O pojęciu tzw. prerogatyw prezydenckich raz jeszczeProf. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
O pojęciu tzw. prerogatyw prezydenckich raz jeszcze
Spór dotyczący korzystania przez Prezydenta RP z władzy określanej mianem prerogatyw od dłuższego czasu absorbuje uwagę doktryny i praktyki, w tym Trybunału Konstytucyjnego i sądów. Ten rodzaj dorozumianej władzy uznawany jest coraz częściej, także w systemach prawnych o utrwalonej tradycji monarchicznej, za przeżytek i relikt minionej epoki. Istnienie prerogatyw trudno pogodzić ze standardami rule of law. Zaaprobowanie tej sytuacji jest równoznaczne z pozostawieniem dyskrecjonalnych działań organu władzy poza kontrolą sądową. Rodzi to pokusę podejmowania rozstrzygnięć arbitralnych i naruszania zarówno Konstytucji, jak i zwykłego ustawodawstwa. Przeciwwagą dla pojęcia prerogatyw jest użyte w art. 144 ust. 1 Konstytucji określenie „kompetencje”. Ich źródłem może być tylko norma prawna wynikająca z ustawy, a nie – jak w przypadku prerogatyw – domniemanie prawne. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i sądów zarysowała się tendencja do kwalifikowania prerogatyw jako odmiany kompetencji wyłączonych z kontroli sądowej. Ujęcie to razi niekonsekwencją i nie wytrzymuje próby krytyki. Zrównuje ono bowiem mimowolnie pozycję ustrojową Prezydenta RP ze statusem monarchy.
Słowa kluczowe: władza prerogatywna, prerogatywy prezydenckie, kompetencje, konstytucja, praworządność, sądowa kontrola administracji
On the Concept of the President’s Prerogatives Once Again
For a long time, the dispute concerning the use by the President of the Republic of Poland of powers referred to as prerogatives has been absorbing the attention of legal scholars and practitioners, including the Constitutional Tribunal and courts. This type of implied power is increasingly recognized, also in the legal systems having established monarchical traditions, as an anachronism and a relic of a bygone age. The existence of prerogatives is difficult to reconcile with the standard of the rule of law. Approving such a situation is equivalent to leaving discretionary actions of the an authority outside judicial review. It gives rise to the temptation to make arbitrary decisions and the violation not only of the constitution but also ordinary legislation. The counterweight to the notion of prerogatives is the term ‘authority’ used in Article 144(1) of the Constitution. The source of such authority may be only a legal norm resulting from a statute and not – as in the case of a prerogative – a legal presumption. In the case law of the Constitutional Tribunal and courts, a tendency has appeared to qualify prerogatives as a kind of authority excluded from judicial review. This notion is glaringly inconsistent and it does not withstand criticism. It involuntarily equals the constitutional position of the President of the Republic of Poland with the status of a monarch.
Keywords: prerogative power, presidential prerogatives, authority, constitution, rule of law, judicial review of the administration
Bibliografia
Alder J., General Principles of Constitutional and Administrative Law, Palgrave Macmillan 2002
Bailey S., Judicial Review in a Modern Context, [w:] Judicial Review and the Constitution, red. Ch. Forsyth, Oxford–Portland (Oregon) 2000
Barnett H., Constitutional and Administrative Law, London–New York 2013
Bell J., Lichère F., Contemporary French Administrative Law, Cambridge University Press 2022
Braconnier S., France, [w:] Codification of AdministrativeProcedure, red. J.-B. Auby, Bruxelles 2014
Bradley A.W., Ewing K.D., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2007
Bożyk S., [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. B. Hołyst, Warszawa 2005
Carré Malberg R. de, Contribution à la théoriegénérale de l’État, Paris 1920–1922
Carroll A., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2011
Czarny P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Daly P., A Theory of Deference in Administrative Law: Basis, Application and Scope, Cambridge 2012
Elliott M., Fundamental Rights as Interpretative Constructs: The Constitutional Logic of the Human Rights Act 1998, [w:] Judicial Review and the Constitution, red. Ch. Forsyth, Oxford–Portland (Oregon) 2000
Fenwick H., Phillipson G., Constitutional and Administrative Law 2003–2004, London–Sydney–Portland (Oregon) 2003
Finnis J., The Unconstitutionality of the Supreme Court’s Prorogation Judgment, Policy Exchange–London 2019
Frändberg Å., From Rechtsstat to Universal Law-State, Heidellberg–New York–Dordrecht–London 2014
Frier P.-L., Petit J., Droit administratif, Issy-les-Moulineaux 2018
Funke A., [w:] Grundgesetz. Kommentar, red. H. Dreier, F. Brosius-Gersdorf, Tübingen 2023
Gamero Casado E., Potestad Administrativa: The Concept of Administrative Public Power in Spanish Law, [w:] Administrative Public Power: Comparative Analysis in European Legal Systems, red. E. Gamero Casado, Aranzadi Thomson Reuters 2021
Garner B.A. (red.), Black’s Law Dictionary, Thomson Reuters 2009
Garner J.W., French Administrative Law, The Yale Law Journal 1924, vol. 33, nr 6
Gellhorn E., Levin R.M., Administrative Law and Process in a Nutshell, St. Paul–Minnesota 2006
Hawke N., Parpworth N., Introduction to Administrative Law, London–Sydney 1998
Jagielski J., W sprawie pozycji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w systemie administracji publicznej i wykonywania funkcji administracji, [w:] Iusest ars boni et aequi. Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi Sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2021 (numer specjalny)
Jellinek G., Gesetzund Verordnung, Tübingen 1887 (przedruk 1919)
Jordao E., Le juge et l’administration. Entre le contrôle et la déférence, Bruxelles 2016
Kmieciak Z., Glosa do postanowienia NSA z 7.12.2017 r., I OSK 857/17, OSP 2018, nr 5
Kmieciak Z., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21, PiP 2022, nr 4
Kmieciak, Sędziowie prawa administracyjnego w postępowaniu adminis¬tracyjnym w USA, PiP 2009, nr 3
Kmieciak Z., Prezydent RP jako organ administrujący a pojęcie jego prerogatyw, PiP 2023, nr 7
Kmieciak Z., Wegner J., Deference to the Public Administration in Judicial Reveiw: A Polish Perspective, [w:] Deference to the Administration in Judicial Review. Comparative Perspectives, red. G. Zhu, Cham 2019
Kmieciak Z., [w:] Z. Kmieciak, J. Wegner, M. Wojtuń, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2023
Köttgen A., Deutsche Verwaltung, Berlin 1937
Locke J., Two Treatises on Government. Second Treatise, Cambridge University Press 1988
Longchamps F., Założenia nauki administracji, Wrocław 1993
Longchamps de Bérier F., Współczesne kierunki w nauce prawa administracyjnego na Zachodzie Europy, red. J. Boć, K. Nowacki, Wrocław 2001
Łętowska E., Fałszywa etykieta, Rzeczpospolita z 11.04.2023 r.
Mastermann R., The Separation of Powers in the Contemporary Constitution. Judicial Competence and Independence in the United Kingdom, Cambridge University Press 2011
Merten D., Rechtsstaatlichkeit und Gnade, Duckner und Humboldt 1978
Mincer M., Uznanie administracyjne, Toruń 1983
Parpworth N., Constitutional and Administrative Law, Oxford University Press 2012
Poole T., Judicial Review of the Margins: Law, Power, and Prerogative, The University of Toronto Law Journal 2010, vol. 60, nr 1
Sachs M., [w:] Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2021
Schmidt-Aßmann E., Dogmatyka prawa administracyjnego, Warszawa 2022
Waline J., Droit administratif, Paris 2018
Werhan K., Principles of Administrative Law, St. Paul–Minnesota 2008
Wiszowaty M.M., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2017 r., sygn. akt I KZP 4/17. Granice prezydenckiego prawa łaski, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 4,
Wróblewski J., Stosowanie prawa (model teoretyczny), PiP 1967, nr 3
Zimmermann J., Aksjomaty prawa administracyjnego, Warszawa 2013
Zoller E., Introduction to Public Law: A Comparative Study, Leiden 2008
Prof. dr hab. Katarzyna Dudka
Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie
O hammurabizacji prawa karnego procesowego, czyli tendencje zmian przepisów kodeksu postępowania karnego w ostatnich latach
Dokonane w Kodeksie karnym w ostatnich latach zmiany przepisów spowodowały, że prawo karne stało się prawem surowym, opartym na odwecie, w którym chodzi przede wszystkim o ukaranie sprawcy, a nie jego wychowanie. Prawo karne ma na celu odstraszać a nie budować pozytywne relacje społeczne. Takie prawo charakterystyczne jest da ustrojów niedemokratycznych Ponieważ prawo karne materialne może realizować się wyłącznie za pośrednictwem procesu karnego (nie jest samowykonalne), aby osiągnąć swój cel w zakresie surowego karania sprawcy i prewencji generalnej, ustawodawca dokonał w Kodeksie postępowania karnego szeregu zmian, które zaburzyły zasadę kontradyktoryjności i wzmocniły pozycję procesową prokuratora, nie tylko w stosunku do pozostałych stron procesowych, lecz także wobec sądu, ograniczając jego imperium w sferze wydawania decyzji procesowych. W artykule zaprezentowane zostały najważniejsze zmiany dokonane w Kodeksie postępowania karnego w ostatnich latach, które są przejawem dominującej pozycji prokuratora w procesie karnym.
Słowa kluczowe: prawo karne, reforma, konstytucja, postępowanie karne, rola prokuratora
On Changing Procedural Criminal Law to Resemble Hammurabi’s Code, or Trends in Amendments to the Code of Criminal Procedure in Recent Years
In recent years the Criminal Code has been changed in a way that made criminal law harsh and based on reprisal. Punishment, rather than education, of the perpetrator is the main purpose of criminal law now. Criminal law does not aim to build positive social relations anymore – it aims to deter. Such law is typical of non-democratic systems. Since substantive criminal law can be implemented only through criminal procedural law (it is not self-executing), in order to achieve the aim of harsh punishment of the perpetrator and general prevention, the Code of Criminal Procedure was also changed in a way that upset the principle of adversarial proceedings and strengthened the position of the prosecutor not only vis-à-vis the other participants of the trial, but also the court itself, limiting the latter’s power to issue procedural decisions. The article presents the major amendments introduced in the Code of Criminal Procedure in recent years as manifestations of the dominant position of the prosecutor in the criminal trial.
Keywords: criminal law, reform, constitution, criminal procedure, role of the prosecutor
Bibliografia
Andrejew I., Zagadnienia typizacji przestępstw, Studia Iuridica 1982, nr 10
Artymiak G., Zasada podziału władzy, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. V, Sądy i inne organy postępowania karnego, red. P. Hofmański, Z. Kwiatkowski, Warszawa 2015
Bułat A., Materiały pozyskane w wyniku „prowokacji obywatelskiej” a rzetelność procesu karnego, Palestra 2022, nr 9
Cora Ł., Aksjologia procesowa a dopuszczalność dowodu z art. 168a k.p.k., PiP 2018, nr 10.
Dębiński P., Skutki procesowe dowodu uzyskanego w wyniku przekroczenia właściwości rzeczowej przez CBA, Prokuratura i Prawo 2019, nr 7–8
Gardocki L., Typizacja uproszczona, Studia Iuridica 1982, t. X
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2022
Giezek J., Znowelizowany kodeks karny jako instrument odwetowego reagowania na czyn zabroniony. W kierunku „hammurabizacji” polskiego prawa karnego, PiP 2024, nr 1
Górski A., uwagi do art. 1, [w:] Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz, red. A. Górski, Warszawa 2013
Grubalska A., Sprzeciwienie się prokuratora a sprzeciw w procesie karnym, Przegląd Sądowy 2023, nr 3
Grzegorczyk T., Procedura cofnięcia wniosku w obecnym prawie polskim, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. IV, Dopuszczalność procesu, red. P. Hofmański, M. Jeż-Ludwichowska, A. Lach, Warszawa 2015
Lubiński K., Pojęcie wymiaru sprawiedliwości w świetle Konstytucji RP, [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. 2, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011
Marek A., Redukcja warunków penalizacji jako metoda przezwyciężania trudności w stosowaniu prawa karnego, Przegląd Prawa Karnego 1995, nr 12
Marszał K., Ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych w polskim procesie karnym, Warszawa 1980
Mozgawa M., Odpowiedzialność karna za przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej, Lublin 1991
Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1976
Naleziński B., uwagi do art. 173, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2021
Patyra S., Kształt systemu rządów po 25 latach (założenia wyjściowe i ich praktyczna realizacja), PiP 2022, nr 10
Plebanek E., Zakazane owoce z drzewa poznania. O granicach dopuszczalności wykorzystania w postępowaniu karnym dowodów pozyskanych nielegalnie (uwagi na tle art. 168a k.p.k.), Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2019, nr 4
Siewierski M., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. M. Mazur, Warszawa 1976.
Waltoś S., P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2023
Waltoś S., Współzależności prawa karnego materialnego i procesowego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Prawnicze 1977, nr 74
Wąsek A., Związki prawa karnego materialnego z procedurą karną, Studia Iuridica 1997, t. XXXIII
Wysocki D., W sprawie zgodności z Konstytucją nowelizacji ustawy o prokuraturze – ponownie, PiP 2011, nr 3
Prof. dr hab. Jacek Giezek
Uniwersytet Wrocławski
Znowelizowany kodeks karny jako instrument odwetowego reagowania na czyn zabroniony. W kierunku hammurabizacji polskiego prawa karnego
Wskazując na potrzebę wzmocnienia poczucia bezpieczeństwa obywateli, ustawą z 7 lipca 2022 roku w sposób znaczący zwiększono poziom punitywności obowiązującego kodeksu karnego. Nowelizacją, której istota sprowadzała się przede wszystkim do podwyższania granic ustawowego zagrożenia oraz modyfikowania zasad wymiaru kary ograniczających swobodę orzeczniczą sądu, objęte zostały regulacje części ogólnej oraz części szczególnej kodeksu karnego. Kontrowersyjnym sposobem na osiągnięcie efektu w postaci nadmiernej punitywności (swoistej „hammurabizacji) była m.in.: – zmiana górnej granicy kary pozbawienia wolności, – znaczące podwyższanie granic ustawowego zagrożenia w przepisach części szczególnej, – stworzenie nowych typów przestępstw, – wprowadzanie kwalifikowanych typów przestępstw, prowadzące do przekształcanie występków w zbrodnie zagrożone karami do 20, a nawet 25 lat pozbawienia wolności, – ustanowienie nowych podstaw nadzwyczajnego obostrzania kary, – wprowadzenie zasad rozstrzygania zbiegu podstaw do nadzwyczajnego obostrzenia kary z podstawami do jej nadzwyczajnego złagodzenia, wyraźnie preferujących podstawy obostrzające, – modyfikacja zasad wymiaru kary, w tym zwłaszcza ogólnych dyrektyw, jakimi przy jej wymiarze winien kierować się sąd. Przyglądając się zarysowanym wyżej obszarom i kierunkom nowelizacji prawa karnego należało postawić pytanie, czy współcześnie istnieją uzasadnione przesłanki, aby zwiększać punitywność (represyjność) polskiego prawa karnego oraz jakie miałyby być jej aksjologiczne podstawy. Rzecz bowiem w tym, że wprowadzonych zmian nie da się sensownie zracjonalizować. Rodzi się także przypuszczenie, że intencją projektodawców było wykreowanie wizerunku sprawującej władzę klasy politycznej jako potrafiącej – w sposób zdecydowany i zrywający z „pobłażliwością” poprzedników – zadbać o stan bezpieczeństwa państwa oraz jego obywateli. Zasadniczy problem polega natomiast na tym, że powszechnie krytykowany efekt nowelizacji w postaci pozbawionego racjonalnych podstaw zaostrzenia odpowiedzialności karnej odpowiada wizji społeczeństwa spolaryzowanego, które sprawcę przestępstwa stygmatyzuje i wyklucza, traktując go jak wroga.
Słowa kluczowe: prawo karne, reforma prawa, konstytucja, kompetencje sądów, represyjność
The Amended Penal Code as an Instrument of Retaliatory Response to Prohibited Acts: Towards the Hammurabization of Polish Criminal Law
Highlighting the need to strengthen citizens' sense of security, the Act of 7 July 2022, significantly increased the level of punitiveness in the existing Criminal Code. Focused primarily on raising the statutory limits of penalties and modifying the principles of sentencing that restrict judicial discretion, the amendment affected provisions in both the general and specific parts of the Criminal Code. Controversially, achieving excessive punitiveness (a kind of ‘Hammurabization’) by means of: (i) changing the upper limit of imprisonment; (b) significantly raising the limits of statutory penalties in the specific part of the Code; (c) creating new types of offences; (d) introducing aggravated types of offences, transforming misdemeanors into felonies punishable by up to 20, or even 25 years of imprisonment; (e) establishing new grounds for extraordinary aggravation of punishment; (f) introducing principles for resolving conflicts between the grounds for extraordinary punishment aggravation and those for its mitigation, with clear preference for the grounds for aggravation; (g) modifying sentencing principles, including general directives the court should follow. Examining the above areas and directions of criminal law amendments raises the question whether there are justified reasons to increase the punitiveness (repressiveness) of Polish criminal law and what its axiological basis might be. The issue is that the introduced amendments are not rationally justifiable. This also gives rise to the assumption that the legislators' intention was to create an image of the ruling political class as capable of decisively breaking with the ‘leniency’ of predecessors and ensuring security of the state and its citizens. The fundamental problem is that the widely criticized effect of the amendments, the irrational increase in criminal liability, corresponds to a vision of a polarized society that stigmatizes and ostracizes offenders, treating them as enemies.
Keywords: criminal law, law reform, constitution, courts powers, repressiveness
Bibliografia
Araszkiewicz M., Dyskrecjonalność w prawie, Warszawa 2010
Giezek J, Gruszecka D., Lipiński K., Opinia na temat ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 762), Opinie i ekspertyzy. Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji 2022
Giezek J, Lipiński K., Opinia na temat projektu zmian przepisów kodeksu karnego (uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 maja 2019 roku), Biuro RPO
Giezek J., Funkcje prawa karnego w autorytarnym systemie sprawowania władzy, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 2021, t. 43, nr 1
Giezek J., Kardas P., Nowe ujęcie zasad i dyrektyw sądowego wymiaru kary. Kilka uwag na tle uchwalonych zmian normatywnych, Prokuratura i Prawo 2023, nr 7–8
Giezek J., Kardas P., O modelach ciągłości przestępstwa oraz przejawach jej instrumentalizacji w procesie karnym, Prokuratura i Prawo 2021, nr 7–8
Giezek J., Rzeczywistość oraz prawda o niej a kreowanie podstaw odpowiedzialności karnej, [w:] Pro dignitate legis et maiestate iustitiae. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Witolda Kuleszy, red. A. Liszewska, J. Kulesza, Łódź 2020
Gruszecka D., Ochrona dobra prawnego na przedpolu jego naruszenia. Analiza karnistyczna, Warszawa 2012
Jakobs G., Bürgerstrafrecht und Feindstrafrecht, [w:] Foundations and limits of Criminal Law and Criminal Procedure – An anthology in memory of Professor Fu-Tsen Hung, red. Yuhsiu Hsu, Taipei 2003
Jakobs G., Kriminalisierung im Vorfeld einer Rechtsgutsverletzung, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft 1985, nr 97
Jakobs G., Strafrecht. Allgemeiner Teil. Die Grundlagen und die Zurechnungslehre, Berlin–New York 1993
Kardas P., Konsensualna czy konfliktowa wizja struktury społecznej. Kilka uwag o funkcjach współczesnego prawa karnego w perspektywie dylematu ochrony wartości albo zarządzenia przez represję, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2023, nr 2
Krajewski K., Teorie kryminologiczne a prawo karne, Warszawa 1994
Kuczyńska H., Autorytarny proces karny. Cechy konstytutywne i próba definicji, [w:] Autorytarny proces karny. Rzetelność procesu karnego w państwie niepraworządnym, red. J. Skorupka, D. Czerwińska (w druku)
Posner R., Ekonomiczna teoria prawa karnego, Ius et Lex 2007, nr 1
Skorupka J., Czerwińska D. (red.), Autorytarny proces karny. Rzetelność procesu karnego w państwie niepraworządnym (w druku)
Tarapata S., Wymiar kary za czyn ciągły z art. 12 § 1 k.k. (analiza krytyczna art. 57b k.k.), PiP 2021, nr 12
Wojciechowski B., Dyskrecjonalność sędziowska. Studium teoretycznoprawne, Toruń 2004
Zoll A., Prawo karne w systemie totalitarnym, Znak 1992, t. 44, nr 11
Mgr Paulina Jabłońska
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Czy Konstytucja stanowi inaczej? O wyjątkach od zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji
Pytanie, które Autorka stawia jest interpretacyjne. Chodzi o ustalenie tego, jak należałoby rozumieć końcową część art. 8 ust. 2 Konstytucji, skoro w doktrynie prawa konstytucyjnego brak jest jednej i jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Z tego powodu artykuł koncentruje się na analizie treści Konstytucji i literatury obejmującej głównie doktrynalne wypowiedzi na temat wyjątków od tytułowej zasady. Z tego samego powodu poza zakresem rozważań pozostaje płaszczyzna deskryptywno-pozytywna w części, która opisuje dotychczasową praktykę interpretowania art. 8 ust. 2 Konstytucji przez organy stosujące prawo.
Słowa kluczowe: sądowe stosowanie Konstytucji, stosowanie kolizyjne, współstosowanie Konstytucji i ustawy, klauzula odraczająca, pominięcie prawodawcze
Does the Constitution Provide Otherwise? On Exceptions to the Principle of Direct Application of the Constitution
The article deals with the interpretation of Article 8(2) of the Constitution of the Republic of Poland. In the first part of the article, a critical analysis of the state of the art is carried out. In the second part, the author identifies one element omitted in the previous discussion. She believes this element to be a key point for interpretation of Article 8(2) of the Constitution. The third part of the article provides arguments to support the statement about the interpretative key to Article 8(2) of the Constitution, and cites a few examples of exceptions to the principle of direct application of the Constitution. The most important findings are as follows. First, the Constitution contains different norms on the direct application of its provisions. Second, the set of exceptions to the principle of direct application of the Constitution is not a group of constitutional provisions, but a group of circumstances in which the provisions of the Constitution do not apply directly. As an example, the effects of a judgment of the Constitutional Tribunal with the 'deferral clause' are pointed out. In this context, the article challenges the conventional understanding of the concept of exception to the principle of direct application of the Constitution.
Keywords: judicial application of the Constitution, conflict-of-laws application, co-applicability of the Constitution and a statute, deferral clause, legislative omission
Bibliografia
Chmielarz-Grochal A., Bezpośrednie stosowanie art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2016, nr 3
Działocha K. (red.), Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006
Florczak-Wątor M., Wątpliwości dotyczące wyjątku od zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji RP, Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego 2012, nr 2
Florczak-Wątor M., Względny czy bezwzględny obowiązek stosowania niekonstytucyjnej normy prawnej w okresie odroczenia, [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, Warszawa 2013
Garlicki L., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji – wprowadzenie do dyskusji, [w:] Konferencja naukowa: Konstytucja RP w praktyce, oprac. Biuro RPO, Warszawa 1999
Gutowski M., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji w orzecznictwie sądowym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 1
Jabłońska P., Pominięcie prawodawcze w procesie sądowego stosowania prawa. Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 czerwca 2019 r., K 8/17, Przegląd Konstytucyjny 2021, nr 2
Jabłońska P., Stosowanie kolizyjne w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Sądy wobec problemu hierarchicznej niezgodności norm, praca magisterska (niepubl.)
Kustra A., Wznowienie postępowania w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego, [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, Warszawa 2013
Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, PiP 2000, nr 5
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2006
Płowiec W., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z terminem utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnej regulacji, Poznań 2017
Podkowik J., Charakter i skutki prawne wyroków stwierdzających niekonstytucyjność pominięcia prawodawczego, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2017, nr 2
Radziewicz P., Glosa do postanowienia SN z 29 kwietnia 2010 r. (sygn. akt IV 37/09), Przegląd Sejmowy 2011, nr 2
Roszkiewicz J., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez organy administracji publicznej, Przegląd Legislacyjny 2015, nr 4
Trzciński J., Bezpośrednie stosowanie zasad naczelnych konstytucji przez sądy administracyjne, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2011, nr 3
Tuleja P., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Tuleja P., Wpływ przesłanki funkcjonalnej na sposób rozpoznania pytania prawnego przez Trybunał Konstytucyjny, Przegląd Sądowy 2017, nr 6
Wronkowska S., O swoistości wykładni konstytucji. Uwagi kolejne, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 1
Wronkowska S., W sprawie bezpośredniego stosowania Konstytucji, PiP 2001, nr 9
Ziółkowski M., Glosa do postanowienia SN z 29 IV 2010, IV 37/09, PiP 2011, nr 11
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Mgr Zuzanna Nowicka
Uniwersytet Warszawski
Instrumenty ochrony przeciwko SLAPP-om w polskim postępowaniu cywilnym (analiza zagadnienia na tle projektowanych regulacji EU)
Podejmowanie działań prawnych w celu uciszenia krytyki i tłumienia debaty publicznej nie jest zjawiskiem nowym, lecz coraz bardziej powszechnym. Komisja Europejska przedstawiła w kwietniu 2022 r. propozycję dyrektywy, która ma wyposażyć sądy państw członkowskich w instrumenty ułatwiające przeciwdziałanie tej praktyce, znanej jako SLAPP (ang. strategic lawsuit against public participation). Niniejsze opracowanie ma na celu porównanie rozwiązań przyjętych w projekcie dyrektywy z tymi, które już obowiązują w prawie polskim, oraz ocenę, czy gwarantują one podobny poziom ochrony. Do momentu przyjęcia dyrektywy i upływu czasu na jej implementację to przepisy prawa krajowego tworzą ramy prawne, w granicach których można przeciwdziałać SLAPPom. Ponadto porównanie propozycji dyrektywy z rozwiązaniami prawa polskiego umożliwi odpowiedź na pytanie, czy i w jakim zakresie niezbędne będzie dokonanie zmian w prawie polskim.
Słowa kluczowe: procedura cywilna, strategiczna akcja prawna przeciwko udziałowi w życiu publicznym, litygacja, komisja europejska, prawo UE, Polska
Instruments of Protection Against SLAPPs in Polish Civil Procedure : Analysis of the Matter in the Context of EU Rules Being Drafted
Taking legal action to silence criticism and stifle public debate is not a new phenomenon, but it is becoming increasingly common. In April 2022, the European Commission presented a proposal of a directive to equip the courts of Member States with instruments to help counter this practice, known as SLAPP (strategic lawsuit against public participation). This study aims to compare the solutions adopted in the draft directive with those already in force in Polish law, and to assess whether they guarantee a similar level of protection. Until the directive is adopted and time has passed for its implementation, it is the provisions of national law that create the legal framework within which SLAPPs can be countered. In addition, a comparison of what is proposed as part of the directive with the solutions existing in Polish law enables answering the question whether changes to Polish law will be necessary, and to what extent.
Keywords: civil procedure, strategic lawsuit against public participation, litigation, European Commission, EU law, Poland
Bibliografia
Brzozowski W., Krzywoń A., Wiącek M., Prawa człowieka, Warszawa 2019
Czarny-Drożdżejko E., Przestępstwa prasowe, Warszawa 2013
Gardocki L., Europejskie standardy wolności wypowiedzi a polskie prawo karne, PIP 1993, nr 3
Gołaczyński J. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 2012
Góra-Błaszczykowska A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2016
Grzegorczyk P., Walasik M., Zedler F., Nadużycie prawa procesowego cywilnego, Warszawa 2019
Jakubecki A., Sankcje za nadużycie uprawnień procesowych w kodeksie postępowania cywilnego, Palestra 2009, nr 11–12
Marciniak A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Warszawa 2019,
Osajda K., Nadużycie prawa w procesie cywilnym, Przegląd Sądowy 2005, nr 5
Plebanek M.G., Nadużycie praw procesowych w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012
Rylski P. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2021
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2018
Sobczak J., Prawo do krytyki a kontratyp zniesławienia, Studia Medioznawcze 2103, nr 2
Sośniak M., Klauzula porządku publicznego w prawie międzynarodowym prywatnym, Warszawa 1961
Szanciło T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Warszawa 2019
Weitz K., Nadużycie „prawa” procesowego cywilnego, Polski Proces Cywilny 2020, nr 1
Zaremba M., Europejskie i krajowe standardy swobody wypowiedzi na przykładzie „polskich spraw” w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, cz. I, Europejski Przegląd Sądowy 2016, nr 11
Zaremba M., Europejskie i krajowe standardy swobody wypowiedzi na przykładzie „polskich spraw” w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, cz. II, Europejski Przegląd Sądowy 2016, nr 12
Zembrzuski T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Warszawa 2020
Dr Daniela Wybrańczyk
Uniwersytet SWPS w Warszawie
Czy prawo powinno zajmować się zjawiskiem gniazdownictwa? (prolegomena)
Narastające zjawisko „gniazdownictwa” powoduje, że opóźnione staje się wejście młodych ludzi w dorosłość. Tym samym później zakładają oni rodziny, co skutkuje zmianami w strukturze demograficznej i socjologicznej. Należy się zatem zastanowić, czy „gniazdownictwo” jest także zagadnieniem prawnym oraz czy zmniejszenie skali tego zjawiska wymaga systemowych zmian w prawie. Artykuł wskazuje ponadto obszary badawcze, które powinny zostać poddane analizie w celu oceny aktualnej sytuacji prawnej pełnoletnich dzieci mieszkających z rodzicami lub jednym z nich. Zagadnienia przedstawione w artykule wpisują się w teorię „ochrony słabszych”. Ponadto wskazują na konieczność uwzględnienia przy ich omawianiu pojęcia rodziny rozumianej w perspektywie konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: gniazdownictwo, rodzina, usamodzielnienie, pełnoletnie dzieci, ochrona słabszych
Should Law Deal with the ‘Nesting’ Phenomenon? (Prolegomena)
The growing phenomenon of ‘nesting’ means that the entry of young people into adulthood is delayed. Thus, they start families later, which results in changes in the demographic and sociological structure. Therefore, one should consider whether ‘nesting’ is also a legal issue and whether reducing the scale of this phenomenon requires systemic legislative amendments. The article also indicates research areas that should be analysed in order to assess the current legal situation of adult children living with their parents or one of them. The issues presented in the article are part of the theory of ‘protection of the weaker party’. In addition, these issues emphasise the need to take into account the concept of family as understood in the constitutional perspective when discussing them.
Keywords: nesting, family, independence, adult children, protection of the weaker party
Bibliografia
Arnett J.J., Emerging Adulthood: The Winding Road from the Late Teens Through the Twenties, Oxford 2004
Arnett J.J., Emerging Ddulthood: The Winding Road from the Late Teens Through the Twenties (2nd edition), Oxford 2019
Bakiera L., Rodzina z perspektywy socjologicznej i psychologicznej: ciągłość i zmiana, Roczniki Socjologii Rodziny 2006, nr 17
Banaszak B., Zieliński M., Konstytucyjne i ustawowe pojęcie rodziny, Monitor Prawniczy 2014, nr 7
Barszcz P., Zjawisko gniazdownictwa w krajach Unii Europejskiej – skala, przyczyny, skutki. Casus Polski, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2019, nr 69
Bartosz B., Lewandowska A., Antczak I., The Nestling – Waiting for Adulthood?, Polish Journal of Applied Psychology 2014, vol. 12, nr 3
Bieńko M., Kwak A., Rosochacka-Gmitrzuk M. (red.), Wciąż jeszcze w gnieździe rodzinnym? Socjologiczne spojrzenia na młodych dorosłych, Warszawa 2017
Bieńko M., Psychosocial and Economic Aspects of Nesting as Perceived by Adult Children Living with their Parents, Studia Humanistyczne AGH 2018, t. 17, nr 4
Blus P., Model interdyscyplinarny – zasadny cel nauk prawnych czy etap przejściowy na drodze do zniesienia odrębności dyscyplin naukowych, [w:] Interdyscyplinarne ujęcie prawa, Warszawa 2013
Boguszewski R., Piszczatowska-Oleksiewicz M., Pełnoletnie dzieci mieszkające z rodzicami, Komunikat z badań nr 98, Warszawa 2017
Borysiak W., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Boyd M., Norris D., The Crowded Nest: Young Adults at Home, Canadian Social Trends 1999, nr 11-008
Brągiel J., Skutki rozwodu rodziców – z perspektywy dorosłego życia, Roczniki Socjologii Rodziny UAM 1999, nr 11
Bucoń P., Konstytucyjne podstawy wspierania rodziny przez władze publiczne w Polsce, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2019, nr 4
Bucoń P., Konstytucyjne prawo dziecka do opieki i pomocy władz publicznych, Przegląd Sejmowy 2020, nr 3
Feja-Paszkiewicz A., Ochrona i opieka państwa w stosunku do rodzin – uwagi konstytucyjnoprawne, Przegląd Prawa Publicznego 2020, nr 7–8
Fry R., For the First Time in Modern Era, Living with Parents Edges out Other Living Arrangements for 18- to 34-year-olds, Pew Research Centre 2016
Gierańczyk W., Sytuacja osób młodych w Polsce na tle państw europejskich, Wiadomości Statystyczne 2016, nr 10, r. LXI
Glinowiecki M., Specyfika gniazdowania osób chorych na schizofrenię, Societas/Communitas 2017, nr 2
Haberko J., Charakter prawny relacji rodzice – dorosłe dzieci w kontekście zobowiązań alimentacyjnych rodziców, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2015, nr 4
Hamilton G., Harris L., Parent Abuse by Dependent Adult Children Living in the Family Home: A Gap in the Service?, Journal of Family Studies 2021, nr 12
Hartmann D., Swartz T.T., The New Adulthood? The Transition to Adulthood from the Perspective of Transitioning Young Adults, Advances in Life Course Research 2006, nr 34
Ignaczewski J., [w:] Komentarz do spraw rodzinnych, red. J. Ignaczewski, Warszawa 2014
Kabza E., Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka pełnoletniego po nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 2008 r., Acta Iuris Stetinensis 2014, nr 6
Kluza J., Przestępstwo przemocy ekonomicznej, Prokuratura i Prawo 2019, nr 9
Kokociński M., „Kiedy wyprowadzę się z domu?”. Postawy młodzieży wobec momentu usamodzielnienia się, Societas/Communitas 2017, nr 2
Krzaklewska E., Odrzucanie dorosłości czy nowa dorosłość? Dylematy i dyskusje w badaniu procesów wchodzenia w dorosłość, Societas/Communitas 2014, nr 1
Krzaklewska E., W stronę międzypokoleniowej współpracy? – wyprowadzenie się z domu rodzinnego z perspektywy dorosłych dzieci i ich rodziców, Societas/Communitas 2017, nr 2
Kwak A., Dorosłe dzieci nadal w „gnieździe” – bo jest im dobrze czy mimo że jest im źle w nim?, Societas/Communitas 2017, nr 2
Lee J.C., Mortimer J.T., Attainment of Financial Independence in Early Adulthood, Longit Life Course Studies 2009, nr 1
Łętowska E., Wirtualizacja sądowej ochrony słabszych, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, Warszawa 2016
Majerek B., Młody prekariat, czyli codzienna niepewność, Wrocław 2017
Pałecki K., Społeczne wyznaczniki skutecznego oddziaływania prawem na stosunki rodzinne, Kraków 1977
Peszat K., Cybulska M., Murawska E., Nowakowska G., [w:] Generation of Young Adults Living with their Parents in Poland, red. A. Cacko, Warsaw 2021
Piotrowska M., Wpływ rozwodu rodziców na dorosłe życie ich dzieci. Przegląd badań, Rocznik Andragogiczny 2010
Piotrowski K., Wkraczanie w dorosłość. Tożsamość i poczucie dorosłości młodych osób z ograniczeniami sprawności, Warszawa 2010
Piszczatowska-Oleksiewicz M., Odraczanie wyprowadzki z rodzinnego gniazda – konieczność czy strategia? Analiza zjawiska w Polsce, Societas/Communitas 2017, nr 2
Piszczatowska-Oleksiewicz M., Polscy gniazdownicy. O powodach, dla których dorosłe dzieci mieszkają z rodzicami, Studia Społeczne 2014, t. XXIV
Rosochacka-Gmitrzak M., Młodzi dorośli mieszkający z rodzicami – analiza wybranych interpretacji zjawiska, Societas/Communitas 2017, nr 2
Rott-Pietrzyk E., Aksjologia leżąca u podstaw ochrony strony słabszej (agenta) w stosunkach profesjonalnych (na przykładzie sprawy Lexitor i Rigall), PiP 2022, nr 11
Safjan M., Mikłaszewicz P., Granice uprzywilejowania wyrównawczego, Przegląd Sejmowy 2011, nr 6, s. 32 i n.
Sińczuch M., Młodzi dorośli w Polsce w latach 2000–2015, w kontekście procesu uzyskiwania niezależności od rodziny pochodzenia, Societas/Communitas 2017, nr 2
Smyczyński T., Rodzina i prawo rodzinne w świetle nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12
Smyczyński T., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014
Stembelski M., Rodzina jako wartość konstytucyjna, Przegląd Konstytucyjny 2021, nr 3
Sylwestrzak A., Obowiązki dziecka wobec rodziców, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2001, nr 3
Szlendak T., Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa 2010
Szluz B., O dorosłych dzieciach mieszkających z rodzicami (na przykładzie wybranych państw), Societas/Communitas 2017, nr 2
Sztandera F., Glosa częściowo krytyczna do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2018 r. (sygn. III CZP 11/18), Zeszyt Studencki Kół Naukowych Wydziału Prawa i Administracji UAM 2020, nr 10
Tuleja P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Tyszka Z., Socjologia rodziny w Polsce, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1990, nr 3–4
Wieteska M., Międzypokoleniowy dialog wspólnie zamieszkujących dorosłych dzieci i ich rodziców – perspektywa społeczno-ekonomiczna, Wychowanie w Rodzinie, nr 1, t. XI
Wieteska M., Wczesna dorosłość w ponowoczesności. Odraczanie autonomii w kontekście zamieszkiwania z rodziny pochodzenia, Ogrody Nauki i Sztuki 2014, nr 4
Wiszejko-Wierzbicka D., Kwiatkowska A., Wchodzenie w dorosłość. Ogólnopolskie badanie młodych Polaków w wieku 18–29 lat, Studia Socjologiczne 2018, nr 2
Wrona G., Konflikt a przemoc. Zastosowanie art. 207 § 1 KK w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Warszawa 2016
Wybrańczyk D., Kształtowanie kontaktów rodziców z ubezwłasnowolnionym dorosłym dzieckiem – glosa – III CZP 11/18, Monitor Prawniczy 2018, nr 24
Wybrańczyk D., Sytuacja prawna małoletniego dziecka rozwodzących się rodziców, Warszawa 2022
Wybrańczyk D., Niesamodzielne pełnoletnie dziecko – rozwód rodziców i alimentacja na rzecz dziecka, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2022, nr 2
Wybrańczyk D., Wpływ rozwodu na sytuację prawną pełnoletniego niepełnosprawnego dziecka rozwiedzionych rodziców – władza rodzicielska i kontakty, Przegląd Sądowy 2021, nr 9
Xiao J.J., Chatterjee S., Kim J., Factors Associated with Financial Independence of young Adults, International Journal of Consumer Studies 2014, nr 38
Żadkowska M., Herzberg-Kurasz M., „Boomeranging covidowy” – o powrotach dorosłych dzieci do domów. Perspektywa rodziców, Przegląd Socjologii Jakościowej 2022, nr 1
Prof. dr hab. Maciej Siwicki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Kilka uwag na temat przesłanki identyfikowalności osoby w analizie predykcyjnej i profilowaniu w zbiorach typu big data z punktu widzenia RODO
W przedmiotowym opracowaniu poddano analizie regulacje normatywne przyjęte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.4.2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (RODO), w celu odpowiedzi na pytanie, jakie kryteria uwzględnić przy ocenie przesłanki identyfikowalności osoby, której dane są przetwarzane w zbiorach typu big data. Dzięki odpowiedzi na to pytanie możliwe będzie wskazanie w jakich sytuacjach powinno mówić się o objęciu zakresem ochronnym RODO osób, których dane pozyskane ze zbiorów big data są przetwarzane dla celów analizy predykcyjnej i profilowania. W oparciu o te ustalenia przeprowadzona została także ocena obowiązków nakładanych przez RODO na podmioty przetwarzające dane osobowe w sytuacji, gdy źródłem danych są informacje pozyskane ze zbiorów typu big data.
Słowa kluczowe: RODO, dane osobowe, profilowanie, wtórna identyfikowalność, analiza predykcyjna
A Few Remarks About the Condition of a Person’s Identifiability in Predictive Analysis and Profiling in Big Data from GDPR Perspective
The article analyses the norms adopted in Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the protection of natural persons with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data (GDPR) in order to answer the question what criteria to take into account when assessing the condition of identifiability of a person whose data are processed in Big Data. An answer to this question enables indicating in what situations one should talk about covering with the GDPR protection persons whose data obtained from large datasets are processed in predictive analysis and profiling. The further purpose of the article is to conduct an analysis of obligations imposed by the GDPR on entities processing information obtained from Big Data.
Keywords: GDPR, personal data, profiling, secondary identifiability, predictive analysis
Bibliografia
Barta J., Fajgielski P., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, Kraków 2011
Bosco F. i in., Profiling Technologies and Fundamental Rights and Values: Regulatory Challenges and Perspectives from European Data Protection Authorities, Dordrecht 2014
Buczyński S., Działania na zbiorach typu big data z perspektywy ochrony praw e-konsumenta, [w:] Ochrona prawna konsumenta na rynku mediów elektronicznych, red. M. Królikowska-Olczak, B. Pachuca-Smulska, Warszawa 2015
Buczyński S., Działania na zbiorach typu big data z perspektywy rozwoju i ochrony rynku usług zdrowotnych, detekcja white coat crime, [w:] Przeciwdziałanie patologiom na rynku medycznym i farmaceutycznym, red. A. Dobies, W. Pływaczewski, Warszawa 2019
Byrski J., Hoser H., Social media oraz technologie umożliwiające śledzenie użytkowników Internetu a współadministrowanie danymi osobowymi (dodatek MoP 21/2019), Monitor Prawniczy 2019, nr 21
Czerniawski M., Obowiązki administratora danych wynikające z prawa do przenoszenia danych (dodatek MoP 20/2017), Monitor Prawniczy 2017, nr 20
Drobek P., Zasada celowości w dobie wielkich zbiorów danych (big data) (dodatek MoP 9/2014), Monitor Prawniczy 2014, nr 9
Fajgielski P., Ochrona danych osobowych w telekomunikacji – aspekty prawne, Lublin 2003
Grzelak A., Wróblewski M., [w:] Ustawa o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości. Komentarz, red. A. Grzelak, Warszawa 2019
Hornung G., Wagner B., Der schleichende Personenbezug. Die Zwickmühle der Re-Identifizierbarkeit in Zeiten von Big Data und Ubiquitous Computing, Computer und Recht 2019, nr 9
Jagielski M., Prawo do ochrony danych osobowych. Standardy europejskie, Warszawa 2012
Konarski X., Profilowanie danych osobowych na podstawie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych – dotychczasowy i przyszły stan prawny w UE oraz w Polsce (dodatek MoP 20/2016), Monitor Prawniczy 2016, nr 20
Konarski X., Profilowanie danych osobowych na podstawie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych – dotychczasowy i przyszły stan prawny w UE oraz w Polsce, [w:] Polska i europejska reforma ochrony danych osobowych, red. E. Bielak-Jomaa, D. Lubasz, Warszawa 2016
Krasuski A., Status prawny sztucznego agenta. Podstawy prawne zastosowania sztucznej inteligencji, Warszawa 2021
Kurek J., Taczkowska-Olszewska J., Ochrona danych osobowych jako realizacja zadań w obszarze bezpieczeństwa państwa, Warszawa 2020
Lai L., Świerczyński M. (red.), Prawo sztucznej inteligencji, Warszawa 2020
Leja P., Ochrona danych osobowych a Internet rzeczy, profilowanie i repersonalizacja danych, Prawo Mediów elektronicznych 2017, nr 3
Lis W., Zjawisko profilowania jako przejaw naruszenia prawa do prywatności w środowisku cyfrowym, [w:] Prawo prywatności jako reguła społeczeństwa informacyjnego, red. K. Chałubińska-Jentkiewicz, K. Kakareko, J. Sobczak, Warszawa 2017
Litwiński P. (red.), Ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych. Ustawa o ochronie danych osobowych. Wybrane przepisy sektorowe. Komentarz, Warszawa 2021
Litwiński P., Pojęcie danych osobowych w ogólnym rozporządzeniu o ochronie danych osobowych. Glosa do wyroku TS z dnia 19 października 2016 r., C-582/14, Europejski Przegląd Sądowy 2017, nr 5
Lorentz N., Profiling – Persönlichkeitsschutz durch Datenschutz? Eine Standortbestimmung nach Inkrafttreten der DSGVO, Tübingen 2020
Mednis A., Cechy zgody na przetwarzanie danych osobowych w opinii Grupy Roboczej Art. 29 dyrektywy 95/46 Nr 15/2011 (WP 187), Monitor Prawniczy 2012, nr 7
Mednis A., Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz, Warszawa 2001
Milczarek E., Prywatność wirtualna. Unijne standardy ochrony prawa do prywatności w Internecie, Warszawa 2020
Politou E., Alepis E., Patsakis C., Profiling tax and financial behaviour with big data; under the GDPR, Computer Law & Security Review 2019, vol. 35
Racka K., Big data – znaczenie, zastosowania i rozwiązania technologiczne, Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku. Nauki Ekonomiczne 2016, t. XXIII
Rojszczak M., Ochrona prywatności w cyberprzestrzeni z uwzględnieniem zagrożeń wynikających z nowych technik przetwarzania informacji, Warszawa 2019
Szymielewicz K., Reforma europejskiego prawa o ochronie danych osobowych z perspektywy praw obywateli – więcej czy mniej ochrony? (dodatek MoP 20/2016), Monitor Prawniczy 2016, nr 20
Szymielewicz K., Walkowiak A., Autonomia informacyjna w kontekście usług internetowych: o znaczeniu zgody na przetwarzanie danych i ryzykach związanych z profilowaniem (dodatek MoP 9/2014), Monitor Prawniczy 2014, nr 9
Taczkowska-Olszewska J., Chałubińska-Jentkiewicz K., Nowikowska M., Retencja, migracja i przepływy danych w cyberprzestrzeni. Ochrona danych osobowych w systemie bezpieczeństwa państwa, Warszawa 2019
Wiedemann K., Profiling and (automated) decision-making under the GDPR: A two-step approach, Computer Law & Security Review 2022, vol. 45
Wiewiórowski W.R., Prawo do prywatności w systemie inteligentnych sieci (dodatek MoP 8/2013), Monitor Prawniczy 2013, nr 8
Wiewiórowski W.R., Założenia wstępne dla zrównoważonego przetwarzania informacji ze źródeł publicznych w czasach big data, [w:] Jawność i jej ograniczenia, t. XII, Model regulacji, red. T. Bąkowski,Warszawa 2016
Mgr Dominik D. Mielewczyk
Uniwersytet Gdański
Przestrzeń trójwymiarowa a istota nieruchomości gruntowej
W artykule poddano analizie znaczenie pojęcia „przestrzeń” oraz dokonano jego kwalifikacji prawnej na tle obowiązującej regulacji polskiego prawa rzeczowego. Ustalone zostało znaczenie terminu „nieruchomość gruntowa” oraz zbadano w jaki sposób wyodrębnienie prawne i części składowe wpływają na grunt. W pracy przedstawiono również kluczową kwestię relacji gruntu względem przestrzeni w świetle polskiego prawa rzeczowego. Tezami artykułu są stwierdzenia, że: 1) przestrzeń trójwymiarową należy postrzegać w sposób materialno-niematerialny (mieszany); 2) tylko elementy przestrzeni w aspekcie materialnym, po spełnieniu określonych warunków prawnych stają się częścią gruntu, gdyż rzeczą może być jedynie obiekt w pełni materialny; 3) część przestrzeni niematerialnej w której rozciąga się prawo własności gruntu nie może być przedmiotem prawa własności, ani innego prawa rzeczowego. Jest ona relewantna dla prawa rzeczowego tylko jako punkt odniesienia dla określonych elementów rzeczywistości regulowanych przez normy prawnorzeczowe.
Słowa kluczowe: nieruchomość, grunt, granice własności, materialność, niematerialność, prawo rzeczowe, przestrzeń trójwymiarowa, powierzchnia, części składowe
Three-Dimensional Space Versus the Essence of Land Property
The article analyses the meaning of the term ‘space’ and its legal qualification against the background of the current regulation of Polish property law. The meaning of the term ‘land property’ is established and it is examined how legal subdivision and components affect land property. The paper also presents the key issue of the relationship of land property to space under Polish property law. The article posits that: (1) three-dimensional space should be perceived in a material-immaterial (mixed) manner; (2) only the elements of space in the material aspect, when certain conditions are met, become part of the land property, as only a fully material object can be a thing; (3) the immaterial part of space in which the right of ownership of land property extends cannot be the object of ownership or any other property right. Immaterial part of space is relevant to property law only as a reference point for certain elements of reality regulated by property law norms.
Keywords: real property, land property, limits of ownership, materiality, immateriality, property law, three-dimensional space, surface, components
Bibliografia
Balwicka-Szczyrba M., [w:] M. Balwicka-Szczyrba, G. Karaszewski, A. Sylwestrzak, Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014
Barłowski B., Pojęcie nieruchomości gruntowej położonej w mieście i istota podziału takiej nieruchomości w świetle ustawy z dnia 6 lipca 1972 roku, Palestra 1980, nr 11–12, Warszawa 1980
Bednarek M., Mienie. Komentarz do art. 44–553 Kodeksu cywilnego, Zakamycze 1997
Grzybowski S., Przedmioty stosunków cywilnoprawnych, [w:] System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, red. W. Czachórski, red. S. Grzybowski, Warszawa 1985
Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, Ossolineum 1974
Kamiński Ł., Administracyjnoprawne ograniczenia prawa własności nieruchomości, Łódź 2018
Katner W.J., Przedmioty stosunku cywilnoprawnego, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Klein A., Ewolucja pojęcia nieruchomości w polskim prawie cywilnym, [w:] Prace z prawa cywilnego: wydane dla uczczenia pracy naukowej Profesora Józefa Stanisława Piątowskiego, red. B. Kordasiewicz, E. Łętowska, Warszawa 1985
Mikosz R., Granice przestrzenne nieruchomości gruntowych, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2013
Mysiak P., O pojęciu nieruchomości gruntowej, Rejent 2004, nr 8
Piątowski J.S., Zakres i wykonywanie własności nieruchomości, [w:] System Prawa Cywilnego, t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, red. J. Ignatowicz, Warszawa 1977
Rudnicki S., Pojęcie nieruchomości gruntowej, Rejent 1994, nr 1
Sokołowski T., [w:] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz. Art. 1–44911, red. M. Gutowski, Warszawa 2016
Steinberg W., Prawo sąsiedzkie, Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne 1933, nr 1–12
Swaczyna B., Prawne wyodrębnienie gruntu na powierzchni ziemi, Rejent 2002, nr 9
Sylwestrzak A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022
Sylwestrzak A., Zakres nieruchomości gruntowej w płaszczyźnie poziomej, Monitor Prawniczy 2010, nr 2
Wasilkowski J., Prawo własności w PRL. Zarys wykładu. Opracowanie przy współudziale Marka Madeya, Warszawa 1969
Wasilkowski J., Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1960
Wilk A., Konstrukcja ograniczonych praw rzeczowych a prawo własności warstwowej, [w:] Prawo własności warstwowej. Zagadnienia wybrane, red. J. Jaworski, B. Szmulik, Warszawa 2022
Wróblewski S., Zarys wykładu prawa rzymskiego. Historya stosunków wewnętrznych Rzymu i źródeł prawa, losy prawa rzymskiego po śmierci Justyniana, nauki ogólne rzymskiego prawa prywatnego, Kraków 1916
Zaradkiewicz K., „Warstwowość” nieruchomości gruntowej w świetle prawa rzeczowego, [w:] Prawo własności warstwowej. Zagadnienia wybrane, red. J. Jaworski, B. Szmulik, Warszawa 2022
Dr Witold Daniłowicz
Warszawa
Ochrona praw właścicieli nieruchomości w procesie tworzenia i wydzierżawiania obwodów łowieckich
W 2014 r. Trybunał Konstytucyjny uznał w wyroku P 19/13, że objęcie nieruchomości gruntowej granicami obwodu łowieckiego aktualizuje ograniczenia podstawowych praw właścicielskich. W rezultacie uznał procedurę tworzenia obwodów łowieckich nieprzewidującą udziału w niej właścicieli nieruchomości położnych na ich terenie za niekonstytucyjną. W kolejnym wyroku dotyczącym obwodów łowieckich – K 45/16 z 2019 r. Trybunał analizował procedurę wydzierżawiania obwodów łowieckich, która także nie przewidywała udziału właścicieli gruntów. Tym razem jednak nie dostrzegł naruszenia standardów konstytucyjnych. Ustawa nowelizująca ustawę łowiecką z 2018 r. przyznała właścicielom prawo do zgłaszania uwag w procesie tworzenia obwodów łowieckich i kilka innych dodatkowych uprawnień. Żadne z nich nie ma jednak praktycznego znaczenia dla właścicieli gruntów. Źródłem problemu jest wadliwe przyjęcie przez Trybunał, że do naruszenia uprawnień właścicielskich dochodzi na skutek utworzenia obwodu łowieckiego a nie na skutek jego wydzierżawienia. Dopiero w tym momencie powstaje po stronie dzierżawcy obwodu obowiązek prowadzenia gospodarki łowieckiej, a po stronie właściciela jego korelat - obowiązek znoszenia jej wykonywania przez uprawniony podmiot.
Słowa kluczowe: własność, obszar łowiecki, ograniczenie podstawowych praw właściciela, Konstytucja, prawo łowieckie
Protection of Rights of Real Property Owners in the Process of Establishing and Leasing out Hunting Areas
In 2014, the Constitutional Tribunal, in its judgment P 19/13, recognized that including real property into a hunting area limits basic ownership rights. Consequently, the Tribunal pronounced unconstitutional the procedure leading to the establishment of hunting areas, which did not provide for the participation of property owners. In its next judgment dealing with hunting areas – K 45/16 of 2019 – the Tribunal considered the procedure of leasing out hunting areas, which, similarly, did not provide for the participation of property owners. This time, however, the Tribunal did not find a violation of constitutional standards. The statute amending the Hunting Law of 2018 granted property owners the right to submit comments in the process of establishing hunting areas as well as several other rights. None of them, however, have any practical value for the owners of land. The source of the problem is the mistaken assumption made by the Tribunal that ownership rights are infringed as a result of the inclusion of property in a hunting area rather than as a result of its being leased out. It is at that moment that the obligation on the part of lessee of hunting rights to use the area in accordance with hunting regulations arises and so does the property owner’s obligation to endure such use of their property by the lessee.
Keywords: property, hunting area, limitation of basic ownership rights, Constitution, hunting law
Bibliografia
Daniłowicz W., Łowiectwo a obowiązek państwa dbałości o środowisko, Studia Prawnoustrojowe 2019, nr 43
Daniłowicz W., Obwód łowiecki w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2014 r., Przegląd Prawa Ochrony Środowiska 2016, nr 1
Daniłowicz W., Prawo łowieckie, Warszawa 2020
Daniłowicz W., Prawo polowania, Warszawa 2018
Jarosz-Żukowska S., Gwarancja ochrony własności i innych praw majątkowych, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014
Ostrowski P., Kto decyduje o tym, komu wydzierżawić obwód, Brać Łowiecka 2022, nr 9
Prof. dr hab. Przemysław Drapała
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody spowodowane ograniczeniami praw i wolności w czasie epidemii Covid-19 (polemika z M. Pyziak-Szafnicką i R. Strugałą)
Przedstawione w artykule argumenty stanowią głos polemiczny w toczącej się dyskusji na temat odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej (Skarbu Państwa) za szkody wynikające z ograniczeń praw i wolności (w tym zwłaszcza dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej) wprowadzanych w naszym kraju w związku z wystąpieniem epidemii COVID-19. Zagadnienie to było już przedmiotem wypowiedzi kilku autorów, publikowanych nie tylko na łamach „Państwa i Prawa”, które zostały podsumowane w dalszej części pracy. Do polemiki skłaniają poglądy wyrażone przez M. Pyziak-Szafnicką , a pośrednio (z uwagi na powołanie zbliżonych argumentów) także przez R. Strugałę oraz M. Florczak-Wątor (określanych dalej łącznie jako autorzy). Polemika z M. Pyziak-Szafnicką, zważywszy na Jej ceniony dorobek naukowy, autorytet, a także doświadczenie sędziego konstytucyjnego, jest per se wyzwaniem intelektualnym, niemniej wątpliwości, które zrodziła lektura powołanej przez Nią i pozostałych autorów argumentacji, uzasadniają w mojej ocenie potrzebę prezentacji kontrargumentów. Niezależnie od tego podjęcie polemicznej dyskusji z zapatrywaniami tej klasy Autorki należy do przyjemniejszych elementów życia naukowego.
Słowa kluczowe: epidemia COVID-19, ograniczenia działalności gospodarczej, odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej, stan nadzwyczajny, sprzeczność z Konstytucją, związek przyczynowy
The State Treasury's Liability for Losses Caused by Restrictions on Rights and Freedoms During the Covid-19 Epidemic (Polemic with M. Pyziak-Szafnicka and R. Strugała)
This article is a polemical voice in an ongoing debate regarding the liability of the public authorities (State Treasury) for losses resulting from restrictions on rights and freedoms, especially those related to economic activity, introduced in Poland in connection with the Covid-19 epidemic. The author presents counterarguments against the position expressed by M. Pyziak-Szafnicka, indirectly also by R. Strugała and M. Florczak-Wątor, who, in principle, exclude the possibility of an adequate causal relationship between the introduction of the aforementioned restrictions on rights and freedoms and the loss, citing the hypothetical lawful behaviour of public authorities (causa superveniens). The author presents several significant arguments leading to the conclusion that the State Treasury, in connection with the introduction (contrary to the Constitution of the Republic of Poland) of restrictions on basic rights and freedoms, associated with the fight against the Covid-19 epidemic, including restrictions upon economic activity, cannot effectively rely on its hypothetical lawful behaviour as a circumstance excluding its liability in damages. Consequently, the pecuniary loss (in the form of damnum emergens and lucrum cessans) arising from the introduction of these restrictions can, in principle, remain in an adequate causal relationship with the aforementioned damaging action of the public authority (Article 361(1) of the Civil Code), and the assessment of the existence of this relationship is a quaestio facti.
Keywords: COVID-19 epidemic, restrictions on business activity, public authorites’ liability in damages, state of emergency, unconstitutionality, causal link
Bibliografia
Bednarczyk-Płachta A., Kumela-Romańska M., Prawne aspekty odpowiedzialności odszkodowawczej państwa z tytułu czasowego ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej spowodowanego COVID-19. Wybrane zagadnienia, Przegląd Prawa Publicznego 2020, nr 11
Bosek L., Stan epidemii. Konstrukcja prawna, Warszawa 2022
Bosek L., Bezprawie legislacyjne, Warszawa 2021
Florczak-Wątor M., Niekonstytucyjność ograniczeń praw i wolności jednostki wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, PiP 2020, nr 12
Jastrzębski J., O wyprzedzającej przyczynowości, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2003, nr 3
Jastrzębski J., Dyferencyjna metoda ustalania szkody w sprawach reprywatyzacyjnych – krytyczne uwagi na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Przegląd Sądowy 2016, nr 3
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2021
Kaliński M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018
Kaliński M., O błędach w stosowaniu konstrukcji tzw. causa superveniens, Przegląd Sądowy 2013, nr 1
Kardas P., Konstytucyjne podstawy rozstrzygania kolizji obowiązków i konfliktów dóbr w czasie epidemii, Palestra 2020, nr 6
Koch A., Metodologiczne zagadnienie związku przyczynowego w prawie cywilnym, Poznań 1975
Koch A., Związek przyczynowy jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej, Warszawa 1975
Pecyna M., Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za ograniczenia praw i wolności w czasie epidemii COVID-19, PiP 2021, nr 12
Pyziak-Szafnicka M., Naprawienie szkód spowodowanych ograniczeniami praw i wolności w czasie epidemii SARS-CoV-2 (głos w dyskusji), PiP 2022, nr 9
Strugała R., Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wynikające z zakazów prowadzenia działalności gospodarczej w okresie pandemii COVID-19, Przegląd Prawa Handlowego 2021, nr 5
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1998
Szupnar A., Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975
Trzaskowski R., Uwagi o hipotetycznej przyczynowości, [w:] Sine Ira et Studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016
Zoll F., Południak-Gierz K., Bańczyk W., Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkody majątkowe spowodowane ograniczeniami wprowadzonymi w związku z COVID-19, Studia Prawa Prywatnego 2021, nr 3
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Dr Dawid Gregorczyk
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Konstytucyjne prawo do zgromadzeń cyklicznych? Glosa do postanowienia Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN z 20.10.2022 r., I NSNc 247/22
Komentowane orzeczenie uchyliło w trybie pozakodeksowym prawomocne orzeczenia sądów powszechnych i oddaliło odwołanie Prezydenta Miasta Warszawy od decyzji wojewody wyrażającej zgodę na cyklicznego zgromadzenia w Narodowe Święto Niepodległości. Podstawą uwzględnienia skargi nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego było naruszenie konstytucyjnych wolności i praw obywatelskich. W glosie orzeczenie oceniono krytycznie, ponieważ Konstytucja RP nie przewiduje prawa do zgromadzeń cyklicznych. To prawo stanowi wręcz ograniczenie konstytucyjnej wolności obywateli. Ponadto dyskusyjne było orzekanie co do istoty sprawy, gdy ustalenia glosowanego orzeczenia były niepełne i inne niż orzekających wcześniej sądów. Pominięta została przy tym tak istotna kwestia jak ocena legalności wydarzeń, które miały być podstawą uzyskania prawa do zgromadzeń cyklicznych. W glosie podzielono natomiast stanowisko, zgodnie z którym organy gminy nie mają legitymacji procesowej do zaskarżania decyzji wojewody w sprawach zgromadzeń cyklicznych. W analizowanej sprawie jednak uchybienie to nie mogło skutkować uwzględnieniem skargi nadzwyczajnej.
Słowa kluczowe: zgromadzenia publiczne, konstytucja, Trybunał Konstytucyjny, wolności i prawa, prawo konstytucyjne, wolność zgromadzeń, zgromadzenia cykliczne
A Constitutional Right to Cyclical Assemblies? Commentary on Order of the Extraordinary Review and Public Affairs Chamber of the Supreme Court of 21 October 2022, I NSNc 247/22
The commented order repealed, in a procedure not defined in the code, final and valid judgments of ordinary courts and dismissed the appeal of the Mayor of Warsaw against the decision of the province governor granting permission for cyclical assemblies on the National Independence Day. The grounds for accepting the extraordinary appeal of the Prosecutor General was the violation of constitutional freedoms and civil rights. However, the judgment was criticized the right to cyclical assemblies is not provided for in the Constitution of the Republic of Poland and even constitutes a restriction of citizens' constitutional freedom. Moreover, the findings of fact in the commented judgment were incomplete and different from those of the courts adjudicating before, making the adjudication on the merits of the case questionable. An important issue was also omitted, namely the assessment of the legality of events that were to be the basis for obtaining the right to cyclical assemblies. Nevertheless, the commentor shares the view that municipal authorities lack legal standing to challenge decisions of the province governor in matters of cyclical assemblies. However, in the analysed case, this failure could not result in the extraordinary appeal being granted.
Keywords: public assemblies, constitution, Constitutional Tribunal, freedoms and rights, constitutional law, freedom of assembly, cyclical assemblies
Bibliografia
Bełczącki R., Dopuszczalność skargi nadzwyczajnej ze względu na wymagania konstrukcyjne skargi, [w:] Skarga nadzwyczajna w świetle systemu środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2019
Bujalski R., Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie jest niezależnym sądem. Omówienie wyroku ETPC z 8.11.2021 r., 49868/19 i 57511/19 (Dolińska-Ficek i Ozimek), LEX/el. 2021
Florczak-Wątor M., Zgromadzenia cykliczne. Glosa do wyroku TK z dnia 16 marca 2017 r., Kp 1/17, LEX/el. 2017
Gudowski J., Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu?, [w:] Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. W. Borysiak, A. Gołaszewska, M. Olechowski, J. Wierciński, Warszawa 2022
Jakubowski A., Gajewski S., Prawo o zgromadzeniach. Komentarz, Warszawa 2017
Łaszczyca G., Martysz Cz., Matan A., Postępowanie administracyjne ogólne, Warszawa 2003
Małysa-Ptak K., Kontrola działalności administracji publicznej sprawowana przez sądy powszechne, Warszawa 2019
Rylski P., Uczestnik postępowania nieprocesowego - zagadnienia konstrukcyjne, Warszawa 2017
Spalińska K., Jurgilewicz M., [w:] Zgromadzenia w Polsce. Teoria, praktyka i komentarz do ustawy, Toruń 2022
Żukowski L.J., Zmiany w prawie do zgromadzeń a milcząca zgoda na ich organizację - problemy wybrane, PiP 2021, nr 1
Zamów prenumeratę