instrument giving Legal Protection in Civil Proceedings
The parties to civil proceedings are required to act in an honest, loyal and fair manner towards both the other party and the court. Nevertheless, over the past few years, so-called SLAPPs (strategic lawsuits against public participation) started to appear in Europe. These are strategic lawsuits aimed at silencing public debate, fundamentally contradicting the core values and principles of civil procedure. They serve as a tool for achieving improper, entirely extrajudicial goals. In Poland, they usually take the form of lawsuits aimed at protecting personal interests (Articles 23 and 24 of the Civil Code) and indictments for defamation (Article 212 of the Penal Code) or insult (Article 216 of the Penal Code). In response to this phenomenon, in April 2024, the European Parliament and the Council adopted Directive 2024/1069 on protecting persons who engage in public participation from manifestly unfounded claims or abusive court proceedings. The aim of this article is to analyse the concept and types of SLAPPs, the scale of their occurrence, as well as (for the purposes of comparison) anti-SLAPP laws in the United States and the United Kingdom, and finally to assess the extent to which the applicable provisions of the Polish Code of Civil Procedure ensure the minimum standard of protection required by the Directive and, consequently, whether amendments are necessary and, if so, to what extent.
Keywords: SLAPP, civil proceedings, manifestly unfounded lawsuit, abuse of procedural rules
Bibliografia/References
Beder S., SLAPPs – strategic lawsuits against public participation: coming to a controversy near you, „Current Affairs Bulletin” 1995/3.
Błaszczak Ł., Nadużycie prawa procesowego w postępowaniu arbitrażowym, Warszawa 2018.
Błaszczak Ł., Powództwo oczywiście bezzasadne. Art. 1911 k.p.c., Warszawa 2021.
Bodio J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz do art. 1–729, red. A. Jakubecki, Warszawa 2017.
Bodnar A., Gliszczyńska-Grabias A., Strategic Lawsuits against Public Participation (SLAPPs), the Governance of Historical Memory in the Rule of Law Crisis, and the EU Anti-SLAPP Directive, „European Constitutional Law Review” 2023/4.
Borg-Barthet J., Farrington F., Open SLAPP Cases in 2022 and 2023. The Incidence of Strategic Lawsuit Against Public Participation, and Regulatory Responses in the European Union, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2023/756468/IPOL_STU(2023)756468_EN.pdf (dostęp: 3.01.2025 r.).
Canan P., Pring G.W., Strategic Lawsuits against Public Parti-cipation, „Social Problems” 1988/5.
Clark M., Grech A., Journalists under Pressure: Unwarranted Interference, Fear and Self-Censorship in Europe, Brussels 2017.
Coughtrie S., Unsafe for Scrutiny: Examining pressures faced by journalists uncovering financial crime and corruption around the world, 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny/ (dostęp: 19.12.2024 r.).
Czech B. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz. Art. 1–205, red. A. Marciniak, Warszawa 2019.
Farrington F., Zabrocka M., Punishment by Process: The Development of Anti-SLAPP legislation in the European Union, „ERA Forum” 2023/4.
Fierens M., Le Cam F., Domingo D., Benazzo S., SLAPPs against journalists in Europe: Exploring the role of self-regulatory bodies, „European Journal of Communication” 2024/2.
Flaga-Gieruszyńska K., Zastój procesu cywilnego jako skutek niewłaściwego postępowania stron [w:] Jus et remedium. Księga jubileuszowa Profesora Mieczysława Sawczuka, red. A. Jakubecki, J.A. Strzępka, Warszawa 2010.
Greenberg D., Keating D., Knowles-Gardner H., Anti-SLAPP Statutes: A Report Card. 50 state survey. October 2023, https://www.ifs.org/wp-content/uploads/2023/10/2023-Anti-SLAPP-Report-Card.pdf (dostęp: 19.12.2024 r.).
Hanna M., SLAPPs: What Are They? And How Should Defamation Law Be Reformed to Address Them?, „Journal of Media Law” 2024.
Hilson C.J., Environmental SLAPPs in the UK: threat or opportunity?, „Environmental Politics” 2016/2.
Jędrzejewska M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające, t. 2, red. T. Ereciński, Warszawa 2007.
Kerševan T., Poler M., Silencing journalists in matters of public interest: Journalists and editors assessments of the impact of SLAPPs on journalism, „Journalism” 2023.
Kościółek A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. J. Gołaczyński, Warszawa 2019.
Łazarska A., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012.
Malczyk M., Wniosek o sprostowanie wyroku złożony jedynie dla zwłoki w postępowaniu [w:] Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 4.7.2019 r. w praktyce, red. K. Flaga-Gieruszyńska, R. Flejszar, M. Malczyk, Warszawa 2020.
Manowska M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany, t. 1, Art. 1–47716, red. M. Manowska, LEX 2022.
Milewska P., SLAPPs, Daphne’s Law, and the Future of Journalism, Verfassungsblog, 15.04.2023 r., https://verfassungs-blog.de/slapps-daphnes-law-and-the-future-of-journalism/ (dostęp: 19.12.2024 r.).
Nowicka Z., Instrumenty ochrony przeciwko SLAPP-om w polskim postępowaniu cywilnym (analiza zagadnienia na tle projektowanych regulacji EU), „Państwo i Prawo” 2024/1.
Papadopoulou L., Maniou T.A, „SLAPPed” and censored? Legal threats and challenges to press freedom and investigative reporting, „Journalism” 2024.
Perrone A., A slap in the face: Meet the Italian journalist who has had to fight over 126 lawsuits all aimed at silencing her, „Index on Censorship” 2020/1.
Piaskowska O.M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Art. 1–50539, red. O.M. Piaskowska, Warszawa 2024.
Pringe G.W., Intimidation Suits against Citizens: A Risk for Public Policy Advocates, „National Law Journal” 1985/7.
Safstrom J., Time to SLAPP Back: Advocating Against the Adverse Civil Liberties Implications of Litigation that Undermines Public Participation, „LSU Law Journal for Social Justice & Policy” 2023/3.
Shapiro P., SLAPPs: Intent or Content? Anti-SLAPP Legislation Goes International, „Review of European Community & International Environmental Law” 2010/1.
Sheldrick B., Blocking public participation: the use of strategic litigation to silence political expression, Waterloo 2014.
Shubber K., Barker A., Foy H., Seddon M., Russian billionaires file lawsuits over book on Putin’s riseh, 2021, https://www.ft.com/content/a355a200-4b90-4d73-b193-b73650ab8b77 (dostęp: 19.12.2024 r.).
Telenga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, Warszawa 2012.
van Erp J., van der Linden T., Silencing Those Who Speak Up against Corporate Power: Strategic Lawsuits against Public Participation (SLAPPs) in Europe [w:] European White-Collar Crime: Exploring the Nature of European Realities, red. N. Lord, É. Inzelt, W. Huisman, R. Faria, Bristol 2021.
Weitz K., Nadużycie „prawa” procesowego cywilnego, „Polski Proces Cywilny” 2020/1.
prof. dr hab. Leszek Garlicki
Autor jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego; sędzia TK w stanie spoczynku, w latach 2002–2012 sędzia ETPC
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6590-2158).
„Aborcyjny wyrok” Trybunału Konstytucyjnego przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 14.12.2023 r., 40119/21, M.L. przeciwko Polsce
W wyroku M.L. przeciwko Polsce ETPC orzekł, że odmowa przeprowadzenia aborcji uzasadnianej ciężkim i nieodwracalnym uszkodzeniem płodu stanowiła naruszenie art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przypomniano, że podstawą tej odmowy były zmiany stanu prawnego wynikające z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2020 r. Nieprawidłowości statusu polskiego TK nie pozwalają zaś na uznanie, że spełniono przesłankę „legalności” wymaganą przez art. 8 ust. 2 Konwencji. Znaczenie wyroku ETPC dla europejskich standardów aborcyjnych jest niewielkie. Sprawę rozstrzygnięto wyłącznie na tle wad polskiego sądu konstytucyjnego, a bez odpowiedzi pozostało pytanie, czy taki zakaz aborcji jest dopuszczalny na tle Konwencji. Natomiast znaczenie wyroku dla stanu polskiego prawa aborcyjnego jest poważne, bo daje on podstawę do odmowy stosowania zmian prawnych wynikających z rozstrzygnięcia polskiego TK. W obecnym stanie prawnym wszelkie działania władz publicznych egzekwujące zakaz przerywania ciąży warunkowanej nieodwracalnymi wadami płodu stanowiłyby bowiem naruszenie art. 8 Konwencji.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, Trybunał Konstytucyjny RP, aborcja, europejskie standardy przerywania ciąży
Pobierz treść artykułu
prof. dr hab. Leszek Garlicki
The author is a retired professor of the University of Warsaw, Poland, former judge of the Constitutional Tribunal, judge of the European Court of Human Rights in the years 2002–2012
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6590-2158).
The Polish Constitutional Tribunal’s “Abortion Ruling” before the European Court of Human Rights – Commentary on the Judgment of the ECtHR of 14 December 2023, 40119/21, M.L. v Poland
In the judgment in case M.L. v Poland, the ECtHR ruled that the refusal to perform an abortion on the grounds of severe and irreversible foetal defect was a violation of Article 8 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. It has been noted that this refusal was based on changes to the legal framework resulting from the Constitutional Tribunal’s ruling of 2020. At the same time, the irregularities regarding the status of the Polish Constitutional Tribunal do not allow concluding that the condition of “legality” required by Article 8 paragraph 2 of the Convention was met. The ECtHR judgment has a limited impact in the context of European abortion standards. The case was decided solely on the basis of deficiencies relating to the Polish Constitutional Tribunal, while the question whether such a ban on abortion is permissible under the Convention remains without an answer. Meanwhile, the judgment is significant for the status of the Polish abortion law, as it provides a basis for refusing to apply legal changes resulting from the Polish Constitutional Tribunal’s ruling. This is due to the fact that in the existing legal status, any actions taken by public authorities to enforce the ban on abortion on the grounds of irreversible foetal defect would be a violation of Article 8 of the Convention.
Keywords: European Court of Human Rights, Constitutional Tribunal of the Republic of Poland, abortion, European abortion standards
Bibliografia/References
Bień-Kacała A., Nieliberalny sąd konstytucyjny w Polsce na przykładzie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcyjnej, sygn. akt K 1/20, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022/5.
Garlicki L., Fedotova i inni przeciwko Rosji, czyli sformułowanie europejskiego standardu nakazującego uznanie związków monoseksualnych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Garlicki L., Irlandzki Sąd Najwyższy a zakaz przerywania ciąży (Attorney General v. X and Others), „Przegląd Sądowy” 1992/7–8.
Garlicki L., Same-sex unions, abortion, and the Constitutional Tribunal of Poland: Two recent judgments of the European Court of Human Rights, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2025/1.
Garlicki L., Trybunał Strasburski a kryzys polskiego sądownictwa. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástrádsson przeciwko Islandii, „Przegląd Sądowy” 2021/4.
Górski M., „Wykuwanie stali”, czyli o kształtowaniu standardu wykładni EKPC na przykładzie kwestii formalizacji związku jednopłciowego, „Państwo i Prawo” 2022/12.
Górski M., Perspektywa prawa jednostki do sądu należycie ustanowionego: zastosowanie testu Ástráðsson w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/11.
Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2007, Warszawa 2008.
Wąsik M., Przybyszewska i inni przeciwko Polsce. Istotny wyrok dla Polski i mała cegiełka w budowaniu podwyższonego standardu strasburskiego dla związków jednopłciowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024/3.
Wąsik M., Wyrok Wielkiej Izby w sprawie Fedotova i inni przeciwko Rosji a podwyższony standard ochrony dla związków osób tej samej płci, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, który rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
dr hab. Marcin Rojszczak
Autor jest adiunktem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polskie przepisy inwigilacyjne na tle standardów europejskich – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 28.05.2024 r., skargi nr 72038/17 i 25237/18, Pietrzak i Bychawska-Siniarska i in. przeciwko Polsce
W maju 2024 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie Pietrzak i Bychawska-Siniarska i in. przeciwko Polsce, w którym dokonał szczegółowej i krytycznej analizy polskich przepisów inwigilacyjnych. Chociaż zasadnicza część zaskarżenia dotyczyła procedur zarządzania i prowadzenia kontroli operacyjnej, uwagi przedstawione przez Trybunał są wartościowe także dla całościowej oceny jakości zabezpieczeń prawnych ustanowionych w procesie stosowania środków inwigilacji elektronicznej przez organy władzy publicznej. Przedstawione stanowisko Trybunału dowodzi punktowej (odizolowanej) niedoskonałości przepisów czy praktyki ich stosowania oraz istnienia systemowych wad przenikających dużą część regulacji dotyczących stosowania inwigilacji w Polsce. Liczba i intensywność stwierdzonych naruszeń niepokoi tym bardziej, że znaczna ich część jest nie tylko efektem trwających od lat zaniedbań prawodawcy, lecz także skutkiem celowych zmian prawnych wprowadzanych w latach 2016–2019 przez ówczesną większość rządzącą.
Słowa kluczowe: inwigilacja elektroniczna, kontrola operacyjna, retencja danych, kodeks pracy operacyjnej
Przygotowanie publikacji sfinansowano ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach realizacji projektu 2023/51/D/HS5/00639.
dr hab. Marcin Rojszczak
The author is an assistant professor at the Faculty of Law and Administration, University of Gdańsk, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polish Surveillance Laws in the Light of European Standards – Commentary on the Judgment of the ECtHR of 28 May 2024, Applications nos. 72038/17 and 25237/18, Pietrzak and Bychawska-Siniarska and Others v Poland
In May 2024, the European Court of Human Rights issued its long-awaited judgment in the case of Pietrzak and Bychawska-Siniarska and Others v Poland, in which it provided a detailed and critical analysis of Polish surveillance legislation. Although the main part of the complaint concerned the procedures for the management and conduct of operational control, the observations made by the Court are also valuable for the overall assessment of the quality of the legal safeguards established in the process of the application of electronic surveillance measures by public authorities. The position presented by the Court proves not only the (single) imperfection of the regulations or the practice of their application, but also the existence of systemic deficiencies, which permeate a large part of the regulations concerning the application of surveillance in Poland. The number and intensity of the identified violations are all the more worrying as a significant part of them are not only the result of the legislator’s negligence over the years, but also the effect of deliberate legislative changes introduced in 2016–2019 by the then ruling majority.
Keywords: electronic surveillance, operational control (secret surveillance), data retention, operational work code
The preparation of the publication was financed from the funds of the National Science Centre as part of the implementation of project 2023/51/D/HS5/00639.
Bibliografia/References
Birrer A., He D., Just N., The state is watching you—A cross-national comparison of data retention in Europe, „Telecommunications Policy” 2023/4.
Daniluk P., Instytucja tzw. zgody następczej po nowelizacji z 11 marca 2016 r. w świetle standardów konstytucyjnych i konwencyjnych, „Studia Prawnicze” 2017/3.
Dominguez L. i in., Running license plate recognition (LPR) algorithms on smart survillance cameras. A feasibility analysis [w:] 2018 13th Iberian Conference on Information Systems and Technologies (CISTI), Caceres 2018.
Garvie C., Face Recognition and the Right to Stay Anonymous [w:] The Cambridge Handbook of Information Technology, Life Sciences and Human Rights, red. M. Ienca i in., Cambridge 2022.
Gerards J., Abstract and Concrete Reasonableness Review by the European Court of Human Rights, „European Convention on Human Rights Law Review” 2020/2.
Glasius M., What authoritarianism is... and is not: a practice perspective, „International Affairs” 2018/3.
Kazimierczuk A., Ziobro: Żeby zapobiegać aktom terroru, służby specjalne powinny inwigilować, „Rzeczpospolita” z 23.03.2016 r.
Kolaszyński M., Stolicki D., Inwigilacja w parlamencie: analiza procesu legislacyjnego projektów dotyczących czynności operacyjno-rozpoznawczych w dobie rozwoju technologicznego, „Politeja” 2022/4.
Merola L.M., Lum C., Emerging Surveillance Technologies: Privacy and the Case of License Plate Recognition (LPR) Technology, „Judicature” 2012/3.
Mikowski M., Rząd wie, jak ujarzmić Pegasusa. „Takiego projektu w Polsce nie było”, „Rzeczpospolita” z 6.06.2024 r.
Nyzio A., Wokół „ustawy inwigilacyjnej”. Geneza, przepisy i konsekwencje Ustawy z dnia 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, „Jagielloński Przegląd Bezpieczeństwa” 2017/1.
Opitek P., Kontrola operacyjna urządzenia końcowego, „Prokuratura i Prawo” 2023/4.
Podkowik J., Privacy in the digital era – Polish electronic surveillance law declared partially unconstitutional: Judgment of the Constitutional Tribunal of Poland of 30 July 2014, K 23/11, „European Constitutional Law Review” 2015/3.
Rojszczak M., Extraterritorial Bulk Surveillance after the German BND Act Judgment, „European Constitutional Law Review” 2021/1.
Rojszczak M., Kontrola sądów krajowych nad stosowaniem środków inwigilacji elektronicznej na tle orzecznictwa ETPC, „Państwo i Prawo” 2022/4.
Rojszczak M., Polskie przepisy inwigilacyjne w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości – wnioski krytyczne po wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 2.03.2021 r., C-746/18, Postępowanie karne przeciwko H.K., „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/11.
Rojszczak M., Surveillance, Legal Restraints and Dismantling Democracy: Lessons from Poland, „Democracy and Security” 2021/1.
Szumiło-Kulczycka D., Dalsze wykorzystywanie materiałów z kontroli operacyjnej, „Państwo i Prawo” 2018/10.
Tomkiewicz M., Podsłuchy operacyjne w orzecznictwie sądowym, „Prokuratura i Prawo” 2015/4.
Tomkiewicz M., Sądowa kontrola pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych, „Państwo i Prawo” 2018/4.
Tomkiewicz M., Stosowanie kontroli operacyjnej w toku postępowania karnego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2016/4.
Vainio N., Miettinen S., Telecommunications data retention after Digital Rights Ireland: legislative and judicial reactions in the Member States, „International Journal of Law and Information Technology” 2015/3.
Zalnieriute M., Big Brother Watch and Others v. the United Kingdom, „American Journal of International Law” 2022/3.
Zielińska K.S., Powracający problem retencji danych telekomunikacyjnych. Potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa narodowego czy może chęć utrzymania niekontrolowanej inwigilacji?, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/11.
dr Anna Podolska
Autorka jest adiunktem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5380-9570).
Aplikowanie standardu europejskiego – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka z 19.09.2024 r., sprawy połączone 58828/12 i 4 inne, Formela i inni przeciwko Polsce
Wydanie przez ETPC wyroku w sprawie Fedotova przeciwko Rosji było traktowane jako kulminacyjny etap kształtowania się standardu ochrony praw osób w związkach homoseksualnych. Ostatecznie przesądzono obowiązek państw członkowskich przyjęcia prawnej formy instytucjonalizacji relacji osób tej samej płci. Z dzisiejszej perspektywy wyrok nie tylko ustalił standard europejski, lecz także zintensyfikował aktywność orzeczniczą Trybunału, który krok po kroku doprecyzowuje obowiązki państw członkowskich. Czyni to także wyrok w sprawie Formela przeciwko Polsce.
Odrębność tej sprawy wynika z faktu, że wypracowany standard konwencyjny odnoszono nie tyle do braku możliwości zawarcia małżeństwa czy uznania związku sformalizowanego w innym państwie, ile bezpośrednio do aspektów funkcjonowania par w życiu codziennym. Pomimo tego, że skarżący byli w stabilnych, długotrwałych związkach, nie mogli skorzystać z praw, które przysługują małżonkom. Wyrok w sprawie Formela przeciwko Polsce doprecyzowuje istotę ochrony rozciągniętej nad parami nieheteronormatywnymi w dotychczasowym orzecznictwie ETPC. Daje również cenne wskazówki, które powinny być uwzględnione przy projektowaniu ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich.
Artykuł opisuje rozstrzygnięcie ETPC w sprawie Formela przeciwko Polsce w kontekście dotychczasowego orzecznictwa ETPC dotyczącego praw par nieheteronormatywnych, przede wszystkim koncentrując się na wyroku w sprawie Przybyszewska i inni przeciwko Polsce. Celem artykułu jest skupienie się na sytuacji Polski, która ma wpływ na interpretację marginesu oceny przysługującego państwu członkowskiemu oraz na sam dostęp do skargi do ETPC.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, prawo do życia prywatnego, prawo do życia rodzinnego, związki nieheteronormatywne, adekwatna ochrona, dyskryminacja
dr Anna Podolska
The author is an assistant professor at the Department of Human Rights and Intellectual Property Law, University of Gdansk, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5380-9570).
Applying the European Standard – Commentary on the Judgment of the ECtHR of 19 September 2024, Case of Formela v. Poland (Applications nos. 58828/12 and 4 others)
The ECtHR’s judgment in Fedotova and Others v. Russia case is considered a culmination of the development of a standard for the protection of the rights of persons in same-sex relationships. The obligation of Member States to provide a legal framework for the recognition of same-sex unions was finally confirmed. From today’s perspective, the judgment not only established a European standard, but also intensified the Court’s jurisprudential activity gradually clarifying the obligations of Member States. The judgment in the Formela v Poland case is also a part thereof. What makes this case different is the fact that the standard established in the Convention was referred not to impossibility of contracting a marriage or registering a marriage contracted abroad, but directly to aspects related to the couples’ functioning in everyday life. Despite the fact that the applicants were in stable long-term relationships, they had no access to rights to which spouses are entitled. The Formela v. Poland judgment clarifies the essence of the protection for non-heteronormative couples in the ECtHR’s jurisprudence. It also provides valuable guidance that should be taken into account when drafting the law on registered partnerships.
The article describes the ECtHR judgment in the case of Formela v Poland in the context of previous judgments of the ECtHR pertaining to the rights of non-heteronormative couples, concentrating specifically on the judgment in the case of Przybyszewska and Others v. Poland. The article focuses on Poland’s position, which affects the interpretation of the margin of appreciation afforded to a Member State and on the ability to file an application to the ECtHR.
Keywords: European Court of Human Rights, right to private life, right to family life, non-heteronormative relationships, adequate protection, discrimination
Bibliografia/References
Chicos O., Reflection on the recognition of marriage between persons of the same sex in the light of the ECtHR Decision in the case of Buhuceanu and Others v Romania, „Acta Universitatis Danubius. Juridica” 2024/2.
Garlicki L., Fedotova i inni przeciwko Rosji, czyli sformowanie europejskiego standardu nakazującego prawne uznanie związków monoseksualnych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Górski M., „Wykuwanie stali”, czyli o kształtowaniu standardu wykładni EKPC na przykładzie kwestii formalizacji związku jednopłciowego, „Państwo i Prawo” 2022/12.
Górski M., Lotniskowiec „Strasbourg” zakończył manewr. Uwagi na kanwie wyroku Wielkiej Izby ETPC z 17.01.2023 r., Fedotova i inni v. Rosja, „Państwo i Prawo” 2023/9.
Wąsik M., Przybyszewska i inni przeciwko Polsce. Istotny wyrok dla Polski i mała cegiełka w budowaniu podwyższonego standardu strasburskiego dla związków jednopłciowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024/3.
Wąsik M., Wyrok Wielkiej Izby w sprawie Fedotova i inni przeciwko Rosji a podwyższony standard ochrony dla związków osób tej samej płci, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Zachariasiewicz M., Transkrypcja aktów urodzenia dzieci par jednopłciowych, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2019, t. 111.
dr Agnieszka Franczak
Autorka jest adiunktem w Katedrze Prawa Finansowego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, doradcą podatkowym
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9393-634X).
Nadużycie prawa w prawie podatkowym – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 21.02.2006 r., C-255/02, Halifax plc, Leeds Permanent Development Services Ltd, County Wide Property Investments Ltd, przeciwko Commissioners of Customs & Excise
W wyroku w sprawie C-255/02, Halifax, Trybunał Sprawiedliwości zwrócił uwagę na to, że przepisy unijnego prawa podatkowego powinny być interpretowane w taki sposób, aby nie przyznawały prawa podatnikowi do odliczenia podatku naliczonego, w sytuacji gdy transakcje, z których wynika to prawo, stanowią nadużycie prawa. Trybunał podkreślił, że dla stwierdzenia nadużycia prawa istotne jest to, aby przeprowadzone transakcje, pomimo że spełniają formalne przesłanki przewidziane w odpowiednich przepisach szóstej dyrektywy (obecnie dyrektywa 2006/112/WE) i ustawodawstwa krajowego, skutkowały uzyskaniem korzyści, której przyznanie byłoby sprzeczne z celem tych przepisów.
Słowa kluczowe: nadużycie prawa, prawo podatkowe, VAT, prawo do odliczenia podatku naliczonego, test nadużycia prawa, korzyść podatkowa
dr Agnieszka Franczak
The author is an assistant professor at the Department of Financial Law, Jagiellonian University in Kraków, Poland, a tax advisor
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9393-634X).
Abuse of Rights in Tax Law – Introduction and Judgment of the Court of Justice of 21 February 2006, C-255/02, Halifax plc, Leeds Permanent Development Services Ltd, County Wide Property Investments Ltd, v Commissioners of Customs & Excise
In the judgment in case C-255/02, Halifax, the Court of Justice found that EU tax law provisions must be interpreted as meaning that a taxable person has no right to deduct input VAT where the transactions on which that right is based constitute an abusive practice. The Court emphasised that an abusive practice can be found to exist only if the transactions concerned, notwithstanding formal application of the conditions laid down by the relevant provisions of the Sixth Directive (currently Directive 2006/112/EC) and the national legislation transposing it, result in the accrual of a tax advantage the grant of which would be contrary to the purpose of those provisions.
Keywords: abuse of rights, tax law, VAT, right to deduct input VAT, abuse of rights test, tax advantage
Bibliografia/References
Bącal A., Zalasiński A., Glosa do wyroku TS z dnia 21 lutego 2006 r., C-255/02 [w:] Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach podatkowych. Komentarz, red. W. Nykiel, A. Zalasiński, LEX 2014.
Bącal A., Zalasiński A., Komentarz do wyroku TS z dnia 21 lutego 2006 r. w sprawie C-255/02 Halifax plc, Leeds Permanent Development Services Ltd i County Wide Property Investments Ltd v. Commissioners of Customs & Excise, Zb. Orz. 2006, s. I-1609 [w:] Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach podatkowych, red. W. Nykiel, A. Zalasiński, Warszawa 2014.
Brennan P., Why the ECJ Should Not Follow Advocate General Maduro’s Opinion in Halifax, „International VAT Monitor” 2005/7–8.
Brzeziński B., Lasiński-Sulecki K., W poszukiwaniu należytej staranności w działaniu administracji podatkowej. Uwagi na tle wyroku WSA we Wrocławiu z dnia 21 czerwca 2017 r. I SA/Wr 1341/16, „Przegląd Orzecznictwa Podatkowego” 2017/5.
Brzeziński B., Narodziny i upadek orzeczniczej doktryny obejścia prawa podatkowego, „Przegląd Orzecznictwa Podatkowego” 2004/1.
Brzeziński B., Wstęp do nauki prawa podatkowego, Toruń 2003.
Dominik-Ogińska D., Czy można nadużyć oszustwa podatkowego? Refleksje na gruncie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, „Kwartalnik Prawno-Finansowy” 2018/2.
Filipczyk H., Nadużycie prawa w podatku od wartości dodanej – uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 25.05.2023 r., C-114/22, „Przegląd Podatkowy” 2024/7.
Gajewski D.J., Grzybowski T., Nadużycie prawa w podatku od wartości dodanej, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2018/5.
Harris P., Abus de droit in the Field of Value Added Taxation, „British Tax Review” 2003/2.
Harris P., Abus de droit: further thoughts on the cleansing of the stables, and the Community notion of own resources, „The EC Tax Journal” 2002/2.
Harris P., The notion of abus de droit and its potential application in fiscal matters within the EU legal order, „The EC Tax Journal” 2001/3.
Kalinowski M., Granice legalności unikania opodatkowania w polskim systemie podatkowym, Toruń 2001.
Militz M., Waśko J., Rządowe rozwiązania w walce z nadużyciami w VAT, „Przegląd Podatkowy” 2016/10.
Parchomiuk J., Nadużycie prawa w prawie administracyjnym, Warszawa 2018.
Risdale M., Abuse of rights, fiscal neutrality and VAT, „EC Tax Review” 2005/2.
Rogowska-Rajda B., Tratkiewicz T., Stosowanie klauzuli nadużycia prawa w VAT, „Przegląd Podatkowy” 2018/1.
Venables R., Abuse of rights in EC law, „The EC Tax Journal” 2002/2.
Zając-Wysocka J., Klauzula nadużycia prawa w ustawie o VAT, „Toruński Rocznik Podatkowy” 2016.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is an assistant professor in the Department of European Law at the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences and a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
