Sądownictwo konstytucyjne a teoria demokracji
Dr Krzysztof Kaleta
Uniwersytet Warszawski
Zagadnienie demokratycznej legitymizacji władzy sędziów konstytucyjnych od zarania idei sądowej kontroli konstytucyjności prawa stanowi przedmiot niegasnącego sporu. Spór ten toczy się równolegle w dyskursie teoretycznym i praktycznym, jednakowo zajmuje konstytucjonalistów, filozofów prawa oraz teoretyków demokracji. Instytucja ta jest bowiem tak samo ważna z perspektywy rozwoju zasady konstytucjonalizmu oraz teorii demokracji. Analiza zagadnienia legitymizacji sądownictwa konstytucyjnego podjęta w niniejszym opracowaniu odnosi się wyłącznie do uniwersalnej perspektywy filozoficznej. Tego rodzaju ustalenia mają charakter rudymentarny, wyznaczają ważny punkt odniesienia dla wszelkich dalszych analiz w tym obszarze. Mają one charakter odrębny od rozważań prowadzonych z perspektywy sensu stricto ustrojowej (konstytucyjnej), rozpatrującej sądownictwo konstytucyjne jako etap rozwoju idei konstytucjonalizmu lub element konstytucyjnej zasady państwa prawa . Rozważania poświęcone teorii demokracji nie są zrelatywizowane do określonej tradycji konstytucyjnej czy konkretnego systemu politycznego, co ma fundamentalne znaczenie dla analizy prowadzonej z perspektywy konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: legitymizacja sądownictwa konstytucyjnego, demokracja, konstytucjonalizm, zasada większości, demokracja konstytucyjna, demokracja deliberatywna, konstytucja
Legitimacy of constitutional review in the context of theories of democracy
This paper discusses the issue of legitimacy of constitutional review in a constitutional democracy. The author deliberates the role of a constitutional court in three models of democracy: procedural democracy (founded on the majority rule and primacy of public autonomy), substantive democracy (based on protection of substantial values related to private autonomy) and deliberative democracy (accentuating close interaction between public and private autonomy, as well as the role of discourse in determining the meaning of constitutional principles). According to this author, substantive theories of democracy - which presume a strong position of the constitutional court – are usually underpinned by a certain form of moral realism within the meaning of fundamental rights and constitutional values. Procedural and deliberative concepts are closer to a constructivist approach. Proponents of procedural theories prefer informal (non-legalistic) reasoning conducted within the representative bodies in the matter of fundamental rights. At the same time, the explicit affirmation of the majority rule expressed within procedural theories stems from the assumption that consensus is impossible in axiological disputes– which is an assumption contrary to the one expressed by proponents of deliberative theories. The latter are distinguished by the assumption that formulating a democratic will is not based either on the majority rule or on conformity with a priori principles, but on complex social interactions aimed at transforming preferences through discourse.
Keywords: legitimacy of constitutional review, democracy, constitutionalism, majority rule, constitutional democracy, deliberative democracy, constitution
Dr hab. Monika Florczak-Wątor
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Mgr Maciej Pach
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Co wymaga zmiany w procedurze wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego w Polsce?
Artykuł zawiera analizę obowiązujących przepisów prawnych dotyczących wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Zdaniem autorów zasadniczo nie wymaga zmian regulacja konstytucyjna. Można jedynie rozważyć doprecyzowanie warunku „wyróżniania się wiedzą prawniczą” przez sędziów TK, zwłaszcza poprzez wyraźne wskazanie, że pojęcie to obejmuje także pogłębioną znajomość prawa konstytucyjnego. Jednak podstawowe problemy wynikają z mankamentów ustawy o statusie sędziów TK oraz Regulaminu Sejmu. Autorzy dowodzą, że kluczowe elementy procedury wyboru powinna normować ustawa, a nie Regulamin Sejmu. Wśród formułowanych przez nich postulatów de lege ferenda dotyczących wyboru polskich sędziów konstytucyjnych znajduje się m.in. wprowadzenie 4-letniego zakazu kandydowania dla osób pełniących funkcje polityczne i członków partii politycznych, ustanowienie preselekcji lub selekcji kandydatów oraz obowiązku zgłoszenia kandydata na 3 lub 4 miesiące przed upływem kadencji poprzednika. Realizacja tych postulatów zwiększyłaby autorytet TK.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, sędziowie, wybór, zasady konstytucyjne, ustawa o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Konstytucja
What needs to change in the procedure of election of Constitutional Tribunal justices in Poland?
The article provides an analysis of the current legal provisions regulating the election of Constitutional Tribunal justices in Poland. According to the authors, in principle, the constitutional regulation does not need to be amended, perhaps apart from a clarification of the condition that justices should be elected from ‘amongst persons distinguished by their knowledge of the law’, especially by underlining that this condition encompasses also broad knowledge of the constitutional law. Nevertheless, the basic problems result from the drawbacks of the Act on the Status of Justices of the Constitutional Tribunal and the Standing Orders of the Sejm. As the authors demonstrate, the key elements of the election procedure should be regulated by the statute and not by the Standing Orders of the Sejm. Their de lege ferenda postulates concerning the election of constitutional justices in Poland include: four years of prohibition of standing as a candidate for election to the Constitutional Tribunal for persons who held political functions and for members of political parties, an establishment of the mechanism of preselection or selection of candidates and of the obligation to announce a bid for a seat in the Constitutional Tribunal at least three or four months before the term of office of the predecessor expires. The implementation of these ideas would strengthen the prestige of the Constitutional Tribunal.
Keywords: Constitutional Tribunal, judges, election, constitutional principles, act on the Status of Justices of the Constitutional Tribunal, Constitution
Prof. dr hab. Anna Młynarska-Sobaczewska
INP PAN
Wybór sędziów konstytucyjnych jako element legitymizacji sądu konstytucyjnego
Artykuł omawia założenia legitymizacyjne wybory sędziów konstytucyjnych, polegające w szczególności na wyposażeniu ich w demokratyczny mandat, pochodzący z woli parlamentu lub innych ciał politycznych (prezydenta). Wskazuje ich immanentną niespójność z założeniem o merytorycznych kompetencjach i bezstronności sędziów. W artykule zaproponowana jest alternatywna metoda poszukiwania legitymacji działań i pozycji sądu konstytucyjnego, poprzez jego udział w deliberacji wartości i racji publicznych.
Słowa kluczowe: legitymacja sądu konstytucyjnego, konstytucyjne sądownictwo, demokracja deliberatywna
Constitutional Judges appointing as legitimating factor of constitutional courts
The article discusses the assumptions relating to the legitimizing function of the election of constitutional court justices; in particular due to vesting them with a democratic mandate granted by the parliament or other political bodies (the president). These assumptions are inherently inconsistent with the assumption of the most professional competencies and impartiality of constitutional court justices. The article proposes an alternative way of seeking the legitimacy of constitutional court’s status and activities - by the court’s participation in the deliberations relating to public values and public reasons.
Keywords: legitimacy of the constitutional court, constitutional courts, deliberative democracy
Dr Hanna Dębska
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Dr Tomasz Warczok
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Sakralizacja i profanacja. Trybunał Konstytucyjny jako struktura mityczna
Artykuł ukazuje procesy związane z kryzysem konstytucyjnym, ściślej zaś z problemem delegitymizacji Trybunału Konstytucyjnego, jaki obserwujemy w ostatnim czasie w Polsce. Chcąc je pokazać, autorzy odcinają się od wąskich ujęć prawnych, które koncentrują się na analizie stanu prawnego i kładą nacisk na symboliczny wymiar praktyk społecznych, w tym praktyk prawnych. Z tej perspektywy ukazują, jak zmieniło się położenie Trybunału w strukturze dyskursu, jak również dowodzą, że zmiana znaczeń przyniosła ze sobą znaczne szkody dla jego społecznej legitymizacji. Tym samym dowodzą, że porządek prawny jest więc w równej mierze porządkiem instytucji, co porządkiem symboli, nasyconych emocjonalnie i moralnie.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, legitymizacja, symbol, uświęcenie, polityka
Sacralisation and profanation. The Polish Constitutional Tribunal as a mythical structure
The aim of this article is to present the processes related to Poland’s recent constitutional crises. More specifically, it outlines the problem of delegitimisation of the Polish Constitutional Tribunal. To achieve this, the authors distance themselves from the narrow legal approaches that focus on the analysis of the legal status and emphasise the symbolic dimension of social practices, including legal practices. From this perspective, the article shows how the position of the Constitutional Tribunal has already changed in the structure of discourse. It also proves that this change brings a considerable damage to its social legitimacy. The presented findings show that the legal order is just as much an institutional order, as it is an order of - emotionally and morally saturated - symbols.
Keywords: Constitutional Tribunal, legitimacy, symbol, sacralisation, politics
Mgr Łukasz Bojarski
Warszawa
Pod społeczną kontrolą. Dziesięć lat Obywatelskiego Monitoringu Kandydatów na Sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Od 2006 r. Koalicja organizacji obywatelskich ("Koalicja") prowadzi Obywatelski Monitoring Wyborów Sędziów TK. Przedstawiciele Koalicji są zdania, że wybory do jednego z najważniejszych organów władzy nie powinny przebiegać bez kontroli obywatelskiej, że społeczeństwo ma prawo do wiedzy na temat etycznych i zawodowych kwalifikacji kandydatów. Jednak w rzeczywistości procedury wyboru, które by to gwarantowały, nie są ustalone, informacje o kandydatach są często bardzo ograniczone, a czas pomiędzy ogłoszeniem kandydatury a wyborem w praktyce jest krótki (nawet kilka dni, a dwukrotnie jeden dzień), co nie pozwala na odbycie debaty publicznej na temat kandydatów ani na ich wybór oparty na wiedzy. W artykule przedstawiono działania, które Koalicja podejmuje na rzecz stworzenia rzetelnych, opartych na wiedzy o kompetencjach i przejrzystych wyborów sędziów TK. Zaprezentowano zebrane doświadczenia, wnioski i rekomendacje. Opisane działania mają dwojaki charakter. Monitoring procedur oficjalnych, w sejmie. Oraz działania własne, w tym zbieranie i publikowanie informacji o kandydatach, organizowanie publicznych wysłuchań z kandydatami.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, wybór, sędziowie, monitoring obywatelski, kontrola obywatelska
Elections of the Judges of the Constitutional Tribunal under social control. Naivety or legitimate postulate?
Since 2006, a coalition of civil society organizations (the “Coalition”) has monitored the Parliament’s elections of justices of the Polish Constitutional Tribunal. The Coalition representatives believe that elections to one of the key public bodies in Poland should not take place without civic scrutiny, that the public has the right to know the candidates’ ethical and professional qualifications. However, in reality the selection procedures that would guarantee that have not been established, the information about the candidates is often very limited, the time between the nomination and the appointment has in practice been extremely short (even a few days, or just one day in two cases), which does not permit either holding a public debate or making an informed choice between them. The article presents the activities undertaken by the Coalition to advance an informed, fair, and transparent election process. It describes the lessons learned, the general findings, and recommendations. These activities are divided into two categories: monitoring of the official parliamentary proceedings in the election process and own activities, including independent research, collection and publication of information about the candidates, organising public hearings of the candidates.
Keywords: Constitutional Tribunal, election, judges/justices, civic monitoring, civic control
Dr Witold Płowiec
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
Konstytucyjne standardy procedury wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny w dotychczasowym orzecznictwie nie przedstawił całościowej koncepcji konstytucyjnych standardów procedury wyboru sędziów Trybunału, ponieważ mógł orzekać tylko o tych elementach tej procedury, które były kwestionowane. Odtwarzając konstytucyjne standardy procedury wyboru sędziów Trybunału, TK uwzględnił zasady wyznaczające pozycję ustrojową polskiego sądu konstytucyjnego: zasadę podziału i równowagi władz (art. 10 Konstytucji) i ich współdziałania (preambuła do Konstytucji) oraz zasadę odrębności i niezależności Trybunału od innych władz (art. 173 Konstytucji). TK odniósł się do 1) wymogów stawianych kandydatom na sędziów TK; 2) terminu zgłaszania kandydatów na sędziów TK oraz podmiotów upoważnionych do zgłoszenia tych kandydatów w kontekście rozdziału regulacji wyboru sędziów TK pomiędzy ustawę a regulamin Sejmu; 3) obowiązku wyboru sędziego TK przez Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało zwolnione stanowisko sędziego Trybunału; 4) obowiązku złożenia ślubowania przed Prezydentem i wyznaczenia terminu na złożenie tego ślubowania w kontekście udziału Prezydenta w procedurze wyboru sędziów TK; 5) początku biegu kadencji sędziego TK.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Sejm, Prezydent, ustawa, regulamin Sejmu
The constitutional standards in the election of Polish Constitutional Tribunal justices
In its existing case law, the Constitutional Tribunal has not provided an overall concept of the constitutional standards in the election of the Tribunal justices, because it has only been able to decide on those elements of the procedure that have been challenged.
Recreating the constitutional standards in the election of the Tribunal justices, the Tribunal took into account the principles that define the position of the Polish Constitutional Tribunal in the system of government: the principle of separation of powers, and checks and balances between them (Art. 10 of the Constitution) and their cooperation (Preamble to the Constitution), and the principle of the Tribunal’s autonomy and independence from other authorities (Art. 173 of the Constitution).
The Tribunal has so far referred to 1) the requirements for candidates for justices; 2) the deadline for submitting candidates for justices and the entities authorized to submit these candidates in the context of the chapter regulating the selection of justices between the statute and the Standing Orders of the Sejm; 3) the Parliament’s obligation to choose a justice in the same term in which a post is vacated; 4) the obligation to take an oath before the President and the deadline by which the oath has to be taken in the context of the President’s involvement in the election of justices; 5) the beginning of the term of office of a justice of the Constitutional Tribunal.
Keywords: Constitutional Tribunal, election of Constitutional Tribunal justices, Sejm, President, statute, rules of procedure of the Sejm
Dr Jan Podkowik
Uniwersytet Warszawski
Glosa do wyroku WSA w Poznaniu z 8 III 2017, II SA/Po 1034/16 (odmowa zastosowania oczywiście niekonstytucyjnej ustawy przez sąd powszechny)
Glosowane orzeczenie, w którym sąd odmówił zastosowania przepisu ustawy uznanego przezeń za niezgodny z Konstytucją, wywołuje na nowo, wydawało się już rozstrzygnięty przez najwyższe organy władzy sądowniczej, spór o dopuszczalność pominięcia przez sąd prawidłowo ogłoszonego przepisu ustawy. Orzeczenie to jawi się także jako pokłosie formułowanego w ostatnim czasie postulatu zrewidowania modelu kontroli konstytucyjności prawa w Polsce przez oparcie go na tzw. kontroli rozproszonej, sprawowanej – w miejsce „zablokowanego” TK – przez sądy. Autor poddaje krytyce stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z perspektywy dogmatyki prawa konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: oczywista niekonstytucyjność, sądowa kontrola prawa, konstytucja, sąd administracyjny
Commentary on the judgment of the Provincial Administrative Court in Poznań of 8 March 2017, II SA/Po 1034/16 (obvious unconstitutionality as grounds for a court’s refusal to apply a statute)
The article is a critical commentary on the judgment of the Provincial Administrative Court in Poznań. The court ruled that a statutory provision which did not allow returning a driving licence covering multiple categories of vehicles after a criminal court had disqualified a person from driving a specific category due to intoxication, was obviously unconstitutional. Thus the court, referring to the principle of direct application of the Constitution (Art. 8(1)), refused to apply the statutory provision in the case in point.
In the paper, three issues are discussed. Firstly, what does the principle of direct application of the Constitution mean? Secondly, what is ‘obvious unconstitutionality’ and under which circumstances does the court have the right to ignore the statutory provision on this basis? Thirdly, of the statute provides for a complete disqualification from driving of a person who was driving while intoxicated, can it be considered unconstitutional?
Keywords: obvious unconstitionality, judicial review of statutes, constitution, administrative court